1. U mulandu ci uno antu aingi yakaelenganyizizya ukuti yatanga iikale amanda pe?

 ANTU aingi yakaika mano ku vyakulya vino yakalya alino nu kutukusya umwili pakuti yaye nu umi usuma. Lelo yamanya ukuti ukulya ningo nu kutukusya umwili kutanga kulenge ukuti yatakota nanti ukukanafwa. Nupya yamanya ukuti ukucita vii kutanga kulenga iikale amanda pe. Lelo Yesu walanzile ukuti antu yangaya nu umi wa pe, wakwe vino Yoani 3:16 na 5:24 ikalanda.

2. I vyani vino Yoani icipande 6 ikalanda pa umi wa pe? (Yoani 6:​39, 40)

² Uwanda umwi Yesu walisizye iumba lya antu umukate alino ni nswi umu cizungusyo. a Vino wacisile vyali i vya kuzungusya, lelo vino walanzile uwanda uwalondelilepo vyacizilepo ukuzungusya. Iumba lya yantu lyalondiile Yesu uku Kapenaumu, umupiipi nu kukumba yakwe yemba wa Galili, nupya waile ayasambilizya ukuti antu yalatuutululwa nu kuya nu umi wa pe. (Belengini Yoani 6:​39, 40.) Elenganyini vino cii cikupiliula kuli ya cuza inu na ya lupwa lwinu aafwa. Mazwi yaa yano Yesu walanzile yakalangilila ukuti antu aingi aafwa yalatuutululwa nupya mwemwe alino na ya lupwa inu mulikala amanda pe. Lelo vino Yesu walanzile umu vikomo ivyalondelelapo umu cipande 6 cakwe Yoani, vyatalile antu  aingi ukuvwikisya nupya na ndakai kwene vicili vikatalila antu aingi. Lekini tulande pali vino Yesu walanzile.

3. Ukulingana Yoani 6:​51, i vyani vino Yesu watunenyile pali aliwe?

³ Pa cisila cakuti Yesu wacita icizungusyo, antu yatandike ukwelenganya pali mana ino Yeova wapeelanga Aina Izlaeli lino yali umu lwanga. Nupya Malembo yakaama mana ukuti “icakulya ukufuma ukwiyulu.” (Masa. 105:40; Yoa. 6:31) Lyene Yesu walanzile pali mana ino antu yamanyile pakuti ayasambilizye isambililo ilicindame. Nanti cakuti mana yali icizungusyo cino Leza wayacitiile, antu yaya aliile mana iizile iyafwa. (Yoa. 6:49) Nomba Yesu wene, akaamwa ukuti ‘icakulya ca cumi ukufuma ukwi yulu,’ ‘icakulya cino Leza akapeela,’ alino ni “cakulya ca umi.” (Yoa. 6:​32, 33, 35) Yesu walanzile pa upusano uwali pali aliwe na pali mana. Watiile: “Nene cakulya ca umi icafuma ukwi yulu. Nupya wensi uwalya icakulya cii alikala amanda pe.” (Belengini Yoani 6:51.) Ayuda yazungwike. Yatuvwikisye umulandu uno Yesu walandiile ukuti wali “icakulya” icafumile ukwi yulu nu kuti icakulya cacindime sana ukucila mana ino Leza wapeezile ivikolwe vyao. Yesu wayanenyile ati: “Umwili wane ali cakulya cino ndapeela.” Uzye walozizye mwi? Icicindama ukuti tumanye muno walozizye, pano vino walanzile vikalangilila vino tungikala amanda pe pamwi na atemwikwa itu. Lekini tulole muno Yesu walozizye.

UZYE YESU WALOZIZYE MWI LINO WALANZILE UKUTI WALI “ICAKULYA CA UMI”?

4. U mulandu ci uno yamwi yazungukiile pali vino Yesu walanzile?

⁴ Antu yamwi yazungwike lino wayanenyile ukuti icakulya cino yali nu kulya u mwili wakwe pakuti ‘apususye antu ya mu nsi.’ Limwi yafwile yelenginye ukuti walondanga ukuti yalye umwili wakwe kwene uwa cumi cumi. (Yoa. 6:52) Lyene Yesu walanzile na vyuze ivyalenzile yazunguke lino watiile: “I cumi nkumunena ukuti, nga mutaliile umwili wa Mwana wa muntu nu kumwa uwazi wakwe, ale mutakweti umi.”—Yoa. 6:53.

5. U mulandu ci uno tungasininkizizya ukuti Yesu atalandanga ukuti antu yalinzile ukumwa uwazi wakwe?

⁵ Umu manda yakwe Nowa, Leza walesizye antu ukulya uwazi. (Utan. 9:​3, 4) Lino papisile insita, nupya kwene Yeova wanenyile Aina Izlaeli ukuti yatalinzile ukulya uwazi. Wensi uwalya uwazi ‘walinzile ukukomwa.’ (Levi 7:27) Yesu walondelanga Isunde lii. (Mate. 5:​17-19) Fwandi atayanenanga ukuti yalye umwili wakwe nu kumwa uwazi wakwe. Lelo Yesu waomvizye amazwi yaa pakuti ayasambilizye vino yalinzile ukucita pakuti yakaye nu umi, kuli kuti “umi wa pe.”—Yoa. 6:54.

6. U mulandu ci uno tungalandila ukuti vino Yesu walanzile ukuti yalinzile ukulya umwili wakwe nu kumwa uwazi wakwe cali sile icilangililo?

⁶ I vyani vino Yesu walandangapo? Ukwaula nu kutwisika Yesu waomvizye icilangililo lino walandanga nayo, wakwe vino waomvizye icilangililo lino walandanga nu mwanaci umwina Samaliya ukuti: “Wensi uwamwa manzi yano ndamupeela ataluvwapo ulusala, nupya manzi yano ndamupeela yalaya wa kafukoka muli aliwe akakapeela umi wa pe.” (Yoa. 4:​7, 14) b Yesu atapiliulanga ukuti umwanaci umwina Samaliya wali nu kuya nu umi wa pe ndi cakuti wamwa manzi amu cisima. Fwandi na pa kwene Yesu atanenanga antu amu Kapenaumu ukuti yali nu kuya nu  umi wa pe ndi cakuti yalya umwili wakwe nu kumwa uwazi wakwe.

PA NSITA YUZE LINO YESU WALANZILE AMAZWI ALI YAMWI

7. I vyani vino yamwi yakalanda pa mazwi yano Yesu walanzile aaya pali Yoani 6:53?

⁷ Amu mipepele yamwi yakalanda ukuti amazwi aya pali Yoani 6:53 aakalanda pa kulya umwili wakwe Yesu nu kumwa uwazi, yakalanda pali vino vyali nu kulacitika pa kuzevya Icakulya ca Manguzi Ica Mwene. (Mate. 26:​26-28) Yakalanda ukuti yonsi aakazanwa uku kuzevya kwa Cakulya ca Manguzi Ica Mwene yalinzile ukulyako umukate nu kumwako waini ino yakapisya umu yantu. Uzye vino yakalanda i vya cumi? Icicindama ukuti tuzane icasuko pano cila mwaka antu aingi sana yakazanwa uku kuzevya kuu. Tumalola vino mazwi yano Yesu walanzile aaya pali Yoani 6:53 yapusana na vino Yesu walanzile pa kuzevya Icakulya Ca Manguzi Ica Mwene.

8. Uupusano ci uwaya pa mazwi yano Yesu walanzile? (Loliniko ni cikope.)

⁸ Lekini tulande pa upusano uwaya pa vintu vii viili ivyacitike. Ica kutandikilapo, a lilaci nupya aekwi kuno Yesu walandiile amazwi aaya pali Yoani 6:​53-56? Yesu walanzile amazwi yaa uku Yayuda umu Galili mu mwaka wakwe 32 C.E. Vii vyacitike ala kwasyala umwaka onga kuti atandike Cakulya ca Manguzi Ica Mwene umu Yelusalemu. Cakwe ciili, aaweni  yano Yesu walandangako? Walanzile ivintu vii uku yantu aisile sana mano uku vyakulya ukucila ukwika mano uku kusambilila pali Yeova na pa Wene wakwe. (Yoa. 6:26) Nupya lino Yesu wayanenyile ivintu ivyayatalile ukuvwikisya, yatiile ukumutaila. Yamwi pa yasambi yakwe yatiile ukumulondela. (Yoa. 6:​14, 36, 42, 60, 64, 66) Antu yaa yapusine na atumwa 11 aali na ucisinka aaliko lino Yesu watandike Icakulya Ca Manguzi Ica Mwene umu 33 C.E. pa cisila ca mwaka onga. Pa nsita iya, atumwa 11 yatwalilile ukuya pamwi na Yesu nanti cakuti yatuvwikisye vyonsi vino wayasambilizye. Ukupusanako na antu amu Galili, atumwa aali na ucisinka yene yasininkizye ukuti Yesu wali u mwana wakwe Leza nu kuti wafumile ukwi yulu. (Mate. 16:16) Yesu wayanenyile ati: “Mwemwe mwatwalilila ukuya nani umu mezyo yane.” (Luka 22:28) Upusano uu ukulangilila sile ukuti lino Yesu walanzile amazwi aaya pali Yoani 6:​53, atalandanga pali vino vyali nu kucitika apa kuzevya kwa Cakulya ca Manguzi Ica Mwene. Lelo kwaya upusano na uze.

VINO MAZWI YANO YESU WALANZILE YAMUKUMA

9. Uzye lino Yesu walandanga pa kuzevya kwa Cakulya ca Manguzi Ica Mwene, aaweni yano walandangapo?

⁹ Pa kuzevya kwa Cakulya ca Manguzi Ica Mwene, Yesu wayapeezile umukate uwaula icitutumusi nu kuyanena ukuti wimililangako umwili wakwe. Lyene waini ino wayapeezile walanzile ukuti ikwimililako “uwazi . . . uwa upangano.” (Mako 14:​22-25; Luka 22:20; 1 Kol. 11:24) Vino walanzile pa upangano vyacindime sana. Umu upangano upya mwaya “amu ng’anda yakwe Izlaeli [wakwe Leza] aalateeka na Yesu umu “Uwene wakwe Leza,” asi antu yonsi. (Aeb. 8:​6, 10; 9:15) Pa nsita iya, atumwa yatuvwikisye ivingi pa upangano, lelo pataali nu kulengela yali nu kupakwa nu mupasi wa muzilo uwali nu kulenga yaye umu upangano upya uwa kuteeka pamwi na Yesu ukwi yulu.—Yoa. 14:​2, 3.

10. Uzye vino Yesu walanzile umu Galili vyapusana uli na vino walanzile pa Cakulya ca Manguzi Ica Mwene? (Loliniko ni cikope.)

¹⁰ Amazwi yano Yesu walanzile pa kuzevya kwa Cakulya ca Manguzi Ica Mwene, yalozyanga ukwi “iumba ilinono.” Iumba lii ilinono lyatandike na atumwa aali na ucisinka aali pamwi na Yesu. (Luka 12:32) Asambi yaa alino na yauze aali nu kuya umwi iumba lii, yalinzile ukulya vinkolanya viili, kuli kuti umukate alino na waini. Aliyo yalateeka na Yesu ukwi yulu. Fwandi vino Yesu walanzile uku yatumwa yakwe vyapusana na vino walanzile uku yantu aali umu Galili, pano vino Yesu walanzile lino yazevyanga Icakulya ca Manguzi Ica Mwene walandanga api iumba ilya yantu anono sile. Lelo amazwi yano Yesu walanzile umu Galili yalozyanga uku yantu yonsi.

11. I vyani vino Yesu walanzile umu Galili ivyalangililanga ukuti atalozyanga sile ukwi iumba lya antu anono?

¹¹ Antu aingi yano Yesu walanzile nayo umu Galili yalondanga sile ivyakulya kuli aliwe. Lelo wayazwile ukuvwikisya ukuti kwali icintu icacindime sana ukucila ivyakulya icali nu kulenga yaye nu umi wa manda pe. Nupya Yesu walanzile ukuti yayo afwa yalatuutululwa pa wanda wa kusyalikizyako nupya yalikala amanda pe. Ataalanzile pa visuma vino antu sile anono yali nu kuipakizya wakwe vino cali lino watandike ukuzevya Icakulya ca Manguzi Ica Mwene. Lelo lino wali mu Galili, walandanga pa mapaalo yano antu yonsi yali nu kuipakizya. Watiile: “Wensi uwalya icakulya cii alikala amanda pe; nupya umwili  wane ali cakulya cino ndapeela pa kupususya antu ya mu nsi.”—Yoa. 6:51. c

12. I vyani ivikalondekwa pakuti umuntu aye nu umi wa pe?

¹² Uzye Yesu walozyanga umukuti antu yonsi yangaya nu umi wa pe? Awe foo, yayo sile ali nu kulya ‘icakulya cakwe’ kuli kuti ukuya nu utailo muli aliwe aliyo yali nu kuya nu umi wa pe. Antu aingi aakati a Ina Klistu yazumila ukuti yalapusuka ndi cakuti yazumila sile muli Yesu ukuti ali katuula wao. (Yoa. 6:​29, King James Version) Lelo antu aingi aali umwi umba azumiile muli Yesu izile iyata ukumulondela. U mulandu ci?

13. I vyani vikalondekwa pakuti umwi aye umusambi wakwe Yesu?

¹³ Antu aingi aali umwi umba yalondelanga Yesu pa mulandu wakuti wayapeelanga vino yalondanga. Yalondanga ukuti ayapozya, ukuyapeela ivyakulya nu kuyanena ivintu vino yalondanga ukuvwa. Lelo Yesu walangilile ukuti kwali na vyuze vino asambi yakwe acumi yalondekwanga ukucita. Atizile pano nsi ukukupeela antu vino yalondanga. Yalondekwanga ukuya kuli aliwe, kuli kuti ukuvwila nu kulondela vyonsi vino wasambilizyanga.—Yoa. 5:40; 6:44.

14. I vyani vino tulinzile ukucita pakuti tukaipakizye ivisuma ivilacitika pa mulandu nu mwili alino nu wazi uno Yesu wapeezile?

¹⁴ Lino Yesu walandanga ukwi umba, walanzile sana pali vino yalondekwanga ukuya sana nu utailo. Kutaila vyani? Yalondekwanga ukutaila ukuti umwili wakwe nu wazi wakwe vino wali nu kupeela vyali nu kulenga yakululwe nu kuya nu umi wa pe. Ayuda yalondekwanga  ukuya sana nu utailo wa musango uu, nupya naswe kwene avino tulinzile ukucita. (Yoa. 6:40) Fwandi vino Yesu walanzile pali Yoani 6:​53, vikapiliula ukuti tulinzile ukutaila ilambo pakuti tukaye nu umi wa pe. Antu aingi yalaipakizya mapaalo yaa.—Efes. 1:7.

15-16. I vintu ci vicindame vino itusambilila muli Yoani cipande 6?

¹⁵ Muli Yoani icipande 6, itusambilila ivintu ivingi ivicindame nupya ivya kutukomelezya. Itusambilila vino Yesu akaika sana amano kuli vino antu yakayuvwa. Lino wali mu Galili wapozizye alwale, wasambilizye antu pa Wene, nupya wayapeezile ivyakulya vino yalondekwanga. (Luka 9:11; Yoa. 6:​2, 11, 12) Ni cicindamisye i cakuti, wayasambilizye ukuti wali ali “cakulya ca umi.”—Yoa. 6:​35, 48.

¹⁶ Yayo yano wamile ukuti “imfwele na zyuze” yatalinzile ukulyako umukate nanti ukumwa waini pa kuzevya Icakulya ca Manguzi Ica Mwene. (Yoa. 10:16) Nanti ciye vivyo, yakaipakizya ivisuma ivyafuma umu mwili nu wazi vino Yesu Klistu wapeezile. Yakaipakizya ivisuma vii ndi cakuti yali nu utailo umwi lambo lino Yesu wapeezile alino nu mu vintu ivisuma ivilacitika pa mulandu ni lambo. (Yoa. 6:53) Lelo yayo aakalyako umukate nu kumwa waini yakalangilila ukuti yaya mu upangano upya nupya yakwata upaalilo wa kuteeka umu Wene wa kwi yulu. Fwandi asi mulandu sweswe yapakwe nanti twaya umu mfwele na zyuze, ivyalembwa muli Yoani cipande 6 vyacindama sana kuli sweswe. Vikatusambilizya ukuti swensi kwene tulinzile ukuya nu utailo ukome umwi lambo pakuti tukikale amanda pe.