1. Tungacita uli pakuti tuvwile Leza alino nu miteekele ya untunze?

BAIBO ikatusambilizya ukuti tulinzile ukuvwila amu uteeko, nupya ikatunena ukuti tulinzile ukuvwila Leza lyonsi. (Milimo 5:29; Tito 3:1) Tungacita uli vivyo? Yesu watunenyile vino tulinzile ukucita pakuti tumanye wino tulinzile ukuvwila. Watiile “Caleka pelini Kesa ivyakwakwe, Leza nawe mumupeele vyakwakwe.” ^[1] (Lolini vyeo vya ku mpela.) (Mateo 22:21) Tukapeela “Kesa ivyakwakwe” lino tukuvwila masunde ya uteeko, kupeela amu uteeko umucinzi, nu kulipila imisonko. (Loma 13:7) Lelo ngi cakuti amu uteeko yatunena ukucita vimwi vino Leza asilonda kuti twacita, tulinzile ukukana, nomba tulinzile ukukana mu mucinzi.

2. Uzye tukalanga uli kuti tusicitako ivya mu vikanza vya mitekeele ya nsi?

² Inzila yonga ino tukapeelelamo “Leza . . . vyakwakwe” u kukanayika umu vikanza vya mu nsi. Tukakana ukucita vino amu nsi ii yakacita pa vya miteekele. (Ezaya 2:4) Yeova wazumilizya antu ukuteeka, fwandi tutalinzile ukuyakanya.  Nupya tutalinzile ukucitako ivili vyonsi ivikutungilila ivikanza vya mu nsi. (Loma 13:1, 2) Tutalinzile ukulonda ukuti kuye kateeka muze nanti ukwezya ukunena aya umu vikanza vya mitekele wino yalinzile ukusoolola, nupya tusisoololako kateeka nanti ukuya umu kaliumba kali konsi kakatungilila ivikanza vya mu nsi.

3. U mulandu ci uno tutalinzile ukuyikila umu vikanza vya mu nsi?

³ Kwaya imilandu iingi ino Leza watunenela ukuti tutalinzile ukuyika umu vikanza vya mu nsi. Umulandu wa kutandikilako u wakuti akalonda twakolanya Yesu pano wene ataali “wa antu amu nsi.” Ataali umu vikanza vya mu nsi nupya atalwangako inkondo. (Yoane 6:15; 17:16) Umulandu na uze u wakuti tukatungilila Uwene Wakwe Leza. Pa mulandu wakuti tusitungilila mauteeko ya untunze, tukaya na kampingu musuma lino tukusimikila ukuti Uwene Wakwe Leza uulasisyapo iviipe vyonsi umu nsi . Ya kapepa ya ufi yakayika umu vikanza vya mu nsi, na cii cikalenga antu ukupatana. Nomba pa mulandu wakuti swemo tusiyika umu vikanza vya mu nsi calenga ukuti tulemenkane na ina itu na ya nkazi umu nsi yonsi.—1 Petulo 2:17.

4. (a) Uzye twamanya uli ukuti cilatala sana ukukanayika umu vikanza vya miteekele? (b) U mulandu ci uno tulinzile ukuipekanyizizya limwi ukukanaika umu vikanza vya mu nsi?

⁴ Limwi tungaikala uku ncende kuno antu yatanga yenekele ukuti tungaya umu vikanza vya miteekele. Nomba lino tukupalamila sana uku mpelelekezyo ya nsi ii yakwe Satana, cimatalanga sana ukukanayika umu vikanza vya mu nsi. Antu ndakai “akwakwa” nupya “aazakantike,” alino nupya yalatwalilila sile ukukanauvwana. (2 Timoti 3:3, 4) Aina itu yamwi yaaculilamo pa mulandu wa vikanza ivyaya umu mpanga yao. Fwandi ali mulandu uno tulinzile ukuipekanyizizya ndakai ukutwalilila ukukanayika umu vikanza vya mitekele nanti vintu viipe uli. Lekini tulande pa vintu 4 vino tungacita pa kuipekanya.

5. I vyani vino Yeova akaelenganya pa miteekele ya untunze?

⁵ Inzila yonga iingatwazwa ukuipekanyizizya limwi ukukanayika umu vikanza vya miteekele u kulola mauteeko ya untunze vino Yeova akayalola. Lino Yeova waumvile antu atayapeezile insambu zya kuteeka antu yauze. (Yelemiya 10:23) Akalola antu yonsi ukuti ulupwa longa. Nomba mauteeko ya untunze yapatanya antu pano yakati impanga yao i yacindama sana ukucila impanga zyuze. Nanti cakuti uteeko uwo ungaloleka ukuti ungateeka ningo, utange umale intanzi zyonsi umu nsi. Nupya yakaya alwani ya Wene Wakwe Leza u watandike ukuteeka umu 1914. Likwene sile Uwene uwo wasya usisyepo mauteeko yonsi a yantu.—Welengini Masamu 2:2, 7-9.

6. I visuma ci vino tungacita uku mauteeko a untunze?

⁶ Leza wazumilizya ukuti kuye mauteeko ya untunze pakuti yangasungilila umutende muno nsi. Ci cikatwazwa ukuti twasimikila ilandwe lisuma ilya Wene Wakwe Leza. (Loma 13:3, 4) Leza nupya watunena ukuti twapepelako na antu amu utunguluzi pakuti twamupepa  umu mutende. (1 Timoti 2:1, 2) Ngi cakuti kuli yamwi akutucuzya tungalenga yamwi amu uteeko ukuti yatwazwe. Paulo nawe kwene avino wacisile. (Milimo 25:11) Nanti icakuti Baibo ikalanda ukuti Satana aliwe akatungulula ma uteeko ya untunze, italanda ukuti akatungulula muntu wenga na wenga uwa mu uteeko. (Luka 4:5, 6) Fwandi tutalinzile ukunena aliwensi ukuti umuntu wiya uwa mu uteeko akatungululwa na Ciwa. Baibo ikalondolola ukuti tutalinzile ukuvwanga iviipe pa muntu aliwensi.—Tito 3:1, 2.

7. I myelenganyizizye ya musango ci ino tutalinzile ukukwata?

⁷ Tukauvwila Leza, nga tusikutungilila kaungwe kamwi aka vikanza vya miteekele, nanti cakuti vino antu yayo yakwelenganya vingatwazwa. Insita zimwi cingatala ukucita vivyo. Mutale mwelenganye vino munguvwa ngi cakuti antu yasangukila uteeko umwi uukulenga kuti antu yacula, kumwi na ya Nte Yakwe Yeova kwene. Ukuya kwene limwi mwemo mutanga musangukileko uteeko, nomba uzye mungelenganya ukuti yacipondoka yaayo yali sile ningo pa kupondokela uteeko nu kutaila ukuti yamazifya ivintu? (Efeso 2:2) Ndi cakuti tukulonda ukutwalilila ukukanayika umu vikanza vya miteekele, tutalinzile ukulaelenganya ukuti kaungwe kamwi kali ningo ukuluta kauze. Vino tukalanda na vino tukacita vingalanga ukuti tukayika umu vikanza vya mu nsi nanti foo.

8. Ndi cakuti catutalila ukutwalilila ukukanayika umu vikanza vya mu nsi, tungacita uli pakuti tuye “acenjele” lelo “afuke”?

⁸ Inzila na yuze ingatwazwa ukukanayika umu vikanza vya miteekele, u kuya “aacenjele wa nzoka lelo afuke wa nkunda.” (Welengini Mateo 10:16, 17.) Tungaya “acenjele” ndi cakuti tukwelenganyizizya limwi intazi zino tulakwata uku nkoleelo. Nupya tungatwalilila ukuya “afuke” ndi cakuti twatwalilila ukukanaleka intazi zizyo ukututoovola. Lekini tulande pa ntazi zimwi zino tungakwata na vino tungacita pakuti tutwalilile ukukanayika umu vikanza vya miteekele.

9. I vyani vino tulinzile ukucenjelako lino tukulanzyanya?

⁹ Lino mukulanzyanya. Tulinzile ukucenjela ndi cakuti antu yatandika ukulanda pa vya miteekele. Limwi ngi cakuti tukusimikila umwi pa Wene Wakwe Leza, tutalinzile ukulanda ukuti vino aya umu kaungwe kamwi yakaelenganya nanti vino kateeka umwi akaelenganya vitaya ningo. Ukucila ukulalanda pali vino antunze yakalonda ukucita pa kumala intanzi zya yantunze, tulinzile ukuyanena vino Baibo ikalanda pali vino Uwene Wakwe Leza ulasisyapo intanzi. Ndi cakuti antu yakulonda yapaazyanya pi lyasi limwi wakwe ukutwalana aonsi nanti yamama yatupu nanti ukuponya inda, mulinzile ukuyalondolwela vino Baibo ikalanda alino na vino mwemo mukalondela vino ikalanda umu umi winu. Ndi cakuti umwi akulanda ukuti masunde yamwi yalinzile ukusenulwa nantu kufumiziwapo, swemo tutalinzile ukulandapo, nupya tutalinzile ukupatikizya umuntu wiyo ukuti ate ukwelenganya vivyo.

10. Tungacita uli pakuti tusininkizye ukuti tutakuyika umu vikanza vya miteekele lino tukutamba nanti ukuwelenga amalyansi akasalanganiziwa?

¹⁰ Malyasi akasalanganyiziwa. Insita zimwi amalyasi yangasalanganyiziwa umu nzila yakuti yakuvwika ukuti yakutungilila akaungwe kamwi ka miteekele. Ilingi avino cikaya umu mpanga muno aakasalanganya malyasi yakatungululwa nu uteeko. Ngi cakuti aakasalanganya amalyasi yakutungilila kaungwe kamwi, tulinzile ukucenjela pakuti naswe tutaelenganya wakwe aliyo. Limwi mungayuzya  mweineco muti, ‘Uzye nkauvwa ningo ukuvwa kuli umwi aakasalanganya malyasi pa mulandu wakuti vino nkaelenganya pali yano yalinzile ukuteeka, vyativikolana na vino akaalanda?’ Pakuti mutayika umu vikanza vya miteekele, mutaatamba nanti ukuwelenga amalyasi aakutungilila utuungwe twa vikanza vya miteekele. Lelo mwasoolola ukuvwa nu kuwelenga malyasi aasikutungilila utuungwe. Nupya mwaelenganya ndi cakuti vino mukauvwa vikuuvwana nu “usambilizyo wa cumi” uwaya muli Baibo.—2 Timoti 1:13.

11. Cingatutalila uli ukukana ukuyika umu vikanza vya mu nsi ndi cakuti twatemwisya ivyuma ni vikwatwa?

¹¹ Kulondesya ivyuma ni vikwatwa. Ndi cakuti impiya ni vikwatwa vino twakwata vyaya sana ivicindame umu umi witu, cingatutalila ukukanayika umu vikanza vya miteekele. Pacisila ca mwaka wakwe 1970 ya Nte aingi ku Malawi yali nu kusya ivikwatwa vyao vyonsi vino yakweti pa mulandu wakuti yakanyile ukwingila umu kaungwe kamwi aka miteekele. Icaifile icakuti, yamwi yakanyile ukusya ivikwatwa vivyo. Ruth nkazi uwa ku Malawi wiwisye ivyacitike watiile, “Yamwi twaile nayo umu cifungo lelo lino papita amanda izile yazumila ukwingila umu kaungwe kwene kako nu kutandika uku katungilila yaswilila nu ku mang’anda yao pa mulandu wakuti yatalondanga ukutandika ukwikala umu nkambi ya mbutusi.” Nomba antu yakwe Leza aingi asi vino yaya. Yakatwalilila ukukanayika umu vikanza vya miteekele nanti icakuti limwi cingalenga yasyale ukwaula nanti cimwi.—Ayebulai 10:34.

12, 13. (a) I vyani vino Yeova akaelenganya pa antu? (b) Tungamanya uli ukuti twatitutandika ukuya ni cilumba pa mulandu ni mpanga itu?

¹² Cilumba. Antu aingi yakayuvwa nu kuya ni cilumba pa mulandu ni nkanda yao, umutundu wao, intambi zyao, musumba nanti sile impanga ino ikalamo. Nomba Yeova asilola ukuti antu ya mu mutundu umwi yacindama ukuluta auze. Wene akalola ukuti, swensi twaya icili cimwi. I cacumi Yeova watuumba ivipusane, nupya tukauvwa ningo ukulola antu apusane pusane. Asilonda ukuti tusuule intambi zitu. Nupya aasilonda twaelenganya ukuti twacindama ukuluta yauze.—Loma 10:12.

¹³ Tutalinzile ukuya ni cilumba pa mulandu ni mpanga ino tukaikalamo nanti pa mutundu witu, ukulola kwati vyacindama ukuluta yauze. Nga tukulola vivyo cingatutalila ukutwalilila ukukanayika umu vikanza vya miteekele. Vii i vyacitike uku Ina Klistu aakutandikilako. Aina Ayebulai yatasakamalanga yamukamfwilwa Agiliki. (Milimo 6:1) Tungamanya uli ngi cakuti itutandika ukuya ni cilumba ca musango uwo? Ngi cakuti umwina nanti nkazi uwafuma uku mpanga yuze wamunenako vimwi vyakucita, uzye papo kwene mukatandika ukwelenganya ukuti, ‘fwemo kuno asi vino tukacita,’ nu kukana ukucita vino watamunena? Nga vino cili, mwaiusya ukucelula kuu ukwakuti: “Muicefye nu kulola auzo ukuya acindame kuluta mwemwe.”—Filipi 2:3.

14. Uzye ipepo lingatwazwa uli, nupya i vyani ivyalembwa muli Baibo ivingalenga tusininkizye ukuti Yeova angatwazwa?

¹⁴ Inzila yakwe citatu iingamwazwa ukukanayika umu vikanza vya miteekele u kutaila  sana Yeova. Mwalenga umupasi wa muzilo kuli Leza, pakuti mwateeka umwenzo nu kuikanya. Imiyele ii ingamwazwa ngi cakuti amu uteeko yacita cimwi icakufyenga antu. Mwalenga Yeova ukumipeela amano yakwiluka vintu ivingalenga cimitalile ukukanayika umu vikazanza vya miteekele. Nupya mwamulenga ukuti amwazwa ukupingulapo ukucita icintu icisuma ndi cakuti caya vivyo. (Yakobo 1:5) Limwi yangamitwala uku cifungo pa mulandu wakuti mwatwalilila ukuya acisinka kuli Yeova. Nga cacitika, mwapepa kuli Yeova kuti amwazwe musipikizye pakuti mulondolole ningo umulandu uno mukukanila ukuyika umu vikanza vya miteekele. Mulinzile ukutaila ukuti Yeova alamwazwa ukuzizimizya.—Welengini Milimo 4:27-31.

15. Uzye Baibo ingatwazwa uli ukukanayika umu vikanza vya miteekele? (Lolini akambokosi kakuti “ Izwi Lyakwe Leza Lyalenzile Yatwalilile Ukukonka Vino Yazumilamo.”)

¹⁵ Yeova watupeela Baibo ingatwazwa ukuya asipe. Mwaelenganya pa malembelo angamwazwa ukutwalilila ukukanayika umu vikanza vya miteekele. Mwaezya ukusambilila malembelo yayo nu kuyamanya ningo pakuti mwaiusya, pano ukucita vii kulamwazwa nanti mutakweti Baibo. Baibo ingakomya utailo winu muli vino Leza walaya ukucitila antu ukunkoleelo. Na cii cilatwazwa ukuzizimizya ndi cakuti yakutuzunya. (Loma 8:25) Soololini amalembelo aakalanda pa vintu vino mukalondesya ukucita umu nsi ipya, nu kulaelenganya ukuti muli mu nsi ipya.

16, 17. I vyani vino tungasambilila ku yaomvi yakwe Leza autailo aatwalilile ukukanayika umu vikanza vya miteekele lino yeziwanga? (Lolini icikope cakutandikilako.)

¹⁶ Cuze icingamwazwa ukutwalilila ukukanayika umu vikanza vya miteekele, u kwelenganya pa yaomvi yakwe Yeova autailo. Antu aingi alembwa muli Baibo yali asipe sana, nupya yapingwilepo ukucita vimwi ivyayazwile ukutwalilila ukukanayika umu vikanza vya miteekele. Elenganyini pali Syadilaki, Mesyaki, na Abedinego, akanyile ukupepako ciluwi cino uteeko wa Babiloni wapanzile. (Welengini Danieli 3:16-18.) Vino alumendo yaa  yacisile vikaazwa ya Nte aingi ukuya asipe nu kukana ukupepa fulagi ya mu mpanga ino yayamo. Yesu wakanyile ukuyika umu vikanza vya miteekele nu mu vintu vyuze ivikalenga antu ukupatana. Wamanyile ukuti ndi wapingulapo ukucita ivisuma cilazwa alondezi yakwe. Watiile: “Posyini! Nemo nati ncimvya maka amu nsi ii.”—Yoane 16:33.

¹⁷ Ya Nte aingi ndakai yatwalilila ukukanayika umu vikanza vya miteekele. Yamwi yakayazunya nu kuyatwala umu vifungo nanti sile ukuyakoma pa mulandu wakuti yatwalilila ukuya acisinka kuli Yeova. Vino yacita vingatwazwa ukuya asipe. Umwina umwi uwa ku Turkey watiile: “Umwina Franz Reiter uwacance wakomilwe pa mulandu wakuti wakanyile ukuya umu usilika. Kalata ino walembiile ya nyina lino atatala wafwa yalangilile ukuti wali sana nu utailo nupya wasintilile sana pali Yeova, calenzile nalondesya ukukwata utailo uno wakweti lino yakunzunya.” ^[2]—Lolini vyeo vya ku mpela.

18, 19. (a) Uzye amu cilongano yangamwazwa uli ukutwalilila ukukanayika umu vikanza vya mu nsi? (b) I vyani vino mukulondesya ukucita ndakai?

¹⁸ Aina na ya nkazi amu cilongano cino mwayamo yangamwazwa ukutwalilila ukukanayika umu vikanza vya miteekele. Nenini ya eluda intazi zino mukupitamo. Yangamwazwa ukuomvya Baibo. Na amu cilongano kwene ngi cakuti iyamanya intazi zino mukupitamo, yangamukomelezya. Mwayanena ukuti yamipepelako. Nomba nafwe kwene tulinzile ukutungilila aina na ya nkazi nu kuyapepelako. (Mateo 7:12) Pakuti muzane amazina ya ina aya umu vifungo, lolini icipande icaya pa jw.org icakuti “Jehovah’s Witnesses Imprisoned for Their Faith—By Location,” apa kamutwe kakuti NEWSROOM > LEGAL DEVELOPMENTS. Soololinipo mazina anono aa ina na ya nkazi, nupya yapepeliniko kuti Yeova ayazwe ukuya asipe nu kutwalilila ukuya acisinka kuli aliwe.—Efeso 6:19, 20.

¹⁹ Lino tukuya tukupalama ukumpela ya nsi ii, tulinzile ukumanya ukuti amu uteeko yalatwalilila sile ukutupatikizya ukuya umu vikanza vya miteekele. Ali mulandu uno caticicindamila ukuipekanyizizya calimwi likwene ukukanayika umu vikanza vya miteekele umu nsi ii!