Umu 1913 ya tata ya John Mills yawatiziwe umu musumba wa New York ala yali ni myaka 25. Umwina Russell u walanzile ilyasi lya luwatizyo. Lino papisile insita inono, ya Tata yaile uku Trinidad kuno yaile iyafumalila ya Constance Farmer, Asambi Yakwe Baibo acincile sana. Ya tata yazwilizyanga cuzao umwina William R. Brown ukutambisya ivikope vino yamanga ukuti “Photo-Drama of Creation.” Yacitanga vivyo kwene ukufikila lino ulupwa lwakwe ya Brown yalutumile uku West Africa umu 1923. Ya Mayo na ya Tata yonsi yoili yali apakwe nupya yatwalilile ukuombela umu Trinidad.

Avyazi yane yakweti ana 9, nupya umwanao iyeli yamutemiile yati Rutherford izina lyakwe pulezidenti wa Watch Tower Bible and Tract Society uwaliko pa nsita iiya. Lino naviilwe pa 30 Dizemba umu 1922, yantemiile izina lyakuti Clayton ukufuma ukwi ziina lya mwina uwapitulukanga muli Zyukini! ndi walembwa. Avyazi itu yatutwazile uku masukulu, nomba yatukomelezyanga sana ukwimika mauyo muli vyakwe Leza. Yamayo yaomvyanga ningo Malembelo nu kutwazwa ukusenula amelenganyo. Yatata yatemilwe ukutusimikila malyasi amuli Baibo ala yakuomvya umwili onsi pakuti vino yakutusimikila vyaloleka kwati vikucitika papokwene.

Ukuombesya kwao kwalenzile ivintu viziipe. Pa yana 5 alumendo, yatatu twizile ituya ukwi Sukulu Lya Gilyadi. Ya kaci itu yatatu yaomvile upainiya umu Trinidad nu mu Tobago pa myaka iingi. Pa mulandu ni misambilizizye yao isuma alino ni micitile, avyazi itu izile ‘yatulema wa miti umu ng’anda yakwe Yeova.’ Ukukomelezya kwao kwalenzile tutwalilile ukuomba ningo umu “misolo ya Ng’anda ikulu yakwe Leza witu.”—Masa. 92:13

Mu ng’anda itu ali muno twakomaanilanga pa kuya umu mulimo wa kusimikila. Ya painiya izanga pa mwitu nupya ilingi yalandanga pa Mwina George Young misyonali uwa ku Canada uwizile atandala uku Trinidad pa nsita imwi. Avyazi yane yasimikanga ni nsansa pali yano yaombanga  nayo mpiti umu mulimo wa kusimikila, kuli kuti ulupwa lwakwe ya Brown aali uku West Africa pa nsita iiya. Vyonsi vii vyalenzile ukuti ntandike ukuombako umulimo wa kusimikila ala indi ni myaka 10.

Umu manda yaya ya magazini itu yalandanga umu kulungatika pa mipepele ya ufi, pa uculuzi wa yantu aali na ukaitemwe, alino na pa miyele iipe iya mu vikanza vya miteekele. Umu 1936 ya simapepo yatunsile kateeka wa ku Trinidad ukuti ainde impapulo zitu. Nanti icakuti twafisile impapulo twatwalilile ukuziomvya ukufikila lino twazimazile. Twapitananga ala tukusimikila antu nupya twaomvyanga na majinga ala itusenda utupepala twilandwe ni vimbamba. Twapitilanga pamwi na yano yaomvyanga motoka wa ciunda aafumile ukwi tauni lya Tunapuna. Twasimikilanga nu mu ncende zya kutali umu Trinidad. Twaipakizyanga sana! Ukuombela pamwi na antu ya musango uwo aatemwa sana Leza kwalenzile injipeela nu kuwatiziwa ala indi ni myaka 16.

Ulupwa lwitu ulwa ukapepa alino na vyonsi ivyacitikanga vyalenzile nalondesya ukwizaya misyonali. Vikwene avino nelenganyangapo lino naile uku Aruba umu 1944 nu kutandika ukuombela pamwi nu Mwina Edmund W. Cummings. Catuletiile sana insansa ukuya pamwi na antu 10 pali yano twalalike uku Ciusyo umu 1945. Umwaka uwalondelilepo, kwapanzilwe icilongano icipya pa cilila.

Lino papisile sile insita inono, nasimikileko wino twaombanga nawe Oris Williams. Oris wapazyanga sana pakuti acingilile ivisambilizyo vino wamanyile. Nomba lino twasambililanga nawe Baibo, wamanyile ningo vino Izwi Lyakwe Leza likalanda nupya wawatiziwe pa 5 Januwale umu 1947. Umu kuya kwa nsita, twizile tutemwana na nkazi wii nupya twatwaline. Watandike ukuomba upainiya umu Novemba umu 1950. Ukuya na Oris kwalenzile ivintu vizipileko.

Umu 1955 yatwamile ukwi Sukulu Lya Gilyadi. Lino twapekanyanga ulwendo, Oris nani twatiile incito zino twaombanga, itukazya ing’anda na vyuze vino twakweti, nupya twafumileko uku Aruba. Pa 29 Julai umu 1956, twamazile isukulu umwi kalasi lya Gilyadi ilyalenga 27 nupya yatutumile uku Nigeria.

Oris walanzile pali vino twapitamo ati: “Umupasi wakwe Yeova ungazwa umuntu ukucimvya intazi izyaya muli umisyonali. Ukupusanako na ya wane, ntalondanga ukuya misyonali. Nalondanga ukuikwatila ing’anda nu ukukwata ana. Nasenwile amelenganyo lino nilwike ukuti umulimo wa kusimikila watiupamvya sana. Lino twamazile isukulu lya Gilyadi, naipekiinye ukuomba umulimo wa umisyonali. Lino twakwezile uwato uno yamanga ukuti Queen Mary, Umwina Worth Thornton, uwaombelanga umwi ofesi lya Mwina Knorr watupakisye. Watunenyile ukuti twali nu kuya umu kuombela pa Betele. Canzungwisye sana! Nomba nasenwile amelenganyo nupya nizile intemwa sana ukuombela pa Betele, pano naomvile imilimo ipusanepusane. Naipakizyanga sana ukuombela apakafikila aenyi. Natemwa antu nupya umulimo uu walenzile ukuti naya pamwi na ina aku Nigeria. Aingi izanga ala iyautuluka, iyatonta, nupya ala inzala yatiyaluma. Nuvwanga ningo sana ukuyasakamala muli vino yalondekwanga pakuti yaipakizye ukutandala pa Betele. Ukuomba umulimo uu nako kwali u kuombela Yeova, nupya cikwene icalenzile naya sana ni nsansa.” I cumi cumi umulimo onsi uno twapeelwa watuletelanga uluzango.

Lino twali pamwi nu lupwa uku Trinidad umu 1961 ala tukwizizya capamwi, Umwina Brown watusimikiile pali vimwi ivisuma ivyayacitikiile lino yaombelanga umu Africa. Lyene nalanzile pali vino umulimo walundulukanga umu Nigeria. Umwina Brown wankumbatiile nu kunena ya tata ati: “Ya Johnny, mwemo mutaatala mwayapo uku Africa, nomba Woodworth wene waya!” Ya Tata nayo yaswike yati: “Utwalilile Worth! Utwalilile!” Amazwi kwene yaa akukomelezya ukufuma kuli ya kapepa yakwe Leza amuombela pa myaka iingi kwalenzile nalondesya ukuomba umulimo wa kusimikila.

Umu 1962, nakweti isyuko lya kusambilila nupya umwi kalasi lyalenga 37 ilya Gilyadi pa myezi 10. Umwina Wilfred Gooch, uwali umwangalizi wi ofesi lya musambo wa ku Nigeria, wazanyilwe umwi kalasi lyalenga 38 nupya yamutumile uku  England. Lyene nene napeezilwe umulimo wa kwangalila umusambo wa ku Nigeria. Wakwe vino Umwina Brown wacitanga, natandalilanga sana aina aku Nigeria pakuti tumanyane nayo. Nanti icakuti yataakweti ivintu ivingi wakwe vino antu aakaikala umu mpanga izyakwata icuma yaya, insansa zino yaali nazyo zyalanganga ukuti asi mpiya nanti ivikwatwa i vingalenga umuntu aipakizya umi. Ndi nelenganya pali vino umi wao wali, canzungusyanga ukulola vino yaali nu usaka, nupya yalolekanga ningo sana lino yali pa kulongana. Pa kuya uku maukongano ya citungu, aingi yapitilanga umu vimbaya mbaya vino yakaama ukuti bolekaja * (ivimabasi vya kuipangila sile ivyakwata ivipongo mu mbali). Ilingi ivimabasi kwene vii vyalembwangapo amazwi. Yamwi aakuti: “Utumanzi utunono tukapanga uluzi.”

Imvwango ii i yacumi! Ukuombesya kwa muntu wenga na wenga kwacindama sana; naswe twaomvileko pano tungapezya. Lino cafisile umu 1974, Nigeria izile iya impanga ya kutandikilako iitaaya umu United States umwizile muya ya kakosoola 100,000. Umulimo walundulwike sana.

Umu nsita ino umulimo walundulukanga sana, inkondo yatandike umu Nigeria ukufuma umu 1967 ukufika umu 1970. Pa myezi iingi, aina aali uku mbalama ya luzi lwa Niger ukwayelile inkondo uku cifulo ca Biafra, yataakweti ukwakupita pa kuya ukwi ofesi lya musambo. Twalondekwanga sile ukuyatwalila impapulo. Wakwe vino natindondolola pa kutandika, ukupepa kuli Yeova nu kumutaila u kwalenzile twalamba uluzi.

Nkaiusya vino twaikanga umu uzanzo pa kulamba uluzi lwa Niger, kwali asilika aatemilwe ukupika antu, kwali indwala, nupya kwali na vyuze ivyaletanga mazanzo. Citangupiile ukupita umu yasilika nu kuyafika uku mbalama kuno cataliisye na sana ukwingila umu Biafra kuno yatazumilizyanga antu ukwingila icingileingile. Pa nsita imwi, nalamvile uluzi lwa Niger ulwa mukuku sana pa kawato akalamvyanga antu umu nsita ya usiku ukufuma uku Asaba ukuya uku Onitsha nu kuya komelezya ya eluda umu Enugu. Ulwendo luze luno napanzile, naile umu kukomelezya ya eluda umu musumba wa Asaba muno uteeko wanenyile antu ukuzimya zuwa malaiti umu mang’anda ndi kwafita pakuti alwani yataayalola. Umu musumba wa Harcourt uwayela umu nkumba ya luzi lwa Niger, twizile tusondwelela zuwa ukulanzyanya nu kupepa lino asilika ya uteeko izile ukunzi yi tauni lya Biafra.

Ukukomaana kuuku kwacindime sana pano kwalenganga aina yateekeziwa pa kumanya ukuti Yeova wayatemwa nupya akayasakamala sana. Yalondekwanga ukucelulwa pakuti yataika umu vikanza vya miteekele nupya yalondekwanga ukuya alemane. Aina ya ku Nigeria izile nanti cakuti kwali ulwi uwipisye. Yalangiizye sana ukutemwa ukwacila pa lupato ulukaya pa mitundu, nupya yatwalilile ukuombela pamwi. Cazifile sana ukuya capamwi nayo pa nsita kwene iiya itale!

Umu 1969, Umwina Milton G. Henschel u wali ceyamani pa ukongano wa mpanga zingi uwali nu mutwe wakuti “Umutende Pano Nsi” uwayelile umu Yankee Stadium, uku New York, nupya nasambilile ivingi kuli aliwe vino nene namwazwilizyanga. Cazifile sana ukukwata ukongano uwa pano umu 1970 twakweti ukongano uze uwa mpanga izingi uwali nu mutwe wakuti “Aonsi Aaya nu Luse” umu musumba wa Lagos, uku Nigeria. Vino ukongano uu wali nu kuyako lino inkondo yasila sile, Yeova aliwe watupaazile. Kwali imitundu 17 nupya antu azanyilweko yaali 121,128. Umwina Knorr nu Mwina Henschel alino na enyi yauze aizile ni ndeke ukufuma uku United States nu ku England izile yalola kuno antu aingi cuze yakuwatiziwa wakwe vino cali umu nsita ya yatumwa pa pentekositi, aawatiziwe yaali 3,775. Ukwazwilizya ukupekanya ukongano uuwa, ningati ali nsita ino napamviwe sana umu umi wane onsi. Ya kakosoola yavuzile sana pa nsita inono sile!

Ukucila pa myaka 30 ino twaombiile umu Nigeria, naipakizyanga ukuombako umulimo wa kutandalila ivilongano pa nsita zimwi nu kutandalila maofesi ya misambo aku West Africa. Ya misyonali yuvwanga ningo sana ukuyakomelezya cila muntu pa lwakwe! Nayanga sana nu luzango ukuyanena ukuti yatatazyelwa! Umulimo uu walenzile imanye ukuti ukulanga ukuti tukasakamala antu ali cintu cicindame sana pa kuyavwa ukutwalilila ukuombela capamwi ningo umwi uvi lyakwe Yeova.

 Yeova aliwe watwazwile ukucimvya intazi zino inkondo ni ndwala vyalesile. Twailolelanga sweineco vino Yeova watupaalanga. Oris walanzile ukuti:

“Swensi sweili twalwilepo malelya pa miku iingi. Pa nsita imwi, ya Worth twayatwazile uku cipatala ca ku Lagos ala iyafwa icipafi. Ya dokota yanenyile ukuti limwi yataali nu kupusuka, nomba yapuswike! Lino yazyusile, yalanzile pa Wene Wakwe Leza kuli nasi uwayasakamalanga. Lino papisile insita, naile na ya Worth uku kutandalila nasi kwene wiya umonsi uwizina lyakuti Nwambiwe, pakuti tukalanzyanye nawe Baibo. Wazumile ukusambilila icumi nupya wizile aya eluda umu cilongano ca Aba. Nani kwene nazwilizye aingi ukusambilila icumi, nupya yamwi yali aa Mozilemu akamamo na manzi aizile yaya aomvi yakwe Yeova aipeelesya. Catuletiile sana uluzango u kumanya antu ya ku Nigeria ni intambi zyao.”

Cii cansambilizye isambililo na lyuze ilyakuti: Pakuti tutwalilile ukuomba ningo umu mpanga zyuze, tulinzile ukusambilila ukutemwa aina na ya nkazi asi mulandu na vino twapusana nayo inkulilo.

Pa cisila ca kuombela apa Betele umu Nigeria, twapokelile umulimo upya uwa umisyonali pa cilila icisuma sana ica St. Lucia uku Caribbean. Wali u mulimo usuma sana, nomba twakweti intazi izipusaneko. Ukupusanako nu ku Africa, kuno umonsi angatwala impali, ku St. Lucia kwene intazi iyaliko i yakuti umonsi na mama yangaikala pamwi ukwaula ukutwalana umwi sunde. Vino Izwi Lyakwe Leza lyakwatisya maka, lyazwilizye asambi aingi yano twasambilizyanga ukusenuka.

Lino amaka yayanga yakusila pa mulandu nu kukota, Iumba Ilikatungulula lyatwamile ukuya umu kuombela uku maofesi yakalamba uku Brooklyn, New York, U.S.A., umu 2005. Lyonsi nkataizya Yeova pali Oris. Wafwile umu 2015, nupya candetiile sana ulanda. Wali acuza uwali nu kutemwa nupya namutemilwe cuze pa myaka yonsi 68 ino twali pamwi. Twazanyile ukuti icingazwa antu ukuya ni nsansa umu cupo nu mu cilongano, u kucindika amapekanyo yano Yeova wikako yakwe umutwe, ukwelela, ukuicefya, nu kuya ni miyele ino umupasi wa muzilo ukatulenga ukukwata.

Lyonsi lino kwaya vimwi ivya kututoovola, twapepanga kuli Yeova ukuti atwazwe ukutwalilila ukuipeelesya. Lino twatwalilile ukusenuka muli vimwi, twilwike ukuti ivintu vyazipilangako sile lyonsi, nupya uku nkoleelo kuli ivintu ivisuma sana!—Eza. 60:17; 2 Kol. 13:11.

Umu Trinidad nu mu Tobago, Yeova wapaazile umulimo uno avyazi yane na yauze yaombanga icakuti lipoti yalikwene ikalangilila ukuti lyene mwaya ya kapepa ya cumi 9,892. Umu Aruba, aingi yaombisye pakuti yakomye amu cilongano cino nalimo. Lyene pa cilila ciici paya ivilongano 14 ivikaomba ningo sana. Lyene uku Nigeria nako, ya kakosoola yavula cuze ukufika na kuli 381,398. Nupya pa cilila ca St. Lucia napo ya kakosoola 783 yakatungilila Uwene Wakwe Leza.

Lyene paa indi ni myaka uku ma 90. Pali Masamu 92:14 pakalanda pali yano yalemwa wa miti umu ng’anda yakwe Yeova ukuti: ‘Yakaseeka iviseekwa nalino yatiyakota kwene, nu kuya sile aleleme nupya aamaka.’ Naya sana ni nsansa pa mulandu nu kuombela Yeova umu umi wane onsi. Ulupwa luno navyalilwemo lwakwe ya kapepa lwalenga naombela sana Yeova. Pa mulandu nu kutemwa kwakwe Yeova, walenga ukuti naomba ‘ningo mu misolo ya Ng’anda yakwe ikulu.’—Masa. 92:13.