Inyalo wach ni timbe mag mibadhi e sirkal en tiyo gi teko mar loch e yo marach mondo ng’ato oyudgo ber ma mage owuon. Mano e gima osebetie chakre chon. Kuom ranyisi, Muma oting’o chike ma kwero kawo asoya e weche mag yalo bura, to mano nyiso ni timbe mag mibadhi ne nitie higni 3,500 mosekalo. (Wuok 23:8) Timbe mag mibadhi ok en mana kawo asoya kende. Jotich sirkal ma jo mibadhi kinde moko kwalo mwandu kata gik mamoko monego bed ni konyo jopiny, kata kwalo pesa gi wang’ teko. Bende, ginyalo tiyo marach gi telo momigi e konyo osiepegi kod wedegi, ka konchiel gibwono jomoko.

Kata obedo ni nitie mibadhi e riwruoge mamoko mag dhano, nenore ni mibadhi ng’eny e sirkal moloyo kamoro amora. Buk miluongo ni Global Corruption Barometer ma higa 2013 mogo gi riwruok miluongo ni Transparency International, nowacho ni ji mang’eny e piny mangima neno ni riwruoge mopong’ gi mibadhi gin mag siasa, polis, jotich sirkal, joma loso kata pwodho chike mag piny, kod joma tiyo e kot. Wanon ane ripode ma nyiso adiera mar wechego.

• AFRIKA: E higa mar 2013, jotich sirkal ma dirom 22,000 e piny South Africa ne odonjnegi gi ketho mar tiyo gi mwandu jopiny e yo marach.

• PINJE MAG AMERKA: E higa mar 2012, e piny Brazil, ji 25 ne odonjnegi gi ketho mar tiyo gi pes sirkal e weche mag siasa. Achiel kuom joma ne odonjnegigo ne en jatend jolweny, ma en ng’at man gi teko mar loch e pinyno bang’ ker.

• ASIA: E taon miluongo ni Seoul, e piny South Korea, ji 502 notho e ot moro maduong’ mikanoe gik moko ma ne ogore piny e higa mar 1995. Joma ne onono wachno ne ofwenyo ni jotelo mag taondno ne okawo asoya mondo joma ne ogero odno kik luw chike ma tayo tij gedo kendo yienegi tiyo gi gige gedo ma ok owinjore.

• EUROPE: Jatend migawo moro e piny Europe miluongo ni Cecilia Malmström nowacho ni okang’ ma mibadhi timoree e piny Europe ni malo mokalo apima. Nomedo wacho ni sirkal pod onge gi nyalo mar tieko mibadhi.

Tieko mibadhi manie sirkal ok en gima yot. Profesa miluongo ni Susan Rose-Ackerman, ma olony e weche mag kedo gi mibadhi, nondiko ni mondo dongruok obedie dwarore ni “sirkal otim lokruoge madongo e yo ma otimogo tijene.” Kata obedo ni nyalo nenore ka gima onge geno, Muma to nyiso ni lokruoge madongo biro timore gadier.