1. I vyani vyacitike umu 66 C.E.? (Lolini icikope ca kutandikilako.)

ELENGANYINI ukuti mwemwe Ina Klistu aikalanga umu Yelusalemu umu 66 C.E. Nupya mwelenganye ukuti kuli ivingi ivikucitika pa nsita iiyo. Icakutandikilako, kateeka wa ciLoma Florus wapokolola impiya matalanti 17 kufuma umu cipao ca ng’anda ya kupepelamo. Lilyo kwene sile, aYuda yasoka nu kukoma aina Loma aingi sana aati-iza umu Yelusalemu. Aina Loma yutuka, lyene aYuda yalola kwati yakululwa. Lelo aina Loma yatasuuzileko sile. Lino imyezi itatu itali isile, asilika 30,000 akutungululwa na kateeka wa ciLoma, Cestius Gallus, yawela nupya. Asilika yaayo ingila zuwa-zuwa umu musumba wa Yelusalemu, nupya aYuda yutukila umu ng’anda yakupepelamo pakuti yafisame. Lyene asilika ya ina Loma yatandika ukulwisya ukonona iviumba vya ng’anda yakupepelamo pakuti ingile. Antu yonsi umu musumba yuvwa intete cuze. Uzye ngi cakuti akuno muli lino vii vyonsi vikucitika mungacita uli?

2. I cani cino Aina Klistu aliko umu 66 C.E. yalondekwanga ukucita, nupya yakwanisye uli?

 ² Mufwile mukwiusya amazwi yakwe Yesu yano kalemba wi Landwe Luka walemvile aakuti: “Lino mulalola umusumba wa Yelusalemu waliziwa ni vita, lyene mukamanye vino uli pipi nu kononwa.” (Luka 21:20) Nomba limwi mungaelenganya ukuti, ‘Uzye ninguvwila ntuuli kucelula kwakwe Yesu kuno walanzile?’ Yesu walanzile ati: “Lyene onsi ali mu Yudeya yakuutukile ku myamba, na yao ali mu mpanga yatakaswilile mu musumba.” (Luka 21:21) Nomba uzye mungafuma mutuuli umu musumba lino asilika yati yauzinguluka? Elenganyini ukuti icintu cimwi cakuzungusya cacitika, asilika ya ina Loma yaswililamo! Ndi vino Yesu walanzile, amanda ya kuzanza ‘yacefiwa.’ (Mate. 24:22) Fwandi lyene mwakwata isyuko lya kuvwila amazwi yakwe Yesu. Lilyo kwene sile muutukila uku myamba iyaela uku mbalama ya luzi lwa Yodani, pamwi na aina Klistu yauzo. * Lyene umu 70 C.E., asilika yauze aaina Loma iiza umu musumba wa Yelusalemu nu kuwonona. Nomba mwemo mwapusuka pa mulandu wakuti muvwilile amazwi yakwe Yesu.

3. I vyani ivikoline ni vyacitike mpiti, ivili nu kucitika likwene, nupya i vyani vino tumasambilila umwi sambililo lii?

³ Amazwi aakucelula yano Yesu walanzile yangatwazwa na ndakai kwene. Likwene sile ivyacitike umu manda yaaya, vili nu kucitika. Ivyacitike uku Ina Klistu yakutandikilako, vino Yesu walanzile, vikatulangilila ivili nu kucitika lino “ucuzi ukulu cuze” ulatandika. (Mateo 24:3, 21, 29) Wakwe viivi kwene vino Aina Klistu yacumi yaapuswike lino Yelusalemu ononyilwe, “iumba likulu cuze” lilapusuka lino uononesi uliza. (Welengini Umbwilo 7:9, 13, 14.) Fwandi cati cicindama ukumanya vino Baibo ikatunena pali vino cilaya uku nkoleelo. Umulandu ci? Pano ndi twamanya vino Baibo ikalanda, cingatwavwa ukwiza pusuka. Fwandi lekini tusambilile vino ivintu vii, ivilacitika uku nkolelo vingatwazwa.

4. U zye ucuzi ukulu cuze ulatandika uli?

⁴ Uzye ucuzi ukulu cuze ulatandika uli? Ulatandika lino imipepele yaufi ilonoonwa. Baibo ikaama imipepele ya ufi ukuti “Babiloni Mukulu, nyina wakwe ya cizelele.” (Umbw. 17:5-7) U mulandu ci uno imipepele yaufi ika-amilwa ukuti cizelele? Pano intunguluzi zyao zitaya na ucisinka kuli Yeova. Yasitungilila Yesu nu Wene wakwe, lelo yakatungilila imitekele ya untunze nupya yaasuula vino Baibo ikasambilizya pakuti yaponzye aingi. Imipepele yao yaaya ikowele, itaaya wa mipepele ya apakwe. (2 Kol. 11:2; Yako. 1:27; Umbw. 14:4) Nomba uzye a weni aalonona Babiloni mukulu? Yeova alalenga ukuti “impembe ikumi” izya “cilyanyi ciyenzu,” ‘zifikilizye ukulonda kwakwe.’ “Cilyanyi ciyenzu” cikaimililako kaungwe akakasungilila umutende (United Nation), alino “impembe ikumi” zikaimililako amauteko yonsi aakatungilila akaungwe kwene kaa.—Welengini Umbwilo 17:3, 16-18.

5, 6. U mulandu ci uno tukalandila ukuti ukononwa kwakwe Babiloni Mukulu kusipiliula ukononwa kwakwe yonsi aayamo?

⁵ Nomba, uzye tungasondwelela ukuti intunguluzi zyonsi izya mipepele zilononwa lino Babiloni mukulu alononwa? Awe foo. Yeova wavwile kasema Zakaliya ukulemba ivilacitika. Pa nsita iiyo,  wensi uwali umu mipepele yaufi alalanda ati: “‘Awe, nemo nsi kasema. Lelo nene mulimi sile. Nemo kulima kuli kuno nkalima ukufuma ku wance wane.’ Umwi ndi waca uzya kasema umwi wati, ‘Uzye fwandi ivilonda ni viyazi ivili pa cifuwa cako vyafuma kwi?’ Nawe alaasuka sile ati, ‘Viyazi vii alino yancisile ku ng’anda yakwe cuza wane.’” (Zaka. 13:4-6) Fwandi ni ntunguluzi kwene izya mipele yaufi zilakana ukuti zitaatazile ziye namo.

⁶ Nga antu yakwe Leza yene cilaya uli? Yesu walanzile ati: “Leza ndi atacefizye manda yalya, kusi nanti umwi angatuulwa. Na pa mulandu wa asololwe yakwe, Leza alacefya manda yalya.” (Mate. 24:22) Umu nsita ya atumwa, amanda ya ucuzi umu Yelusalemu ‘yaacefiwe.’ Cii cazwilizye “asololwe,” kulikuti apakwe ukuutuka. Fwandi nu ku nkoleelo kwene iciputulwa cakutandikilako ica nsita ya ucuzi ukulu cuze ‘cilacefiwa’ pa mulandu wa “asololwe.” Amauteko yonsi auntunze, aakaimililako “impembe ikumi,” yatalazumiliziwa ukonona antu yakwe Leza. Lelo kulaya insita inoono iya mutende lino ukuzanza kwa kutandikilako kulasila.

7, 8. I syuko ci ililayako lino mipepele yaufi ilononwa, nupya antu yakwe Leza yalapusanako uli na antu asyala?

⁷ I cani cilacitika pa cisila ca kononwa kwa mipepele ya ufi? Ilaya insita ya kulangizya ivyaya umu myenzo itu. Apa nsita iiyo antu aingi yalaalenga uwazwilizyo uku tuungwe, utwakolana na “mawe ya mu myamba.” (Umbw. 6:15-17, Cimambwe New Testament) Lelo antu yakwe Yeova yalataila muli aliwe. Umu nsita ya atumwa, lino amanda ya ucuzi “yaacefiwe”, itaali insita yakuti aYuda yonsi yaye Aina Klistu. Lelo yaali insita yakuti aali Aina Klistu, yatandike ukufuma umu Yelusalemu wakwe vino Yesu wayanenyile. Fwandi nu ku nkoleelo kwene lino insita ya ucuzi ukulu cuze ‘ilacefiwa,’ tutanga tutaile ukuti antu aingi yalasenuka ukuya aina Klistu ya cumi. Lelo ilaya insita yakuti ya kapepa ya cumi yalangizye vino yatemwa Yeova nu kutungilila Aina Klistu apakwe.—Mate. 25:34-40.

⁸ Tutaamanya ningo vino cilaya apa nsita iyo iya mezyo. Lelo twamanya ukuti ivintu vilatala, nupya cilalondekwa ukuipelesya sana. Umu nsita ya atumwa, aina Klistu yalondekwanga ukusya ivintu vyao nu kutandika ukucula umu mikalile, pakuti sile yapusuke. (Mako 13:15-18) Tulinzile ukuyuzya sweineco ukuti: ‘Uzye nati njipekanya ukwizasya vyonsi vino ndakwata pa nsita iiya? Uzye ndaitemelwa ukucita icili consi icilalondekwa pakuti nkatwalilile ukuya uwa cisinka kuli Yeova?’ Mutale mwelenganye! Sweswe tulatwalilila sile ukupepa Yeova usi mulandu ni vilacitika, wakwe vino Danieli wacisile.—Dan. 6:10, 11.

9, 10. (a) I landwe ci lino antu yakwe Leza yalaneena antu umu ucuzi ukulu? (b) Uzye alwani ya antu yakwe Leza yalacita uli?

⁹ Insita ya ucuzi ukulu cuze italaya insita ya kusimikila “ilandwe lisuma ilya Wene,” pano insita iiyo ale yatipita mpiti. Insita ya “mpelelekezyo” ale yatifika! (Mate. 24:14) Antu yakwe Leza yalasimikila ilandwe lya kutiinya, ilandwe lya upinguzi uku yantu yonsi. Limwi ilandwe lilyo lilaya ilya kuti insi yakwe Satana, lyene yatiyaononwa. Baibo ikakolanya ilandwe lii ku mvula ya citalawe, ikaati: “Vitalawe vikulu cuze, ivinyome kulingana na makilo makumi [yaili] vifuma mwi yulu nu kuponela pa antu. Antu yaa yavwanzile amazwi ya miponto kuli Leza  pa mulandu wakuti cilumbelo cii cali cakofya cuze.”—Umbw. 16:21.

¹⁰ Alwani itu yaluvwako ilandwe lii lya kutinya. Kasema Ezekelo walanzile vino antu amu nsi aka-amwa ukuti Gogi wa ku Magogi yalacita. Walanzile ati: “Vii ivyalanda [Yeova] Simwandalali kuli Gogi, apa wanda ulya, amelenganyo yaliza umu mano yako, nu kuteyanya ulateyanya amapange aipe. Ulalanda ukuti, namakatukila impanga ino itaacingililwa, namazanza antu yaa yano yaikalila ku matwi cele, umu misumba ino itakwata amalinga, imilyango nanti mipikilizyo. Ndayasampa ivyuma nu kuvisenda. Ndalwisya na matongwa umwiza mwikalamo antu nu mutundu uno wakolongine ukufuma umu mitundu, uno ukateeka iviteekwa nu kucita ivya uculuzi, uwikala apa cifulo cimwi cikalamba pano nsi.” (Ezek. 38:10-12) Antu yakwe Leza yalapusanako uku yantu yonsi, cilaya kwati, “yikala apa cifulo cimwi cikalamba pano nsi.” Lyene antu ya mu nko yalavilwa ukuzizimizya. Yalaalondesya ukuzanza apakwe alino na antu akayatungilila.

11. (a) I vyani vino tulinzile ukwiusya pali vino ivintu vilaacitika umu ucuzi ukulu cuze? (b) Uzye antu yalacita uli lino yalalola vinjelengwe umwiyulu?

¹¹ I vyani ivilakonkapo? Baibo itatunena ningo vino ivintu vilakonkana umu kucitika, lelo limwi ivintu vimwi vilaacitikila pa nsita ili imwi. Umu usesemo uwalandanga pa mpelelekezyo ya nsi, Yesu walanzile ati: “Kulaya vilangililo vyakuzunguka pi lanzi, mwezi, ni ntanda. Muno nsi, antu amu nko zyonsi yaloofiwa nu kupelelwa pa mulandu wakukatuka kwa maimbi nga nu kululuma kwakwe yemba. Antu yalafwa [cipaafi] pa mulandu wa ntete lino yakulolela vintu vino vilaponela insi yonsi, pano maka amu lwelele yalatenta. Alino Mwana wa Muntu alaloleka, akwiza mwi kumbi na maka akulu nu lulumbi.” (Luka 21:25-27; welengini Mako 13:24-26.) Uzye kufikiliziwa kwa usesemo uu kukapiliula ukuti kulaya vinjelengwe umwiyulu? Tulinzile ukulolela pakuti tukalole nga avino cilaya. Lelo twamanya ukuti, lino alwani yakwe Leza yalalola ivinjelengwe, yaluvwa intete cuze.

12, 13. (a) I cani icilacitika lino Yesu aliiza “na maka akulu nu lulumbi”? (b) Uzye antu yakwe Leza yalacita uli?

¹² I vyani ivilacitika lino Yesu aliza “na maka akulu nu lulumbi?” Alapeela cilambu kuli yaayo acisinka, nupya alafulula yonsi aataaya na ucisinka kuli aliwe. (Mate. 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30) Yesu waomvizye cilangililo pa kulondolola ningo vino cilaya . Walanzile ati: “Lino Mwana wa Muntu aliiza mu lulumbi lwakwe, pamwi na angeli onsi, wene alikala pa cilimba cakwe ca wene. Antu amu nko zyonsi pano nsi yalakongana pa manso yakwe, nga nawe alapalukanya antu ndi vino kacema akapalukanya mfwele ni mbuzi. Aliika mfwele kwi kasa lilunji, nga ni mbuzi nazyo kwi mani.” (Mate. 25:31-33) I cani icilacitika kuli yaayo aaya wa mfwele na aaya wa mbuzi? Yalapingulwa. Aalaya wa mbuzi, “yalavunukwa manda pe.” Lelo aalaya wa mfwele, yalaya nu umi wape.—Mate. 25:46.

¹³ Uzye aalaya wa mbuzi yalacita uli lino yalamanya ukuti yatiyaononwa “manda pe”? “Yalaloosya.” (Mate. 24:30) Nga apakwe na aakayatungilila, yene yalacita uli? Yalacita vino Yesu walanzile ati: “Lino vintu vii vilatandika kucitika, mukimilile nu kwinula imitwe inu, pano kutuulwa kwinu kwati kupalama.” (Luka  21:28) Icumi cumi tulaalolela nu utailo ukuti Yeova akatupususye.

14, 15. U kukonganika ci ukulacitika lino Gogi wa ku Magogi alatandika ukuzanza, nupya ukukonganika kuu kulacitika uli?

¹⁴ Uzye cilaya uli lino Gogi wa ku Magogi alazanza antu yakwe Leza? Baibo ikalanda ukuti Umwana wa muntu “alatuma angeli mu ntunga zini zya nsi ku kukolonganika asololwe yakwe Leza kufuma ku mpela yonga ya nsi kufika nu ku yuze kwene.” (Mako 13:27; Mate 24:31) Umulimo uu uwa kukonganika usilozya uku nsita ino apakwe yakasoololwa umuku wakutandikilapo. Nupya usilozya uku nsita ino apakwe yalapeelwa icimanyililo ca kusyalikizya. (Mate 13:37, 38) Pano ukupeelwa icimanyililo ca kusyalikizya kulayako lino ucuzi ukulu cuze utali utandike. (Umbw. 7:1-4) Uzye lyene, umulimo wa kukonganika ali cani? Iinsita ino apakwe aacili pano nsi yalapokelela icilambu nu kuya kwiyulu. (1 Tesa. 4:15-17; Umbw. 14:1) Vii vilacitika lino Gogi wa ku Magogi alatandika sile ukuzanza. (Ezek. 38:11) Lyene wakwe vino Yesu walanzile, “antu akacita vyawololoke yene yalaengesa wi lanzi mu Wene wakwe Isi. Ali na matwi yakuuvwa, auvwe!”—Mate. 13:43. *

¹⁵ Uzye cikupiliula ukuti kulaya “kusendwa” kwakwe yaayo apakwe? Antu aingi umu macalici yaazumila ukuti Aina Klistu yalasendwa ukwiyulu, nupya yakaelenganya ukuti Yesu aliza umu kuteeka insi, nupya yalamulola na manso. Lelo Baibo ikalanda ukuti, “cilangililo ca  Mwana wa Muntu” cilaloleka mwiyulu nu kuti Yesu aliiza “mu makumbi.” (Mate. 24:30) Amazwi yaa yonsi yakalangilila ukuti lino Yesu aliiza tutalamulola. Alino nupya, “mili itu iya minyefu nu wazi . . . itanga kumako ku Wene wakwe Leza.” Fwandi yonsi aalaya ukwiyulu yalatala ‘yasenulwe, zuwa-zuwa wa kukapaya kwi linso lino intandala ya kusyalikizya ilalila.’ * (Welengini 1 Kolinto 15:50-53.) Fwandi, swemo tutange tuomvye izwi lii ilyakuti “ukusendwa,” ukulozya umukuti tulalola Yesu lino aliza, wakwe vino caaya umu mipepele ya ufi. Lelo apakwe acisinka aacili pano nsi yalakolonganikwa pa kasita sile kanono.

16, 17. I vyani ivili nu kucitika lino uwinga wa mwana wa mfwele utaatala wayako?

¹⁶ Lino ya 144,000 yonsi yaaya ukwiyulu, alino mapekanyo yakusyalikizya awinga wa mwana wa mfwele yalatandika. (Umbw. 19:9) Lelo kuli cintu cimwi icilacitika lino kutali kuye uwinga uo. Mwiusye ukuti Gogi alazanza antu yakwe Leza lino apakwe aasyalapo yacili pano nsi. (Ezek. 38:16.) Uzye antu yakwe Leza yalacita uli? Yaluvwila amazwi yaa akuti: “Citalingine kuti mukalwisye pakwene. Mwemo mukikale celu, ale mukuceleka nu kulolelela vino [Yeova] alamulwila ulwi uu. . . . Mutuvwa intete nanti kutoovoka.” (2 Mila. 20:17) Lino Gogi acili akuzanza antu yakwe Leza, apakwe yonsi asyalapo yalasendwa ukwiyulu. Lyene pa Umbwilo 17:14 paaya amazwi aakalangilila ivilacitikila Gogi. Alwani ya antu yakwe Leza “yalalwisya Mwana wa Mfwele. Lelo Mwana wa Mfwele alacimvya, pano ali Mwene wakwe yamwene, Kateeka wakwe ya kateeka. Nupya antu yakwe aamwa, asololwe na autailo yalacimvya pamwi nawe.” Acino fwandi, Yesu pamwi na ya 144,000, yalakulula antu yakwe Leza pano nsi.

¹⁷ Ukukululwa kuu kulacitika apa nkondo ya Alamagedoni, nupya inkondo kwene ii, iilalenga ukuti Yeova uwa muzilo akacindikwe. (Umbw. 16:16) Apa nsita kwene ii ali pano yonsi aalapingulwa ukuya imbuzi, nanti atalaya acumi, yalononwa. Fwandi kutalaya uyi pano nsi, nupya antu ‘amwiumba likulu cuze,’ yalapusuka apa nkondo ya Alamagedoni. Lyene alino uwinga uwalandwa umwi buku lya Umbwilo, ulacitika. (Umbw. 21:1-4) * Yonsi aalapusuka yalaipakizya, pano Leza alaayasakamala nu kuyapeela vyonsi vino yalalondekwa. Ala tukalondesya ukwizaya umu nsi iiya. Ukwaula nu kutwisika kulaya insansa wakwe cimwi!—Welengini 2 Petulo 3:13.

18. I vyani vino tulinzile ukucita, lino tukulolela ivilacitika uku nkoleelo?

¹⁸ I vyani vino tulinzile ukucita, lino tukulolela ivilacitika uku nkoleelo? Umutumwa Petulo walemvile ati: “Vintu vii vilasunguluka mu musango kwene uu, uzye mwemo mulinzile kuya antu amusango ci? Umi winu ulinzile kuya uwa muzilo nupya muipeelesye ku kutumikila Leza . . . Acino mwe yacuza, lino mucili mukulolela, mulinzile kusininkizya ukuti Mwene akamuzane aakaele, aula maifyo, nu kwikala mutende pakasi kinu na Leza.” (2 Pet. 3:11, 12, 14) Fwandi lekini tutwalilile ukuya aasanguluke muli ukapepa witu, nu kutungilila Umwene wa Mutende, Yesu Klistu.