1, 2. (a) Uzye insita zimwi tungelenganya uli pali yano yakutwalana, nupya u mulandu ci? (b) A mauzyo ci yani yano tuli nu kusambililapo umu cipande cii?

UZYE mukauvwa ningo ukuya uku mawinga? Aingi yakauvwa ningo, pano ikaaya i nsita isuma sana iyakusansamuka. Ya siwinga na ya nawinga yakazwala ningo sana. Nupya, yakaaya ni nsansa cuze! Pa wanda uwo, nawinga na siwinga yakaaya sana nu luzango nupya cikaloleka kwati vyonsi vilaaya sile ningo manda yonsi.

² Lelo, ilingi antu yakalola ukuti umu cupo mwaya sana intazi. Nanti tukaelenganya ukuti ivintu vilaya sile ningo uku yantu aatwalana, limwi tungelenganya tuti: ‘Uzye umu cupo cii mulaya insansa? Uzye yalatwalilila ukuzizimizya?’ Amasuko uku mauzyo yaa, yangasukwa ningo ndi cakuti iya nu muci yakataila nu kuomvya ukusunda ukwaya muli Baibo ukukalanda pa cupo. (Welengini Mapinda 3:5, 6.) Yalinzile ukulondela vino Baibo ikaasambilizya pakuti yaikala umu kutemwa kwakwe Leza. Lekini tusambilile vino Baibo ika-asuka amauzyo yaa yani aakuti: I milandu ci iingalenga umwi atwale nanti ukutwalwa? U muntu wa musango ci aangalinga ukutwalana nawe? Mungacita uli pakuti muipekanye ukwingila umu cupo? I cani icingazwa aatwalana ukutwalilila ukuya ni nsansa umu cupo?

3. U mulandu ci uno citanga ciyelemo amano ukutwala ukwaula ukukwata imilandu iyuvwike?

³ Yamwi yaazumila ukuti icupo cacindama sana pakuti umwi aye ni nsansa—yakati utanga uye ni nsansa ndi cakuti utazanyile uwakutwalana nawe. Uu uufi uwafita fititi!  Yesu walanzile ukuti usimbe u wila, nupya wakomeliizye yaayo aatangatwala ukwikala vivyo kwene. (Mateo 19:11, 12) Umutumwa Paulo nawe walanzilepo pa usuma uwaya umu kukanatwala. (1 Kolinto 7:32-38) Yesu na Paulo yatiisile isunde lyakuti umuntu atalinzile ukutwala; pano, ‘ukusambilizya ukuti cisi cisuma ukutwala’ naco caya pa ‘masambilizyo aakafuma ku mipasi ya nkota.’ (1 Timoti 4:1-3) Nanti ciye vivyo, usimbe ukalenga ukuti umwi aombela Leza ukwaula ivyakupumvyanya. Fwandi citanga cizipe ukutwala ndi cakuti umwi atakweti imilandu yuvwike iyakutwalila, wakwe ukutunkwa sile na auze.

4. Uzye icupo cisuma cikalenga ukuti ana yakule uli?

⁴ Lelo, uzye kwaya ni milandu iyuvwike iingalenga umwi ukutwala? Ee. Icupo u wila ukufuma kuli Leza uwaya nu kutemwa. (Welengini Utandiko 2:18.) Mwaya ivintu vimwi ivisuma, nupya cingalenga umwi aye ni nsansa. Icupo umwaya ukuuvwana, ali ntandikilo isuma sana iya lupwa. Ana yakalondekwa ukukwata avyazi aakuyakuzya, ukuyatemwa, ukuyasambilizya, nu kuyatungulula. (Masamu 127:3; Efeso 6:1-4) Nomba, ukukuzya ana asi ali mulandu onga sile uwa cupo.

5, 6. (a) Ukulingana na Kasambilizya 4:9-12, i vintu ci vimwi ivisuma ivyaya muli ucuza wa yantu aakauvwana sana? (b) Uzye icupo cingaya uli wa mwando uwapyatwa ni myando itatu?

⁵ Elenganyini api lembelo apafumile ilyasi lya mu cipande kwene cii na mazwi yauze aaya umwilembelo kwene lilyo, aakati: “Ukuya yaili cazipa ukuluta ukuya wenga, pano antu yaili yangaomba umulimo ulondoloke. Pano ndi wenga wapona pansi, umuze angamukatusya. Lelo ndu muntu ali wenga  alino wapona pansi, icintu ciipe wakwe cimwi, pano pasi angamukatusya. Ndi mwalala yaili pakakaya ndi kuli impepo. Uzye ndu uyizi wenga pangakaya uli? Umuntu ndi ali wenga angacimviwa mu ulwi, lelo ndi muli antu yaili mungazyansya. Icikome ukutankola umwando uno wapyatwa ni myando itatu.”—Kasambilizya 4:9-12.

⁶ Icicindame sana cino ilembelo lii likulandapo, a ucuza. Icupo cikalenga ukuti atwalana yaye ivyuza sana. Wakwe vino ilembelo likulanga, ukulemana kwa musango uu kungalenga ya-avwana, ukukomelezyanya, nu kucingililana. Icupo cikakoma sana ndi cakuti paaya icintu na cuze pa yantu kwene yaa yoili. Umwando uwapyatwa ni myando iili wakwe vino icikomo cii cikalangilila, ungaputulwa. Nomba ndi cakuti muminkanya imyando itatu pamwi, citanga cangupale ukuputula umwando kwene uwo. Ndi cakuti iya nu muci yakulonda ukuzanzya Yeova, icupo cao cikaaya wa mwando uwo uupyatwe ni myando itatu. Yeova aalinzile ukwazwa atwalana pakuti yauvwana sana.

7, 8. (a) Uzye u kusunda ci kuno Paulo walemvile pa Ina Klistu asimbe aakacula ni nsuna? (b) Uzye Baibo ikatuneena ukuti twaelenganya uli pa cupo?

⁷ Nupya umu cupo ali muno antu yangaipakizya ningo ukulaala pamwi. Umu cupo sile amuno ukulalana kukaleta uluzango. (Mapinda 5:18) Nanti lino umwi wapitilila pa musinku uno insuna ya kulaalana ikakula sana, angatwalilila ukulwisyanya ni nsuna yakulonda ukulaalana. Ndi cakuti umwi atatekiinye, angatandika ukucita iviipe. Paulo walemvile ukuti: “Lelo ndi mutangaikanya mweisikulu, cingazipisya mule mutwale nanti mutwalwe, pamulandu wa kuntaikanya kwinu. Cazipisya kutwala nanti kutwalwa kuluta kuya ni mbunu.”—1 Kolinto 7:9, 36; Yakobo 1:15.

⁸ Nanti cakuti umwi angakwata imilandu iyuvwike iingamulenga ukulonda ukutwala, alinzile ukulola ivintu kulingana navino vilinzile ukuya. Wakwe vino Paulo walanzile, yaayo aatwalana, yakaaya ni ‘ntazi zya cila wanda zino atwala yakakwata.’ (1 Kolinto 7:28) Antu aatwalana yakaaya ni ntazi zino  aasimbe yasikwata. Nga ndi mwasoolola ukutwala nanti ukutwalwa, uzye mungacita uli pakuti mwacefyako intazi nu kuya sana nu luzango? Icintu conga cino mungacita, u kusoolola ningo uwa kutwalana nawe.

9, 10. (a) Uzye Paulo walangiliile uli uzanzo uwaya umu kuya sana ya cuza ya antu atataila? (b) I cani icikacitika ilingi kuli yaayo aasiuvwila isunde lyakwe Leza ilikalesya ukutwalana nu muntu atataila?

⁹ Paulo watungulwilwe nu mupasi ukulemba icisinte icingavwa umwi ukusoolola ningo uwa kutwalana nawe icikaati: “Mutaaya ukwi koli lyonga na antu aatataila.” (2 Kolinto 6:14, NW) Paulo waomvizye icilangililo cii ukulozya kuli vino vikacitika umu ulimi. Ndi cakuti yamasae yaili ati-yapusana sana umu ciimo nanti amaka yanyepwa ukwi koli [nanti iyooko] lyonga, ala yonsi yoili yamacula sana. Umu nzila iliyonga kwene, ndi cakuti uwataila Leza watwala nanti ukutwalwa uku muntu atataila Leza, ala yonsi yoili yamaculilamo. Ndi cakuti umwi pali yoili akulonda ukwikala umu kutemwa kwakwe Leza alino umuze asikulonda ukucita vivyo, ala vino yakalonda ukucita umu umi wao vimapusana, nupya cingaleta sana intazi umu cupo. Paulo wakomelizye ukutwalilwa nanti ukutwalila “umu Mwene,” casila.—1 Kolinto 7:39, NW.

¹⁰ Limwi-limwi, Aina Klistu asimbe yakaelenganya ukuti cazipa ukutwalwa nanti ukutwala umuntu atataila ukuluta ukwikala wenga nu kuzuukilwa. Yamwi yakata ukusumba mano kuli vino Baibo ikatusunda, nu kutwalana nu muntu asiombela Leza. Ilingi ivikafuma umu kucita vii, visiziipa. Antu ya musango uu yakazana ukuti yatwalana nu muntu wino yatanga yalanzyanye nawe ivintu ivicindame sana. Ukuzukilwa ukungayapo kungaluta nu kwalipo lino umwi atatala watwala nanti ukutwalwa. Icintu icisuma i cakuti, kwaya Aina Klistu aingi aataila sana Leza nupya yakaamuvwila lino yakusoolola uwa kutwalana nawe. (Welengini Masamu 32:8.) Nanti yakataila ukuti wanda umwi  yalatwala nanti ukutwalwa, yakatwalilila ukuya asimbe ukufikila lino yazana uwakutwalana nawe pali ya kapepa yakwe Yeova.

11. Uzye i cani icingamwazwa ukusoolola ningo uwakutwalana nawe? (Lolini na  kambokosi apifwa 114.)

¹¹ Ukuya kwene, asi muntu aliwensi akaombela Yeova aangalinga ukutwalana nawe. Ndi cakuti mukulonda ukutwala nanti ukutwalwa, mulinzile ukuzana wiyo uwaya ni miyele wakwe ino mwaya nayo, uwakwata amauyo yano namwe mwakwata, nupya alinzile ukutemwa Leza wakwe vino namwe mwamutemwa. Umuomvi mutailwe walemba amalyasi aingi sana aakalanda pa cupo, nupya cingazipa sana ukuti mwawelenga amalyasi yaayo nu kupepa kuli Leza ukuti amwazwe lino mukupingulapo ivyakucita pa cintu kwene cii icicindame. *—Welengini Masamu 119:105.

12. Uzye u lutambi ci luno antu yamwi yakalondela umu mpanga izingi, nupya muli Baibo mwaya ilyasi ci ilingazwa?

¹² Umu mpanga izingi, avyazi aliyo aakasoolwela ana yao uwa kutwalana nawe. Aakacita vii yazumila ukuti avyazi yaaya sana na mano nupya yaamanya ivingi, fwandi aangasoolola ningo. Ilingi ivyupo vya musango uu vikaomba ningo, wakwe vino cali mpiti sana uku yantu aalembwa muli Baibo. Vino Abulaamu watumile umuomvi wakwe ukuyalondela Isaki umukazyana, vingazwa avyazi ndakai aaya umu mpanga zino cii cazumiliziwa. Abulaamu atasumvile amano uku vyuma nu kulumbuka. Lelo, waombiisye sana na maka ukuti azanile Isaki umwanaci pali yaayo aali ya kapepa yakwe Yeova. *—Utandiko 24:3, 67.

13-15. (a) Uzye icisinte icaya pa Mapinda 24:27 cingaazwa uli umulumendo aakwelenganya pa kutwala? (b) Uzye umukazyana angacita uli pakuti aipekanye ukwingila umu cupo?

¹³ Ndi cakuti mukulondesya ukutwala nanti ukutwalwa, mulinzile ukuyuzya mweineco muti, ‘Uzye ninjipekanya?’ Icasuko cinu citalinzile sile ukulingana na vino mukaelenganya pa citemwiko, ukulaalana, uwakwikala nawe, nanti pa kuvyala ana. Kwaya mauyo yano cila-muntu aakulonda ukutwala nanti ukutwalwa alinzile ukwelenganyapo.

¹⁴ Umulumendo aakulonda ukutwala, alinzile ukwelenganya apa cisinte icikati: “Tala kuula ing’anda yako, alino ulime ni calo cako, nga nu kutwala alino utwale umwanaci.” (Mapinda 24:27) Uzye cii cilozile mwi? Umu manda yaaya, ndi cakuti umonsi akulonda ‘ukukuula ing’anda yakwe,’ nanti ukutwala nu kutandika ulupwa, walondekanga ukuyuzya umwineco ati, ‘Uzye nati-njipekanya ukusakamala mama na ana yano tungiza tuvyale?’ Walondekanga ukuombesya, ukulima ivyakulya. Na ndakai kwene icisinte cii cikaomba. Umonsi aakulonda ukutwala alinzile ukuipekanya ningo. Ndi cakuti umi wakwe uli sile ningo alinzile ukuombesya. Baibo ikalanga ukuti umonsi aasisakamala ulupwa lwakwe umu vintu ivikalondekwa pa ng’anda, ukukanatemwa ulupwa lwakwe, nu kukana sambilizya ulupwa lwakwe pali Leza, akaipa ukuluta umuntu aatataila!—Welengini 1 Timoti 5:8.

¹⁵ Nu mwanaci kwene uwapingulapo ukutwalwa ala wazumila ukukwatilapo imilimo na yuze ikome. Baibo ikalanda pali vimwi vino mama angaomba, ni miyele ino alinzile ukukwata pakuti aye kazwa musuma kuli iya nu kusunga amu ng’anda yakwe. (Mapinda 31:10-31) Aonsi na anaci asitala iyaipekanya lino yakwingila umu cupo, yakaalanga ukuti aakaitemwe, nupya yakavilwa ukwelenganya pali vino yangapeela wino yali nu kutwalana nawe. Ni cacindama sana i cakuti, yaayo aakulonda ukutwala nanti ukutwalwa, yalinzile ukuipekanya ukwiza tandika ukuomvya vino Leza akatusunda lino ingila umu cupo.

16, 17. Uzye yaayo akuipekanya ukwingila umu cupo yalinzile ukwelenganya sana apa visinte ci ivya mu Malembelo?

 ¹⁶ Pa kuipekanya ukwingila umu cupo, cikalondekwa ukwelenganya sana pa milimo ino ya iya na aci yalinzile ukuomba umu cupo, ino Leza wayapeela. Umonsi afwile ukumanya upiliulo wa kuya umutwe wa lupwa umu ng’anda yakwe ya kapepa. Ukuya umutwe wa lupwa kusipeela umonsi insambu zya kuya umunkalwe uku lupwa lwakwe. Lelo, alinzile ukukolanya vino Yesu akaatungulula icilongano. (Efeso 5:23) Vikwene avino na mama Umwina Klistu alinzile ukumanya umulimo wakwe uwacindama sana. Uzye ali nu kuitemelwa ukuti ‘anyepwe kuli iya’? (Loma 7:2) Mama lino atatala watwalwa, ala watandika mpiti ukutungululwa na Yeova alino na Klistu. (Galatiya 6:2) Ndi watwalwa, ala wazumila ukuti na iya kwene amutungulula. Uzye alaatungilila iya nu kumutontela ndi watandika ukutungululwa nu monsi wiyo aatamalilika? Ndi cakuti angafilwa ukucita vivyo, cingazipa ukuti atatwalwa.

¹⁷ Nupya, cila-muntu, umonsi nanti Umwanaci, alinzile ukuipekanya ukwiza sakamala umuze ndi kwacitika vimwi. (Welengini Filipi 2:4.) Paulo walemvile ukuti: “Caleka cila monsi alinzile kutemwa muci wakwe, ndi vino wene waitemwa umwisikulu. Cila mwanaci alinzile kucindika iya wakwe.” Leza walenzile Paulo amanye ukuti umonsi waumbwa umu nzila ya kulonda ukuti umuci wakwe aamucindika sana. Umwanaci nawe waumbwa umu nzila ya kulonda kuti iya amutemwa sana.—Efeso 5:21-33.

18. U mulandu ci uno aataisyanya yalinzile ukuikaanya lino yakwizizyanya?

¹⁸ Fwandi, ukutaisya asi insita yakwizya sile. Ikaaya iinsita yakuti umonsi na mama yamanyane ningo, ndi cakuti icupo cao cilaya sile ningo nanti foo. Nupya iinsita yakuti cila-muntu amanya vino afwile ukucita na vino atafwile ukucita! Lino mwataisyanya, kungaya itunko lya kulonda ukucita ivyazumiliziwa sile kuli yaayo atwalana, pano i cacivyalilwa ukulonda ukucita vivyo kwene. Nomba, ndi cakuti aakwizizyanya yatemwana sana, yatalaacita ivintu viipe ivingalenga ukuti yonone ucuza wao na Leza. (1 Tesalonika 4:6) Fwandi, ndi  cakuti mwataisyanya na umwi, mwaezya ukuikaanya; ukucita vivyo kulamwazwa ukuya ansansa lyonsi, nanti mwatwala nanti foo.

19, 20. Uzye vino Umwina Klistu akaelenganya pa cupo vifwile ukupusanako uli na vino antu ya mu nsi yakaelenganya? Langililini.

¹⁹ Ndi cakuti umonsi na mama yakulonda ukuti icupo cao cikatwalilile, yalinzile ukumanya ningo vino yalaalondekwa ukucita umu cupo. Umu mabuku yano antu yakalembamo amalyasi ya vitemwiko alino nu mu mafilimu, yakalangizya kwati umu vyupo mwaya sile insansa zitupu, na cii cikalenga antu yalondesya ukwingila umu cupo. Lelo, icisinka i cakuti, lino mwatwalana, asi kuti ala lyene casila mwakulaaya ni nsansa zitupu; ikaaya intandiko sile—kulikuti ala mwatandika icintu cimwi cino Yeova wapanzile ukuti caikalilila. (Utandiko 2:24) Lelo, ica ulanda i cakuti ndakai asi vino antu yakaelenganya. Uku mpanga zimwi, antu ndi yakulanda pa kutwalana, yakaomvya amazwi yakuti “ukunyepa ifundo.” Limwi yasiiluka na vino icintu cico cikalangilila vino antu aingi yakaelenganya pa cupo. U mulandu ci uno caela vivyo? Ifundo lino yanyepa ningo lyazipa, lelo ifundo lilyo linganyepwa nu kusapulwa ukwaula intazi.

²⁰ Antu aingi ndakai yakaelenganya ukuti utwazi u wa pa kasita kanono sile. Yene yakaingila zuwa umu cupo pano ala yakwelenganya ukuti vyonsi vilayazipila, lelo yakafumamo zuwa ndi yalola ukuti ivintu vyatala. Lelo mwaiusya ukuti Baibo yene ikati icupo caya wa mwando upyatwe ningo. Intambo nanti myando ino yakapanga iya kunyepelela ivimawato vikulu ikaya ikome sana pakuti itaca iputuke zuwa. Ni cupo kwene caeliileko ukuti cayako manda yonsi. Iusyini ukuti Yesu walanzile ati: ‘Kusi umuntu uwa kulekanya cino Leza watalundanya.’ (Mateo 19:6) Namwe kwene ndi mwatwala nanti ukutwalwa, ali vino mufwile ukwelenganya pa cupo. Uzye isunde lilyo likalenga icupo ukuya wa cisendo? Awe, foo.

21. Uzye iya nu muci yalinzile ukwelenganya uli pa muze, nupya i cani cingayavwa ukucita cico?

 ²¹ Iya nu muci yalinzile ukwelenganya ivisuma pa muze. Ndi cakuti cila-muntu akwika mano pa miyele isuma ino uwakwe wakwata, na vino akaombesya, yonsi yoili yalaya nu luzango umu cupo cao. Uzye cingacitika ukuti umwi aaika sile mano pa visuma vitupu vino umuze aatamalilika akacita? Yeova atuumilila sile mbali, wene akasumba mano pa visuma vino tukacita . Kalemba wa masamu umwi wuzizye ati: “Ndi cakuti wasunzile ivyalembwa apa maifyo itu, we Mwene  uzye lyene aweni angapusuka?” (Masamu 130:3) Ya iya na aci nayo kwene yafwile ukwelenganya vivyo kwene nu kwelelana lyonsi.—Welengini Kolose 3:13.

22, 23. Uzye antu atwalana ndakai yangasambililako cani kuli Abulaamu na Sala?

²² Utwazi ungalenga atwalana ukuya sana ni nsansa lino imyaka ikupita. Baibo ikatunena pali Abulaamu na Sala aali ni nsansa umu cupo nalino yaakosile. Asi kuti yene yataali ni ntazi mu umi wao. Mutale mwelenganye vino Sala uvwile lino wene pamwi na iya yaasiile ing’anda isuma umu musumba wa Uli usuma cuze nu kuya uku kwikala mu matenti imyaka yonsi, ala papo Sala ali ni myaka ya kuvyalwa limwi ukucila pali 60. Lelo uvwilile vino iya wamunenyile. Wali a kazwa musuma wakwe Abulaamu, acino wazwilizyanga iya ukupingula ningo apa vintu. Nupya icuvwila cakwe citaalimo nu usomvi. Wene umu mwenzo wakwe walolanga iya ukuya umusambazi wakwe. (Utandiko 18:12; 1 Petulo 3:6) Wacindikanga Abulaamu nu mwenzo onsi.

²³ Nomba asi kuti Abulaamu na Sala yene lyonsi yazumilizyanyanga pa vintu. Uwanda umwi Sala walanzile ukuti yacite icintu cimwi cino Abulaamu ataatemilwe. Lelo lino Yeova wamunenyile ukuti auvwile umuci, Abulaamu uvwiliile, nupya ivintu vyazifile apa ng’anda. (Utandiko 21:9-13) Ndakai ya iya na aci, kumwi na yaayo atwaline mpiti sana, yangasambililako ivingi kuli Abulaamu na Sala.

24. I vyupo vya musango ci ivikacindika Yeova Leza, nupya u mulandu ci?

²⁴ Umu cilongano mwaya atwalana aingi sana aaya ni nsansa umu cupo—kulikuti ivyupo muno mama akacindika sana iya, iya nawe watemwa umuci nupya wamucindika, napya yonsi yoili yakaombela pamwi uku kucita ukulonda kwakwe Yeova. Ndi cakuti mwapingulapo ukutwala nanti ukutwalwa, muce musoolole ningo uwakutwalana nawe, muce mupekanye ningo ivya kuomba umu cupo, kapya mwaombesya ukuti ndi mwatwala nanti ukutwalwa, icupo cinu cice calanga umucinzi kuli Yeova Leza. Ndi mwacita vivyo, icupo cinu cilamwavwa ukutwalilila ukwikala umu kutemwa kwakwe Leza.