1. Aantu yanga ataila malele, wanga nu ulozi?

IBUKU lyakuti African Traditional Religion lyalanzile liti: “Umu Africa ukuuzya ndi cakuti kwaya uwanga ala utakwelenganya ningo.” Nupya lyalanzile liti: “Aina Africa yonsi yamanya ukuti kwaya uwanga.” Antu yonsi kwene kumwi na aasambilila na atasambilila yataila malele, ulozi, nu wanga. Nanti sile intunguluzi zya mipepele yaci Mozilemu nanti mipepele ikati iya Ina Klistu, nayo kwene yatailamo.

2. Ngu kulingana na vino aingi yazumilamo, uzye yakati amaka aakatungilila maleele yakafuma kwi?

² Umu Africa aingi yazumila ukuti kwaya amaka yamwi amipasi atamanyika ningo-ningo. Yakati Leza aakatungulula amaka yayo. Mipasi ni vikolwe vikaomvya amaka kwene yayo. Kupya kwaya na antunze aangazana maka yaa nu kuyaomvya, limwi yakayaomvya ku milembo yakuicingilila, nanti uku malele.

3. Uzye malele yaya uli, kupya aingi yazumila ukuti malele yangaomba kuli vyani?

³ Malele nanti uwanga yakaviomvya uku kucuzizyako antu yano umwi asikulonda. Antu aakwata maleele yakayataka ukuti yakwata amaka yakutuma utunsuswa [tususu], vyunyi, nsazi, nanti inyama zyunze izingaya zikacuzye antu. Yakati malele yaka-avwa umuntu ukucimvya umunze ndi yakulwa, yakalenga umuntu ukuya ing’umba, nanti ukulwala, nanti sile ukumumoola.

4. I vyani vino antu aingi yazumila ukuti avino alozi yakacita, kupya aamazwi ci yano antu yamwi aali mpiti alozi yakataka?

⁴ Lyene kwaya nu ulozi. Alozi yakayataka ukuti yakasya imili yao nu kupapuka usiku kuti yakakomaane na alozi yauze pa kuti yaye yakavine antu yano yakulonda. Lyene vino yakati imili ya alozi ikasyala umu ng’anda, pa kusininkizya ukuti malyasi yaa akuno yaya, antu akuti yata ulozi aliyo yakataka vino cikaya. Mangazini imwi yamu Africa yatasile amazwi ya antu aali mpiti alozi (sana-sana acikazyana) ukuti: “Nemo numoozile antu 150 mu mazanzo ya pa museo.” “Nemo numoozile ana 5 lino nayonkanga uwazi onsi mu mili.” “Nemo numoozile alumendo yatatu andondanga, pano yambeefile nu kunsya.”

5. Uzye malele yano yakati asuma yaya uli, kupya yakayaomvya yakutuuli?

⁵ Kwaya na malele yano yakati asuma, yene yakayaomvya uku kuicingilila uku vintu viipe. Antu aakaomvya malele yaa yakazwala impinga na maukasi ya  milembo. Yamwi yakamwa nanti ukupakala imilembo ya kuicingilila. Lyene umu mang’anda na pa misolo yakaziikapo ivizimba vino yakati ivya kuicingilila. Yamwi nayo yataila incilizi nanti vyuze vino yalembapo amazwi yamwi amwi buku lino yakati Koran nanti muli Baibolo.

6. I vyani vino Satana ni viwa vyacisile mpiti, kapya tulinzile twaelenganya uli pa maka yano vyakwata?

⁶ Ukuya kwene, Satana ni viwa vyakwe i vilwani vya yantu ivipisye. Vyakwata amaka yakuvulunganya antu, nakupya mpiti vingilanga nu mu yantu kwene nanti umu nyama. (Mateo 12:43-45) Tutanga tuvisuule ukuti pasi vino vingacita, nomba tutafwile twaelenganya ukuti vyakwatisya amaka icakuti pasi na vino tungacita.

7. I vyani vino Satana akalonda ukuti tuzumile, kapya i vyani ivyacitike ivingatwavwa ukuvwikisya icisinka cico?

⁷ Satana ali kanyekanye ku usomvi. Akasomba antu ukulola kwati wene wakwatisya sana amaka, kula nalino atakwata amaka yayo. Caya wako vino cintu cimwi cacitike: Mu mpanga imwi ya mu Africa kwali inkondo, asilika yofiizye alwani yao ukuomvya viombelo vya mazwi. Lino yatali yazanze alwani yao, asilika yayo yalizyanga vilimba ivyacongo sana vino yakopela limwi amazwi ya vifuti vikalamba sana. Cino yalondanga i cakuti alwani yao yelenganye ukuti kwali asilika akweti ivyanzo vya maka sana. Ali vino na Satana akacita, akalonda kuti antu yalola kwati wakwatisya amaka yano pasi angafikako. Wene cino akalonda i cakuti antu yamutiina nu kucita vino akaalonda, asi vino Yeova akaalonda. Lekini fwandi tusambilile pa nzila zitatu zino Satana akasombelamo antu pa kuti yamutaila.

8. Uzye usomvi ci umwi uno Satana akaomvya?

⁸ Inzila yonga ino Satana akasombelamo antu aei: Akati kutaya icintu icipe icikaicitikila sile; iviipe vyonsi ivikacitika, nga pasi wino wavicita, ala aamaka ya mipasi aalenga. Tuti, umwana wafwa ni ndwala yakwe malelya. Nyina wa mwana angamanya nu kumanya ukuti munyinyi aakaleta malelya. Nomba, pa nsita ili yonga kwene, angazumila nu kuti mulozi umwi aliwe watumile munyinyi kuti alume umwana.

9. Uzye Baibolo ikalanga uli ukuti asi Satana aakalenga intazi zyonsi?

⁹ Kwene, Satana wakwata amaka yakuleta intazi zimwi, nomba citaziipa ukwelenganya ukuti aliwe akalenga amavya yonsi. Baibolo ikati vii: ‘Aalwilo yasyacimvya, na aamaka sana yasyacimvya ulwi, nanti sile antu yamano kwene yasyakwata ivyakulya, na acenjele kwene yasyakwata ivyuma, nanti sile ayayo aamanya sana ivintu, nayo kwene yatatemwikwa; pano insita ni vikaicitikila sile vikayaponela yonsi kwene.’ (Lukala Milandu 9:11) Limwi umuntu angaya uwa lwilo sana ukuluta auze, nomba lino yakusimula limwi asi aliwe angacimvya. Ivintu “ivikaicitikila sile” i vingalenga ukuti afilwe ukucimvya. Limwi angapumika nu kupona, nanti limwi angalwalila pakasi ka nzila, nanti sile ukuicisa. Vyonsi vii vingacitikila antu yonsi. Tutanga tuti a Satana uwalenga, nanti ukuti u wanga; vintu vii vikaicitikila sile.

10. I vyani vino yakati alozi yakacita, kupya twamanya uli ukuti vivyo vitangavicitike?

¹⁰ Inzila yakwe ciili ino Satana akasombelamo antu aei: Akati alozi yakasya imili nu kupapuka usiku kukuyakomaana na alozi yauze nanti ukuyalya antu yano yakulonda. Nomba mutale muyuzye mweineco muti vii: ‘Ngi cakuti alozi yangacita vivyo, i cani icikafuma umu mwili  icipita?’ Twati-tusambilila mpiti ukuti umi ali muntu kwene, asi kuti mu muntu mwaya cimwi icingafuma ukusya umwili. Nakupya, ituvwa ukuti umupasi aamaka aakalenga ukuti umwili uombe, umupasi utanga uiombele onga.

11. U mulandu ci uno tungalandila ukuti alozi yatanga yasye imili yao, nga mwemo, uzye vii avino mwazumilamo?

¹¹ Umi nanti umupasi visifuma umu mwili wa muntu nu kuomba ivintu visuma nanti ivipe. Acino fwandi, alozi yatanga yasye imili yao. Yasicita ivintu vino yakataka ukuti yakacita nanti ukwelenganya ukuti yacita mpiti.

12. Uzye Satana akalenga uli antu ukwelenganya ukuti yaacisile ivintu vimwi nalino yataavicisile?

¹² Nga yaya akuti yailandiile sile ukuti yali mpiti alozi tungati yakataka ivya cumi? Satana wakwata amaka yakulenga antu ukuzumila ukuti ivintu vimwi vyayacitikiile, nanti cakuti ivintu vivyo vitacitiike nu kucitika. Satana angaomvya ivilolwa, ukulenga umuntu ukwelenganya ukuti waweni vimwi nanti ukuvwa vimwi, nanti sile ukucita vimwi vino atacisile. Satana akaomvya inzila ii ku kuvulunganya antu pa kuti yafume kuli Yeova, nu kuti yaelenganya ukuti vino Baibolo ikataka i vya ufi.

13. (a) Uzye malele yano yakati asuma a malele ya musango ci? (b) Uzye Malembelo yakati uli pa vya malele?

¹³ Lyene inzila yakwe citatu ino satana akasombelamo aei: Akati kwaya malele angacingilila umuntu, nu kuti malele yayo yene yaya sile ningo. Baibolo isitusambilizya ukuti kwaya malele asuma. Yene ikati malele yonsi kwene aipe. Uvwini vino Yeova wapeezile masunde pa vya malele na yonsi acitanga ivya malele:

• ‘Utacita vya malele.’—Ubwina Lebi 19:26.

• ‘Umonsi wensi nanti umwanaci aakavwanzyanya ni mipasi nanti aakasoowela, afwile ukumoolwa.’—Ubwina Lebi 20:27.

• ‘Mutaca muzanwe umwi muli mwemwe . . . uwa malele, nanti wensi akataka ivya ku nkoleelo, nanti umulozi nanti  wensi akavina, nanti wensi akauvwana ni mipasi.’—Amalango 18:10-14.

14. U mulandu ci uno Yeova wikiileko masunde alesyanga malele?

¹⁴ Masunde yaa yaalangilile apaswe ukuti Leza atalondanga antu yakwe yacita ivya malele. Cino Yeova wikiileko masunde yaa a pa mulandu wakuti watemilwe antu, nupya atalondanga ukuti yaye azya uku kutiina imipasi. Atalondanga ukuti iviwa vyayacuzya.

15. Uzye Baibolo ikalanga uli ukuti Yeova wakwatisya maka ukuluta Satana?

¹⁵ Nanti cakuti Baibolo italondolola vyonsi pali vino iviwa vikacita nanti vino vitanga vicite, yalondolola ukuti Yeova Leza wakwatisya amaka ukuluta Satana ni viwa vyakwe. Yeova wazinzile Satana ukufuma ukwiyulu. (Umbwilo 12:9) Alino, mutilila ukuti Satana walenzile kuli Leza pa kutunka Yobo, nupya uvwile vino Leza wamunenyile ukuti kusi kukoma Yobo.—Yobo 2:4-6.

16. A weni wino tufwile ukutaila ukuti aangatucingilila?

¹⁶ Pa Mapinda 18:10 paya mazwi akuti: ‘Izina lyakwe Yeova u lupungu ulukome. Muli muno wensi umololoke akautukila, nupya akacingililwa.’ Fwandi tulinzile ukuutukila kuli Yeova pakuti aatucingilila. Aomvi yakwe Leza yasilonda ivizimba nanti milembo imwi pa kuti yaicingilila uku vicitwa viipe vyakwe Satana ni viwa vyakwe, kupya yasiopa ukuvinwa. Aomvi yakwe Leza yataila amazwi amu Baibolo akuti: ‘Pano Yeova wene, amanso yakwe yakalola monsi umu nsi ku kulangilila amaka yakwe akucingilila yonsi aakamuombela ni myenzo yao yonsi.’—2 Imilandu 16:9.

17. Uzye Yakobo 4:7 ikatukomelezya ikutuuli, nomba i vyani vino tufwile ukucita?

¹⁷ Namwe kwene mungataila sana ukuti Leza alamucingilila. Pali Yakobo 4:7 pakati: ‘Icaleka, mwayela Leza. Mwakaanya Ciwa, nawe aluutuka kufuma kuno muli.’ Ndi mumaombelanga Leza wa cumi, nu kumutontela, mulasininkizya ukuti Yeova alamucingilila.