1. I cani cingatwazwa ukumanya ivilacitika uku nkoleelo?

UZYE mwatala muvwapo lyasi limwi pa TV nanti pa ledyo lyene imwelenganya muti, ‘Uzye ivintu vilatwalilila ukwipilako sile?’ Antu aingi yazumila ukuti impelelekezyo ya nsi yatipalama pano mu nsi muli sana ivintu ivipisye nu unkalwe. Uzye i cacumi cico? Uzye kwaya icingatwazwa ukumanya ivilacitika uku nkoleelo? Ee. Nanti cakuti antu yatange yamanye ivilacitika, Yeova Leza wene wamanya. Akatuneena muli Baibo vino tulaikala, na vino insi ilaya uku nkoleelo.—Ezaya 46:10; Yakobo 4:14.

2, 3. I cani cino asambi yakwe Yesu yalondanga ukumanya, nupya Yesu wayaswike atuuli?

² Ndi twawelenga muli Baibo pa mpelelekezyo ya nsi, ala isikulanda pa kusila kwa mpanga, lelo u kusila kwa vicitwa iviipe. Yesu Klistu wasambilizye antu ukuti Uwene Wakwe Leza ulateeka insi yonsi. (Luka 4:43) Asambi yakwe Yesu yalondanga ukumanya lino Uwene uwo uliza, acino, yamuzizye yati: “I cani cilaya icilangililo ca kulanga ukwiza kwako nga ni mpelelekezyo ya nsi?” (Mateo 24:3) Yesu atayanenyile uwanda na kasita, lelo wayanenyile ivintu ivyali nu kucitika lino kwasyala panono ukuti impelelekezyo ya nsi ifike. Ivintu vino Yesu walanzile vikucitika ndakai.

³ Umu cipande cii tumasambilila pa visinka ivikulanga ukuti tuli umu manda ya mpelelekezyo. Lekini tutale tusambilile apa nkondo imwi iyali ukwiyulu pakuti tumanye ningo umulandu uno ivintu pano nsi vipila ndakai.

4, 5. (a) I cani icacitiike ukwiyulu lino Yesu watandiike sile ukuteeka? (b) Ukulingana ni lembelo lya Umbwilo 12:12, i vyani vyali nu kucitika pano nsi lino sile Satana wasumbwa ukufuma ukwiyulu?

⁴ Umu cipande 8 twasambiliile ukuti Yesu Klistu watandiike ukuteeka ukwiyulu umu 1914. (Danieli 7:13, 14) Ibuku lyamuli Baibo ilya Umbwilo likalondolola ivyacitike, likati: ‘Mwiyulu mwakatwike ulwi. Mikaeli [kulikuti Yesu] na angeli yakwe yalwisyanyizye ni cizoka [Satana], nga icizoka pamwi na angeli yakweco yalwisyanya nao.’ * Satana na angeli yakwe yayacimvizye, iyayavwintila na pano nsi. Elenganyini vino Angeli yaazanzile lino Satana ni viwa vyakwe yaasumvilwe ukufuma ukwiyulu. Nomba, nga antu apano nsi yene cali uli? Baibo ikati yali nu kuya insita ya ucuzi uku yantu pano nsi. U mulandu ci? Pano Ciwa wasoka cuze, ‘pa kumanya ukuti wasyala sile ni nsita inono.’—Umbwilo 12:7, 9, 12.

⁵ Ciwa akwezya na maka ukuleta intazi pano nsi. Watakalipa sana pano “watasyala sile ni nsita inono” kuti Leza amusisyepo. Lekini tusambilile pa vintu vino Yesu watiile vilaacitika umu manda akusyalikizya.—Lolini Vyeo Vya ku Mpela pa namba 24.

6, 7. I vyani vino tungalanda pa nkondo ni nzala ivikucitika ndakai?

⁶ Inkondo. Yesu watiile: “Inko zilakatukilana, na mawene yalakatukilana.” (Mateo 24:7) Antu aingi cuze yumoolwa umu nkondo ndakai ukucila imyaka ya kucisila sana. Kaungwe kamwi (Worldwatch Institute) kalanda ukuti kutandika umu 1914 antu kucila pali 100 milyoni yumoolwa umu nkondo. Antu aumozilwe mu  nkondo mu myaka sile 100 pakasi kakwe 1900 na 2000 yavuzile cuze ukucila na yayo aumozilwe umu myaka 1,900 lino umwaka wako 1900 utatala wafika. Mutale mwelenganye vino antu aingi cuze cikayawaya ndi antu yumoolwa umu nkondo!

⁷ Inzala. Yesu watiile: “Kulaya ivipowe.” (Mateo 24:7) Nanti cakuti ivyakulya vikuvulilako ndakai ukucila imyaka iingi yapita, antu aingi yasikwata ivyakulya ivyakuti iikute. U mulandu ci? Pano aingi yataakwata impiya zya kukalila ivyakulya, nanti mpanga pano yangalima. Antu aingi wakwe cimwi yakakwata akapiya akanono sana kakuti katange kayakwane nu wanda onga. Akaungwe akakalolekesya pa umi wa yantu mu nsi yonsi (World Health Organization), kalanzile ukuti ana mamilyoni yakafwa cila-mwaka, apa mulandu nu kuulizya ivyakulya umu mwili.

8, 9. I vyani ivikalanga ukuti vino Yesu wasoowile ukuti kulaya ivilundumusi na malwala, vikufikiliziwa ndakai?

⁸ Vilundumusi. Yesu wasoowile ukuti: “Kulaya ivilundumusi vikulu.” (Luka 21:11) Ivilundumusi  ivya maka sana ndakai vikucitika cila-mwaka. Kutandikila umu 1900 antu kucila pali 2 milyoni yafwa pa mulandu ni vilundumusi. Nanti cakuti ndakai antu yasambilila sana ivyakupanga-panga ivikayazwilizya ukumanya zuwa ukuti kumaya icilundumusi, antu yene yacili yakafwa.

⁹ Malwala. Yesu wasoowile ukuti: “Kulaya . . . impungo [nanti ivinkunka].” Indwala izipisye zyali nu kusalangana nu kukoma antu aingi. (Luka 21:11) Nanti cakuti ndakai ya dokota yasambilila ivya kulwazya indwala izingi sana, kucili kwaya indwala zimwi izitange zipoziwe. Napya, cazanwa ukuti cila mwaka, antu amamilyoni yakafwa pa mulandu wa kulwala malwala wakwe TB, malelya, na kolela. Nakapya, ya dokota yazanilapo ni indwala nazyuze 30, zimwi izitange zipoziwe nu kupoziwa.

10. Uzye amazwi aya pali 2 Timoti 3:1-5 yakufikiliziwa uli ndakai?

¹⁰ Pali 2 Timoti 3:1-5, Baibo ikati: “Mu manda akusyalikizya  mulaya tusita tutale.” Mutumwa Paulo walondolwile vino antu aingi yaali nu kuya umu manda akusyalikizya. Walanzile ukuti antu

• yalaitemwa

• yalatemwisya impiya

• yatalayela akwasi yao

• yatalataizya

• yatalaya nu luse na mizu

• yalaya azakantike

• yalaya akaakate

• yalatemwa vyakuizanzya kuluta ukutemwa Leza

• yalailanga ukuya apefi, lelo upefi wao utalaloleka uwa cumi

11. Uzye pa Masamu 92:7 pakalangilila ukuti i vyani ivilacitikila aipe?

¹¹ Uzye kuno mukaikala, kwaya antu amusango uu? Antu aingi mu nsi yonsi, yakwata imiyele ya musango ndi uu. Nomba likwene sile Leza wasya azifye ivintu. Watulaya ukuti: “Antu aipe nanti yangavula uli wi sote, ni ntalanganyi nazyo nanti zingasyuka uli, awe yene yonsi yalalowelela pyu.”—Masamu 92:7.

12, 13. I vyani vino Yeova watusambilizya umu manda ya kusyalikizya?

¹² Baibo yasoowile ukuti umu manda akusyalikizya mulaya ukuwaikwa nu kucula. Lelo Baibo ikalanda nu kuti kulaya ivintu ivisuma ivilaacitika.

¹³ Antu aingi Yaluvwikisya Baibo. Kasema Danieli walemvilepo vimwi pa manda akusyalikizya. Watiile: “Ukumanya kwa mpomvu kulavula.” (Danieli 12:4, NW) Leza alalenga antu yakwe ukuvwikisya sana Baibo ukucila vino cali mpiti. Yeova wacita vivyo sana-sana ukutandika umu 1914. Watusambilizya vino izina lyakwe lyacindama, na vino akaalonda kuti insi iye, ni cumi pali vino Yesu Klistu watufwilile, vino afwe yaaya, alino na vino afwe yalatuutuluka. Twasambilila mpiti ukuti Uwene Wakwe Leza sile uulasisyapo intanzi zyonsi pano nsi. Nupya twasambilila na vino tungacita pakuti tuye ni nsansa na pakuti twazanzya Leza. Nomba uzye aomvi yakwe Leza yakacita uli pali vii vyonsi vino yaasambilila? Kwaya usesemo nauze uka-asuka iuzyo lilyo.—Lolini Vyeo Vya ku Mpela pa namba 21 na  25.

14. Aukwi kuno ilandwe lisuma lya Wene likakosoolwa, nupya aaweni aakaomba umulimo uu?

¹⁴ Ukusimikila umu nsi yonsi. Lino Yesu walandanga ivyali nu kucitika umu manda akusyalikizya, watiile: “Ilandwe lisuma lii lya Wene lilakosoolwa mu nsi yonsi.” (Mateo 24:3, 14.) Ilandwe lisuma ilya Wene likakosoolwa umu mpanga ukuluta pali 230 umu ndimi ukucila pali 700. Umu nsi yonsi ya Nte Yakwe Yeova ukufuma ‘mu nko zyonsi nu mu mitundu yonsi,’ yakwazwilizya antu ukumanya vino Uwene waya na vino ulacitila antunze. (Umbwilo 7:9) Nupya yakacita vivyo ukwaula ukulipiliisya. Nanti cakuti antu aingi yaapata ya Nte, nupya  yakayazunya, pasi icingalesya umulimo wa kusimikila, wakwe vino Yesu wasoowile!—Luka 21:17.

15. (a) Uzye namwe mwazumila ukuti tukwikala umu manda akusyalikizya, nupya u mulandu ci? (b) I vyani vilacitikila yaaya aakauvwila Yeova? Nga yaaya aasimuvwila i vyani ivilayacitikila?

¹⁵ Uzye mwazumila ukuti tuli mu manda akusyalikizya? Amausesemo aingi aya muli Baibo aakalanda pa manda ya kusyalikizya yakufikiliziwa. Likwene sile Yeova wasya alesye umulimo wa kukosoola ilandwe lisuma, alino “mpelelekezyo” iliza. (Mateo 24:14) Uzye impelelekezyo i cani? I nkondo ya Alamagedoni, lino Leza alafumyapo uyi onsi pano nsi. Yeova alatuma Yesu na angeli yakwe aamaka ukonona wensi aakakaana ukumumvwila nu kumvwila Umwanakwe. (2 Tesalonika 1:6-9) Kufuma papo, Satana pamwi ni viwa vyakwe yatalatala yasombepo antunze. Na yaayo yonsi aakalonda ukuvwila Leza nu kulonda ukuteekwa nu Wene wakwe, yalalolako kuno malayo yonsi yano Leza walaya yakufikiliziwa.—Umbwilo 20:1-3; 21:3-5.

16. Lyene vino impelelekezyo yatipalama, i vyani cino mufwile ukucita?

¹⁶ Insi ii iikateekwa na Satana yaasya iyononwe likwene sile. Fwandi, cati cicindama ukuyuzya sweeneco tuti, ‘I vyani vino ndinzile ukucita?’ Yeova akaalonda ukuti musambilile nu kuvwikisya ningo sana ivyaya muli Baibo. Mulinzile ukwika sana mano uku kusambilila Baibo. (Yoane 17:3) Ya Nte Yakwe Yeova yakalongana pamwi cila mulungu; nupya ukulongana kuu, kungamwavwa ukuvwikisya Baibo. Mwaezya sana na maka ukuya uku kulongana kuu lyonsi. (Welengini Ayebulai 10:24, 25.) Ndi cakuti mwalola ukuti mulinzile ukwaluka muli vimwi,  mutalinzile ukuvwa intete ukucita vivyo. Lino mukuya mukwaluka panono panono, ucuza winu na Yeova ulaakomelako.—Yakobo 4:8.

17. U mulandu ci uno antu aingi cilayapezezya amano lino impelelekezyo iliza?

¹⁷ Umutumwa Paulo walondolwile ukuti uononesi wa yantu aipe uliza lino antu aingi yasikwenekela, uliza “kwati ukwiza kwa mwivi usiku.” (1 Tesalonika 5:2) Yesu wasoowile ukuti antu aingi yatalazumila ukuti tuli mu manda akusyalikizya. Walanzile ati: “Vino cali mu manda yakwe Nowa, avino cilaya pa kwiza kwa Mwana wa Muntu [nanti, mu manda akusyalikizya]. Pano mu manda yalya, lino Mulamba atali aize, antu yalyanga nu kumwa, yatwalanga nu kutwalwa, kufika na pa wanda uno Nowa wingile mu cange. Lelo yatamanyile cali nu kucitika kufika lino Mulamba wizile asenda yonsi kwene. Mu musango uli onga avino cilaya pa kwiza kwa Mwana wa Muntu.”—Mateo 24:37-39.

18. A mazwi ci yano Yesu walanzile yano tufwile ukwikako sana amano?

¹⁸ Yesu wacelwile antu ukuti yatalinzile ukulaukilwa “mu kupunuka, mu ukolesi na masakamiko amu umi.” Walanzile ukuti impelelekezyo iliza umu kupumikizya “wa citeyo.” Nupya walanzile nu kuti impelelekezyo iliza pa “antu yonsi pano nsi.” Lyene watiile: “Acino pempulini nu kupepa nsita zyonsi pakuti muye na maka a kuutuka ku vintu vyonsi iviliza vicitike, nga nu kwimilila pa manso ya Mwana wa muntu.” (Luka 21:34-36) U mulandu ci uno tulinzile ukuvwila vino Yesu watucelwile? Pano likwene sile insi ii iipe yakwe Satana yasya iyononwe. Yaayo sile yano Yeova na Yesu yatemwa, aalapusuka nu kuya nu umi wa pe umu nsi ipya.—Yoane 3:16; 2 Petulo 3:13.