1, 2. Nĩkĩ Bibiria ĩrĩ kĩewa gĩkĩthongi kuuma kĩrĩ Mũrungu?

 NĨATĨA wigagua rĩrĩa mũcoore akũretera kĩewa? Wendaga mono kwona ũrĩa gĩkari, ũgwĩrĩtue tontũ mũcoore waaku nagũkũthũgaanĩrĩtie. Nũmũcookagĩria nkaatho nĩũntũ bwakĩo.

² Bibiria nĩ kĩewa kuuma kĩrĩ Mũrungu. Ĩtũmenyithagia mantũ tũtĩngĩmenya na njĩra ĩngĩ. Ngerekano, nĩĩtwĩraga Mũrungu oombĩre ĩgũrũ, nthĩgũrũ, na muntũ mũrũme na muntũ mũka wa mbere. Ĩtwejaga ũritani bũũmba gũtũteethia rĩrĩa twĩna mathĩĩna. Nĩtwiritanaga Bibiriene ũrĩa Mũrungu akoojũria mworoto jwawe jwa kwagĩria nthĩgũrũ nkũrũki. Bibiria nĩ kĩewa gĩkĩthongi atĩa!

3. Nĩmbi ũkairitana o ũrĩa ũgwĩta na mbere kũthooma Bibiria?

³ O ũrĩa ũkwiritana Bibiria, ũkoona atĩ Mũrungu arĩenda ũũgwe waa mũcoore waawe. O ũrĩa ũkwiritana nkũrũki kũmũkonia, nou ũcoore bwaku nawe bũkethĩrwa bũrĩ bwa akuĩ.

4. Nĩmbi ĩkũgwĩragia gũkonia Bibiria?

⁴ Bibiria nĩtaũrĩtwe na nkũrũki ya mĩgambo 2,800, na Bibiria mbirioni inyiingĩ nĩicabĩtwe. Antũ nkũrũki ya 90 kĩrĩ 100 nthĩgũrũne no bombe kũthooma Bibiria na mũgambo jwaao. O kiumia, nkũrũki ya antũ mirioni nĩbagĩaga Bibiria! Nĩ mma, gũtĩ iuku rĩngĩ ta Bibiria.

5. Nĩkĩ tũũmba kuuga Bibiria nĩ rũteto “rwekirwe ni Murungu nkorone ya muntu uria warwandikire”?

 ⁵ Bibiria nĩ rũteto rũrĩa “rwekirwe ni Murungu nkorone ya muntu uria warwandikire.” (Thooma 2 Timotheo 3:16.) Ĩndĩ bamwe boomba kũthũgaania, ‘Bibiria yaandĩkĩrwe nĩ antũ, kwou nĩatĩa yũũmba kwĩthĩrwa yumĩte kĩrĩ Mũrungu?’ Bibiria ĩcookagia: ‘Murungu atumire antu baaria, uria boojuritwe [kana, batongeeretue] ni kirundu gikitheru.’ (2 Petero 1:21) Nĩ ũmwe na ũrĩa jũũjũ oomba kũromba mwanowe amwandĩkĩre barũga. Mũtuungi wa barũga ĩu nũũ? Nĩ jũũjũ, tĩ mwanowe. Na njĩra ta ĩu, Mũtuungi wa Bibiria nĩ Mũrungu, ĩndĩ tĩ antũ barĩa aatumĩĩre kũmĩandĩka. Mũrungu abatongereerie  kwandĩka mathũgaanio jaawe. Bibiria kamma nĩ “ruteto rwa Murungu.”—1 Athesalonike 2:13; tega Nteto Irĩa irĩ Mũthia, 2.

6, 7. Nĩkĩ tũũmba kuuga Bibiria nĩgwatanagĩra?

⁶ Bibiria yajũkĩrie nkũrũki ya mĩaka 1,600 kwandĩkwa. Aandĩki bayo baatũũraga ĩgiita mwanya mwanya. Bamwe baarĩ na kĩthoomo gĩkĩnene na bangĩ bataarĩ nakĩo. Ngerekano, ũmwe aarĩ ndagĩtarĩ. Bangĩ baarĩ arĩmi, agwatia ba makũyũ, arĩĩthi, iroria, agambi, na anene. Kinya kethĩra aandĩki baarĩ mwanya mwanya, Bibiria nĩgwatanagĩra yonthe. Ĩtĩugaga ũntũ bũmwe na ĩcooka kuuga ũntũ bũngĩ mwanya gĩcuncĩne kĩngĩ. a

⁷ Icuncĩ bia mbere bia Bibiria biaragĩĩria ũrĩa mathĩĩna ja nthĩgũrũ jaambĩrĩĩrie, nabio icuncĩ bia mũthia bitwĩraga ũrĩa Mũrungu akathiria mathĩĩna jau na njĩra ya kũethia nthĩgũrũ paradiso. Bibiria nĩarĩĩrĩtie historĩ ya antũ ya mangiri ja mĩaka, na nĩonanagia mworoto jwa Mũrungu rĩonthe nĩjwingagua.

8. Ejana ngerekano cia kwonania Bibiria nĩ ya mma gĩsayanci.

⁸ Bibiria ĩtaandĩkĩrwe gũtũritana sayanci kana ĩĩthĩrwa ĩrĩ iuku rĩa cukuru, ĩndĩ ũrĩa yugaga mantũũne ja sayanci ĩtĩatagia. Ũu nĩu tũrĩngĩĩrĩgĩĩra kuumania na iuku riumĩte kĩrĩ Mũrungu. Ngerekano, iuku rĩa Alawi rĩĩna kĩrĩra kĩa Mũrungu kĩegiĩ ũrĩa Aisraeli barĩngĩrigĩĩria mĩrimo ĩtĩgatambe. Bũu bwaandĩki karaaja mono mbere antũ bamenya ũrĩa mĩrimo ĩgwatagwataga antũ.  Bibiria kinya nĩritanaga ĩtĩgũatia atĩ, nthĩgũrũ ĩcuurĩtue ĩgũrũ rĩĩtheri. (Ayubu 26:7) Na rĩrĩa antũ babaingĩ beetĩkĩtie nthĩgũrũ nĩ ta meetha, Bibiria yaugĩte nthĩgũrũ nĩ kĩthiũrũnkũ.—Isaya 40:22.

9. Wĩtĩkĩkua bwa aandĩki ba Bibiria bũtũteethagia kũmenya mbi?

⁹ Rĩrĩa Bibiria yaragĩĩria historĩ, gũtĩrĩo yatagia. Ĩndĩ mauku jamaingĩ ja historĩ, tĩ ja mma buru, nĩũntũ aandĩki bataarĩ etĩkĩkua. Ngerekano, tĩ rĩonthe baandĩkĩre gũkonia magiita jarĩa mĩgongo yaao yaaciindĩrwe ndweene. Mwanya na ũu, aandĩki ba Bibiria baarĩ etĩkĩkua kinya rĩrĩa Aisraeli baacindagwa. Nĩ baandĩkĩre kinya maatia jaao bongwa. Ngerekano, iukune rĩa Gũtara, Musa arĩtwĩra naathithĩrie ĩatia rĩĩrito, na tontũ bwa ũu Mũrungu naamũkanũkĩrie. (Gutara 20:2- 12) Wĩtĩkĩkua bwa aandĩki ba Bibiria bwonanagia Bibiria yumĩte kĩrĩ Mũrungu. Kũu nĩ kuuga no twĩtĩkie Bibiria.

10. Nĩkĩ kĩrĩra kĩa Bibiria kĩũmba gũtũguna naarua?

¹⁰ Bibiria ĩtongeeretue nĩ kĩrundu kĩa Mũrungu, na nĩo “kiguni gia kuritana antu nakio, na gia kumenyithagia antu wiyia bwao, na gia kubakaanagia.” (2 Timotheo 3:16) Nĩ mma, kĩrĩra kĩa Bibiria no gĩtũteethie naarua. Jehova naijĩ ũrĩa tũũmbi, kwou namenyaga ũrĩa tũthũgaanagia na ũrĩa twigagua. Atwijĩ nkũrũki ya ũrĩa tũchiijĩ, na endaga tũgwĩrua. Naijĩ kĩrĩa kĩega kĩrĩ twĩ na kĩrĩa kĩũmba gũtũthũũkĩra.

11, 12. (a) Nĩ kĩrĩra kĩrĩkũ gĩkĩega Jesũ aaejanĩre kĩrĩ Mathayo mũrango jwa 5 mwanka jwa 7? (b) Nĩ mantũ jarĩkũ jangĩ tũũmba kwiritana Bibiriene?

¹¹ Kĩrĩ Mathayo mũrango jwa 5 mwanka jwa 7, nĩtũthoomaga kĩrĩra gĩkĩega mono kĩrĩa Jesũ aaejanĩre  kĩegiĩ ũrĩa tũũmba kũgwĩrua, gũkaranĩria na bangĩ, kũromba, na mwerekera jwetũ kĩrĩ mbeca. Kinya kethĩra aaejanĩre kĩrĩra gĩkĩ mĩaka 2,000 ĩkũrũkĩte, kĩĩna inya na ũteethio naarua o ta ũrĩa kĩarĩ.

¹² Bibiriene, Jehova kinya natwejaga mooritani ja gũtũteethia kwagĩria mũtũũrĩre jwa nja, kwaa ariti ngũgĩ babeega, na gũkarania na thĩĩrĩ amwe na bangĩ. Mooritani ja Bibiria no jatũteethie rĩonthe kinya tũkethĩrwa itwĩ baaũ, tũtũũraga kũ, kana mathĩĩna jarĩa twĩnajo nĩ jarĩkũ.—Thooma Isaya 48:17; tega Nteto Irĩa irĩ Mũthia, 3.

13. Nĩatĩa Isaya aaugĩre kũrĩngĩkarĩka kĩrĩ mũciĩ jwa Babiloni?

¹³ Moororia jamaingĩ ja Bibiria nĩjarĩĩkĩtie kũũjũra. Ngerekano, Isaya naaroretie Babiloni ĩrĩngĩĩnyangua. (Isaya 13:19) Naataarĩrie bungwa ũrĩa mũciĩ jũu jũrĩngĩgwĩthua. Mũciĩ jũu jwaarĩ na ũkaria tontũ bwa mũuro na mpingĩro inene. Ĩndĩ Isaya aarorerie atĩ mũuro jũrĩngĩũmua, na mpingĩro irĩngĩtigwa irugũri. Aithũkĩri barĩngĩgwata mũciĩ batĩrũĩte naju. Isaya kinya naarorerie atĩ muntũ wetagwa Kurusu arĩngĩciinda Babiloni.—Thooma Isaya 44:27–45:2; tega Nteto Irĩa irĩ Mũthia, 4.

14, 15. Nĩatĩa ũroria bwa Isaya bwojũrĩre?

¹⁴ Mĩaka 200 nyuma ya ũroria bũu kwandĩkwa, mbũũtũ ĩrakinya, iithuranĩrĩte kwithũkĩra Babiloni. Nũũ watongeeretie mbũũtũ ĩu? O ta ũrĩa ũroria bwaugĩte, nĩ Kurusu, mũnene wa Ũajemi. Ĩndĩ-rĩ, mbũũtũ ya Kurusu ĩrĩngĩũmba kwithũkĩra Babiloni ta ũrĩa kwaroretue nĩ Isaya?

¹⁵ Ũtukũne bwa kwithũkĩrwa, Ababiloni nĩ baarĩ na  kĩatho. Baigagua bena ũkaria nĩũntũ bwa nthingo iinene na mũuro. Oome ya mũciĩ, Kurusu na mbũũtũ yaawe nĩbenjĩre mũtaro jwa kũnyiyia rũũjĩ mũurone. Rũũjĩ rũrawa ũrĩa mbũũtũ ya Ũajemi ĩrĩngĩuna. Ĩndĩ mbũũtũ ĩu ĩrĩngĩũmba atĩa gũkũrũka nthingo cia Babiloni? O ta ũrĩa ũroria bwaugĩte, mpingĩro cia mũciĩ ciatigi irugũri, kwou askaarĩ baratonya batĩrũĩte.

16. (a) Nĩatĩa Isaya aarorerie bwegiĩ ũrĩa Babiloni ĩrĩngĩkara nyumene? (b) Nĩatĩa tũkũmenya ũroria bwa Isaya nĩ bwojũrĩre?

 ¹⁶ Isaya aaroretie atĩ, nyumene gũtĩwe ũrĩngĩtũũra Babiloni rĩngĩ. Aandĩkĩre: “Itikorokarwa ni muntu kinya ri, kana ituurwa nthuki cionthe.” (Isaya 13:20) Ũroria bũu-rĩ, nĩbwojũrĩre? Arĩa Babiloni yaarĩ mbere, gĩntũ ta kiromita 80 kuuma Bagidadi, Iraki, nĩ magaanjo akĩ jarĩo. Kinya naarua gũtĩwe ũtũũraga nao. Jehova neegerere Babiloni “na kiegeri gia kwinyangia.”—Isaya 14:22, 23. b

17. Nĩkĩ tũũmba gwĩtĩkia mawĩrane ja Mũrungu jonthe?

¹⁷ Ũmma bwa atĩ moororia jamaingĩ ja Bibiria nĩjarĩĩkĩtie kũũjũra, nĩ kuuga no twĩtĩkie kĩrĩa Bibiria yugaga bwegiĩ ĩgiita rĩĩjĩte. No twĩtĩkie Jehova akoojũria wĩrane bwawe bwa kũethia nthĩgũrũ paradiso. (Thooma Gutara 23:19.) Nĩ mma, twĩna wĩrĩgĩĩro bwa  “mwoyo jwa kenya na kenya, mwoyo juria jweeraniirwe ni Murungu kuuma o igiita ria karaja, nawe ni Uria utiumba kuuga urongo.”—Tito 1:2. c

18. Nĩatĩa Paũlo agũtaarĩria “ruteto rwa Murungu”?

¹⁸ Tũkwiritana gũtĩ iuku rĩngĩ ta Bibiria. Nĩgwatanagĩra, na rĩrĩa yaragĩĩria mantũ ja sayanci kana historĩ, gũtĩrĩo yatagia. Kinya nĩtwejaga kĩrĩra gĩkĩega, na ĩrĩ na moororia jamaingĩ jarĩĩkĩtie kũũjũra. Ĩndĩ Bibiria nĩthithagia nkũrũki ya bũu. Mũtũmwa Paũlo aandĩkĩre: “Ruteto rwa Murungu ruri mwoyo, na ruri inya.” Ũu nĩ kuuga atĩa?—Thooma Ahibirania 4:12.

19, 20. (a) Bibiria yũũmba gũgũteethia atĩa kwimenya? (b) Nĩatĩa ũũmba kwonania ncũne nĩũntũ bwa kĩewa kĩa Bibiria?

¹⁹ Bibiria yomba kũgarũra ũtũũro bwaku. Yomba gũgũteethia kwimenya bwega. Yomba gũgũteethia kũmenya mathũgaanio jaaku ja ndeene, na kĩrĩa kĩrĩ nkorone. Ngerekano, no tũthũgaanie nĩ twendete Mũrungu. Ĩndĩ kenda twonania nĩtũmwendete, nĩtũbuĩri kũthithia ũrĩa Bibiria yugaga.

²⁰ Bibiria kamma nĩ iuku kuuma kĩrĩ Mũrungu. Arĩenda ũmĩthoome, wiritane kuumania nayo, na ũmĩende. Onania ncũne tontũ bwa kĩewa gĩkĩ, na wĩte na mbere kwiritana yo. Rĩu ũkamenya mworoto jwa Mũrungu kĩrĩ antũ. Kĩthoomone kĩrĩa kĩthingatĩte, tũkairitana nkũrũki bwegiĩ mworoto jũu.