Skip to content

Muye pa utantiko wa vilimo

Vyeo Vya ku Mpela

Vyeo Vya ku Mpela

1 YEOVA

Izina lyakwe Leza a Yeova, napya likapiliula ukuti “Akalenga Ivintu Ukuya.” Yeova ali Leza wa maka yonsi, napya waumvile ivintu vyonsi. Wakwata amaka ya kucita vyonsi vino wapingula ukucita.

Mu lulimi lwa Ciyebulai, izina lyakwe Leza lyalemvilwe umu vilembo 4. Mu Cizungu ivilembo vivyo yakavilemba ukuti YHWH nanti JHVH. Izina lyakwe Leza likazanwa maila apipi na 7,000 mu malembelo ya Ciyebulai aalemvilwe umuku wakutandikilako. Antu umu nsi yonsi yakaomvya izina lyakwe Yeova ukulingana na vino likalumbulwa mu lulimi lwao.

Cipa. 1, pala. 15

2 BAIBO “YAFUMA KULI LEZA”

Leza ali mweneco wakwe Baibo, nomba waomvizye antunze ukulemba. Cali wako vivi vino umukombe umwi anganena umwizikulu wakwe ukumulembelako kalata ala akumunena ivyakulemba. Leza waomvizye umupasi wakwe ukutungulula ya kalemba ivya kulemba muli Baibo. Umupasi wakwe Leza wayatungululanga umu nzila zipusane-pusane, insita zimwi Yeova wayalenganga ukulola ivilolwa nanti ukupokelela mazwi umu viloto nu kulemba vino yalola nu kuuvwa.

Cipa. 2, pala. 5

3 VISINTE VYA MASUNDE

Kuli kuti ivisambilizyo vya muli Baibo ivikatulondolwela ivisinka vimwi. Wakwe vino icisinte conga icikati “yacuza aipe yakaonona miyele isuma,” cikatusambilizya ukuti antu yano tukasoolola ukuya nayo insita itali yangalenga tuye antu asuma nanti aipe. (1 Kolinto 15:33) Alino icisinte cakuti “muntu akazombola kulingana na vino wakomela” naco cikatusambilizya ukuti ivintu vino tukacita vingatuletelela nanti ukutuletela insansa.—Galatiya 6:7.

Cipa. 2, pala. 12

4 USESEMO

Kuli kuti amazwi aakafuma kuli Leza. Yangaya uulondolozi sile pali vino Leza akalonda, nanti yangatusambilizya pa miyele, yangaya i sunde pali vino tufwile ukucita, nanti sile upinguzi. Nakapya, yangaya uusowelo pa vintu ivilacitika uku nkoleelo. Kwaya mausesemo ya muli Baibo aingi aafikiliziwa mpiti.

Cipa. 2, pala. 13

5 MAUSESEMO AALANZILE PALI MESIYA

Mausesemo ya muli Baibo aalanzile pali Mesiya, yizile yafikiliziwa muli Yesu. Lolini akambokosi akakuti “ Mausesemo Aalanzile Pali Mesiya.”

Cipa. 2, pala. 17, futunoti.

6 VINO YEOVA AKALONDA UKUTI INSI IYE

Yeova waumvile insi isuma cuze pakuti antu amutemwa yaikalapo. Vino walondanga pakutandika avino akalonda na ndakai kwene. Likwene sile Leza wasya ace asisyepo uyi onsi nu kupeela antu umi wa pe.

Cipa. 3, pala. 1

7 SATANA CIWA

Satana u mungeli uwatandikilepo ukupondokela Leza. Aka-amwa ukuti Satana, icikapiliula ukuti “Kakaanya,” pano akalwisya Yeova. Napya aka-amwa nu kuti Ciwa, kulikuti “Kazewanya.” Wapeezilwe izina lilyo pa mulandu wa kuti akalanda ivyaufi pali Leza nupya akasomba antu.

Cipa. 3, pala. 4

8 ANGELI

Yeova waumvile angeli mpiti sana ala atatala waumba insi. Wayaumvile ukuti yaikala ukwiyulu. Kwaya angeli imintapendwa ni mintapendwa. (Danieli 7:10) Nayo kwene yakwata mazina, napya yapusana-pusana, nakapya angeli ya cumi yasizumila ukupepwa. Yapeelwa ivifulo ivipusane-pusane, ni milimo ipusane-pusane. Yamwi yakaombela pa cilimba ca Wene cakwe Yeova, yamwi i nkombe, yamwi yakacingilila nu kutungulula antu yakwe Leza pano nsi, yamwi nayo yakaombela pa vintu vino Leza wapingula, alino yauze nayo yakatungilila umulimo wa kukosoola. (Masamu 34:7; Umbwilo 14:6; 22:8, 9) Ku nkoleelo yalaombela pamwi na Yesu lino alalwa inkondo ya Alamagedoni.—Umbwilo 16:14, 16; 19:14, 15.

Cipa. 3, pala. 5; Cipa. 10, pala. 1

9 IIFYO

Iifyo nanti uluyembu, kulikuti ciliconsi cino tukaelenganya, nanti ukucita icisiuvwana nu kulonda kwako Yeova. Iifyo likaonona ucuza witu na Yeova, fwandi watupeela masunde, ni visinte vya masunde ivikatwavwa ukukana-ifya uku mufulo. Apa kutandika, Yeova waumvile ivintu vyonsi ivisuma nupya ivyaula indema, nomba lino Adamu na Eva yasolwile ukupondokela Yeova, iifizye nu kuta ukuya amalilike. Yaakosile, mpaka iiza yafwa, nafwe kwene tukakota nu kufwa pano twapyana uluyembu kuli Adamu.

Cipa. 3, pala. 7; Cipa. 5, pala. 3

10 ALAMAGEDONI

Kuli kuti inkondo yakwe Leza iilonona insi yakwe Satana nu uyi onsi pyu.

Cipa. 3, pala. 13; Cipa. 8, pala. 18

11 UWENE WAKWE LEZA

Uwene Wakwe Leza, kuli kuti uteeko uno Yeova wimika umwiyulu. Yesu Klistu ali Mwene wa Wene uwo. Uku nkoleelo Yeova alaomvya Uwene kwene uu ukusisyapo uyi onsi. Uwene wakwe Leza ulateeka insi.

Cipa. 3, pala. 14

12 YESU KLISTU

Leza watandikiilepo ukuumba Yesu lino atatala waumba icili consi. Yeova watumile Yesu ukwiza pano nsi nu kwizafwila antunze. Lino Yesu yamukomile, Yeova wamutuutulwile. Ndakai Yesu akuteeka umwiyulu mu Wene Wakwe Leza.

Cipa. 4, pala. 2

13 USESEMO WA MYAKA 70

Baibo yasoowile insita ino Mesiya wali nu kwiza. Cintu cico cali nu kwizacitika pa mpela ya myaka 69 maila cinimbali, iyatandikiile umu 455 B.C.E. nu kwizasilila umu 29 C.E.

Uzye twamanya uli ukuti izile isilila umu 29 C.E.? Imyaka iyo 69 maila cinimbali yatandikiile umu 455 B.C.E. lino Neemiya wizile uku Yelusalemu nu kutandika ukukuula umusumba cipya-cipya. (Danieli 9:25; Neemiya 2:1, 5-8) Vino muli Baibo yati “myaka cinimbali maila cinimbali,” (kulikuti 7 x 7) nga alino yati “myaka cinimbali maila makumi mutanda na iili (kulikuti 62 x 7), ale imyaka yonsi pamwi a 483. Ndi twapenda imyaka iyo 483 kufuma umu 455 B.C.E., ala tumafika umu 29 C.E. Mu mwaka kwene uuwa amuno Yesu wawatiziwe nu kuya Mesiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Usesemo kwene uu walanda na pa myaka nayuze cinimbali. Mu myaka kwene iyo, Mesiya wali nu kumolwa umu 33 C.E., alino ku kutandika kwa mwaka wakwe 36 C.E., ilandwe lisuma ilya Wene lyali nu kukosoolwa ku antu amu nko zyonsi, asi ku Ayuda yatupu.—Danieli 9:24-27.

Cipa. 4, pala. 7

14 CISAMBILIZYO CAUFI ICAKUTI MULI LEZA WENGA MWAYA YA LEZA YATATU

Baibo ikasambilizya ukuti Yeova ali Kaumba, nu kuti waumvile Yesu lino atatala waumba ivintu vyonsi ivyasyala. (Kolose 1:15, 16) Yesu asi Leza wa Maka Yonsi. Ataatazile alandapo ukuti walingana na Leza. Umwineco wailandiile ati: “Tata andusile.” (Yoane 14:28; 1 Kolinto 15:28) Nomba kwaya imipepele imwi iikasambilizya ukuti muli Leza wenga mwaya ya Leza yatatu: Yakati kwaya Leza Tata, Leza Mwana, na Leza Mupasi wa Muzilo. Amazwi yakuti “Ya Leza Yatatu Muli Leza Wenga” yataayamo muli Baibo. Fwandi cisambilizyo cii, icaufi.

Umupasi wa muzilo asi muntu foo, lelo aamaka yakwe Leza, yano akaomvya ukucita vino akulonda. Tukasambilila ukuti Aina Klistu amu nsita ya atumwa “yazuziwe,” nu mupasi, nupya Yeova nawe walanzile ati: “Ndapongolwela” umupasi wane pa antu yonsi.—Milimo 2:1-4, 17.

Cipa. 4, pala. 12; Cipa. 15, pala. 17

15 MUSALAWA

Aina Klistu ndi yakupepa Leza yasiomvya umusalawa. U mulandu ci?

  1. Pa myaka iingi, umusalawa ukaomviwa mu kupepa kwa ufi. Ku mpiti umusalawa waomviwanga ku kupepa iviumbwa nu mu vya ntambi zya uvyazi. Pa myaka 300 kufuma pano Yesu wafwilile, Aina Klistu yataomvyanga umusalawa mu kupepa. Lino papisile imyaka iingi, alino Kateeka wa Ciloma wi zina lyakuti Constantine wizile apanga umusalawa ukuya i cimanyililo ca wina Klistu. Yaomvyanga icimanyililo cii pa kulenga ukuti Uwina Klistu umanyikwe sana. Lelo umusalawa utalangililanga ivilivyonsi pali Yesu Klistu. Ibuku limwi (New Catholic Encyclopedia) lyalondolola ukuti: “Umusalawa wamanyikwe ale kutatala kwaya Aina Klistu alino nu ku yantu kwene ataali Aina Klistu.”

  2.  Yesu atafwilile pa musalawa. Amazwi ya Cigliki aasenulwa ukuti “musalawa” yakapiliula “mulando,” nanti “cimuti cololoke.” Baibo wakuti The Companion Bible walondolola ukuti: “Pataaya nanti pamwi mu Cigliki ca mu [Cipangano Cipya] apalanda ukuti kwali milando iili.” Fwandi Yesu wafwilile pa cimulando icololoke icisimpwe.

  3. Yeova asilonda ukuti twaomvya ivinkolanya lino tukumupepa.—Kufuma 20:4, 5; 1 Kolinto 10:14.

Cipa. 5, pala. 12

16 ICIUSYO

Yesu wanenyile asambi yakwe ukuzevya Iciusyo ca mfwa yakwe. Yakacita vivyo kwene cila-mwaka pa Nisani 14, kuli kuti pa wanda uwa kwene uno na ina Izlaeli yazevyanga Ucilo. Umukate na waini, ivikaimililako umwili nu wazi wakwe Yesu, yakavipisyamo ku yantu yonsi aati-iza uku Ciusyo. Yaayo alateeka pamwi na Yesu kwiyulu yakalyako umukate uwo nu kumwako waini. Yano yalaipakizya umi wa pe pano nsi, yene yasilyako umukate nanti ukumwako waini, lelo yakayako uku Ciusyo nu kulanga mucinzi kuli vino Yesu watantike.

Cipa. 5, pala. 21

17 UMI UKAFWA

  • Antu aingi yakaelenganya ukuti mu muntu mwaya cimwi icisifwa lino umuntu wafwa nu kuti icintu cico cikaya uku kwikala ni vikolwe ivyafwile mpiti. Yamwi yakaelenganya nu kuti icintu kwene cico icikafumamo i cikalenga ukuti umufwe akwate amaka ya kwazwa nanti ukucuzya apuma.

  • Baibo isitusambilizya ukuti swe yantu twakwata cimwi umu mwili icikasyala icipuma ndi twafwa, yene ikatusambilizya ukuti umuntu ndi wafwa, ala casila, atanga acite iciliconsi. Baibo ikati: “Antu lino yacili nu umi yakamanya ukuti yalafwa. Lelo afwe yatamanya nanti acimwi. Yene yatakwata icilambu nacuze. Yene yililika pyu. Ulukundo lwao, ulupato lwao, uluse lwao, vyonsi vyalowa pamwi nao. Yatalatala yakumeko nupya mu vintu ivikacitika mu nsi ii, awe. Uwaombesya muli vyonsi vino ukucita, pano [kwilindi] kutalaya vicitwa, kutalaya amano, nga kuko akuno ukuya.” (Kasambilizya 9:5, 6, 10) Nakapya, Baibo ikatusambilizya pa yantu afwa ukuti, “yene yakaswilila ukwivu, nu wanda kwene uo amapange yao yasililikila,” ala casila yata nu kuyapo. (Masamu 146:4; Utandiko 3:19)

  • Baibo isitusambilizya ukuti mu muntu mwaya cimwi icisifwa lino umwili wafwa. Umuntu ndi wafwa, ala casila wata ukuya nu umi, kutaaya kuze kuno angaya akaye nu umi, fwandi atanga azwilizye antu apuma nanti ukuyacuzya.

Cipa. 6, pala. 5; Cipa. 15, pala. 17

18 MUPASI

Amazwi ya Ciyebulai ni Cigliki aasenulwa ukuti “umupasi” yakapiliula ivintu ivipusane-pusane. Lelo lyonsi yakalozya uku cintu icitanga ciloleke, wa muza uukapunga nanti umuza uno antu ni vinyama yakafuuta. Mazwi kwene yaayo yangalozya nu ku angeli, alino nu ku mupasi wa muzilo uukapiliula amaka yakwe Leza. Baibo isisambilizya ukuti mu muntu mwaya icintu cuze icikatwalilila ukuya nu umi ndi umuntu wiyo wafwa.—Kufuma 35:21; Masamu 104:29; Mateo 12:43; Luka 11:13.

Cipa. 6, pala. 5; Cipa. 15, pala. 17

19 GEHENA

Gehena izina lya cifoloma icaya apipi nu musumba wa Yelusalemu muno aantu yasumbilanga ivikoona nu kuvyoca. Kutaaya usininkizyo ukalangilila ukuti mu nsita ino Yesu wali pano nsi kwali ukusumbila antu apuma nanti inyama mu Gehena pakuti yayacuzye nanti yayoce. Fwandi Gehena asi-imililako icifulo cimwi umwaya umoto wa pe muno antu ndi yafwa yakayacuzya manda yonsi. Lino Yesu walanzile pali yayo asumbilwa umu Gehena, walandanga sile pa kononwa kwa pe.—Mateo 5:22; 10:28.

Cipa. 7, pala. 20

20 IPEPO LYA MWENE

Kulikuti ipepo lino Yesu walanzile lino wasambilizyanga asambi yakwe ivya kupepa. Lika-amwa nu kuti ipepo lyakwe Tata witu nanti ipepo lya cilangililo. Vimwi vino Yesu watiile tungapepela aevi:

  • “Izina lyako licindikwe”

    Tukapepa kuli Yeova ukuti asisye umuzewanya uwaya pi zina lyakwe. Kucita vivyo kulalenga ukuti yonsi umwiyulu na pano nsi yacindika izina lyakwe Leza.

  • “Uwene wako wize,”

    Tukapepa ukuti uteeko wako Leza ukafumyepo ivipe vyonsi ivyaya umu nsi ii yakwe Satana, nu kuti auno ukateeka insi, nu kuleka kuti insi ikaye paladaise.

  • “Kulonda kwako kucitike pa nsi”

    Tukapepa ukuti ukulonda kwakwe Leza kukafikiliziwe ukwakuti antu yacuvwila napya amalilike yakikale umu Paladaise amanda pe, wakwe vivi kwene vino Yeova walondanga lino waumvile antunze.

Cipa. 8, pala. 2

21 VINO LEZA WATUKULWILE

Yeova wapekinye ukuti antunze yakululwe ku maifyo ni mfwa. Antunze yalondekwanga ukukululwa pakuti yakaye nu umi umalilike uno Adamu waponzizye, alino nu kuti ucuza wao na Yeova ukaye ningo nupya. Leza watumile Yesu ukwiza pano nsi pakuti aize afwile antu yonsi. Imfwa yakwe Yesu yalenga ukuti antu yakwate isyuko lyakuti uku nkoleelo, yalaya amalilike napya yalikala manda pe.

Cipa. 8, pala. 21; Cipa. 9, pala. 13

22 U MULANDU CI UNO MWAKA WA 1914 WACINDAMILA?

Usesemo wa muli Danieli cipande 4 ukatusambilizya ukuti Uwene Wakwe Leza wali nu kutandika ukuteeka umu 1914.

Usesemo: Yeova walenzile Mwene Nebukadineza ukulota iciloto pali vino icimuti cimwi icikulu cakomilwe. Mu ciloto cii, Nebukadineza waweni kuno icisinte ca cimuti cico canyepelelwa nu musipi wa cela nu mukuwa ukuzinguluka pakuti citaakula, kufikila imyaka “cinimbali” yakumana. Pa cisila ca myaka ii, cimuti cali nu kutandika ukukula nupya.—Danieli 4:1, 10-16.

I cani cino usesemo uu ukatusambilizya: Cimuti cii cikaimilila ukateeka wakwe Leza. Pa myaka iingi, Yeova waomvyanga ya kateeka ya mu Yelusalemu ukuteeka uluko lwa ina Izlaeli. (1 Milandu 29:23) Lelo ya kateeka yayo izile yaleka ukuya ni cisinka kuli Yeova, na cii calenzile kuti imiteekele yao isile. Yelusalemu ononyilwe mu mwaka wa 607 B.C.E. Imyaka “cinimbali” yatandike ukupendwa umu mwaka kwene uu. (2 Yamwene 25:1, 8-10; Ezekelo 21:25-27) Lino Yesu walanzile ukuti, “Yelusalemu alalyatolwa na antu atataila Leza kufika lino kasita kao kalasila,” walandanga pa myaka “cinimbali.” (Luka 21:24) Fwandi imyaka “cinimbali” itasizile lino Yesu wali pano nsi. Yeova walanzile ukuti wali nu kusonta Mwene pa mpela ya myaka “cinimbali.” Miteekele ya Mwene wii umupya, kuli kuti Yesu, yali nu kulenga antu yakwe Leza aya umu nsi yonsi ukupolelelwa sana amanda pe.—Luka 1:30-33.

Vino imyaka “cinimbali” yali utali: Myaka “cinimbali” icilicimwi ni myaka 2,520. Nga twapenda imyaka 2,520 kutandikila umu mwaka wa 607 B.C.E., imatufisya umu 1914. Mu mwaka kwene uu, amuno Yeova wasonsile Yesu, nanti Mesiya, ukuya Umwene wa Wene Wakwe Leza umwiyulu.

I cani icikatwazwa ukumanya kuno inambala yako 2,520 yafuma? Baibo ikalanda ukuti imyaka itatu na citika i cili cimwi na manda 1,260. (Umbwilo 12:6, 14) Fwandi imyaka “cinimbali” ifwile ukuya amanda 2,520. Amanda 2,520 icilicimwi ni myaka 2,520 pa mulandu wakuti mu usesemo ‘uwanda onga icili cimwi nu mwaka onga.’—Mpendwa 14:34; Ezekielo 4:6.

Cipa. 8, pala. 23

23 MIKAELI UMUNGELI MUKULU

Amazwi yakuti “umungeli mukulu” yakalangilila ukuti Mikaeli ali ‘mungeli mukalamba pa angeli yonsi.’ Baibo yalanda sile pa mungeli wenga umukulu, ni zina lyakwe a Mikaeli.—Danieli 12:1; Yuda 9.

Mikaeli i ntunguluzi ya angeli ya cumi yakwe Leza. Pa Umbwilo 12:7 pakalanda ukuti: ‘Mikaeli na angeli yakwe yalwisyanyizye ni cizoka . . . pamwi na angeli yakweco.’ Ibuku lya Umbwilo likalanda ukuti Yesu ali Ntunguluzi ya vita vyako Leza, fwandi Mikaeli i zina na lyuze lyako Yesu.—Umbwilo 19:14-16.

Cipa. 9, pala. 4

24 MANDA AKUSYALIKIZYA

Ndi Baibo ikulanda pa manda akusyalikizya, ale ikulanda pa nsita lino ivintu ivipisye vilinzile ukucitika pano nsi lino Uwene Wakwe Leza utatala onona insi yakwe Satana. Mu usesemo wa muli Baibo mwaya amazwi nayauze akalanda pa nsita kwene yii, wakwe, “nsondwelelo ya vintu ivikacitika” alino na “ukuyapo kwa Mwana wa muntu.” (Mateo 24:3, 27, 37NWT) “Manda akusyalikizya” yatandike lino Uwene Wakwe Leza watandike ukuteeka umu mwaka wa 1914, napya yalasila lino insi yako Satana ilononwa pa Alamagedoni.—2 Timoti 3:1; 2 Petulo 3:3.

Cipa. 9, pala. 5

25 UKUTUUTULUKA

Ndi cakuti Leza walenga kuti umuntu mufwe aye nu umi, ali kuti ukutuutuluka. Baibo yalanda pa kutuutuluka ukuli 9. Eliya, Elisha, Yesu, Petulo, na Paulo yatuutulwilepo antu. Visunguzyo vii vyonsi vyacitikanga pa mulandu na maka yako Leza. Yeova walaya ukuti alatuutulula antu “onsi asuma na aipe” kuti yakaikala pano nsi. (Milimo 24:15) Baibo yalanda na pa kutuutulukila ukwiyulu. Cii cikacitika lino aasoololwa na Leza, nanti tuti apakwe, yatuutuluka nu kuya mu kwikala ukwiyulu pamwi na Yesu.—Yoane 5:28, 29; 11:25; Filipi 3:11; Umbwilo 20:5, 6.

Cipa. 9, pala. 13

26 KUPEPA IVIWA (KUPEPA IMIPASI)

Kupepa iviwa nanti ukupepa imipasi u kwezya ukulanda ni mipasi mu kulungatika nanti kupitila muli umwi wakwe sing’anga nanti ali wensi akauvwana ni mipasi. Antu aakapepa imipasi yazumila icisambilizyo ca ufi icakuti umuntu wakwata umupasi usifwa lelo ukasanguka iciwa cimwi icipisye. Napya angeli aipe yakasomba antu pakuti yatauvwila Leza. Vimwi ivyaya umu kupepa imipasi, u kupima intanda, ukusaapola, amalele, ulozi, kutaila iviloto, alino ni vikoline na vii. Kwaya amabuku aingi, yamagazini, vimbamba, mafilimu, nanti sile inyimbo muno yakaalanda ukuti ukutaila imipasi kwaya sile ningo. Kwaya ni ntambi pa yantu afwa izingalenga umwi ukuvwana ni viwa, wakwe ukupeela mawila uku yafwe, kukolongana pamwi nu kuzevya uwanda uno umwi wafwililepo, kusangulula nacifwilwa, nanti ukufuvya utulo pa kulinda umufwe. Antu yatemwa sana ukuomvya imilembo imwi iipisye pakuti iviwa, nanti angeli aipe, yayazwe.—Galatiya 5:20; Umbwilo 21:8.

Cipa. 10, pala. 10; Cipa. 16, pala. 4

27 UKATEEKA WAKWE YEOVA

Yeova a Leza wa Maka Yonsi napya aliwe waumvile uumbo onsi. (Umbwilo 15:3) Ali mulandu uno wayela ali Mwineco wa vintu vyonsi, napya wakwata maka yonsi, nanti nsambu zyonsi, zya kuya Kateeka wa vintu vyonsi vino waumba. (Masamu 24:1; Ezaya 40:21-23; Umbwilo 4:11) Wene wikako masunde akutungulula ivintu vyonsi vino waumba. Napya Yeova wakwata maka ya kusonta yauze ukuya ya kateeka. Tukalanga ukuti tukatungilila ukateeka wako Leza lino tukumutemwa nu kumuvwila.—1 Milandu 29:11.

Cipa. 11, pala. 10

28 KUPONYA INDA

Kuponya inda kukacitika ndi cakuti umwi umola kamwana akatali kavyalwe. Asi vivi vyakuti kamwana kafwa pa mulandu wakuti nyina wacitikilwa nu uzanzo nanti limwi nyina asi ningo umunda. Kufuma sile lino kamwana katandika ukupangika mu ndilwa, kasiya kwati i cilundwa cuze umu mwili wakwe nyina, lelo nako kakaya a kamuntu kaiyeele.

Cipa. 13, pala. 5

29 KWIKILWAMO UWAZI

Kwikilwa uwazi avivi vino ya dokota yakaatola uwazi kufuma ku muntu umwi nanti kutola conga pa vintu 4 ivikalamba ivyapanga uwazi, nu kwikila umuntu mulwale. Ivintu vivyo 4 yakavyama yakuti manzi ya mu wazi (plasma), nsande nsande iziyenzu (red blood cells), nsande nsande izitiswe (white blood cells), ni nsande nsande zitimbe (platelets).

Cipa. 13, pala. 13

30 KUSALAPULA

Muli Baibo izwi lyakuti “kusalapula” lisipiliula ukucuzya. Ndi cakuti yakutusalapula, ale yakutusambilizya, kututungulula, alino nu kutulungika. Yeova asicuzya nanti ukuya nu unkalwe kuli yano akasalapula. (Mapinda 4:1, 2) Yeova awino avyazi yalinzile ukukolanya. Ukusalapula kwakwe Yeova kwazipa cuze icakuti kungalenga umuntu ukuya ni nsansa. (Mapinda12:1) Yeova watemwa sana antu yakwe napya akayasambilizya. Akayapeela masunde angayazwa ukulungika melenganyo yao nu kuyalenga ukulacita ivintu vya kumuzanzya. Lino avyazi yakusalapula ana, yafwile ukuyazwa pakuti yamanye umulandu uno yalinzile ukuyela ni cuvwila. Cikapiliula nu kuti ana yafwile ukusambiliziwa ukutemwa Yeova nu kutemwa Izwi lyakwe, alino nu kuvwikisya ivisinte ivyaya muli Baibo.

Cipa. 14, pala. 13

31 IVIWA

I viumbwa vya mupasi ivisiloleka, napya vyaya sana na maka. Iviwa aangeli aipe. Izile yaya angeli aipe lino yasolwile aeneco ukuya alwani yakwe Leza pa kukana-muvwila. (Utandiko 6:2; Yuda 6) Yasolwile ukuya wakwe Satana nu kupondokela Yeova.—Malango 32:17; Luka 8:30; Milimo 16:16; Yakobo 2:19.

Cipa. 16, pala. 4