1-2. Ekkar ñan 1 Piter 4:7, 8, ta eo enaaj jipañ kõj kijenmej ium̦win wãween ko reppen?

ILO ad epaakel̦o̦k jem̦l̦o̦kin jukjukun pãd in, jemaroñ iioon wãween ko reppen. (2 Tim. 3:1) Ñan waanjoñak, ãlikin juon campaign, ilo juon iaan jikin ko iturõkin Africa ear wõr el̦ap poktak im armej ro rar m̦an doon. Ium̦win elõñl̦o̦k jãn jiljino allõñ, ro jeid im jatid rar jab maroñ anemkwõj kõn an wõr poktak aolep iien ilo jikin eo rej pãd ie. Ta eo ear jipañ er kijenmej ilo iien kein reppen? Jet rar lo aer jikin kone ilo m̦õko im̦õn ro jeid im jatid me rar jokwe ilo jikin ko me rejjab lukkuun kauwõtata. Juon jeid im jatid ej ba: “Ke ear wal̦o̦k wãween rot in, iar lukkuun m̦õn̦õn̦õ bwe ear wõr ro m̦õtta iturũ. Im kõmar maroñ kõketake doon.”

² Ilo iien en̦ ñe jenaaj iioon “eñtaan eo el̦ap,” jenaaj m̦õn̦õn̦õ bwe ewõr ro m̦õttad me el̦ap aer yokwe kõj. (Rev. 7:14) Kõn men in elukkuun aorõk bwe jen kõkajoore jem̦jerã eo ad ippãn ro jet kiiõ. (Riit 1 Piter 4:7, 8.) Elõñ men ko jemaroñ katak jãn joñak eo an Jeremaia, eo me ro m̦õttan rar jipañe bwe en jab mej ilo tõre ko m̦oktal̦o̦k wõt jãn an Jerusalem kar iioon jorrããn. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Ewi wãween ad maroñ anõke joñak eo an Jeremaia?

3. (1) Ta eo emaroñ kar kõm̦m̦an bwe Jeremaia en kamakeikl̦o̦k iaan? (2) Ta eo Jeremaia ear kwal̦o̦ke ñan jekretari eo an etan Berak, im ta eo ear wal̦o̦k jãn an kõm̦m̦ane men in?

³ Ium̦win 40 iiõ ak lõñl̦o̦k, Jeremaia ear jokwe ibwiljin ro rar jab tiljek, ekoba ro ri-turin im emaroñ bar jet iaan ro nukũn jãn kapijukunen eo an, etan Anatot. (Jrm. 11:21; 12:6) Bõtab,  ear jab kamakeikl̦o̦k iaan. Ilo m̦ool, ear kwal̦o̦k kõn eñjake ko an ñan jekretari eo an etiljek etan Berak, im kõj bareinwõt jejel̦ã kõn men in kõnke em̦õj je. (Jrm. 8:21, UBS; 9:1, UBS; 20:14-18, USB; 45:1) Ejjel̦o̦k pere, ke Berak ear je bwebwenato eo ekãitoktoklimo an Jeremaia, ear jino l̦apl̦o̦k aerro yokwe im kautieje doon.​—Jrm. 20:1, 2; 26:7-11.

4. Ta eo Jeova ear kajjitõk ippãn Jeremaia bwe en kõm̦m̦ane, im ewi wãween an kar jerbal in kar kõkajoore kõtaan eo an Jeremaia im Berak?

⁴ Ium̦win elõñ iiõ ko, Jeremaia ear peran ilo an kakkõle ri-Israel ro kõn ta eo enaaj wal̦o̦k ñan Jerusalem. (Jrm. 25:3) Ke Jeova ear bar kajjioñ kõm̦akũt armej ro bwe ren ukel̦o̦k, ear kajjitõk ippãn Jeremaia bwe en je naanin kakkõl ko An ilo juon bok lemlem. (Jrm. 36:1-4) Ke Jeremaia im Berak rar jerbal ippãn doon ñan kõm̦m̦ane jerbal in Anij ear lel̦o̦k ñan erro me emaroñ kar jejjo allõñ aetokin, ejjel̦o̦k pere bwe ilo aerro kar bwebwenato ippãn doon ear kõkajoore tõmak eo aerro.

5. Ewi wãween an kar Berak kwal̦o̦k bwe ear juon jeran em̦ool ñan Jeremaia?

⁵ Ke ear jejjet iien eo bwe ren kwal̦o̦k kõn naan ko ilo bok lemlem eo, Jeremaia ear aikuj atartar ioon Berak bwe en kwal̦o̦kl̦o̦k naan ko jãn bok lemlem eo ñan armej ro. (Jer. 36:5, 6) Berak ear peran ilo an kajejjete jerbal in ekauwõtata me kar lel̦o̦k ñane. Kwõmaroñ ke pijaikl̦o̦k joñan an Jeremaia maroñ kar lukkuun m̦õn̦õn̦õ im utiej bũruon kõn an Berak kar etal ñan tampel̦ eo im kõm̦m̦ane men eo kar jiroñl̦o̦k bwe en kõm̦m̦ane? (Jer. 36:8-10) Irooj ro an Juda rar roñ kõn men in Berak ear kõm̦m̦ane, im rar jiroñe bwe en riitil̦o̦k bok lemlem eo ñan er kõn juon ainikien el̦l̦aaj! (Jer. 36:14, 15, UBS) Irooj rein rar pepe in kwal̦o̦kl̦o̦k ñan Kiiñ Jihoiakim kõn men ko Jeremaia ear kõnono kaki. Ak rar kwal̦o̦k aer l̦õmn̦ak kõn Berak ilo aer ba ñane: “Kwe im Jeremaia,  kom̦ro en tilekek. Ejjel̦o̦k armej en jel̦ã kajjien ijo kom̦ro ej pãd ie.” (Jrm. 36:16-19, UBS) Em̦m̦an naanin kakapilõklõk in rar lel̦o̦k ñane!

6. Ta eo Jeremaia im Berak rar kõm̦m̦ane ke rar iioon jum̦ae?

⁶ Joñan an Kiiñ Jihoiakim kar lukkuun illu ke ear roñ naan ko Jeremaia ear jei, ear tile bok lemlem eo im ba bwe ren kalbuuji Jeremaia im Berak. Ijoke, Jeremaia ear jab mijak. Ear bar bõk juon bok lemlem, im lel̦o̦ke ñan Berak, innem ke Jeremaia ear kwal̦o̦kl̦o̦k ñane naan ko an Jeova, Berak ear jei ‘naan otemjej an bok eo me Kiiñ Jihoiakim in Juda ear tile kõn kijeek.’​—Jrm. 36:26-28, 32.

7. Ta eo emaroñ kar wal̦o̦k jãn an Jeremaia im Berak jerbal ippãn doon?

⁷ Ñe ro rej jelm̦ae im kijenmej ium̦win juon apañ ippãn doon, ekkã aer ejaake juon kõta elukkuun epaak. Innem ejjel̦o̦k pere ke Jeremaia im Berak rar jerbal ippãn doon ñan bar je juon bok lemlem, kõn an Kiiñ eo elãj Jihoiakim kar tile bok eo m̦oktal̦o̦k, ear l̦apl̦o̦k aerro m̦õn̦õn̦õ im kam̦m̦oolole doon kõn kadkad ko aerro rem̦m̦an. Ewi wãween ad maroñ bõk tokjãn jãn joñak in an em̦m̦aan rein ruo retiljek?

8. Ta eo emaroñ bõbraik kõj jãn ad ejaake juon jem̦jerã epaak ippãn ro jet, im etke jen jab ebbweer jen ad kõm̦m̦ane men in?

⁸ Emaroñ pen ñan ad kwal̦o̦k bũruod ñan ro jet kõnke emaroñ kar wõr juon eo me ear kõmetake kõj m̦oktal̦o̦k. (JK. 18:19, 24) Ak jemaroñ l̦õmn̦ak bwe ejabwe ad iien im maroñ ñan ejaake juon kõtaan epaak ippãn ro jet. Ijoke, jejjab aikuj ebbweer. El̦aññe jekõn̦aan bwe ro jeid im jatid ren rejetak kõj ñe jej jelm̦ae wãween ko reppen, jej aikuj jel̦ã kilen lõke er kiiõ ñe jej kwal̦o̦k l̦õmn̦ak im eñjake ko ad ñan er. Eñin ej juon iaan buñtõn ne ko raorõk ñan ad ejaake juon jem̦jerã em̦ool.​—1 Pit. 1:22.

9. (1) Ewi wãween an kar Jesus kwal̦o̦k bwe ear lõke ro m̦õttan? (2) Etke am̦ kwal̦o̦k l̦õmn̦ak im eñjake ko am̦ ñan ro jet emaroñ jipañ eok ejaake juon jem̦jerã epaak ippãn ro jet? Kwal̦o̦k juon waanjoñak.

⁹ Jesus ear kwal̦o̦k an lõke ro m̦õttan ilo an kar kwal̦o̦k bũruon ñan er. (Jon 15:15) Jemaroñ anõke ilo ad bwebwenato ippãn ro jet kõn men ko me rej kõm̦m̦an ad lañlõñ, men ko el̦ap ad l̦õmn̦aki, im bar inepata kaki. Lukkuun roñjake ñe juon ej kõnnaan ippam̦, im kwõmaroñ kile bwe elõñ iaan men ko ej l̦õmn̦ak kaki, eñjaki, im bareinwõt mejãnkajjik ko an, rej ãinl̦o̦kwõt ko am̦. L̦õmn̦ak kõn waanjoñak eo an Cindy, juon jeid im jatid jiroñ me 20 jim̦a an iiõ. Ear m̦õttãik juon jeid im jatid lel̦l̦ap me ej 60 jim̦a an iiõ me ej bainier, etan Marie-Louise. Cindy im Marie-Louise rar jerbal ippãn doon ilo kwal̦o̦k naan aolep jibboñ  in Taije, im ekkã aerro bwebwenato ippãn doon kõn elõñ men. Cindy ej ba: “Em̦m̦an ippa bwebwenato kõn men ko raorõk ippãn ro m̦õtta kõnke men in ej jipañ ña jel̦ãl̦o̦k kajjier im mel̦el̦el̦o̦k kõn er.” Ñe kwõnaaj kwal̦o̦k l̦õmn̦ak im eñjake ko am̦ ippãn ro m̦õttam̦ im kwõj bar roñjake ñe rej bar kwal̦o̦k bũrueer, jem̦jerã eo am̦ ippãer enaaj kajoorl̦o̦k. Ãinwõt Cindy, ñe kwõj bõk buñtõn ne eo m̦okta ilo am̦ jab ãliklik in m̦oolin bwebwenato ippãn ro jet, jem̦jerã eo am̦ ippãer emaroñ naaj epaakl̦o̦k.​—JK. 27:9.

10. Ekkar ñan Jabõn Kõnnaan 27:17, ta ko remaroñ wal̦o̦k jãn ad jerbal ippãn ro jeid im jatid?

¹⁰ Ãinwõt kar Jeremaia im Berak, ñe jej jerbal ippãn ri-tõmak ro m̦õttad im jej lo kadkad ko rem̦m̦an kadkadier, jej katak jãn er im jej jino epaakel̦o̦k er. (Riit Jabõn Kõnnaan 27:17.) Ñan waanjoñak, ewi wãween am̦ eñjake ñe kwõj kwal̦o̦k naan im kwõj roñjake an eo m̦õttam̦ peran ilo an jojomare tõmak eo an, ak an alikkar an lukkuun tõmak ilo an kwal̦o̦k naan kõn Jeova im karõk ko an? Ejjel̦o̦k pere bwe yokwe eo am̦ ñane enaaj epaakl̦o̦k.

11-12. Kwal̦o̦k juon waanjoñak kõn ewi wãween an jerbalin kwal̦o̦k naan ippãn ro m̦õttad maroñ jipañ kõj kõkajoorl̦o̦k jem̦jerã eo ad ippãer.

¹¹ L̦õmn̦ak kõn ruo bwebwenato me rej kwal̦o̦k kõn wãween eo ad jerbal ippãn doon ilo kwal̦o̦k naan ej kõm̦m̦an bwe jen epaakel̦o̦k doon. Adeline, juon jeid im jatid jiroñ me 23 an iiõ, ear kajjitõk ippãn juon iaan ro m̦õttan, etan Candice, bwe en etal ippãn im kwal̦o̦k naan ilo juon jikin eiiet ak ejjel̦o̦k Ri-Kõnnaan ro an Jeova ie. Ej ba: “Kom̦ro ar kõn̦aan bwe en l̦apl̦o̦k am̦ro kijejeto im m̦õn̦õn̦õ ilo am̦ro kõm̦m̦ane jerbalin kwal̦o̦k naan. Kõm̦ro ar aikuj juon men me enaaj kõkajoorl̦o̦k kõn̦aan eo am̦ro ñan wõnm̦aanl̦o̦k wõt.” Ta tokjãn ko rem̦m̦an erro ar bũki jãn aerro jerbal ippãn doon? Adeline ej ba: “Ilo jem̦l̦o̦kin kajjojo raan, kõm̦ro kõn bwebwenato kõn eñjake ko am̦ro, men ko rar kõm̦akũt bũruom̦ro ilo am̦ro kar bwebwenato ippãn armej ro, im wãween am̦ro kar kile bwe Jeova ear tõle kom̦ro ilo jerbalin kwal̦o̦k naan eo am̦ro. Elukkuun  kar em̦m̦an ippemro bwebwenato rot kein im ekar l̦apl̦o̦k am̦ro jel̦ã kajjien doon.”

¹² Laïla im Marianne, ruo jeid im jatid kõrã jãn France me ejjel̦o̦k pãleer, rar etal im kwal̦o̦k naan ium̦win l̦alem wiik ilo kiãptõl̦ eo an Central African Republic etan Bangui, juon jikin me el̦ap an obrak kõn armej. Laïla ej ememejtok tõre in im ba: “Kom̦ro Marianne ear iioon wãween ko reppen, bõtab kõnke kom̦ro ar jel̦ã kwal̦o̦k l̦õmn̦ak ko am̦ro ñan doon, im kõn am̦ro m̦oolin yokwe doon, jem̦jerã eo am̦ro ear kajoorl̦o̦k. Ke iar lo an Marianne jel̦ã ukoktak, im an yokwe armej ro ilo jikin eo, bareinwõt an kijejeto ilo jerbalin kwal̦o̦k naan, ear l̦apl̦o̦k aõ kautieje.” Kwõjjab aikuj em̦m̦akũt ñan bar juon aelõñ ñan lo tokjãn kein rem̦m̦an. Kajjojo iien kwõj jerbal ilo teretore eo am̦ ippãn juon iaan ro jeid im jatid, eñin ej juon iien epel̦l̦o̦k ñan am̦ jel̦ãl̦o̦k kajjier im kõkajoorl̦o̦k jem̦jerã eo am̦ ippãer.

13. Ta mãlejjoñ eo jemaroñ jelm̦aiki ilo ad jerbal ippãn ro m̦õttad?

¹³ Jet iien ñe jej jerbal ippãn ro m̦õttad, jejjab baj kile wõt men ko rem̦m̦an ippãer ak jej bar lo m̦õjn̦o̦ ko aer. Ta eo emaroñ jipañ kõj bwe jen epaake wõt er meñe rej kõm̦m̦an bõd? Eokwe, jen bar etale joñak eo an Jeremaia. Ta eo ear jipañe bwe en kalimjek wõt men ko rem̦m̦an ippãn ro jet im jab likjab ko aer?

14. Ta eo Jeremaia ear katak kõn Jeova, im ewi wãween an men in kar jipañe?

¹⁴ Jeremaia ear jei bok in im likũti bwe en etan, im emaroñ kar bar jei bokin 1 im 2 Kiiñ ilo Baibõl̦ eo. Ejjel̦o̦k pere bwe jerbal in ear jipañe ñan kile joñan tũriam̦o eo an Jeova ñan armej ro rejjab weeppãn. Ñan waanjoñak, ear jel̦ã bwe ke Kiiñ Ehab ear ukel̦o̦k jãn kõm̦m̦an ko an renana, Jeova ear jab kõtl̦o̦k bwe en loe an aolepen baam̦le eo an bõk ko̦kkure ilo tõre eo ke ej mour wõt. (1 Kñ. 21:27-29) Ilo ejja wãween in wõt, Jeremaia ear jel̦ã bwe ear l̦apl̦o̦k an nana men ko Menassa ear kõm̦m̦ani n̦ae Jeova jãn kar Ehab. Ijoke, Jeova ear jeorl̦o̦k an Menassa bõd kõnke ear ukel̦o̦k. (2 Kñ. 21:16, 17; 2 Kro. 33:10-13) Ejjel̦o̦k pere bwe bwebwenato kein remaroñ kar jipañ Jeremaia ñan anõke Anij, im kwal̦o̦k an kijenmej im tũriam̦o ippãn ro m̦õttan me epaake er.​—Sam 103:8, 9.

15. Ewi wãween an kar Jeremaia anõke an Jeova kijenmej ke Berak ear m̦ad?

¹⁵ L̦õmn̦ak kõn wãween an Jeremaia kar jipañe Berak ke ear m̦ad jidik jãn jerbal eo an. Jeremaia ear jab kajju bõk l̦õmn̦ak in bwe Berak eban oktak, ijoke ear jipañe ilo an jiroñe naan ko an Anij me rejouj ak rebar kajju. (Jer. 45:1-5) Ta ko jemaroñ katak jãn bwebwenato in?

16. Ãinwõt an Jabõn Kõnnaan 17:9 kwal̦o̦k, ta eo jej aikuj in kõm̦m̦ane bwe en epaak wõt jem̦jerã eo ad ippãn ro jet?

¹⁶ Ilo m̦ool, jejjab maroñ kõtmãne bwe ro jeid im jatid ren weeppãn. Kõn men in, ñe em̦õj ad ejaake juon jem̦jerã epaak ippãer, jej aikuj lukkuun kate kõj bwe en epaak wõt kõtaan eo ad ippãer. El̦aññe ro m̦õttad rej kõm̦m̦an bõd, jemaroñ aikuj lel̦o̦k ñan er naanin kakapilõklõk ko rej pedped ioon Baibõl̦ ilo juon wãween ejouj ak ebar kajju. (Sam 141:5) Im el̦aññe rej kõmetak kõj, jej aikuj jol̦o̦k aer bõd. Ñe em̦õj ad jol̦o̦k aer bõd, jej aikuj kõjparok bwe jen jab bar bõkm̦aantak men eo rar kõm̦m̦ane. (Riit Jabõn Kõnnaan 17:9, UBS.) Ilo tõre in jej pãd ie kiiõ, elukkuun aorõk bwe jen kalimjek wõt men ko rem̦m̦an ippãn ro jeid im jatid im jab m̦õjn̦o̦ ko aer! Ilo ad kõm̦m̦ane men in, jej kõkajoore kõtaan eo ad ippãer. Im eaorõk bwe jen kõm̦m̦ane men in kiiõ kõnke jenaaj aikuji ro m̦õttad me jepaake er ilo eñtaan eo el̦ap.

17. Ewi wãween an kar Jeremaia kam̦oole an juon jeran eo em̦ool ilo iien ko reppen?

¹⁷ Ri-kanaan Jeremaia ear kam̦oole an juon jeran eo em̦ool ilo iien ko reppen. Ñan waanjoñak, Ebedmelek, juon eo ej jerbal ilo jikin ekajet ear lo̦mo̦o̦rene Jeremaia jãn an mej ilowaan juon roñ em̦wilal̦ im epedkat, im ãlikin an kar Ebedmelek kõm̦m̦ane men in ear mijak el̦aññe irooj ro renaaj m̦ane. Ke Jeremaia ear jel̦ã kõn men in, ear jab pãdwõt im ikõñ, im kõjatdikdik bwe eo m̦õttan enaaj make kijenmej ium̦win apañ in ear iioone. Meñe Jeremaia ear pãd ilo kalbuuj, ak ear kõm̦m̦ane men eo emaroñe ilo an kaenõm̦m̦ane eo m̦õttan Ebedmelek im kwal̦o̦k kõn kallim̦ur eo an Jeova.​—Jrm. 38:7-13; 39:15-18.

18. Ekkar ñan Jabõn Kõnnaan 17:17, ewi wãween ad maroñ em̦m̦akũt ñe juon m̦õttad ej iioon juon wãween epen?

¹⁸ Rainin, ro jeid im jatid rej iioon elõñ kain wãween ko reppen. Ñan waanjoñak, elõñ rej iioon jorrããn ko rel̦l̦ap ãinwõt l̦añ ko rel̦l̦ap im bar jorrããn ko me rej wal̦o̦k jãn kõm̦m̦an ko an armej ãinwõt baijin in mejatoto im men ko ãierl̦o̦kwõt. Ñe men in ej wal̦o̦k, jet iaad jemaroñ kadel̦o̦ñtok rein m̦õttad ñan m̦õko im̦õd. Ro jet remaroñ lel̦o̦k kein jipañ ikijjeen jããn. Bõtab kõj aolep jemaroñ kajjitõk ippãn Jeova bwe en jipañ rein jeid im jatid. Ñe jejel̦ã bwe juon iaan ro jeid im jatid ej jino ebbweer, jemaroñ jaje ta eo jen ba ak kõm̦m̦ane. Bõtab elõñ wãween ko kõj aolep jemaroñ jipañ. Ñan waanjoñak, jemaroñ kõm̦m̦an ad iien ippãn eo m̦õttad. Jemaroñ roñjake im kajjioñ mel̦el̦e kõn eñjake ko an ñe ej kõnono. Im jemaroñ kwal̦o̦k ñane eoon eo em̦m̦antata ippãd me ej kijoñ kaenõm̦m̦an kõj. (Ais. 50:4) Men eo eaorõktata ej bwe jej pãd ippãn eo m̦õttad ilo iien eo ej aikuji kõj.​—Riit Jabõn Kõnnaan 17:17.

19. Ilo ad ejaak juon jem̦jerã epaak ippãn ro jet kiiõ, ewi wãween an men in maroñ jipañ kõj ilju im jekl̦aj?

¹⁹ Jej aikuj peek ippãd make ñan ejaak juon jem̦jerã epaak ippãn ro jeid im jatid kiiõ im kõm̦m̦an bwe en kajoorl̦o̦k wõt. Etke? Kõnke ri-kõjdat ro ad renaaj kajjioñ kõjepel kõj ikijjeen naanin riab ko im mel̦el̦e ko rejjab m̦ool. Renaaj kajjioñ kõm̦m̦an bwe jen jum̦aik doon. Bõtab reban lo tõprak. Rejjãmin ko̦kkure yokwe eo ad ñan ro jeid im jatid. Ejjel̦o̦k men en̦ renaaj kõm̦m̦ane me emaroñ ko̦kkure jem̦jerã eo me jaar ejaake ippãn ro jeid im jatid. Ilo m̦ool, jem̦jerã ko ad ippãn rein rejjab ñan jukjukun pãd in wõt ak renaaj wõnm̦aanl̦o̦k wõt ñan indeeo!