Vya mwi iyulu vyatantikwa ningo. Cipande ica muli magazini imwi yakuti astronomy calondolwile ukuti: “Ivipinda usiku visipita sile cipitepite umwi iyulu lelo vikapita ukwaula icimvulunganya.” Nomba uzye cii cingacitika uli? Ya Sayansi yalanda ukuti cintu cico cingacitika pa mulandu ni cintu cimwi icisiloleka. Icintu cico icisiloleka yacilondolola ukuti a maka akalenga ukuti vipinda usiku vitwalilile ukupita muno vikapita ukwaula ukupunkana.

I cani calenga ivintu vii vitwalilile kuomba ukwaula icimvulunganya? Uzye imiombele iya vintu vii ikaicitikila sile ukwaula uwa kuvitungulula? Uvwini vino umonsi umwi uwi zina lyakuti Allan Sandage walanzile, wamanyikwe ukuti “wali pa yantu asambilile sana pa ntanda aliko pa myaka 100 iyatipita” nupya wataile muli Leza.

 Walanzile ukuti: “Nazanyile ukuti vintu vii vitanga viitantike sile mu musango uwa, kufwile kwaya cimwi icalenga viye vii.”

Ivintu ivyaya umwi iyulu vikatungilila umi. Elenganyini pa maka yano ya sayansi yakalanda ukuti yaya mu lweleele. Amaka yaayo yakalenga ukuti ilanzi lyafumya icikailila icilinge. Ndi cakuti amaka yaayo yacepa ilanzi nga litayako nupya ndi cakuti amaka yaayo yavulisya ilanzi nga lyasunguluka.

Amaka yaa aakalenga ilanzi lyafumya icikailila icilinge, yaya pa vintu ivikalenga ukuti tutwalilile ukuya nu umi. Umonsi umwi aakalemba vyakwe sayansi uwi zina lyakuti Anil Ananthanswamy walanzile ukuti: “Ndi cakuti vintu vimwi pa vintu vivyo vyasenwike, intanda na mapulaneti ni vipinda usiku nga vitayako nupya nga cikatalila sana ivintu vya umi ukutwalilila ukuya nu umi.”

Mu uumbo mwaya na Pulaneti isuma sana ino antu yakaikalamo. Muli pulaneti ino yakaama ukuti insi mwaya umuza usuma, amanzi alinge alino nu mwezi ukalenga ukuti insi itwalilile ukuya ningo nu kuzinguluka ningo. Ya sayansi aakasambilila pa viumbwa vya mu nsi yalanda ukuti: “Vino insi yapangwa alino ni vya umi ivyaya umu nsi vyalenga ukuti pulaneti ii aali ino iye ilinge sile ukuti antu yaikalamo.” *

Kalemba umwi walanzile ukuti: “Pulaneti ino tukaikalamo yaya ukutali sana ni intanda izyaya mu cipinda usiku cino tukalola nupya cikwene icalenga ukuti insi iye ilinge ukwikalwamo antu. Ndi cakuti twapaliime sile nanti apanono ku ntanda umi witu ungaya mu uzanzo. Lelo pano insi yayeela palinga sana ukwikalamo ivya umi.”

Lino umonsi umwi uwi izina lyakuti Paul Davies wasambilile pa uumbo alino ni vintu vyayako walemvile ati: “Ntanga nzumile ukuti swe yantunze twizile ituyako sile, kufwile kwaya uwatuumvile.” Ukuya kwene ya Davies yatasambilizyanga ukuti Leza u waumvile iyulu ni insi na antu. Nomba mungati u mulandu ci uno yalandiile vivyo? Uumbo ni insi vyaya umu nzila yakuti vikalenga umi watwalilila ukuyako. Uzye lyene tungati ivintu vii vyaya umu nzila ii pa mulandu wakuti kwaya uwaviumvile?