Кузе Библий аралалт кодын

Библий 1900 ий утла ончыч возен пытарыме лийын. Тудо мемнан кечыла марте вашталтыде аралалт кодын. Тиде чынжымак чудо. Вет тудым вашке локтылалтше папирусышто (прессоватлыме тростникыште) да пергаментыште (вольык-янлык коваштыште) возеныт. Тыгак таче шагал еҥ гына Библийым возымо йылмым пала. А эше властьым кучышо еҥ-влак — император гыч тӱҥалын религиозный вуйлатыше марте — уло вийым пыштен, тудым пытараш тӧченыт.

ТИДЕ ӧрыктарыше книга кузе аралалт кодын да эн кумдан палыме лийын? Айста кок фактым веле ончен лектына.

Копийым ыштымаш

Израильтян-влаклан Священный Возымашын эн икымше текстше-влакым ӱшанен пуымо лийын. Нуно тиде свиток-влакым чот аралаш да нунын шуко копийыштым ышташ тыршеныт. Мутлан, израильысе кугыжа-влаклан каласыме лийын: «Тудо, Левит тукым гыч улшо священник-влак дене аралыме книгам налын, шкаланже тиде Законым возен налшаш улеш» (Второзаконие 17:18).

Израильтян-влак гыч шукыжо Возымашым Юмын Мутшылан шотленыт, сандене тудым лудаш йӧратеныт. Лӱмын туныктымо возышо-влак священный текст-влакын копийыштым эскерен ыштеныт. Нунын гыч иктыже — Ездра лӱман Юмын служитлышыже — «тудо Иегован, Израиль Юмын, Моисей гоч пуымо законын копийже-влакым ыштымаште уста лийын» (Ездра 7:6). М. э. VI—VII курымлаште илыше масорет-влак Еврей йылме дене Возымашын але «Тошто Сугыньын» копийым ыштымышт годым текстыш йоҥылышым пурташ огыл манын, эсогыл буква-влакым шотленыт. Тыгай тыршымашлан кӧра Библийын текстше вашталтын огыл да тушман-влакын тудым пытараш тыршымыштым ончыде аралалт кодын.

Мутлан, м. э. деч ончыч 168-ше ийыште Сирийым вуйлатыше Антиох IV Палестиныште кычал мумо Еврей йылме дене Возымашын чыла копийжым пытараш тыршен. Еврей-влакын историйышт нерген ик книгаште ойлалтеш: «Мумо Закон книга-влакым кушкедыныт да йӱлатеныт». «Еврей энциклопедийыште» возымо: «Вуйлатышын кӱштымыжым шуктышо еҥ-влак шке пашаштым тыршен ыштеныт... Кӧн священный книгаже лийын, тудым пуштыныт». Туге гынат Священный Возымашын копийже-влак Палестиныштат, вес эллаштат илыше еврей-влак дене аралалт кодын.

Христиан Грек йылме дене Возымашым (У Сугыньым) возен пытарыме деч вара Юмын шӱлышыжлан кӧра возымо серыш-влакын, пророкла да исторический возымаш-влакын копийышт вашке шаркалалташ тӱҥалыныт. Мутлан, Иоанн шке Евангелийжым Ефесыште але тудын деч тораште огыл возен. Но тиде Евангелийын копийын ик ужашыжым Египетыште Ефес ола деч шӱдӧ километр тораште муыныт (специалист-влакын шонымышт почеш тиде копий Евангелийым возен пытарыме деч вара 50 ий эртымеке ыштыме лийын). Тиде находко теве мом ончыкта: тора кундемлаште илыше икымше христиан-влакын шукерте огыл возымо священный текст-влакын копийышт лийын.

Юмын Мутшо пеш шуко еҥын лийын, сандене тудо Христосын колымыж деч вара икмыняр шӱдӧ ий эртымекат аралалт кодын. Мутлан, м. э. 303-шо ийын 23 февральыште Рим император Диоклетиан эрдене ончен шоген, кузе сарзе-влак ик черкын омсажым пудыртеныт да Священный Возымашын текстше-влакым йӱлатеныт. Христиан-влакын священный книгаштым йӱлатыме дене Диоклетиан шонен, пуйто христианствымат пытарен кертеш. Вес кечылан тудо уло империйыште улшо Библий-влакым погаш да калык ончылан йӱлаташ кӱштен. Но Библийын южо копийже-влак аралалт кодыныт да вара шукемдыме лийыныт. Мемнан кечыла марте грек йылме дене кок Библийын ужашыже-влак кокла гыч шукыжо аралат кодын. Нине экземпляр-влак, очыни, Диоклетианын кӱштымыж деч вара ыштыме лийыныт. Нунын гыч иктыже Римыште аралалтеш, а весыже — Лондонысо Британский книгагудышто.

Але марте библий текст-влакын ик оригиналжат мумо огыл, но уло Библийын але тудын ужашыже-влакын тӱжем дене копий аралалт кодын. Нунын гыч южыжо чот тошто улыт. Копийым ыштыме годым Библийын текстше вашталтын мо? Еврей йылме дене Возымаш нерген ик шанчыеҥ теве мом каласен: «Пеҥгыдын каласаш лиеш, эше ик ожнысо произведеният тынар чот чын кусарен возымо лийын огыл». А Христиан Грек йылме дене Возымаш нерген библий кидвозыш-влак шотышто специалист Фредерик Кеньон каласен: «Библийын оригинал текстшым возымаш ден тудын копийжым ыштымаш коклаште пеш шагал жап эртен. Сандене Библий вашталтын манын шотлашлан нимогай амал уке. Тиде пеҥгыдемда: У Сугыньын книгаж-влаклан ӱшанаш лиеш». Тыгак тудо каласен: «Пеҥгыдын каласаш лиеш, Библийын текстше вашталтын огыл. [...] Нимогай вес ожнысо книга нерген тидым каласаш огеш лий».

Библийым кусарымаш

Библийым шуко йылмыш кусарыме, теве молан тудо тӱняште эн кумдан палыме книга улеш. Тиде Юмын шонен пыштымашыжлан келшен толеш. Тудын тыгай кумылжо: тӱрлӧ калык гыч еҥ-влак Юмым пален налшаш да тудлан «[ш]ӱлыш дене да чын дене кумалшаш улыт» (Иоаннын 4:23, 24; Михей 4:2).

Еврей йылме дене Возымашын икымше кусарымаш грек йылме дене возымо Септуагинта лийын. Тиде кусарымаш Палестина деч тораште илыше да грек йылме дене ойлышо еврей-влаклан ыштыме лийын (Иисусын мландыш толмыж деч кок шӱдӧ ий наре ончыч). Христиан Грек йылме дене Возымашым возен пытарыме деч вара икмыняр шӱдӧ ий эртымеке веле уло Библийым шуко тӱрлӧ йылмыш кусараш тӱҥалыныт. Но вара кугыжа ден священник-влак калык коклаште Библийым шаркалыме олмеш тудым пытараш тыршеныт. Калык духовный пычкемыште кодшо манын, нуно Библийым проста еҥ-влакын йылмыш кусарымаште чаракым шынденыт.

Но лийыныт тыгай еҥ-влак, кудышт властьым кучышо ден священник-влак деч лӱдын огытыл да Библийым шке калыкын йылмыш кусареныт. Тыге, 1530-шо ийыште Оксфордышто тунем лекше англичан улшо Уильям Тиндал Еврей йылме дене Возымашын тӱҥалтыш вич книгажым савыктен луктын. Поктылмашым ончыде, тудо икымше лийын, кӧ Библийым еврей йылме гыч англичан йылмыш кусарен. Тыгак англичан улшо кусарыше-влак кокла гыч Тиндал икымше лийын, кӧ кусарымаш пашаште Юмын Иегова лӱмжым кучылтын. А икымше, кӧ Библийым испан йылмыш кусарен, Касиодоро де Рейне кусарыше лийын. Библийым кусарымылан кӧра тудым католик-влак пушташ тӧченыт. Сандене кусарымаш пашам кошарташлан * тудлан тӱрлӧ эллаште илаш логалын: Английыште, Германийыште, Голландийыште, Францийыште да Швейцарийыште.

Таче Библийым пеш шуко йылмыш кусарат да миллионло экземпляр дене савыктат. Библий аралалт кодын да тӱняште эн кумдан палыме книга лийын. Тиде апостол Петрын каласымыжым пеҥгыдемда: «Шудо кошка, пеледышыже йога, но Господьын шомакше курымеш кодеш» (1 Петрын 1:24, 25).

[Сноско]

[Рамке/Сӱрет-влак]

МОГАЙ БИБЛИЙ КУСАРЫМАШЫМ ОЙЫРЕН НАЛАШ?

Шуко йылмыште икмыняр Библий кусарымаш уло. Южо кусарымашым акрет йылме дене возымо, сандене нуным умылаш йӧсӧ. А вес кусарымаш-влак каласкалымашла койыт, вет тыгай кусарымашым ыштыше еҥ-влак Библийым вашталтыде кусараш огыл, а еҥ-влаклан лудмым куштылемдаш тыршеныт. Тыгак буквальный кусарымаш-влак улыт.

«Священный Возымаш — У тӱнян кусарымаш» англичан йылмыш оригинал Библий гыч кусарыме лийын. Тудым кусарыше-влакын лӱмыштым пале огыл. Англичан йылме дене тиде кусарымаш негызеш Библийым эше 60 наре йылмыш кусареныт. Тыгодымак кусарыше-влак шке кусарымашыштым оригинал Библий дене таҥастареныт. Нунын цельышт — оригинал Библийын текстшым вашталтыде кусараш. Тыгак еҥ-влаклан Юмын Мутшым умылаш куштылго лийже манын, нуно чот тыршат.

Южо йылмызе-влак икмыняр кызытсе Библий кусарымаш-влакым, ты шотыштак «У тӱнян кусарымашым» шымленыт. Йылмызе-влак пален налнешт ыле, нине кусарымашыш вашталтыш-влакым пуртеныт але уке. Шанчызе-влак коклаште Джейсон Бедун лийын. 2003-шо ийыште тудо кок шӱдӧ страницан шымлымашым савыктен луктын. Тудо англичан йылмыш кусарыме индеш Библийым * шымлен. Шымлашлан тудо Священный Возымаш гыч икмыняр ужашым налын. Южо шанчыеҥ-влакын ойлымышт почеш лач нине ужашыш кусарыше-влак шке шонымыштым пуртен кертыныт. Тыгай ужаш-влакым шымлен, Джейсон Бедун лӱмын пуртымо вашталтыш-влакым кычал муаш тыршен. Тидлан тудо англичан йылме дене кажне кусарымашым грек текст дене таҥастарен. Могай иктешлымашым тудо ыштен?

Шуко еҥ ден библеист-влак шонат, пуйто кусарыше-влак «У тӱнян кусарымашыш» шке шонымашыштым пуртеныт. Но Джейсон Бедун теве мом палемден: «Чынжымак „У тӱнян кусарымаш“ оригинал текст гыч буквально кусарыме лийын. Теве молан тудо вес кусарымаш-влак деч ойыртемалтеш». Тиде шанчыеҥлан «У тӱнян кусарымашын» южо ужашыжым кузе кусарыме ок келше гынат, тиде кусарымашым тудо «вес шымлен налме кусарымаш-влак гыч эн чынлан» шотла. Тудын шонымыжо почеш тиде кусарымаш «эн чапле улеш».

Биньямин Кедарын, израильысе шанчыеҥын, «У тӱнян кусарымаш» нерген тыгаяк шонымашыже лийын. 1989-ше ийыште тудо каласен: «Тиде паша ончыктен, мыняр чот кусарыше-влак текстым чын кусараш тыршеныт. [...] ...Мый лӱмын пуртымо ик вашталтышымат эше вашлийын омыл».

Тендан могай Библийым лудмыда шуэш? Кудыжым лудаш куштылго, но тудым чын огыл кусарыме, але кудыжо Юмын Шӱлыш кумылаҥдыме почеш возымо лийын да оригиналын текстшылан келшен толеш? (2 Петрын 1:20, 21). Шке ойырен налза.

[Сноско]

[Сӱрет]

«Священный Возымаш — У тӱнян кусарымаш» шуко йылме дене савыктыме лийын

[Сӱрет]

Масорет-влакын кидвозышышт

[Сӱрет]

Лукан 12:7 почеламутын ужышыже: «Ида лӱд! Те чыла пӧрткайык деч шергырак улыда»

[Иллюстраций-влак нерген информаций]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin