1. Ta eo juon ri ettõr ear kaalikkar an jab ebbeer in pãd ilo iien iãekwõj ko?

 MARY DECKER ear jino buñbuñ kõn an jel̦ã iãekwõj ke ear juon jodrikdrik wõt. Ilo iiõ eo 1984, ear lukkuun m̦õkaj im armej rar l̦õmn̦ak bwe enaaj kar wiini juon kool̦ medal ñe enaaj iãekwõj ilo iien Olympic eo. Bõtab, juon men ear wal̦o̦k. Ke ear iãekwõj ilo iien ettõr eo me kar 3,000 meter aetokin, ear itaak neen ippãn bar juon ri ettõr im jujen wõt tibbok. Kõn men in, ear jab maroñ kajem̦l̦o̦k iãekwõj eo. Meñe ear jab kajem̦l̦o̦ke ak ear jab ebbeer jãn an pãd ilo iãekwõj ko. Ilo iiõ eo juon, ear ãekwõj ilo ettõr eo me kar juon m̦ail̦ aetokin. Im ear lukkuun m̦õkaj ilo iãekwõj in jãn jabdewõt kõrã ro kar m̦oktal̦o̦k.

2. Iãekwõj ta eo an Kũrjin ro? Ri ettõr ro rej aikuj et ilo iãekwõj in?

² Kũrjin ro rej pãd ilo juon iien iãekwõj. Iãekwõj ñan ta? Ñan bõk mour indeeo. Kõn men in, jen jab kõtl̦o̦k an jabdewõt men kabõjrak kõj jãn ad ettõr ilo iãekwõj in. Iãekwõj in ejjab juon iãekwõj ekadu kitien me juon ej aikuj kamaat joñan an ettõr bwe en wiin. Im ejjab juon iien ettõr me juon ej kadikdik ettõr im jet iien ebbõjrakrak. Bõtab, iãekwõj in ej juon iãekwõj me eaetok kitien. Ri ettõr ro ie rej aikuj in kate er kijenmej wõt bwe ren jab ebbeer in ettõr m̦ae jem̦l̦o̦kin. Rijjelõk Paul ear jejel̦o̦k ñan Ri Korint ro: “Kom̦ kanooj jel̦ã bwe ilo iien iãekwõj, aolep rittõr rej ettõr, ak juon wõt iaaer ej bõk wiin eo. Innem, kom̦win kate kom̦, bwe kom̦win bõk wiin eo.”​—1 Korint 9:24, UBS.

3. Wõn ro wõt remaroñ wiin ilo iãekwõj eo ñan mour indeeo?

³ Baibõl̦ ej jiroñ kõj bwe jen ettõr ilo iãekwõj in. (Riit 1 Korint 9:25-27 UBS.) Wiin eo ej mour indeeo. Eoktak iãekwõj in jãn iãekwõj ko jet kõnke ilo iãekwõj in, aolep ri ettõr ro remaroñ in wiin el̦aññe rej kijenmej wõt ñan jem̦l̦o̦kin. (Matu 24:​13) Ri ettõr ro reban bõk wiin eo el̦aññe rejjab l̦oore kien ko ilo iãekwõj in ak rej bõjrak m̦okta  jãn an jem̦l̦o̦k iãekwõj in. Ede in iien ãekwõj me kawiinin eo ej ñan mour indeeo.

4. Etke ejjab pidodo ñan ettõr ilo iãekwõj eo me ej tõll̦o̦k ñan mour indeeo?

⁴ Ejjab pidodo ettõr ilo iãekwõj eo ej tõll̦o̦k ñan mour indeeo. Juon wõt armej ear kajem̦l̦o̦k iãekwõj in im ear jab tibbok ak kõm̦m̦an bõd ñan jidik. Armej in ej Jijej Kũraij. Ak emaroñ pen ad kõm̦m̦ane men in. Etke? Jemes ear ba: “Kõj otemjej emmakijkij ad bõd.” (Jemes 3:2, UBS) Kõn ad jab weeppãn im an ro jet jab bar weeppãn, men in emaroñ karum̦wij kõj ilo iãekwõj in ak kõm̦m̦an ad bõjrak ium̦win jidik iien. El̦aññe jej iioone men in, eokwe bõlen jej aikuj jipañ ñan bar jutak im wõnm̦aanl̦o̦k ilo ãekwõj in. Men in ej kaalikkar bwe enaaj wõr iien me jenaaj tibbok ilo iãekwõj in ilo kõkkar.​—1 Kiiñ 8:46.

5, 6. (1) Etke “ejjel̦o̦k men emaroñ latibñil” juon Kũrjin? Ta eo enaaj jipañe juon Kũrjin ñan an “bar jutak” ñe ej buñ? (2) Etke jet rejjab “bar jutak” ãlikin aer tibbok im buñ?

⁵ Men eo jej kõm̦m̦ane ñe jej tibbok ak buñ, enaaj kaalikkar kain armej rot kõj. Jet rar buñ ak kõm̦m̦an bõd bõtab rar bar jutak im wõnm̦aanl̦o̦k ilo aer karejar ñan Anij. Ak ro jet rar make kããlõt ñan jab ukel̦o̦k im oktak. Jabõn Kõnnaan 24:16 ej ba: “Bwe ri wãnõk ej buñ jiljilimjuon alen, im ej bar jerkak; a ukõji ro ri nana kõn jorrããn.”

⁶ Meñe jej tibbok im buñ ak jemaroñ bar jutak. Toõn wõt ad lõke Jeova, enaaj m̦õn̦õn̦õ in jipañ kõj ñe ewõr ad apañ ak ñe jej kõm̦m̦an bõd. Enaaj ‘kejerkak’ ak kajutak kõj kõnke ejel̦ã bwe jej yokwe e. Ak ro renana rejjab kõn̦aan bar jutak ãlikin aer buñ. Rejjab kõtl̦o̦k an kajoor eo an Anij tõl er im rem̦akoko bwe armej ro an Anij ren jipañ er. Baibõl̦ ej ba bwe “ejjel̦o̦k men emaroñ latibñil” ro rej yokwe ak kaorõk kien Jeova. Mel̦el̦ein men in bwe jemaroñ bar jutak im ettõr ilo iãekwõj in me ej tõll̦o̦k ñan mour indeeo.​—Riit Sam 119:165, UBS.

7, 8. Ta eo juon ej aikuj kõm̦m̦ane bwe Anij en watõke ewãnõk meñe ear tibbok im buñ ak kõm̦m̦an bõd?

⁷ Jet iien unin an juon armej kõm̦m̦an bõd ej kõnke ewõr an m̦õjn̦o̦. Emaroñ lõñ alen an kõm̦m̦ane ejja bõd eo wõt. Meñe  ãindein ak ñe armej in ej bar jutak kajjojo iien ej buñ im m̦ool an ukel̦o̦k im kate e ñan kõm̦m̦ane men eo ejim̦we, eokwe Jeova ej watõke bwe ewãnõk. Ke Ri Israel ro rar ukel̦o̦k im oktak jãn bõd ko aer, Anij ear watõk er bwe rewãnõk. (Aiseia 41:9, 10) Meñe bok in Jabõn Kõnnaan 24:16 ej kõnnaan kõn bõd ko ad, bõtab men eo eaorõk me eoon in ej kwal̦o̦ke ej bwe Jeova enaaj jipañ kõj ñan “bar jerkak.” (Riit Aiseia 55:7.) Jeova Anij im Jijej Kũraij rej lõke kõj bwe jenaaj kate kõj joñan wõt ad maroñ. Kõn men in, rej rõjañ kõj ñan “bar jerkak” ak jutak meñe jej tibbok im buñ.​—Sam 86:5; Jon 5:19.

⁸ Juon rittõr emaroñ tibbok ak buñ ilo iãekwõj eo. Bõtab, emaroñ wõr wõt an iien ñan bar jutak im kam̦õje iãekwõj eo ñe ej m̦õkaj in jutak. Jejjab jel̦ã “raan eo im awa eo” ej jem̦l̦o̦k iãekwõj eo me tũb eo ej ñan mour indeeo. (Matu 24:36) Ak ñe jej kate kõj bwe jen jab tibbok, innem enaaj pidodo ad ettõr wõt ilo iãekwõj in im kajem̦l̦o̦ke. Kõn men in, ewi wãween jemaroñ bõbrae kõj jãn ad tibbok ak buñ?

9. Ta men ko l̦alem jenaaj etali?

⁹ Jenaaj etale l̦alem men ko me rej kõm̦m̦an ad tibbok ak buñ im kabbeer kõj. Men kein rej m̦õjn̦o̦ ko ad, kõn̦aan ko rejekkar, ñe juon ilo eklejia eo ej kalijekl̦o̦k, ñe ro jet rej kaeñtaan ak jum̦ae kõj, im kõn jab weeppãn eo an ro ilo eklejia eo. El̦aññe juon iaan men kein rar kõm̦m̦an am̦ buñ, keememej bwe Jeova el̦ap an meanwõd im eban m̦õkaj an ebbeer jãn eok.

10, 11. Ta kar m̦õjn̦o̦ eo an Devid?

¹⁰ M̦õjn̦o̦ ko ad rej ãinwõt dekã ko rej pãd ilo ial̦ eo jej iãekwõj ie. Mour eo an Kiiñ Devid im rijjelõk Piter remaroñ katakin kõj kõn ruo men ko me rej kõm̦m̦an ad m̦õjn̦o̦. Enañin aolep iien ear pen an Devid dãpij eñjake ko an im jet iien Piter ear mijak ta ko armej renaaj ba kõn e.

¹¹ Ejjab aolep iien Kiiñ Devid ear jel̦ã dãpij eñjake ko an. M̦õjn̦o̦ in an ear tõll̦o̦k e ñan an l̦õñ ippãn Batshiba. Bareinwõt ke Nebal̦ ear kananaik e, ebaj wõt jidik kar m̦an e. Ewõr iien Devid ear jab l̦õmn̦ak m̦okta jãn an kõm̦m̦ane juon men. Meñe ãindein ak ear jab ebbeer in kate e ñan kabuñbũruon Jeova. Im ikijjeen jipañ eo jãn ro jet, Devid ear maroñ “bar jerak” ak jutak ãlikin an kar kõm̦m̦an bõd.​—1 Samuel 25:5-13, 32, 33; 2 Samuel 12:1-13.

12. Meñe Piter ear kõm̦m̦an bõd ak ear jab bõjrak jãn an ettõr ilo iãekwõj eo. Ewi wãween?

¹² Piter ear mijak ta ko armej renaaj ba kõn e. Meñe ear tiljek ñan Jijej im Jeova ak jet iien kõn an kar mijak armej, men in ear tõll̦o̦k e ñan an kõm̦m̦an bõd. Ñan waanjoñak, jilu alen an kar kaarmejjete Jijej im ba ejaje kajjien. (Luk 22:54-62) Tokãlik ear kwal̦o̦k kalijekl̦o̦k ilo an kar watõk bwe jet Kũrjin rem̦m̦anl̦o̦k jãn Kũrjin ro jet. Ear bõd l̦õmn̦ak in an Piter im ro jet remaroñ kar anõke. Ke Paul ear lo men in, ear kauwe Piter im kajju kõnnaan ñan e. (Galetia 2:11-14, UBS) Piter ear ke illu im bõjrak jãn an ettõr wõt ilo iãekwõj eo ñan mour indeeo? Jaab. Ear l̦ap an l̦õmn̦ak kõn naan in kauwe ko jãn Paul, im ear kõm̦m̦an oktak im wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo iãekwõj in.

13. Etke ñe ewõr ad nañinmej men in emaroñ kõm̦m̦an ad tibbok ak ebbeer?

¹³ Jet iien nañinmej eo ad emaroñ juon iaan m̦õjn̦o̦ ko ad. Kõn men in, jet rar bõjrak jãn aer ettõr ilo iãekwõj eo ñan mour. Ñan waanjoñak, juon jeid im jatid kõrã ilo Jepaan ear bõk juon nañinmej el̦ap 17 iiõ ãlikin an kar peptaij. Kõn an kar m̦ad kõn nañinmej eo an, men in ear kõm̦m̦an bwe en m̦õjn̦o̦l̦o̦k tõmak eo an. Tokãlik, ear jako an kwal̦o̦k naan im kweilo̦k. Innem, ruo iaan em̦m̦aan ro rej lale eklejia rar lol̦o̦k e im kakajoor e. Ke kõrã in ear bar jino itok ñan  kweilo̦k ko, em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo rar etal im yokyokwe. Kõn aer kar kwal̦o̦k jouj, kõrã in jeid im jatid ear to̦o̦r mejãn kõn dãnnin kõmjaal̦al̦. Kiiõ, ej wõnm̦aanl̦o̦k im bar ettõr ilo iãekwõj eo.

14, 15. Ñe ewal̦o̦k kõn̦aan ko renana ippãd, ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane? Kwal̦o̦k juon waanjoñak.

¹⁴ Elõñ rar tibbok ak buñ kõn wõt kõn̦aan ko rejekkar. El̦aññe kõn̦aan ko ad rej kajjioñ kapo kõj ñan kõm̦m̦ani men ko renana, jej aikuj kate kõj im kamaat joñan ad maroñ ñan karreoik l̦õmn̦ak ko ad im pokaki kien ko an Anij. Jijej ear ba bwe ñe mejãd ej kejerawiwi kõj jej aikuj itũki im jol̦o̦ke. Im ñe peid ej bar ãindein, jej aikuj bukwe im “jol̦o̦k.” Jej aikuj jol̦o̦k l̦õmn̦ak ko rettoon. Im jej aikuj bõjrak jãn ad kõm̦m̦ani men ko rettoon me remaroñ kabõjrak kõj jãn ad ettõr ilo iãekwõj eo ñan mour.​—Riit Matu 5:29, 30.

¹⁵ Juon jeid im jatid em̦m̦aan me ear dik im rũttol̦o̦k ilo m̦ool eo ej ba bwe ej keememej an kar kõn̦aan ak mejkaiie kõn em̦m̦aan ro. Ear ba bwe aolep iien ear kile an oktak jãn ro jet im ear jab kon̦ an pãd ippãn ro jet. Ke ear 20 an iiõ, ear erom juon regular pioneer im juon ri jipañ ilo eklejia eo. Bõtab, ear kõm̦m̦ane juon bõd el̦ap im kar kajeik e. Ak em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo rar jipañe. Ear jar, katak Baibõl̦ ippãn make, im kate e ñan jipañ armej ro jet. Aolep men kein rar jipañe ñan wõnm̦aanl̦o̦k im ettõr ilo iãekwõj eo ilo kõkkar. Meñe men in ear wal̦o̦k elõñ iiõ ko remootl̦o̦k, ak em̦m̦aan in ej ba: “Ewõr iien ej wal̦o̦k eñjake kein ippa, ak ijjab kõtl̦o̦k bwe ren anjo̦ ioõ. Ijel̦ã bwe Jeova ejamin kõtl̦o̦k bwe menin kapo ko ren kapo kõj el̦ap jãn ad maroñwe. Innem, ij tõmak bwe Anij ej lõke eõ bwe imaroñ tarin̦aek kõn̦aan kein renana.” In jeid im jatid ejjab kõn̦aan bwe jabdewõt men en kapañ e jãn an ettõr ilo iãekwõj eo ñan mour. Ejel̦ã bwe el̦apl̦o̦k an wõr tokjãn mour eo ilo pedetaij eo im eñin unin ej kate kiiõ ñan kijenmej wõt. Ej ba: “M̦ae iien eo ej itok jukjukun pãd eo ekããl, inaaj wõnm̦aanl̦o̦k im tarin̦aek kõn̦aan kein ippa.”

16, 17. (1) Ta eo ear jipañ juon jeid im jatid em̦m̦aan me ear l̦õmn̦ak bwe ekalijekl̦o̦k an ro jet ilo eklejia eo kõm̦m̦an ñane? (2) Ta eo jej aikuj keememej kõn ro ilo eklejia eo im enaaj jipañ kõj ñan jab l̦õkatip?

¹⁶ Ñe ro jet ilo eklejia eo rej kalijekl̦o̦k, men in emaroñ kõm̦m̦an bwe jen l̦õkatip. Juon jeid im jatid em̦m̦aan ilo France im ekõn kar uwaan ro rej lale eklejia, ear ba bwe ekalijekl̦o̦k an kar ro jet ilo eklejia eo kõm̦m̦an ñane. Ear lukkuun illu im ear bõjrak an kweilo̦k im kwal̦o̦k naan. Ruo iaan em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo rar lol̦o̦ke im lukkuun roñjake an kwal̦o̦k l̦õmn̦ak ko an im ta eo ear wal̦o̦k. Rar rõjañe bwe en lõke Jeova im bar kakeememeje bwe men eo el̦aptata an aorõk ej bwe jen kabuñbũruon Anij. Ear roñjake naan in kakapilõk ko aer im tokãlik ear bar jepl̦aak im ettõr ilo iãekwõj eo ñan mour.

¹⁷ Kõj aolep jej aikuj keememej bwe Jijej Kũraij ej eo im Anij ear jitõñe bwe en Bõran eklejia eo. Kõn men in, jen jab watõki men ko armej ro rejjab weeppãn rej kõm̦m̦ani. Baibõl̦ ej ba bwe mejãn Jijej “rej ãinwõt urur in kijeek.” Innem, el̦apl̦o̦k an Jijej mel̦el̦e kõn aolep men ko rej wal̦o̦k ilowaan eklejia eo jãn kõj kõnke ej loi men kein. (Revelesõn 1:13-16) Ñan waanjoñak, jemaroñ l̦õmn̦ak bwe ekalijekl̦o̦k an ro jet ilo eklejia eo kõm̦m̦an ñan kõj. Ak ilo m̦ool emaroñ bõlen bõd ad mel̦el̦e kõn men ko rar wal̦o̦k ak unin aer wal̦o̦k. Jijej ej kajim̦we apañ ko ilo eklejia eo ilo tujim̦we im ilo iien eo ejejjet. Kõn men in, jejjab aikuj kõtl̦o̦k bwe men eo juon armej ear kõm̦m̦ane ñan kõj en kal̦õkatip kõj ak kõm̦m̦an ad tibbok ilo iãekwõj eo.

18. Ewi wãween jemaroñ tiljek wõt ñe ro jet rej kaeñtaan ak jum̦ae kõj?

¹⁸ Bar ruo iaan men ko im rej kõm̦m̦an ad tibbok ak buñ ej ñe ro jet rej kaeñtaan ak jum̦ae kõj im kõn jab weeppãn eo an  ro ilo eklejia eo. Ilo bwebwenato eo an Jijej kõn em̦m̦aan eo ej jeor ine ko, ear kwal̦o̦k bwe jet renaaj buñ ñe rej iioon eñtaan im jum̦ae kõn aer ro doon Anij. Baam̦le ko ad, armej ro ilo bukwõn eo ad, ak kien eo remaroñ jum̦ae kõj ak kaeñtaan kõj kõn ad pãd ilo m̦ool eo. Ak el̦apl̦o̦k an kauwõtata im pidodo an juon armej buñ el̦aññe “ejjel̦o̦k okran ilowaan.” Mel̦el̦ein men in bwe em̦õjn̦o̦ tõmak eo an. (Matu 13:21) Bõtab, el̦aññe jej kate kõj ñan pãd epaake wõt Jeova, innem ennaan eo kõn Aelõñ in Anij enaaj jipañ kõj bwe jen pen wõt ilo tõmak. Innem, ñe kwõj iioon mãlejjoñ ko reppen, kwõn l̦õmn̦ak kõn men ko rej bõktok “nõbar.” (Riit Pilippai 4:6-9.) Jeova enaaj kakajoor kõj bwe jen tiljek wõt ium̦win mãlejjoñ ko bwe jen jab tibbok ak buñ ilo iãekwõj eo ñan mour.

19. Ñe ro jet rej kal̦õkatip kõj, ta eo emaroñ jipañ kõj bwe jen jab l̦õkatip?

¹⁹ Jet rar bõjrak jãn aer karejar ñan Jeova itok wõt jãn kõm̦m̦an ko an ro ilo eklejia eo im rejjab weeppãn. Ak juon emaroñ kar l̦õkatip kõn men ko ro jet rar kõm̦m̦ani me ej ekkar ñan jokãlõt an juon armej. Bõtab, men in ear ko̦kkure bõklõkõt ak l̦õmn̦ak eo an. (1 Korint 8:12, 13) El̦aññe juon ej kal̦õkatip kõj, jenaaj ke illu im etal jãn m̦ool eo? Baibõl̦ ej ba bwe jen bõjrak jãn ad ekajete ro jet im jen jol̦o̦k aer bõd meñe jej l̦õmn̦ak bwe ewõr unin ad illu ippãer. (Luk 6:37) Ñe kwõj l̦õkatip kwõn kajjitõk ippam̦ make, ‘Ij ke ekajete ro jet ekkar ñan wãween eo ij kõn̦aan bwe ren kar kõm̦m̦ane? Inaaj ke etal jãn m̦ool eo kõn wõt an ro jeiũ im jatũ jab weeppãn?’ Ad yokwe Jeova enaaj jipañ kõj ñan jab kõtl̦o̦k bwe men ko ro jet rej kõm̦m̦ani ren kabõjrak kõj jãn ad kajem̦l̦o̦ke iãekwõj eo ñan mour.

20, 21. Ta eo kwõnaaj kõm̦m̦ane ilo iãekwõj eo ej tõll̦o̦k ñan mour indeeo?

²⁰ Kokõn̦aan ke “ettõr ñan jem̦l̦o̦kin iãekwõj eo”? (2 Timote 4:​7, 8, UBS) Eokwe, kwõn katak Baibõl̦ im bok ko jãn doulul eo, kappukot mel̦el̦e ko, im kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men ko kwõj katak kaki. Men in enaaj jipañ eok ñan jel̦ã ta men ko remaroñ kal̦õkatip eok. Akwel̦ap ñan Jeova bwe en lewõj kajoor eo an ñan kakajoor eok. Keememej bwe el̦aññe jej tibbok ak buñ ilo iãekwõj eo, jemaroñ bar jutak im ettõr wõt ñan ñe jetõpar jem̦l̦o̦kin. Jenaaj maroñ katak jãn bõd ko ad bwe en em̦m̦anl̦o̦k wõt ad ettõr ilo iãekwõj eo.

²¹ Baibõl̦ ej kwal̦o̦k bwe el̦aññe jekõn̦aan bõk tũb eo ak mour indeeo, eokwe jej aikuj ettõr ñan jem̦l̦o̦kin iãekwõj eo. Ke jej ettõr, Jeova enaaj letok “aenõm̦m̦an” el̦ap ñan kõj. (Sam 119:165, UBS) Enaaj wõnm̦aanl̦o̦k im enaaj jipañ kõj kiiõ im letok jeraam̦m̦an ko rej ñan indeeo el̦aññe jej kajem̦l̦o̦ke iãekwõj eo.​—Jemes 1:12.