1, 2. Etke Anij ear watõk Daniel ãinwõt juon “armej em̦m̦an,” im ewi wãween ad maroñ anõke joñak eo an Daniel?

 KE RIBABIL̦ON ro rar bõk RiJu ro ñan Babil̦on, RiJu ro rar loe bwe eobrak jikin eo kõn ekjab ko im armej ro ie rar kabuñ ñan jetõb ro renana. Meñe ãindein, ak RiJu ro retiljek ãinwõt Daniel im likao ro jilu m̦õttan, rar lukkuun kõjparok er kõnke rar jab kõn̦aan l̦oor m̦anit im kõm̦m̦an ko an armej ro ilo Babil̦on. (Daniel 1:6, 8, 12; 3:16-18) Daniel im likao rein m̦õttan rar kabuñ wõt ñan Jeova im rar kõtl̦o̦k an ãeik im l̦ame er. Meñe Daniel ear mour ilo Babil̦on enañin aolepen mour eo an, ak enjel̦ eo an Anij ear ba bwe ear juon “armej em̦m̦an.”​—Daniel 10:11, 19.

² Ilo iien ko etto, juon rũkõm̦m̦an jãpe ej l̦ame kl̦e ko ilo wãween eo ekõn̦aan. Rainin, ro ilo kabuñ eo em̦ool rej kile bwe Jeova eo ej Irooj Bõtata im ewõr an maroñ ñan ãeik im l̦ame armej ro jãn aelõñ ko. (Riit Jeremaia 18:6.) Ebar wõr an Anij maroñ ñan ãeik im l̦ame kõj kajjojo. Bõtab, ej kõtl̦o̦k bwe jen kõjerbal maroñ eo ad ñan kããlõt, im ekõn̦aan bwe jen make kõttãik kõj im pokake e kõnke jekõn̦aan. Jen etale wãween ad maroñ wõnm̦aanl̦o̦k im ãinwõt kl̦e ko repidodo ñan an Anij ãeik im l̦ami ilo ad etale kajjitõk kein jilu: (1) Ewi wãween ad maroñ kõjparok kõj jãn men ko me remaroñ kõm̦m̦an bwe en pen ad roñjake ñe Anij ej kajim̦we im kauweik kõj? (2) Ta ko  remaroñ jipañ kõj bwe jen maroñ kwal̦o̦k wãween ko rem̦m̦an me rej kõm̦m̦an bwe jen kõttãik wõt kõj im ãinwõt kl̦e ko repidodo ñan an Jeova ãeik im l̦ami? (3) Ewi wãween an jemãn im jinen ajri ro kõttãik er ñan Anij ñe rej katakin ajri ro nejier?

3. Ta ko remaroñ kõm̦m̦an bwe en pen bũruod? Kwal̦o̦k juon waanjoñak.

³ Bokin Jabõn Kõnnaan 4:23 ej ba: “Kwõn kanooj kõjparok bũruom̦ el̦ap jãn men otemjej, bwe jãn e ej wal̦o̦k men ko menin mour.” Ta ko jej aikuj kõjparok kõj jãni? Men kein rekitibuj utiej bõro, ad wõnm̦aanl̦o̦k im kõm̦m̦ani men ko renana, im ñe edik ad tõmak. Men kein remaroñ kõm̦m̦an bwe jen jab kõn̦aan pokake im jen jino jum̦ae. (Daniel 5:1, 20, UBS; Hibru 3:13, 18, 19, UBS) Men in ear wal̦o̦k ñan kiiñ eo an Juda etan Uzzaia me ear utiej bũruon. (Riit 2 Kronikel 26:3-5, 16-21.) Ilo kar jinoin, Uzzaia ear kõm̦m̦ani “men ko rejim̦we im̦aan mejãn Jeova” im ear wõnm̦aanl̦o̦k ilo an “pukot Jeova.” Bõtab, ke ear jino kajoor, ear “utiejl̦o̦k bũruon,” meñe Anij eo ear kõm̦m̦an bwe en kajoor! Joñan, ear kajjioñ kõm̦m̦an kaijurjur ilo tampel̦ eo meñe eddo eo ñan kõm̦m̦ane men in ej an bũrij ro wõt jãn bwijjin Aron. Im ke bũrij ro rar kajjioñ kabõjrake, ear lukkuun illu! Innem ta eo ear wal̦o̦k jãn men in ear kõm̦m̦ane? Men in ear tõll̦o̦k e ñan “jorrããn.” Anij ear kaje ilo an kõm̦m̦an bwe en bõk nañinmej in lõba m̦ae iien eo ear mej.​—Jabõn Kõnnaan 16:18, UBS.

4, 5. Ta eo emaroñ wal̦o̦k ñe jejjab kõjparok kõj jãn utiej bõro? Kwal̦o̦k juon waanjoñak.

⁴ Ñe jejjab kõjparok kõj jãn utiej bõro, jemaroñ jino “l̦õmn̦ak kõn [kõj] make el̦ap jãn joñan” im jino m̦akoko in roñjake naanin kakapilõk im kauwe ko ro jet rej litok jãn Baibõl̦. (Rom 12:3, UBS; Jabõn Kõnnaan 29:1) L̦õmn̦ak m̦õk kõn waanjoñak eo an juon em̦m̦aan ej lale eklejia etan Jim. Em̦m̦aan in ear jab errã ippãn em̦m̦aan ro jet rej lale eklejia ke rar kõm̦m̦ane juon pepe. Jim ej ba: “Iar ba ñan em̦m̦aan ro bwe pepe eo aer ejjab juon menin yokwe, innem iar etal jãn kweilo̦k eo.” Enañin 6 allõñ tokãlik, ear em̦m̦akũt ñan bar juon eklejia epaak bõtab kar jab jitõñe bwe en juon iaan em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo ijo. Ej ba: “Iar lukkuun illu im inepata. Kõn aõ kar lukkuun tõmak bwe ijim̦we, ear bõjrak aõ karejar ñan Jeova.” Jim ear bõjrak an karejar ñan Jeova ium̦win 10 iiõ. Ej wõnm̦aanl̦o̦k im ba: “Kõn an kar utiej bũruõ, iar jino n̦aruon Jeova kõn men ko rar wal̦o̦k. Ium̦win kar iiõ kein, em̦m̦aan ro ilo eklejia eo rekõn itok im kajjioñ jipañ eõ, ak iar jab kõtl̦o̦k aer jipañ eõ.”

⁵ Waanjoñak in an Jim ej kaalikkar bwe utiej bõro emaroñ kõm̦m̦an bwe jen l̦õmn̦ak bwe jejim̦we im ro jet rebõd. Im men in emaroñ kõm̦m̦an bwe jen jab kõn̦aan kõtl̦o̦k an ro jet kajim̦we kõj. (Jeremaia 17:9) Jim ej ba: “Iar jab maroñ bõjrak jãn aõ l̦õmn̦ak bwe ro jet rebõd.” Kwõnañin ke kar l̦õkatip ippãn juon iaan rũttõmak ro m̦õttam̦ ak inepata kõnke em̦õj bõk eddo ko am̦ ilo eklejia eo? El̦aññe aet, ta eo kwaar kõm̦m̦ane? Ear ke jino utiej bũruom̦? Ak kwaar ke kile bwe men eo el̦aptata an aorõk ej bwe kwõn kõm̦m̦an aenõm̦m̦an ippãn rũttõmak eo jeim̦ im jatũm̦ im bwe kwõn tiljek wõt ñan Jeova?​—Riit Sam 119:165, UBS; Epesõs 4:32, UBS.

6. Ta ko remaroñ wal̦o̦k ñe jej wõnm̦aanl̦o̦k im kõm̦m̦ani men ko renana?

⁶ Ñe juon ej wõnm̦aanl̦o̦k im kõm̦m̦ani men ko renana im bõlen ej n̦ooje an kõm̦m̦ani, men in emaroñ bar kõm̦m̦an bwe en pen ñan an roñjake naanin kakapilõk ko jãn Baibõl̦. Innem, enaaj l̦apl̦o̦k im ikkutkutl̦o̦k an kõm̦m̦ani men ko renana. Juon jeid im jatid likao ear ba bwe kõn an kar imminene in kõm̦m̦ani men ko renana, ear etal im ejjab nana an mour ñe ej kõm̦m̦ani. (Ekklisiastis 8:11) Bar juon jeid im jatid em̦m̦aan me ear jino imminene in alwõji pija ko renana, ear ba tokãlik: “Ear jino nana wãween aõ l̦õmn̦ak kõn em̦m̦aan ro rej lale eklejia.” M̦anit in ear kõm̦m̦ane ear ko̦kkure jem̦jerã eo an ippãn Jeova. Tokãlik, ear jino wal̦o̦k  men ko ear kõm̦m̦ani, im em̦m̦aan ro rej lale eklejia rar jipañe. Jejel̦ã bwe kõj aolep jejjab weeppãn. Bõtab, ñe ej jino nana wãween ad l̦õmn̦ak kõn ro jet im jej jekpen kõn men ko renana jej kõm̦m̦ani ijello̦kun ad kajjitõk bwe Anij en jol̦o̦k ad bõd im jipañ kõj, bõlen men in ej kaalikkar bwe em̦õj an jino pen bũruod.

7, 8. (1) Ilo an kar RiIsrael ro kwal̦o̦k bwe ear dik aer tõmak, ewi wãween an kar men in kõm̦m̦an bwe en pen bũrueer? (2) Ta eo jej katak jãn men in?

⁷ Ñe edik tõmak eo ad, men in emaroñ bar kõm̦m̦an bwe en pen bũruod. Eñin men eo ear wal̦o̦k ñan RiIsrael ro ãlikin an kar Anij kadiwõjl̦o̦k er jãn Ijipt. Armej rein rar loe an Anij kõm̦m̦ane elõñ menin bwilõñ ko, im jet iaaer relukkuun kar kabwilõñlõñ! Meñe ãindein, ak ke ear epaak aer tõpar Ãneen Kallim̦ur eo, rar kwal̦o̦k bwe ear dik tõmak eo aer. Rar jino mijak kõn ta ko renaaj wal̦o̦k im ellotaane Moses, ijello̦kun aer kwal̦o̦k aer lõke Jeova. Joñan, rar kõn̦aan jepl̦aak ñan Ijipt, ijo rar rũkõm̦akoko ie! Jeova ear lukkuun metak im bũrom̦õj kõn men in. Ear ba: “Ewi toon an armej rein naaj kõjekdo̦o̦n Eõ?” (Bõnbõn 14:1-4, 11; Sam 78:40, 41, UBS) Kõn an kar armej rein pen bũrueer im dik tõmak eo aer, rar mej ilo ãne jem̦aden.

⁸ Rainin, ilo ad epaakel̦o̦k jukjukun pãd eo ekããl, elõñ men ko jej iiooni me rej mãlejjoñe tõmak eo ad. Eñin unin jej aikuj etale joñan tõmak eo ad. Ñan waanjoñak, jemaroñ etale wãween ad l̦õmn̦ak kõn naan ko an Jijej ilo Matu 6:33. Kajjitõk ippam̦ make: ‘Men ko ij kaorõki im pepe ko ij kõm̦m̦ani rej ke kaalikkar bwe ij lukkuun tõmak ilo naan kein an Jijej? Inaaj ke jako jãn kweilo̦k ak kwal̦o̦k naan bwe in jerbal im kõm̦m̦an jããn? Ta eo inaaj kõm̦m̦ane ñe jikin jerbal eo aõ ekõn̦aan bwe in kal̦apl̦o̦k awa in jerbal ko aõ? Inaaj ke kõtl̦o̦k bwe men ko ilo lal̦ in ren ukot eõ im bõlen kabõjrak eõ jãn aõ karejar ñan Jeova?’

9. Etke jej aikuj wõnm̦aanl̦o̦k im “etale” tõmak eo ad, im ewi wãween ad maroñ kõm̦m̦ane men in?

⁹ El̦aññe juon rũkarejeran Jeova ejjab aolep iien l̦oore ta eo Baibõl̦ ej ba kõn ro ej m̦õttãik er, ro rebukwel̦o̦k, ak menin kam̦õn̦õn̦õ ko, men in emaroñ bar kõm̦m̦an bwe en pen bũruon. Kajjitõk ippam̦ make, ‘Men in ej ke wal̦o̦k ñan ña?’ Ñe jej lo bwe ejino pen bũruod, jej aikuj m̦õkaj im etale tõmak eo ad! Baibõl̦ ej ba: “Kom̦win make etale im ekajete kom̦, bwe kom̦win jel̦ã ñe kom̦ij mour ilo tõmak.” (2 Korint 13:5, UBS) Jej aikuj m̦ool ilo ad etale kõj make im kõjerbal Naanin Anij aolep iien ñan kajim̦we l̦õmn̦ak ko ad.

10. Ta eo emaroñ jipañ kõj bwe jen ãinwõt kl̦e ko repidodo an Jeova ãeik im l̦ami?

¹⁰ Anij ej jipañ kõj bwe jen wõnm̦aanl̦o̦k im ãinwõt kl̦e ko repidodo ikijjeen naan ko an ilo Baibõl̦, eklejia eo, im jerbalin kwal̦o̦k naan. Ãinwõt an dãn kapidodoikl̦o̦k kl̦e ko, ad riit im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Baibõl̦ aolep raan emaroñ jipañ kõj bwe en pidodo an Jeova ãeik im l̦ame kõj. Jeova ear jiroñ kiiñ ro an Israel bwe ren jeje im kõm̦m̦ane juon aer kaape in kien ko an im riiti aolep raan. (Duteronomi 17:18, 19) Bareinwõt, rijjilõk ro rar kile bwe aer riit im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn Jeje ko elukkuun aorõk ñan jerbalin kwal̦o̦k naan eo aer. Elõñ alen aer kõjerbal naan ko jãn Jeje ko ilo kajin Hibru ñe rej jeje, im rekõn rõjañ armej ro rej kwal̦o̦k naan ñan er bwe ren bar lali im etali Jeje ko. (Jerbal 17:11, UBS) Rainin, kõj bareinwõt jej kile aorõkin ad aikuj riiti Naanin Anij aolep raan im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko jej riiti. (Sam 77:12) Ad kõm̦m̦ane men in enaaj jipañ kõj bwe en ettã wõt bũruod im ilo wãween in enaaj pidodo an Jeova ãeik im l̦ame kõj.

11, 12. Ewi wãween an Jeova kõjerbal eklejia eo ñan ãeik im l̦ame kõj ekkar ñan aikuj ko ad kajjojo? Kwal̦o̦k juon waanjoñak.

¹¹ Ikijjeen eklejia eo, Jeova emaroñ ãeik im l̦ame kõj ekkar ñan aikuj ko ad kajjojo. Jim, eo kar kwal̦o̦k kake m̦oktal̦o̦k, ear jino ukot wãween an l̦õmn̦ak ke juon em̦m̦aan ej lale eklejia ear kwal̦o̦k an kea kake im kõn̦aan jipañe. Jim ej ba: “Ejjel̦o̦k juon iien em̦m̦aan in ear  n̦aruõ ak kananaik eõ kõn apañ eo iar iioone. Ear rõjañ wõt eõ im kwal̦o̦k an lukkuun kõn̦aan jipañ eõ.” Ãlikin enañin 3 allõñ, em̦m̦aan eo ear kũr Jim ñan juon iaan kweilo̦k ko. Jim ej ba: “Ro ilo eklejia eo rar lukkuun karwaineneik eõ. Im yokwe eo aer ñan ña ear kõm̦m̦an bwe in ukot wãween aõ l̦õmn̦ak. Iar jino kile bwe eñjake eo aõ ejjab men eo eaorõktata. Ikijjeen jipañ eo an em̦m̦aan ro im kõrã eo ippa, eo ear jab ilo̦k jãn Jeova, jidik kõn jidik iar jino bar jepl̦aak ñan Jeova.” Jim ej bar ba bwe katak ko etaer “Jab N̦aruon Jeova” im “Karejar ñan Jeova ilo Tiljek” ilo juon Naan in Keeañ an Nobõm̦ba 15, 1992 ilo kajin Pãlle rar bar lukkuun kakajoore.

¹² Tokãlik, Jim ear bar erom juon em̦m̦aan ej lale eklejia. Jãn iien eo, ear jipañ em̦m̦aan ro jet me rar iiooni apañ ko rej ãinl̦o̦kwõt apañ eo ear iioone im ear bar em̦m̦an jem̦jerã eo aer ippãn Jeova. Ej ba: “Iar l̦õmn̦ak ear epaak jem̦jerã eo aõ ippãn Jeova meñe ilo m̦ool ear jab! Ij ajl̦o̦k kõn aõ kar kõtl̦o̦k bwe utiej bõro en kõm̦m̦an aõ mel̦o̦kl̦o̦k men ko raorõkl̦o̦k im kõm̦m̦an bwe en l̦ap aõ l̦õmn̦ak wõt kõn bõd ko an ro jet.”—1 Korint 10:12.

13. Ta men ko rem̦m̦an jerbalin kwal̦o̦k naan emaroñ jipañ kõj ñan kwal̦o̦ki, im ta tokjãn ko renaaj wal̦o̦k jãn ad kwal̦o̦ki?

¹³ Jerbalin kwal̦o̦k naan emaroñ bar jipañ kõj bwe jen kwal̦o̦k wãween ko rem̦m̦an. Ñe jej kwal̦o̦k naan ñan ro jet, men in ej jipañ kõj ñan kwal̦o̦k ettã bõro im men ko jet leen kajoor eo an Anij. (Galetia 5:22, 23) L̦õmn̦ak m̦õk kõn wãween ko rem̦m̦an kwaar maroñ jel̦ã kwal̦o̦ki itok wõt jãn jerbalin kwal̦o̦k naan. Ejjab men in wõt, ak ñe jej kwal̦o̦k wãween ko juon Kũrjin ej aikuj kwal̦o̦ki, men in emaroñ kõm̦m̦an bwe jet iaan armej ro ren ukot wãween aer l̦õmn̦ak kõn kõj. Ñan waanjoñak, ruo Ri Kõnnaan ro an Jeova ilo Aujtõrõlia rar kajjioñ kwal̦o̦k naan ñan juon kõrã ilo m̦weo im̦õn, ak kõrã eo ear lukkuun illu im nana an kõnnaan ñan er. Bõtab,  rukwal̦o̦k naan rein rar roñjake wõt an kõnnaan im kwal̦o̦k wõt kautiej ñane. Tokãlik, kõrã in ear ajl̦o̦k kõn men eo ear kõm̦m̦ane im ear jeje ñan ra eo ijo. Jidikin naan ko an rej ba: “Ñan armej ro ruo me relukkuun jel̦ã kijenmej im elukkuun ettã bũrueer, ikõn̦aan jol̦o̦k aõ bõd kõn aõ kar kwal̦o̦k an utiej bũruõ. Ilukkuun kar bwebwe kõn aõ kar kõnnaan rot eo ñan armej rein ruo me rar kwal̦o̦k kõn Naanin Anij ñan ro jet im kõn aõ kar karo̦o̦l er jãn m̦weo.” Armej in emaroñ ke kar je naan kein el̦aññe rukwal̦o̦k naan ro rar kwal̦o̦k aer illu? Bõlen eban kar. Ealikkar bwe elukkuun aorõk jerbalin kwal̦o̦k naan kõnke ejjab baj jipañ wõt ro jet ak ej bar jipañ kõj bwe en em̦m̦anl̦o̦k ad kwal̦o̦k wãween ko juon Kũrjin ej aikuj kwal̦o̦ki!

14. Ta eo jemãn im jinen ajri ro rej aikuj kõm̦m̦ane ñe rekõn̦aan lo tõprak ilo aer jipañ im katakin ajri ro nejier?

¹⁴ Enañin aolep ajri ro rem̦õn̦õn̦õ in katak, im ekkã an pidodo katakin er kõn an ettã bũrueer. (Matu 18:1-4) Kõn men in, ej juon menin mãlõtlõt ñe jemãn im jinen ajri ro rej kate er ñan jipañ ajri ro bwe ren jel̦ã im kaorõk katak ko rem̦ool ke rej dik wõt. (2 Timote 3:14, 15) Bõtab ñan an jemãn im jinen ajri ro lo tõprak, rej aikuj kõm̦m̦an bwe katak ko rem̦ool ren pãd m̦okta ilo bũrueer make im kaalikkare ilo wãween aer mour im kõm̦m̦an ko aer. Ñe ro jemãn im jinen ajri ro rej kõm̦m̦ane men in, ajri ro reban baj katak wõt ak renaaj bar mour ekkar ñan katak ko. Bareinwõt, renaaj kile bwe unin an jemãer im jineer kauwe im katakin er ej kõnke rej yokwe er im ej bareinwõt kaalikkar an Jeova yokwe er.

15, 16. Ewi wãween an ro rũtto ro kwal̦o̦k aer lõke Anij ñe juon iaan ro nejier ej bukwel̦o̦k?

¹⁵ Meñe jemãn im jinen ajri ro rej katakin ajri ro nejier kõn katak ko rem̦ool, ak jet iien ajri ro rej rũttol̦o̦k im etal jãn m̦ool eo ak bukwel̦o̦k. Men in el̦ap an kõm̦m̦an bwe ro ilo baam̦le eo ren lukkuun bũrom̦õj im rup bũrueer. Juon jeid im jatid jiroñ ilo South Africa ej ba: “Ke l̦adik eo jeiũ ear bukwel̦o̦k, ear ãinwõt ñe emej. Iar lukkuun bũrom̦õj!” Ta eo jiroñ in im jinen im jemãn rar kõm̦m̦ane ke ear bukwel̦o̦k l̦adik eo? Rar l̦oore wõt naanin tõl ko jãn Baibõl̦. (Riit 1 Korint 5:11, 13.) Jinen im jemãn rej ba: “Kõmar pepe in l̦oore wõt ta eo Baibõl̦ ej ba kõnke kõmar kile bwe enaaj wõr tokjãn ko renaaj wal̦o̦k ñe kõmij pokake naanin jiroñ ko an Anij. Kõmar watõk bwe karõk eo kõn bukwel̦o̦k ej juon wãween kauwe em̦m̦an jãn Jeova me ej kaalikkar an yokwe. Kõn men in, kõmar pepe in jab kõnnaan ippãn l̦adik eo nejũm̦ro m̦ae iien ej wal̦o̦k idiñ ilo baam̦le eo im elukkuun menin aikuj ñan kõnnaan ippãn.”

¹⁶ Kar ta l̦õmn̦ak eo an likao eo nejier? Tokãlik, likao in ear ba: “Iar jel̦ã bwe baam̦le eo aõ rar jab dike eõ. Rar pokake Jeova im doulul eo an.” Ear bar ba: “Ñe kwõj iioon jorrããn im Jeova wõt kwõmaroñ kepaake ñan kajjitõk jipañ im jol̦o̦k bõd, men in ej kõm̦m̦an am̦ kile ewi joñan am̦ aikuji.” L̦õmn̦ak m̦õk kõn joñan an kar baam̦le eo lañlõñ ke likao in ear bar jepl̦aak ñan Jeova! Ealikkar bwe ñe jej pokake Anij ilo men otemjej jej kõm̦m̦ani, jenaaj lo elõñ tokjãn ko rem̦m̦an.​—Jabõn Kõnnaan 3:5, 6, UBS; 28:26.

17. Etke jej aikuj kõttãik kõj ñan Jeova aolep iien, im ewi wãween an men in naaj jipañ kõj?

¹⁷ Rũkanaan Aiseia ear kwal̦o̦k kõn iien eo me RiJu ro ilo Babil̦on renaaj kar ukel̦o̦k im ba: “Kwe, Irooj, kwõj jemem. Kõmij ãinwõt bwidej kl̦e, im kwõj ãinwõt eo ej iiõke im kõm̦m̦an kõnno̦ jãne.” Innem renaaj akwel̦ap im ba: “[Kwõn] jab m̦akoko in jeorl̦o̦k jerawiwi ko am ñan indeeo. Kõmij armej ro doom̦; im kwõn tũriam̦okake kõm.” (Aiseia 64:8, 9, UBS) El̦aññe jej kõttãik kõj aolep iien ñan Jeova im pokake, enaaj watõk kõj ãinwõt armej ro rem̦m̦an, ãinwõt kar rũkanaan Daniel. Bareinwõt, Jeova enaaj wõnm̦aanl̦o̦k im ãeik im l̦ame kõj ikijjeen naan ko an ilo Baibõl̦, kajoor eo an, im doulul eo an bwe juon iien jen maroñ weeppãn im erom “ro nejin Anij.”​—Rom 8:21.