1. Etke Ri Kõnnaan ro an Jeova rej m̦õn̦õn̦õ? (Lale pija eo itulõñ.)

RI KÕNNAAN ro an Jeova el̦ap aer m̦õn̦õn̦õ. Ñe rej koba ippãn doon ilo iien kweilo̦k ko, kweilo̦k ko rel̦l̦ap, ak ilo iien iiãio ko, kwõj loe aer m̦õn̦õn̦õ ilo aer kõnono im ettõñ ippãn doon. Etke rej lukkuun m̦õn̦õn̦õ? Un eo el̦aptata ej kõnke rejel̦ã kajjien Jeova, ‘Anij eo em̦õn̦õn̦õ,’ im rej karejar im kate er ñan anõke E. (1 Ti. 1:11; Sam 16:11, UBS) Jeova ej wũnjãn m̦õn̦õn̦õ, im ekõn̦aan bwe jen bar m̦õn̦õn̦õ im ej letok elõñ men ko bwe jen lañlõñ kaki.​—Dt. 12:7, UBS; Ekl. 3:12, 13.

2, 3. (1) Ta in m̦õn̦õn̦õ? (2) Etke emaroñ pen ad m̦õn̦õn̦õ?

² Ak ta kõn kwe? Kwõm̦õn̦õn̦õ ke? Kwõmaroñ ke kal̦apl̦o̦k am̦ m̦õn̦õn̦õ? M̦õn̦õn̦õ ej mel̦el̦ein ñe jej bõk juon eñjake em̦m̦an, jej jokwane kõn men ko ewõr ippãd ak jej lukkuun lañlõñ kaki, kõn men in ej kõm̦m̦an bwe jen kõn̦aan wõnm̦aanl̦o̦k wõt im mour. Baibõl̦ ej kwal̦o̦k bwe ro wõt me em̦m̦an kõtaan eo aer ippãn Jeova remaroñ lo m̦õn̦õn̦õ eo em̦ool. Bõtab ilo lal̦ in, emaroñ pen ad m̦õn̦õn̦õ. Etke?

³ Ñe jej iiooni wãween ko reppen ãinwõt, ñe juon eo ejitõnbõro ippãd ej mej ak bukwel̦o̦k, ak ñe jej jepel jãn eo pãleed ak  luuji jerbal eo ad, men kein remaroñ kõm̦m̦an bwe jen jab m̦õn̦õn̦õ. Bareinwõt, emaroñ pen ñan ad lo m̦õn̦õn̦õ ñe ejjel̦o̦k aenõm̦m̦an ilo m̦õko im̦õd kõn an ikkutkut an ro ilo baam̦le eo ad akwããl. Jemaroñ jab bar m̦õn̦õn̦õ ñe ro jej jerbal im jikuul̦ ippãer rej kajjirere kake kõj, ak ñe jej iioon jum̦ae im matõrtõr ak ñe rej kalbuuji kõj kõn tõmak eo ad. Ak bõlen ãjmour eo ad emaroñ jab em̦m̦an im ewõr juon ad nañinmej ak el̦ap ad bũrom̦õj (depression). Meñe ãindein, ak Jesus Christ, ‘Irooj eo em̦õn̦õn̦õ im ejjel̦o̦k bar juon,’ ekõn̦aan kaenõm̦m̦an armej ro im kõm̦m̦an bwe ren m̦õn̦õn̦õ. (1 Ti. 6:15; Matu 11:28-30) Ilo Katak eo an Ioon Tol̦ eo, Jesus ear kwal̦o̦k jet iaan kadkad ko rõm̦m̦an me remaroñ jipañ kõj ñan m̦õn̦õn̦õ wõt meñe jej iioon wãween ko reppen ilo jukjukun pãd in an Setan.

4, 5. Ta eo jemaroñ kõm̦m̦ane bwe jen wõnm̦aanl̦o̦k wõt im m̦õn̦õn̦õ?

⁴ Wãween eo kein kajuon Jesus ear kwal̦o̦k kake elukkuun aorõk. Ear ba: “Em̦õn̦õn̦õ ro rej kile bwe rej aikuji tõl eo an Anij kõnke aer Aelõñin lañ.” (Matu 5:3, NW) Ewi wãween ad kwal̦o̦k ad kile bwe jej aikuji tõl eo an Anij? Jej kaalikkar men in ikijjeen ad katak Baibõl̦, kaorõk men ko jej katak kaki, im likũt bwe ad kabuñ ñan Jeova en men eo eaorõktata ilo mour eo ad. El̦aññe jej kõm̦m̦ani men kein, enaaj l̦apl̦o̦k ad m̦õn̦õn̦õ. Bareinwõt enaaj l̦apl̦o̦k ad tõmak kõn kallim̦ur ko an Anij bwe renaaj jejjet kũtieer. ‘Raanin lañlõñ eo jej kõjatdikdik kake’ me Baibõl̦ ej kwal̦o̦k enaaj jipañ kõj ñan kijenmej wõt ñe jej iiooni apañ ko.​—Tai. 2:13, UBS.

⁵ Ad kõkajoor jem̦jerã eo ad ippãn Jeova ej men eo eaorõktata el̦aññe jekõn̦aan lo m̦õn̦õn̦õ eo em̦ool. Rijjilõk Paul ear je: “Kom̦win lañlõñ ilo Irooj [Jeova] iien otemjej; im ij bar ba, kom̦win lañlõñ.” (Pil. 4:4) Innem bwe en wõr juon ad jem̦jerã epaak ippãn Jeova, ej aikuj wõr ippãd mãlõtlõt eo jãn Anij. Naanin Anij ej ba: “Em̦õn̦õn̦õ armej eo ej lo mãlõtlõt, im armej eo ej bõk jel̦ãl̦o̦kjen̦. Ej juon wõjke in mour ñan ro rej jibwe, im em̦õn̦õn̦õ jabdewõt eo ej dãpij e.”​—JK. 3:13, 18.

6. Ta men eo juon jej aikuj kõm̦m̦ane bwe jen wõnm̦aanl̦o̦k wõt im m̦õn̦õn̦õ?

⁶ Ijoke, bwe jen m̦õn̦õn̦õ wõt, jejjab aikuj riiti wõt Naanin Anij ak ebar aorõk bwe jen l̦oori men ko jej riiti. Jesus ear kwal̦o̦k joñan an men in lukkuun aorõk ke ear ba: “El̦aññe kom̦ jel̦ã men kein, kom̦ m̦õn̦õn̦õ el̦aññe kom̦ij kõm̦anm̦ani.” (Jon 13:17; riit Jemes 1:25.) Eñin men eo eaorõk jej aikuj kõm̦m̦ane bwe en kajoor jem̦jerã eo ad ippãn Jeova im bwe jen wõnm̦aanl̦o̦k wõt im m̦õn̦õn̦õ. Bõtab ewi wãween ad maroñ m̦õn̦õn̦õ wõt meñe elõñ men ko remaroñ kõm̦m̦an bwe jen jab m̦õn̦õn̦õ? Eokwe jen lale ta eo Jesus ear bar kwal̦o̦ke ilo Katak eo an Ioon Tol̦ eo.

7. Ewi wãween an ro rebũrom̦õj maroñ lo m̦õn̦õn̦õ?

⁷ “Em̦õn̦õn̦õ ro rej bũrom̦õj, bwe naaj kaenõm̦m̦an er.” (Matu 5:4) Jet remaroñ l̦õmn̦ak im ba, ‘Ewi wãween an juon maroñ m̦õn̦õn̦õ ilo iien eo ej bũrom̦õj?’ Jesus ear jab kõnono kõn aolep ro rej bũrom̦õj. Ro renana rej bar bũrom̦õj kõn aer iioon apañ ko reppen ilo ‘raan kein ãliktata’ me ‘ekanooj pen mour.’ (2 Ti. 3:1, UBS) Ijoke kõn an l̦ap wõt aer l̦õmn̦ake aer bũrom̦õj, men in ekõm̦m̦an bwe ren jab epaake Jeova im bwe ren jab m̦õn̦õn̦õ. Jesus ear kõnono  kõn ro rej l̦õmn̦ak kõn jem̦jerã eo aer ippãn Jeova. Rein rej bũrom̦õj kõn aer lo an elõñ armej kõjekdo̦o̦n Anij im jab mour ilo wãween eo Anij ekõn̦aan. Rej bar kile bwe er rijjerawiwi, im rej loi men ko renana rej wal̦o̦k ilo lal̦ in. Jeova ejel̦ã kõn ro rej m̦ool ilo aer bũrom̦õj im ej kaenõm̦m̦an rein ikijjeen Naan ko an, im ej kõm̦m̦an bwe ren m̦õn̦õn̦õ ilo mour ko aer.​—Riit Ezekiel 5:11; 9:4, UBS.

8. Ewi wãween ettã bõro emaroñ jipañ kõj ñan lo m̦õn̦õn̦õ?

⁸ “Em̦õn̦õn̦õ ro ettã bũrueer; bwe renaaj jolõt lal̦.” (Matu 5:5) Ñe jej kwal̦o̦k ettã bõro, ewi wãween an men in jipañ kõj ñan lo m̦õn̦õn̦õ? Elõñ rar ukot wãween mour ko aer ãlikin aer kar katak kõn m̦ool eo. Bõlen, m̦okta rein rar lãj im ekkã aer akwããl ippãn ro jet. Bõtab kiiõ em̦õj aer “kõn̦ak armej eo ekããl” im rej kwal̦o̦k “meanwõd, jouj, ettã bõro, ineem̦m̦an, im kijenmej.” (Kol. 3:9-12, UBS) Tokjãn men in, rej aenõm̦m̦an, rej yokwe ro jet, im el̦apl̦o̦k aer m̦õn̦õn̦õ. Bareinwõt, Naanin Anij ej kallim̦ur bwe rein renaaj “jolõt ãne eo.”​—Sam 37:8-10, 29.

9. (1) Ta mel̦el̦ein an kar Jesus ba bwe ro ettã bũrueer renaaj “jolõt ãne eo” ak lal̦? (2) Etke ro rej “kwõle im maro kõn mour jim̦we” remaroñ m̦õn̦õn̦õ?

⁹ Ta mel̦el̦ein an kar Jesus ba bwe ro ettã bũrueer renaaj “jolõt ãne eo” ak lal̦? Ikijjeen rũkkapit ro, rein renaaj jolõt lal̦ ilo aer naaj irooj ãinwõt kiiñ im bũrij ippãn Jesus ilañ. (Rev. 20:6) Im aolep milien armej ro jet me ejjel̦o̦k aer kõjatdikdik ñan wanlõñl̦o̦k ñan lañ, renaaj jolõt lal̦ ilo aer naaj jukjuk im amn̦ak ie ñan indeeo. Rein renaaj weeppãn im renaaj aenõm̦m̦an im m̦õn̦õn̦õ ippãn doon. Jesus ear kõnono kõn rũkkapit ro im jiip ro jet ke ear ba: “Em̦õn̦õn̦õ ro rej kwõle im maro kõn mour jim̦we.” (Matu 5:6, UBS) Im ilo iien eo ñe Jeova enaaj jol̦o̦k aolep men ko renana, rein renaaj lukkuun mat im jubũrueer kõn juon mour ejim̦we. (2 Pi. 3:13) Armej ro rewãnõk renaaj m̦õn̦õn̦õ im reban bar bũrom̦õj kõn aolep men ko renana armej ro rej kõm̦m̦ani.​—Sam 37:17.

10. Ta mel̦el̦ein ñe juon ej kwal̦o̦k tũriam̦o?

¹⁰ “Em̦õn̦õn̦õ ro rej tũriam̦o, bwe naaj tũriam̦okake er.” (Matu 5:7) An juon tũriam̦o ej mel̦el̦ein bwe ej kwal̦o̦k jouj, yokwe, im ej kaenõm̦m̦an im bũrom̦õj kõn ro rej eñtaan. Bõtab, tũriam̦o ejjab baj juon eñjake wõt. Baibõl̦ ej katakin kõj bwe ad tũriam̦o ej kitibuj ad kõm̦m̦ane juon men ñan jipañ ro jet kõnke jej tũriam̦okake er.

11. Ta eo jej katak jãn waanjoñak eo kõn ri-Sameria eo?

¹¹ Riit Luk 10:30-37, UBS. Waanjoñak eo an Jesus kõn ri-Sameria eo me ear m̦õn̦õn̦õ in jipañ eo ri-turin, ej kwal̦o̦k ta mel̦el̦ein ad kwal̦o̦k tũriam̦o. Kõn an kar ri-Sameria eo tũriam̦o im bũrom̦õj kake armej eo rar m̦ane, men in ear kõm̦akũti bwe en kõn̦aan jipañe. Ãlikin an kar Jesus kwal̦o̦k waanjoñak in, ear ba: “Kwõn ilo̦k im kõm̦m̦an ãinwõt.” Innem jen kajjitõk ippãd make: ‘Ij ke bar ãinwõt ri-Sameria eo? Ñe ij lo an ro jet pãd ilo eñtaan ak jorrããn, ij ke kwal̦o̦k aõ tũriam̦okake er? Ewõr ke bar jet wãween ko imaroñ kõm̦m̦ani ñan jipañ er? Ñan waanjoñak, imaroñ ke jipañ ro rerũtto ilo eklejia eo, ro ejako pãleer, ak ajri ro me jemãer im jineer rejjab karejar ñan Jeova? Imaroñ ke “kaperan ro rej kũm̦kũm̦ [ak bũrom̦õj, NW]” im kaenõm̦m̦an er?’​—1 Te. 5:14; Jem. 1:27.

12. Etke jej m̦õn̦õn̦õ ñe jej kwal̦o̦k tũriam̦o ñan ro jet?

¹² Ñe jej kwal̦o̦k tũriam̦o, ewi wãween an  men in kõm̦m̦an bwe jen m̦õn̦õn̦õ? Ñe jej kwal̦o̦k tũriam̦o ñan ro jet, jej m̦õn̦õn̦õ kõnke jej lo tokjãn ko rõm̦m̦an rej wal̦o̦k jãn ad lel̦o̦k ñan ro jet. Bareinwõt jej m̦õn̦õn̦õ kõnke jejel̦ã bwe jej kabuñbũruon Jeova. (Jrb. 20:35; riit Hibru 13:16, UBS.) Kiiñ Devid ear kõnono kõn juon eo ej kwal̦o̦k tũriam̦o ke ear ba: “Jeova enaaj kõjparok e im kaetokl̦o̦k an mour, im enaaj jeraam̦m̦an ilo lal̦.” (Sam 41:1, 2) El̦aññe jej kwal̦o̦k tũriam̦o ñan ro jet, Jeova enaaj bar tũriam̦okake kõj innem jenaaj m̦õn̦õn̦õ ñan indeeo.​—Jem. 2:13, UBS.

13, 14. Etke ro em̦m̦an ak “erreo bũrueer” rej m̦õn̦õn̦õ?

¹³ Jesus ear ba: “Em̦õn̦õn̦õ ro erreo bũrueer, bwe renaaj lo Anij.” (Matu 5:8) Bwe en erreo bũruod, jej aikuj kõm̦m̦an bwe l̦õmn̦ak im kõn̦aan ko ad ren erreo wõt. Elukkuun aorõk ñan ad kõm̦m̦ane men in el̦aññe jekõn̦aan bwe Jeova en buñbũruon ippãd ilo ad kabuñ ñane.​—Riit 2 Korint 4:2, UBS; 1 Ti. 1:5.

¹⁴ Ro em̦m̦an bũrueer remaroñ ejaake juon kõtaan em̦m̦an im erreo ippãn Jeova, eo im ear ba: “Em̦õn̦õn̦õ ro rej kwal̦i nuknuk ko aer bwe ren erreo.” (Rev. 22:14, UBS) Ilo wãween et “rej kwal̦i nuknuk ko aer”? Ñan Kũrjin rũkkapit ro, “rej kwal̦i nuknuk ko aer” ilo aer erreo im̦aan mejãn Jeova, im naaj lel̦o̦k ñan er juon mour me rejjãmin bar mej, im renaaj m̦õn̦õn̦õ im mour ñan indeeo ilañ. Im ñan jar eo el̦ap, ro me ewõr aer kõjatdikdik ñan mour ijin ioon lal̦, ej mel̦el̦ein bwe Jeova ej m̦õn̦õn̦õ in jem̦jerãik er kõnke ej watõk er bwe rewãnõk. Armej rein rej kiiõ ‘kwal̦i im kamouj nuknuk ko aer ilo bõtõktõkin L̦aam̦ eo.’​—Rev. 7:9, 13, 14.

15, 16. Ewi wãween an ro erreo bũrueer maroñ “lo Anij”?

¹⁵ Ak ewi wãween an ro erreo bũrueer maroñ “lo Anij” ke Jeova ej ba: “Armej reban lo Eõ im mour”? (Ex. 33:20) Naanin Grik eo kar kõjerbale ñan “lo” emaroñ mel̦el̦ein ñan pijaikl̦o̦k, ñan mel̦el̦e, im jel̦ã. Innem ro rej lo Anij kõn ‘mejãn bũrueer,’ rej ro me rejel̦ã kõn kain Anij rot e im rej kaorõki kadkad ko kadkadin. (Ep. 1:18) Kõnke ear lukkuun weeppãn wãween an Jesus anõke kadkad ko kadkadin Anij, ear maroñ ba: “Jabdewõt eo em̦õj an lo eõ, em̦õj an lo Jema.”​—Jon 14:7-9, UBS.

¹⁶ Jej bar “lo Anij” ilo ad kile wãween an jipañ kõj ilo mour ko ad. (Job 42:5) Jemaroñ bar “lo Anij” ilo ad reim̦aanl̦o̦k wõt kõn ‘mejãn bũruod’ ñan jeraam̦m̦an ko Jeova ej kallim̦ur bwe enaaj lil̦o̦k ñan ro rej kate er ñan erreo wõt im tiljek ñane. Im ñan rũkkapit ro, eokwe rein renaaj lukkuun loe Jeova ñe renaaj jerkakpeje im wanlõñl̦o̦k ñan lañ.​—1 Jon 3:2.

17. Etke ro rej kõm̦m̦an aenõm̦m̦an rej m̦õn̦õn̦õ?

¹⁷ Jesus ear ba tokãlik: “Em̦õn̦õn̦õ ro rej kõm̦m̦an aenõm̦m̦an.” (Matu 5:9, UBS) Ñe jej kepaak ro jet ñan kõm̦m̦an aenõm̦m̦an, jenaaj bar m̦õn̦õn̦õ. Ri-kal̦oor Jemes ear ba: “Leen wãnõk em̦õj kallib ilo aenõm̦m̦an ñan ro rej kõm̦m̦an aenõm̦m̦an.” (Jem. 3:18) Ñe epen am̦ epaake juon ilo eklejia eo ak baam̦le eo am̦, kwõmaroñ akwel̦ap ñan Jeova bwe en jipañ eok ñan kõm̦m̦an aenõm̦m̦an. Kõn men in Jeova enaaj lewaj jetõb kwõjarjar eo an, im enaaj jipañ eok ñan kwal̦o̦k kadkad ko kadkadin juon Kũrjin, im enaaj l̦apl̦o̦k am̦ m̦õn̦õn̦õ. Jesus ear kwal̦o̦k kõn aorõkin ad aikuj kepaak juon armej im kõm̦m̦an aenõm̦m̦an ippãn ilo an ba: “Innem el̦aññe kwõpojak in lel̦o̦k menin joortak eo am̦ ñan Anij ilo lokatok im kwõj keememej bwe ewõr am̦ bõd n̦ae jeim̦ im jatũm̦, kwõn likũt menin joortak eo am̦ im̦aan lokatok eo im m̦õkajl̦o̦k in jol̦o̦k am̦ bõd ippãn jeim̦ ak jatũm̦, innem jepl̦aaktok im lel̦o̦k joortak eo am̦ ñan Anij.”​—Matu 5:23, 24, UBS.

18, 19. Etke Kũrjin ro remaroñ m̦õn̦õn̦õ wõt meñe rej eñtaan im iioon matõrtõr?

¹⁸ “Em̦õn̦õn̦õ kom̦ ñe armej renaaj kajjirere kake kom̦, im matõrtõr kom̦, im naaj ba naan ko renana otemjej n̦ae kom̦, riab wõt, kõn Ña.” Ta mel̦el̦ein an kar Jesus ba men in? Eokwe ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im ba: “Kom̦win lañlõñ im kanooj buñbũruomi, bwe el̦ap jinõkjeej ñan kom̦ ilañ; bwe ãindein aer matõrtõr ri-kanaan ro m̦okta jãn kom̦.” (Matu 5:11, 12) Ke rar m̦an rijjilõk ro im jiroñ er bwe ren bõjrak jãn aer kwal̦o̦k naan, rijjilõk rein rar “ilo̦k jãn im̦aan mejãn ro ri-pepe, im lañlõñ.” Em̦ool bwe rar jab m̦õn̦õn̦õ kõn aer kar m̦an er. Bõtab, rar m̦õn̦õn̦õ kõnke kar lel̦o̦k jeraam̦m̦an eo ñan “aer eñtaan” kõn etan Jesus.​—Jrb. 5:41.

¹⁹ Ilo raan kein, armej ro an Jeova rej bar m̦õn̦õn̦õ wõt meñe rej iioon matõrtõr im eñtaan kõn wõt etan Jesus ak ñe rej iiooni wãween ko reppen. (Riit Jemes 1:2-4, UBS.) Ãinwõt rijjilõk ro, jejjab m̦õn̦õn̦õ ñe jej eñtaan im iioon matõrtõr. Bõtab, el̦aññe jej tiljek wõt ñan Jeova ium̦win wãween ko reppen, enaaj jipañ im kaperan kõj bwe jen maroñ kijenmej wõt. L̦õmn̦ak kõn ta eo ear wal̦o̦k ñan Henryk Dornik im l̦eo jein. Ilo O̦kwõj 1944 eo, rar jilkinl̦o̦k erro ñan juon jikin kalbuuj. Ri-jum̦ae ro rar ba: “Jejjab maroñ kareel er bwe ren kõm̦m̦ani jabdewõt men ko jej ba. Aer eñtaan im iioon matõrtõr kõn tõmak eo aer ej kõm̦m̦an bwe ren m̦õn̦õn̦õ.” Henryk ej ba: “Meñe iar jab kõn̦aan eñtaan im iioon jorrããn, ak aõ kar peran wõt im kate eõ ñan tiljek wõt ñan Jeova ilo iien in ear pen, men in ear kõm̦m̦an bwe in lukkuun m̦õn̦õn̦õ. Aõ kar niknik wõt ilo aõ jar ñan Jeova, ear kõm̦m̦an bwe en l̦apl̦o̦k aõ epaake e im iar kile an lukkuun jipañ eõ.”

20. Etke jej m̦õn̦õn̦õ in karejar ñan ‘Anij eo em̦õn̦õn̦õ’?

²⁰ Ñe Jeova, ‘Anij eo em̦õn̦õn̦õ,’ ej buñbũruon ippãd, men in ej kõm̦m̦an bwe jen maroñ m̦õn̦õn̦õ wõt meñe jej eñtaan, iioon jum̦ae jãn baam̦le eo ad, nañinmej, ak rũttol̦o̦k. (1 Ti. 1:11) Jej bar m̦õn̦õn̦õ kõnke jej lukkuun tõmak bwe Anij eo ad me “Eban riab,” enaaj kajejjet aolep kallim̦ur ko an. (Tai. 1:2) Joñan ad naaj bwilõñ im m̦õn̦õn̦õ ñe Jeova enaaj kajejjete kallim̦ur ko an, jenaaj mel̦o̦kl̦o̦k aolep apañ im wãween ko reppen jej iiooni kiiõ. Bareinwõt ilo Pedetaij, jenaaj lukkuun bwilõñ kõn aolep jeraam̦m̦an ko Jeova enaaj litok ñan kõj im jenaaj lukkuun m̦õn̦õn̦õ. Aet, jenaaj “m̦õn̦õn̦õ kõn aenõm̦m̦an el̦ap.”​—Sam 37:11.