Hoy ny boky Mpitondra Fahiny: Kyrosy Lehibe (anglisy): “I Babylona no tanàna lehibe indrindra tany amin’ny faritra atsinanan’ny Ranomasina Mediterane, ary angamba ny tanàna lehibe indrindra teto an-tany, tamin’i Kyrosy nikasa hanafika azy.” Mandalo ao Babylona ny Reniranon’i Eofrata, sady nameno rano an’ilay hadivory nanodidina ny rindrim-ben’i Babylona. Tena voaro ilay tanàna ka toa tsy ho resy mihitsy.

Navilin’ny miaramilan’i Kyrosy ny Reniranon’i Eofrata ka niharìtra ny rano tao Babylona. Afaka niroboka an’ilay renirano àry izy ireo, ary tonga teo am-bavahadin’ny tanàna. Tsy nihidy ilay vavahady ka mora notafihina i Babylona. Nilaza i Hérodote sy Xénophon, mpahay tantara grika, fa tsy nanana ahiahy ny Babylonianina tao amin’ilay tanàna voaro, tamin’ilay alina nanafihana azy. Nanao fanasambe izy ireo, anisan’izany ny mpanjaka. (Jereo ilay efajoro hoe  “Misy Sora-tanana eo Amin’ny Rindrina.”) Nanatanteraka faminaniana vitsivitsy ao amin’ny Baiboly ilay fandresen’i Kyrosy.

Miavaka ny faminanian’i Isaia satria nosoratana 200 taona teo ho eo mialoha, izany hoe tokotokony ho 150 taona talohan’ny nahaterahan’i Kyrosy. Diniho ireto:

• Lehilahy atao hoe Kyrosy no handresy an’i Babylona sy hanafaka ny Jiosy.—Isaia 44:28; 45:1.

• Ho ritra ny Reniranon’i Eofrata, ka ho azon’ny miaramilan’i Kyrosy hirobohana.—Isaia 44:27.

• Havela hisokatra ny vavahadin’ilay tanàna.—Isaia 45:1.

• ‘Tsy hiady intsony’ ny miaramilan’i Babylona.—Jeremia 51:30; Isaia 13:1, 7.

Nandrava an’i Jerosalema ny tafika babylonianina tamin’ny 607 T.K. ary nentiny ho babo ny ankamaroan’ny Jiosy. Hafiriana izy ireo no ho babo? Hoy Andriamanitra: “Rehefa tapitra ny fitopolo taona, dia hataoko ampamoaka ny mpanjakan’i Babylona sy izany firenena izany noho ny fahadisoany [ary] hataoko lao mandritra ny fotoana tsy voafetra.”—Jeremia 25:12.

Efa hitantsika hoe resin’i Kyrosy i Babylona, tamin’ny 539 T.K. Nafahany ireo Jiosy, taoriana kelin’izay. Nanomboka niverina tany an-tanindrazany izy ireo tamin’ny 537 T.K., izany hoe 70 taona katroka taorian’ny namaboana azy. (Ezra 1:1-4) Mbola tanteraka koa ny faminanian’ny Baiboly momba an’i Babylona, satria “lao” izy io, tatỳ aoriana.

Diniho izao: Noresahin’ny Baiboly mialoha fa 1) ho babo 70 taona ny Jiosy, 2) ho resin’i Kyrosy i Babylona ka efa voalaza hatramin’ny paikady hampiasainy, ary 3) ho lao tanteraka i Babylona. Tsy ho avy amin’olombelona mihitsy izany faminaniana izany. Hita kosa hoe mitombina kokoa ity voalaza ity: “Tsy avy tamin’ny sitrapon’olombelona na oviana na oviana ny faminaniana, fa avy tamin’Andriamanitra kosa no nitenenan’ny olona.” (2 Petera 1:21) Tena tokony handinika ny Baiboly àry isika.