E gik mokwan kae gi, mane ma inyalo pimo gi chunyi mar pogo ber gi rach?

•   kompas

•   kio

•   osiep

•   jang’ad bura

 Dwoko makare en giduto kargi ang’wen. Sulani lero gimomiyo en kamano.

•  Chunyi mar pogo ber gi rach en ang’o?

•  Ang’o momiyo onego itieg chunyi mar pogo ber gi rach?

•  Ere kaka inyalo tiego chunyi mar pogo ber gi rach?

•  Gik ma mbeseni wacho

 En paro moro ma iye ma nyisi ka gimoro rach kata ber. Muma wacho ni ochalo kaka ‘chik mondik e i chuny dhano.’ (Jo-Rumi 2:15) Chuny motieg maber konyo ng’ato nono yo ma notimogo gimoro kata modwaro timogo gimoro sani.

•   Chunyi mar pogo ber gi rach chalo gi kompas. Onyalo tayi e yo maber mondo kik inwang’ chandruok bang’e.

•   Chunyi mar pogo ber gi rach chalo gi kio. Onyalo konyi nono ngimani kendo ng’eyo ng’ama in gadier.

•   Chunyi mar pogo ber gi rach chalo gi osiep. Onyalo konyi gi paro mabeyo ma nyalo miyo ing’ad wach e yo maber, to mana ka iwinje.

•   Chunyi mar pogo ber gi rach chalo gi jang’ad bura. Onyalo ng’adoni bura ka itimo gimoro marach.

 Wach maduong’ en ma: Chunyi mar pogo ber gi rach en gima duong’ ahinya ma nyalo konyi (1) timo yiero mabeyo kendo (2) rieyo yoreni.

 Muma nyisowa ni ‘wasik ka wan gi chuny maler.’ (1 Petro 3:16) Mano en gima tek timo ka chunyi mar pogo ber gi rach pok otiegi.

 “Ne anyalo wuondo jonyuolna sama anyisogi kuonde ma nadhiye ma achwe aling’ ma ok achak awuoyo e wi wachno kendo. Ka nachako wuondogi, chunya ne jachanda, to bang’ kinde, gima ne atimono ne ok obedo gima lichna kendo.”​—Jennifer.

 Gikone, chuny Jennifer mar pogo ber gi rach nochwale monyiso jonyuolne gima osebedo ka timore kendo noweyo wuondogi.

 Par ane: En karang’o ma nyalo bedo ni chuny Jennifer mar pogo ber gi rach ne ochako sieme?

 “En gima tek dak e ngima mar wuondruok kendo mopong’ gi parruok. Sama chunyi oyieni ming’ado paro moro marach dichiel, en gima yot ng’ado paro marach kamano kendo.”​—Matthew.

 Jomoko to ok chik itgi ne siem ma chunygi mar pogo ber gi rach miyogiga chuth-chuth. Muma wacho ni “Pachgi mar pogo ber gi rach osetho.” (Jo-Efeso 4:19) Muma mar Good News Translation kete kama: “Gionge gi wich-kuot moro amora.”

 Par ane: Be joma chunygi ok chand nikech gik maricho ma gitimo ni mana maber? Gin chandruoge mage ma gikone nyaka bi yudgi?

 Wach maduong’ en ma: Mondo wasik ka wan gi chuny maler, dwarore ni ‘watieg nyalowa mar ng’eyo tiend weche kokalo kuom tiyo gi nyalono, mondo wapog gik makare kod gik ma ok kare.’​—Jo-Hibrania 5:14.

 Mondo watieg chunywa mar pogo ber gi rach, dwarore ni wabed gi puonj ma nyalo chiko ngimawa. Jomoko luwo puonj moket gi . . .

•   joodgi kod anyuolagi

•   rowere wetegi

•   joma nigi huma

 Kata kamano, Muma e ma nigi puonj mabeyoe mogik ma nyalo chiko ngimawa. Mano ok en gima kawowa gi wuoro nikech Muma “okudh gi much Nyasaye,” ma e Jachuechwa, to Jachuechwa ong’eyo puonj ma nyalo konyowa maber.​—2 Timotheo 3:16.

 Ne ane ranyisi ariyogi.

 PUONJ: “Wadwaro bedo joratiro e gik moko duto ma watimo.”​—Jo-Hibrania 13:18.

•   Ere kaka puonjni nyalo miyo chunyi mar pogo ber gi rach okonyi seche ma iromo gi tem kaka kwalo penj, wuondo janyuolni, kata kwalo gimoro machielo?

•   Ka chunyi mar pogo ber gi rach nyalo konyi mondo iwach adiera kinde duto, mano biro keloni ber mage sani kendo e kinde ma biro?

 PUONJ: “Ringuru terruok.”​—1 Jo-Korintho 6:18.

•    Ere kaka puonjni nyalo miyo chunyi mar pogo ber gi rach okonyi seche ma iromo gi tem mar neno piche mochido (pornography) kata donjo e timbe mag terruok?

•   Ka chunyi mar pogo ber gi rach nyalo konyi mondo kik idonj e timbe mag terruok, mano biro keloni ber mage sani kendo e kinde ma biro?

 PUONJ: “Ubed mang’won e kindu, kukechoru e yo mamuol, kuweyoru ketho ng’ato gi ng’ato gi chuny man thuolo.”​—Jo-Efeso 4:32.

•    Ere kaka puonjni nyalo konyi loso kue sama chwanyruok moro oneno e kindi gi osiepni kata joodu?

•   Ka chunyi mar pogo ber gi rach nyalo konyi mondo inyis ng’wono kendo ikech jomamoko, mano nyalo keloni ber mage sani kendo e kinde ma biro?

 PUONJ: “Jehova . . . osin gi ng’ato ang’ata mohero timbe gero.”​—Zaburi 11:5.

•    Ere kaka puonjni nyalo konyi sama iyiero movie, program mag TV, kata vidio monego ine kata winjo?

•   Ka chunyi mar pogo ber gi rach nyalo konyi mondo ikwed yore mag manyo mor motudore gi timbe gero, mano nyalo keloni ber mage sani kendo e kinde ma biro?

 GIMA NOTIMORE ADIER: “Ne an gi osiepena moko ma noheroga tugo tuke moko mag vidio motudore gi timbe gero. An be nadonjo e tukego. Kae to wuonwa ne onyisa ni kik achak atug tukego kendo. Mano nyiso ni koro ne anyalo mana tugogi ka alimo osiepena. Sama ne aduogoga e ot, ne ajaling’ thi ma ok awuoyo e wi wachno. Wuonwa ne japenja gima rach, to nakonega ni an mana kare. Kata kamano, chieng’ moro nasomo Zaburi 11:5 ma achako winjo marach kuom gima natimono. Nafwenyo ni ne dwarore ni awera gi tukego. To adier ne aweyo tugo tukego. Ka ne achiel kuom osiepena oneno ni awera gi tukego, en bende ne ong’ado mar were kodgi.”​—Jeremy.

 Par ane: En karang’o ma chuny Jeremy ne ochako tiyo, to ne ochako

 winjo siem ma ne chunye mar pogo ber gi rach miye karang’o? Ang’o ma ipuonjori kuom weche ma Jeremy wacho?

  Wach maduong’ en ma: Chunyi mar pogo ber gi rach nyalo nyiso ng’ama in kod kiti. Chunyi mar pogo ber gi rach nyiso ni in ng’at ma chal nade?