1, 2. I cintu ci icalenga ivintu viipile sana antunze, nupya a weni uwalenzile ukuti ciyeko?

KWAYA ivintu vimwi ivyalenga umi ukuzipilako, ivintu vivyo vingaya wakwe foni, ilaiti lya mu ng’anda, motoka, fuliji alino na vyuze ivingi. Ivintu vyuze vino antu yapanga vyalenga ukuti umi uye pa uzanzo, ivintu vivyo vingaya, a maluti ya mu mfuti, utupata, fwaka, mabomu alino na vyuze ivingi. Nomba kwaya iciombelo cino catandikilepo ukuyako ukuluta vyonsi nupya icintu cico caleenga ivintu ukwipila sana antunze. Uzye i cani cico? Uufi! Kuli kuti ukulanda vino umwi watamanya ukuti visi vya cumi pakuti asombe umuntu muze. Uzye a weni uwasomvile ufi wa kutandikilako? Yesu walanzile pali ‘Ciwa’ ukuti u ‘watandike ufi.’ (Welengini Yoane 8:44.) A lilaci lino walanzile ufi wa kutandikilako?

² Cacitike mpiti sana umu calo ca Edeni. Antu akutandikilako Adamu na Eva, yaipakizyanga umi umu Paladaise wino Kaumba wao wayapeezile. Lyene Ciwa waile uku yantu kwene yaa. Wamanyile ukuti Leza wapeezile atwalane yaaya isunde lyakuti yataalinzile ukulya uku “iviseekwa vya ku muti uno ukapeela amano ya kumanya visuma ni viipe,” pano yaali nu kufwa pa mulandu nu kukanauvwila. Nanti cali vivyo, Satana waomvizye inzoka ayanena Eva ati: “Mutalafwa awe [uu ali ufi wa kutandikilako]. Pano Leza wamanya vino uwanda uno mulalyako  iviseekwa vivyo mulalingana na aliwe nu kumanya visuma ni viipe.”—Utan. 2:15-17; 3:1-5.

3. U mulandu ci uno tungalandila ukuti ufi wakwe Satana waifile sana, nupya i vyani ivyacitika pa mulandu nu ufi kwene uwo?

³ Ufi uno Satana wasomvile wali u wipe sana pano wamanyile ukuti ndi Eva uvwila nu kulya iciseekwa, wali nu kufwa. Eva na Adamu yatuvwilile isunde lino Yeova wayapeezile nupya izile iyafwa umu kuya kwa nsita. (Utan. 3:6; 5:5) Ni caifile sana i cakuti, pa mulandu nu luyembu kwene luulu, “imfwa nayo yasalangine mu antu yonsi.” Nupya “imfwa yateekanga antu onsi, pamwi na yao atifizyeko wakwe vino Adamu wifizye.” (Loma 5:12, 14) Lyene umu cifulo cakuti antu yaipakizya ukwikala umi amanda pe wakwe vino Leza walondanga pa kutandika, antu yakafwa ndi ikala sile imyaka 70, nanti 80, ndi yali sana na maka. Nomba nanti ciye vivyo, “imyaka ya umi witu yonsi pano yapela ikatuletela sile amasakamiko na malanda.” (Masa. 90:10) Fwandi ufi wakwe Satana waleta ivintu iviipisye!

4. (a) A mauzyo ci yano tulinzile ukwasuka? (b) Ukulingana na Masamu 15:1, 2, u muntu wa musango ci aangaya cuza wakwe Yeova?

⁴ Lino Yesu walondololanga pali vino Ciwa wacisile, walanzile ukuti: ‘Atatala waya umu cumi pano wene icumi citaya munoli.’ Na likwene Satana ataya umu cumi, pano watwalilila ‘ukusomba antu amu nsi.’ (Umbw. 12:9) Tusilonda ukuti naswe Ciwa atuponzye. Lekini lyene twasuke amauzyo yatatu akuti: Uzye Satana akaponzya uli antunze? U mulandu ci uno antu aingi yakasombela? Nupya pakuti tutata ukuya ya cuza yakwe Yeova wakwe vino Adamu na Eva yacisile, tungalanga uli ukuti tukalanda “ivya cumi” lyonsi?—Welengini Masamu 15:1, 2.

5. Uzye Satana akaponzya uli antu ndakai?

⁵ Umutumwa Paulo wamanyile ukuti tutanga tuleke “Satana aye na maka pano tuli. Pano twamanya mapange yakwe vino yaya.” (2 Kol. 2:11) Twamanya ukuti insi yonsi ukwikako sile nu kupepa kwa ufi, ivikanza vya miteekele, nu uculuzi wa muno nsi, vyonsi vyaya apisika lya utesi wakwe Ciwa. (1 Yoa. 5:19) Fwandi cisituzungusya ukuti Satana ni viwa yangatunka antu amu uteeko ukulanda ivya “usomvi.” (1 Tim. 4:1, 2) Vikwene avino na antu aakacita uculuzi aakapanga ivintu vya kuomvya ivikaleta uzanzo alino nu kuliila antu masuku pa mutwe yakacita.

6, 7. (a) U mulandu ci uno ya simapepo aakasomba yayela nu mulandu? (b) Uufi ci uno muvwapo ya simapepo yakulandapo?

⁶ Ya simapepo yaya nu mulandu pano yakaika antu aakauvwa ufi wao umu uzanzo wa kukana ukwizaya nu umi wa pe uku nkoleelo. Ndi cakuti umuntu wazumila ufi nu kutandika ukucita vino Leza wapata, cingalenga umuntu wiyo ataca aize aye nu umi wa pe. (Ose. 4:9) Yesu wamanyile ukuti ya simapepo aliko umu manda yakwe yali nu mulandu wa usomvi. Wayanenyile ukuti: “Kalanda kunomuli mwe yakasambilizya ya Masunde na Afaliseo! Mwe yasomvi mwe! Mukapita ulendo wa pa musili nga na pali yemba, kuti mukalonke umuntu wenga kuti aye mulondezi winu. Lino mwacita vivyo, mukalenga ukuti umuntu wiyo alinge kuya mu Gehena [uwononesi wa pe] maila yaili kuluta mwemwe.” (Mate. 23:15) Yesu wapasile sana ivicitwa vyakwe ya simapepo kwene yaaya ausomvi. I cumi cumi yafumile kuli ‘isi wao Ciwa, inkomi.’—Yoa. 8:44.

⁷ Asi mulandu na mazina yano yakaamwa, ya simapepo yavula cuze umu nsi yonsi. Wakwe vino cali umu nsita ya Ina Klistu yakutandikilako, na ndakai kwene ya  simapepo ‘yakacilikizya icumi’ icaya umwi Izwi Lyakwe Leza nupya “yafutatila icumi ca pali Leza nu kutaila ufi.” (Loma 1:18, 25) Yakasambilizya ivisambilizyo vya ufi ivya kuti “ndi umwi wapusuka umuku onga ala wapusukilila,” nu kuti kwaya icikafuma umu mwili umuntu ndi wafwa, ukusangukila umu cintu cuze ndi umwi wafwa, alino na melenganyo auwelewele akuti Leza akazumilizya antu ukutwalana aonsi yatupu nanti ya mama yatupu.

8. Uzye uufi ci uno tukaenekela ukuti amu vikanza vya miteekele yasya yace yalande uku nkoleelo, nomba tulinzile ukucita uli?

⁸ Amu vikanza vya miteekele yakasomba pakuti yaponzye antu. Ufi ukulu sana uli nu kuvwika uku nkoleelo lino yalalaanda ukuti “mutende!” Lelo “alino lyene ulovyo ulayaponela.” Lekini kuti tutakezye ukuzumila ivingalenga ciloleke kwati ivintu vyonsi vili sile ningo umu nsi ii! Icisinka i cakuti, swemo twamanya ukuti ‘wanda uwa uliza kwati u kwiza kwa mwivi usiku.’—1 Tesa. 5:1-4.

9, 10. (a) U mulandu ci uno antu yakasombela, nupya i vyani ivikafumamo? (b) I vyani vino tulinzile ukwiusya pali Yeova?

⁹ Ndi cakuti icintu cimwi icipya capangwa nu kutemwikwa sana, mukuya kwa nsita yakapanga ivingi sana. Vikwene ivyacitika uku kusomba ufi. Ukusomba kwavula sana ndakai, nupya asi sile antu amanyikwa sana aakasomba yauze. Wakwe vino icipande cimwi calanzile icakuti “Umulandu Uno Tukasombela” icalemvilwe na Y. Bhattacharjee ukuti, “ukusomba kwamanyikwa ukuti kwaya sana umu vicitwa vya yantu ndakai.” Antu ilingi yakasomba pakuti yaicingilile nanti pakuti yauze yayatemwe. Yakasomba pakuti vino yaluvyanyizye vitamanyikwa nanti pakuti yakwate impiya na pakuti vintu viyazipile. Wakwe vino icipande calanzile, kwaya antu “aakasomba ukwaula ni ntazi umu vintu ivikulu alino nu mu tuntu utunono, uku yenyi, yano yakaomba nayo, ivyuza, alino nu kuyatemwikwa yao.”

¹⁰ I vyani ivyacitika pa mulandu nu ufi wa musango uu? Antu yakata ukutailana nupya ucuza ukaononeka. Elenganyini vino antu yakauvwa uyi, ndi cakuti mama wasomba iya pakuti citamanyikwa ukuti akapita na onsi yauze ukumbali. Nanti lino iya akucuzya mamakwe na ana lino yali yonga nomba pa yantu ala akuloleka kwati waya ni miyele isuma ino yauze yangakolanya. Nomba, tulinzile ukwiusya ukuti antu aya nu usomvi wa musango uu yatanga yafisame kuli Yeova, pano “vintu vyonsi mu uumbo onsi vili paswe nupya wene akavilola.”—Ayeb. 4:13.

11. I vyani vino tukasambilila kuli vino vyacitikile Ananiya na Safila? (Lolini cikope ca kutandikilako.)

¹¹ Baibo ikalanda pali vino “Ciwa watunsile” atwalane yamwi umu manda ya Ina Klistu ya Kutandikilako ukuti yasombe kuli Leza. Ananiya na Safila yapingwilepo umu myenzo yao ukuti yasombe atumwa. Yakazizye icalo cao nomba yatwazile sile impiya izinono uku yatumwa. Atwalane yaya yalondanga ciloleke uku ina umu cilongano kwati yali ningo sana nupya yali na ukapekape fwandi foo. Nomba Yeova waweni vino yacisile, nupya wayafulwile.—Mili. 5:1-10.

12. I vyani ivilacitikila aufi, nupya u mulandu ci?

¹² Uzye Yeova akauvwa uli pa ufi? Satana pamwi na yonsi aufi aasilapila “yemba wa moto” akayaloleela. (Umbw. 20:10; 21:8; Masa. 5:6) U mulandu ci? Pano Yeova akalola antu yayo aufi ukuti i cilicimwi na yonsi ‘akacita ivya winyi.’—Umbw. 22:15.

13. I vyani vino twamanya pali Yeova, nupya cikatulenga ukucita vyani?

¹³ Twamanya ukuti Yeova “asi umuntu uwakuti angatumpoka.” Leza “atange atumpoke.” (Mpe. 23:19; Ayeb. 6:18.) ‘Yeova  wapata ululimi lwaufi.’ (Mapi. 6:16, 17) Pakuti atutemwe, tulinzile ukuvwila amasunde yakwe. Ali mulandu uno ‘tusitumpokelana.’—Kolo. 3:9.

14. (a) Uzye tukaipusanya uli uku yantu aaya umu mipepele ya ufi? (b) Londololini icisinte icaya pali Luka 6:45.

¹⁴ Iinzila ci yonga ino Aina Klistu yacumi yapusanilamo na antu aaya umu mipepele ya ufi? ‘Tukalanda ivya cumi.’ (Welengini Zakaliya 8:16, 17.) Paulo walondolwile ukuti: ‘Tukalanga ukuti mu cumi sweswe aomvi yakwe Leza pano tukalanda ivya cumi.’ (2 Kol. 6:4, 7) Yesu walanzile pali vino umuntu waya ukuti: “Mulomo ukavwanga vintu viziile mu mwenzo.” (Luka 6:45) Fwandi lino umuntu umusuma akuvwanga ivya cumi umu mwenzo wakwe, akafumya amazwi ya cumi umu kanwa kakwe. Akalanda ivya cumi umu vintu ivikulu nu mu tuntu utunono, uku yenyi, yano akaomba nayo, ivyuza, na atemwikwa yakwe. Lolini vino tungalanga ukuti tukaezya ukuya acisinka umu vintu vyonsi.

15. (a) U mulandu ci uno citazipila ukwezya ukuombela Leza nu kucita ivintu wa yantu amu nsi? (b) I cani icingazwa acance ukutaluka ivyuza viipe? (Lolini futunoti.)

¹⁵ Nga ndi cakuti wewe wacance nupya ukalonda ukuti auzo yakutemwe, ungacita uli? Uwasininkizya ukuti usikucita wakwe vino yamwi yakacita. Yakaloleka kwati asanguluke lino yali pamwi na amu lupwa alino na amu cilongano lelo yakapusanako lino yali pamwi na acance yauze aasi ya kapepa na lino yakucita vimwi pa intaneti. Limwi yangaomvya amazwi aipe, ukuzwala ivitalinzile, ukuvwa uku nyimbo iziipe, ukuomvya imilembo ikavulunganya uwongo, ukumwesya uwengwa, ukwizizyanya na umwi umu nkama, nu kucita ivintu na vyuze iviipe sana. Yakaikala umi wa usomvi, ukusomba avyazi yao, ya kapepa yauze, na Leza kwene. (Masa. 26:4, 5) Yeova akamanya ndi cakuti ‘tukamucindika sile mu mazwi itu, lelo amelenganyo itu yali kutali kufuma kunoli.’ (Mako 7:6) Cikazipa sana ukucita wakwe vino ipinda likalanda ukuti: “Utazuwila yakaifya umu mwenzo wako, wemo uwaopa sile Yeova amanda yonsi.”—Mapi. 23:17. *

16. U mulandu ci uno cikazipila ukuya na ucisinka pa kulemba pa mafomu ya kuzizyapo umulimo wakwe Leza uiyele?

¹⁶ Limwi mungaelenganya pa kuombako upainiya nanti umulimo uze sile uwa nsita  yonsi, wakwe ukuombela pa Betele. Lino mukulemba pali fomu, mulinzile ukulemba ivyasuko ivya cumi uku mauzyo yonsi yano yuzya pa umi winu, ivya kuizanzya, na vino mukacita. (Ayeb. 13:18) Nga ndi cakuti mwacisilepo vimwi ivikowele nanti iviipe vimwi vino ya eluda yataombelapo, mungacita uli? Cingazipa mukayanene pakuti yamwazwe alino mungatandika ukuombela Leza na kampingu musanguluke.—Loma 9:1; Gala. 6:1.

17. I vyani vino tulinzile ukucita lino tukulanzyanya na yano yakatuzunya pa ina itu?

¹⁷ Uzye mungacita uli ndi cakuti amu uteeko yalesya umulimo wa kusimikila umu mpanga inu nupya yamwama ukuti yamuuzye pa ina? Uzye mulinzile ukuyanena vyonsi vino mwamanya? Uzye Yesu wacisile uli lino kateeka wa ku Loma wamuzizye ivyuzyo? Ukulingana ni cisinte ca mu Malembelo icakuti “kwaya insita ya kwikala cele ni nsita ya kuvwanga,” Yesu pa nsita zimwi ataasukanga nanti acimwi! (Kasa. 3:1, 7; Mate. 27:11-14) Pa nsita zya musango uu, cikazipa ukuya umucenjele pakuti mutiika aina umu uzanzo.—Mapi. 10:19; 11:12.

18. I vyani vino tulinzile ukucita lino tukunena ya eluda vimwi pa mwina?

¹⁸ Nga ndi cakuti umwi wacita uluyembu umu cilongano nupya imumanya ivyacitiike, mungacita uli? Ya eluda aakwata umulimo wa kusunga icilongano icisanguluke, limwi yangamuzya pali vino mwatimumanya pa mulandu uwo. Uzye mulinzile ukucita uli, sana sana ndi cakuti uwacisile iviipe a cuza winu nanti lupwa? “Kavwanga wa cumi ali kambone wa cisinka.” (Mapi. 12:17; 21:28) Fwandi u mulimo winu ukunena ya eluda vyonsi ivya cumi, asi sile ukusoololamo vimwi, nupya mulinzile ukulondolola ningo vyonsi. Yakwata insambu zya kumanya ivisinka pakuti yangamanya vino yangazwa kacita wa viipe ukuzifya ucuza wakwe na Yeova.—Yako. 5:14, 15.

19. I vyani vino tulasambilila umu cipande icilondelilepo?

¹⁹ Kalemba wa masamu Davidi wapefile kuli Yeova ati: “Watemwisya ulungi uwa mu mwenzo.” (Masa. 51:6) Davidi wamanyile ukuti ucisinka witu ulinzile ukutandikila umu myenzo itu. Aina Klistu ya cumi ‘yakalanzyanya ivya cumi,’ muli vyonsi vino yakacita. Inzila na yuze ino tukalangilamo ukuti twapusanako swe yaomvi yakwe Leza, u kusambilizya antu icumi umu mulimo witu uwa kusimikila. Umu cipande icilondelilepo tulasambilila vino tungacita vivyo.