Ki Liniver Aprann Nou?
Liniver touletan pe inpresionn bann astronot. Ek zot pe kontign invant bann pli bon lekipman pou kapav etidie liniver. Ki zot inn dekouver?
Liniver bien organize. Enn magazinn ki apel Astronomy dir: “Nou pa trouv bann galaxi koumadir inn fann-fane partou dan liniver. Okontrer, zot bien organize, dan enn lord bien presi.” Me, kouma sa li posib? Dapre bann siantis, sa li posib gras-a enn kitsoz invizib ki apel Matier Nwar (dark matter). Li “koumadir enn sipor invizib lor ki . . . bann galaxi, bann ti group galaxi, ek bann gran group galaxi . . . tini ek li ed zot res dan zot plas.”
Me kouma eski liniver kapav bien organize koumsa? Eski li’nn aparet par azar? Get seki Allan Sandage ti dir. Li ti “enn bann pli gran astronot ki ti ena dan 20em siek,” ek li ti krwar dan Bondie.
Li ti dir: “Li difisil pou krwar ki sa lord-la finn aparet par limem. Bizin ena enn kitsoz ouswa enn kikenn ki’nn organiz sa koumsa.”
Liniver inn fer dan enn fason pou ki ena lavi. Anou pran lexanp nou soley. Ena enn lafors ki ed li pou kontign brile kouma bizin. Si sa lafors-la ti enn tigit pli feb, zame soley ti pou forme. Ek si lafors-la ti pli for, soley ti pou disparet depi bien lontan.
Dan mem fason, ena boukou lafors ek lalwa dan liniver ki exakteman kouma bizin pou ki kontign ena lavi. Anil Ananthaswamy, enn ekrivin sians, dir ki si zis enn parmi sa bann lafors ouswa lalwa-la ti diferan, “bann zetwal, bann planet, ek bann galaxi zame ti pou forme. Li ti pou inposib pou ki lavi existe.”
Dan liniver ena zis enn sel plas kot bann imin kapav viv. Lor later ena latmosfer ki bizin ek kantite delo ki bizin. Ek osi distans ki li ete avek lalinn bien adapte pou ki later kontign tourne kouma bizin ek res dan plas ki li bizin. Dapre National Geographic, kan “bann siantis get lanvironnman ek bann kreatir vivan ki ena lor later, sa fer zot realize ki later se sel plas kot bann imin kapav viv.” *
Enn ekrivin dir ki nou sistem soler, “bien lwin ar bann lezot zetwal” ki ena dan nou galaxi. Ek se gras-a sa distans-la ki kapav ena lavi lor later. Si nou ti viv pli pre ar bann lezot zetwal, par exanp, dan sant nou galaxi ouswa lor so rebor, ti pou ena tro boukou radiasion ki ti kapav danzere pou nou lavi. Me plas kot later ete dan nou galaxi, se pli bon plas ki ena pou ki lavi kontign existe.
Enn siantis, Paul Davies, ki ti ena enn gran konesans lor liniver ek so bann lalwa, ti dir: “Mo pa kapav krwar ki lavi inn aparet par limem, ki se enn kout sans ouswa enn aksidan. . . . Nou la pou enn rezon.” Sa siantis-la pa ansegne ki Bondie inn kree liniver ek lavi, me ou, ki ou panse? Li paret ki liniver ek later inn organize dan enn fason pou ki lavi existe. Eski li posib ki zot koumsa parski finn fer zot dan sa fason-la?
^ par. 8 Sa lartik National Geographic la pa ti pe rod dir ki se Bondie ki’nn kree later ek bann imin. Li ti pe zis dir ki later se sel plas kot bann imin kapav viv.
