I TUHI tetahi tangata e noho pouri ana: “I ahau e tamariki ana i Ingarangi, i akona ahau kaua e whakaputa i oku whakaaro kia kitea mai. Ka mahara ahau ki taku matua, he hōia i mua, ka whakakati ana ona niho, ka mea ‘Kaua koe e tangi!’ ina pā tetahi mea mamae. Kahore ahau e mahara ana meina taku whaea i kihi, awhi ranei i tetahi o matou nga tamariki (e tokowha katoa). E 56 aku tau ka kite ahau i te matenga o taku matua. I pā ki ahau te taumahatanga o tona ngaromanga. Engari, i te tuatahi, kihai i taea kia tangi ahau.”

I roto i etahi tikanga, ka whakakitea mai o ratou whakaaro. Ahakoa ratou e hari ana, pouri ana ranei, e mohio ana etahi atu e pehea ana o ratou hinengaro. Engari, i etahi takiwā o te ao, i te tokerau o Uropi i Piritene, nga tāngata, ara nga tane, he mea whakaako ki te huna i o ratou whakaaro, ki te peehi i te aronganui, kia noho whakaaio i roto i te taumahatanga. Otira, mehemea kua whakangaro tau i aroha ai, he mea hē ranei ina whakaputaina tou pouri? He aha te kī a te Paipera?

Te Paipēra, na nga Hiperu o te rawhiti i nga takiwā o te Mediterranean i tuhi, he tāngata ngangahau hoki ratou. He maha nga tauira kei reira o etahi i kitea atu to ratou pouri. A Kingi Rawiri i tangi i te mate kohurutanga o tana tama a Amanono. Otira, ‘nui atu to ratou reo ki te tangi.’ (2 Hamuera 13:28-39) I tangi ano hoki ia mo tana tama ngakaurua a Apoharama, i whai atu ki te tango i te kingitanga. Penei te korero a te Paipera: “Na oho pu te mauri o te kingi [Rawiri], a piki ana ki te ruma i runga i te kuwaha, tangi ana: ko tana korero tenei i a ia e haere ana, E taku tama, e Apoharama, e taku tama, e taku tama, e Apoharama! he pai mehemea ko ahau i mate, a kaua koe, e Apoharama, e taku tama, e taku tama.” (2 Hamuera 18:33) Tangi ana a Rawiri, rite tonu ki etahi atu matua. He maha hoki nga wā i penei ai nga mātua ko ratou e mate, i te wāhi o a ratou tamariki! He mea rerekē ina mate te kohungahunga i mua kē i te matua.

He aha te uruparenga a Ihu i te matenga o tana hoa a Raharuhi? Tangi ana ia i a ia ka whakatata ki te urupa. (Hoani 11:30-38) I muri iho, tangi ana hoki a Meri Makarini i a ia e whakatata atu ana ki te urupa o Ihu. (Hoani 20:11-16) He mea tika, te Karaitiana e marama ana ki te tumanako o te Paipera mo te whakaaratanga, e kore ia e ngakau  pakore tōna pouri, pēra i era kahore nei he putake a te Paipera mo a ratou whakapono mo te ahuatanga o te hunga mate. No te mea ia he tangata noa, me ona ahuatanga tonu, te Karaitiana pono, ahakoa tona tumanako ki te whakaaratanga, ka pouri ia, ka tangi hoki i te ngaronga o tetahi i arohatia.—1 Teharonika 4:13, 14.

Pehea to tatou uruparenga i tenei ra? E pakeke ana, e whakamā ana ranei koe ina kitea mai ou whakaaro? He aha kua tūtohutia mai e nga kaitohutohu? A ratou tirohanga hou, i te nuinga, hoi ano e kō rite ana ki te matauranga tawhito i whakaawetia o te Paipera. Ka mea ratou me whakaputa, kaua e araitia te pouri. Ka mahara ano tatou ki nga tāngata pono o onamata, ki a Hopa, Rawiri, me Heremaia, te putanga o a ratou pouritanga kei roto i te Paipera. Kahore rawa ratou i noho puku me o ratou hinengaro. Ehara i te huarahi matau ina whakawehe mai koe i etahi. (Nga  Whakatauki 18:1) Otira, rerekē te puaki o te pouritanga mai i roto i nga tikanga tangata ki tetahi, pehea nei nga whakapono o nga haahi o te wā. *

Pehea ra mehemea ka hiahia koe ki te tangi? He ahuatanga tangata te tangi. Whakamahara ano i te matenga o Raharuhi, a Ihu “ka ngunguru ia, ara tona wairua . . . tangi ana.” (Hoani 11:33, 35) E tohu ana ia he ahua tuturu te tangi, hei whakamāmā i te aurere, hei wewete atu i te mamae.” No reira, he tikanga tonu te tangi ina mate tāu i aroha ai.

E tautokotia ana tenei e tetahi whaea, ko Anne, i mate tana pēpi a Rachel i te SIDS (Sudden Infant Death Syndrome [Mate Kohungahunga Ohorere Tohu Tahi]). Ka kī mai tana tane: “Ko te mea miharo kē, kihai ahau, a Anne ranei i tangi i te nehutanga. Etahi katoa e tangi ana.” Ka whakautu mai a Anne: “He tika, engari kua nui kē tāku tangi, mo maua tahi. Ki taku whakaaro i pā mai te mamaetanga ki ahau i etahi wiki i muri mai i tenei aitua, no taku mahuetanga mai ki te kainga ko ahau anake. Ka tangi ahau pau noa te ra. Engari e whakapono ana ahau i whakamāmā i ahau. I rongo ahau i te painga. Me tangi hoki ahau mo te ngaromanga o taku pēpi. E tino whakapono ana ahau kia tukuna te iwi e pouri ana kia tangi. Ahakoa, he ahua tuturu, ka mea mai etahi, ‘Kaua e tangi,’ kahore tērā e atawhai mai ana.”

Me pehea te whakautu a etahi kua mokemoke i te ngaromanga o tetahi i arohatia? Hei tauira, whakaarohia a Juanita. E matau ana ia pehea nei te whakaaro ina mate he pēpī. Ka rima āna kua materoto. Inaianei kua hapū ano ia. No tana hohiperatanga i muri i tona aitua motokā, ka noho awangawanga ia. E rua wiki i muri mai ka timata ia ki te whakamamae—tōtata. I muri tata ka whanau ia i tana kotiro iti noa iho, ko Vanessa—kō tata atu i te 0.9 kirokarāme tona taimaha. “Tino nui  tōku hari,” e mahara ana a Juanita. “I te mutunga, kua whaea ahau!”

Engari, he poto noa te wā mo tana harihari. E wha ra i muri ka mate a Vanessa. Ka mahara Juanita: “Ka noho puango ahau. Kua tangohia atu tōku whaeatanga. Kahore ano ahau i tutuki. Mamae ana te hoki mai ki te kainga ka kite atu i te rūma i whakapaingia mo Vanessa, me nga kakahu roto hoki i hokona mai mōna. Mo te rua marama i muri mai, ka whakaoraora tonu ahau i tana ra whanau. Kahore ahau i hiahia ki te whakahoa ki tetahi atu.”

I kaha rawa tenei tū? Tera pea e pakeke ana mō etahi kia marama, engari, nga mea kua pā enei mea kia rite ano kia Juanita, e mea ana, i tino tangi ratou mo a ratou pēpi rite ano ki nga mea i noho ora mo tetahi wā. I mua noa atu i te whanautanga o te kohungahunga, hei ta ratou, e arohatia ana e nga mātua. He nohonga motuhake ki te whaea. Mehemea ka mate taua pēpi, te whakaaro o te whaea he tino tangata kua ngaro. Koia nei tenei ko te mea kia marama etahi atu.

Ka whakapuaki mai tetahi whaea i tona hinengaro i te meatanga atu ki a ia, kua mate ohorere tana tamaiti, i te mate ngakau mai i tona whanautanga, ka ono ona tau. “Kua puta ahau i etahi uruparenga i pā ki ahau—te ngoikore, whakateka, whai hara, me te riri ki taku hoa tāne me te takuta mo to raua kore e mohio pehea nei te taimaha o tana ahuatanga.”

Te riri, ko tetahi o nga tohu mo te pouri. Tera pea he pukuriri ki nga tākuta me nga naahi, mea ana, kia nui kē atu ta ratou tiakī i te tupapaku nei. Tena ranei ka takariri ki nga hoa, nga whanaunga, ano nei a ratou korero me a ratou mahi e hē tonu ana. Etahi ano ka whakatakariri ki te mea kua wehe atu mo te mahue noa o tona hauora. E kī ana Stella: “Ka mahara ahau i taku riri ki taku hoa tane no te mea i mohio ahau tena pea ka rerekē. I tino turorotia ia, engari ka whakaririka ia ki nga whakatupato a te takuta.” I etahi wā ano, ka whakatakariri ki tera kua wehe atu no te mea kua mahue mai nga taimahatanga o tona matenga ki nga mōrehu.

Etahi ano ka whai hara i tona riri—arā ka whakawā i a ratou ano mo to ratou whakatakariri. Ko etahi ka mea no ratou te hē i mate ai nga mea i arohaina. “E kore ia e mate,” ka whakaaro tuturu ratou, “meina i tohea e ahau ki a ia kia haere tonu atu ki te  takuta tera ranei” kia “kite i tetahi atu takuta” kia “meatia ia kia pai atu te tiaki i tōna hauora” ranei.

Mo etahi ano, kei kō kē atu ano te whai hara mehemea i mate ohorere, puta noa tāna i arohatia. Ka timata ratou ki te maharahara i nga wā e pukuriri ai ratou, i tautohe ai ranei ki a ia kua wehe nei. Ka penei ranei ratou kahore pea i taea e ratou nga mea e taea mo te tupapaku.

Te tūroa o te wā pouritanga o nga whaea maha e tautoko ana i te nuinga o nga matatau e mea ana, ka mahue mai he wehenga mutu ki nga matua ina mate he kohungahunga, ara ki te whaea.

Te mate o te hoa mārena ka pā he ngaukino rerekē ano i etahi ake, mehemea raua he hunga kakama te noho tahi. Kua tae hoki ki te mutunga o to raua ahua noho tahi, nga haerēre, mahi, nga mahi whakangahau, me te whakawhirinaki.

Whakamarama mai ana a Eunice i te mate ohoreretanga o tana tane i te mate manawa. “Mo te wiki tuatahi i roto ahau i te aronganui matarekereke, ano nei kua mutu tōku whai take. Ahakoa te whakamaatau kai, te kakara, kua ngaro. Engari, mahi tonu te ahua o ōku whakaaroaro, ano nei e tu kē ana. No te  mea i te taha ahau i taku tāne i te wā i a ratou e whai ana ki te whakatatu i a ia mā te whakaora manawa-pukapuka me nga rongoa, kihai hoki i pā ki ahau nga tohu o te whakateka. Otira, i pā mai te tino whakaaro o te hua, ano nei e kite atu ana i te motoka e tahuri ana i te pari, kore ana e taea e ahau te pehea.”

I tangi ia? “Ae ra, i te wā tonu i korerotia ai e ahau nga rau kāri aroha i whiwhi au. I tangi au mo ia kāri. I awhina hoki i ahau i te toenga atu o te ra. Otira, kore rawa e awhina mehemea ka tāruarua te patai e pehea ana ahau. Marama ana, e noho tureikura ana ahau.”

Na te aha i awhina a Eunice kia puta i tōna pouritanga? Hei tana: “Ahakoa kahore ahau i mohio ake, nāku ano te whakataunga, me hikoi tonu ahau i te ara o te oranga. Otira, ko te mea whakamamae tonu ko nga maharahara ki taku tane, tana arohanui ki tōna oranga, hore ia i konei mo nga painga.”

E kī mai ana nga kaituhi o Leavetaking​—When and How to Say Goodbye: “Kaua e tukuna etahi kia whakataki mai me pehea koe, o whakaaro ranei. Rerekē ana te pā o te pouritanga ki te katoa. Ko etahi e whakaaro ana—a ka whakamohio i a koe i ta ratou whakaaro—he nui rawa tou pouri, kahore noa iho ranei. Houhia te rongo, whakawarewaretia. Ina whai atu koe ki te uru atu ki roto i tetahi whakaahuatanga na etahi o te iwi whanui i hanga, ka whakaitia te whakaoranga o tōu aronganui.”

He tika, ia iwi, rerekē ana to ratou titiro ki te pouritanga. Kahore matou e mea ana pai kē tetahi huarahi i tetahi atu mo nga tāngata katoa. Otira, ko te mea e morearea ai ko te noho noiho o te tangata e pouri ana, kore ana e whakahoa atu ki te tino ahuatanga o te wā. I tera wā pea, ka hiahia awhina ia mai i ona hoa aroha. E kī ana te Paipera: “E aroha ana te hoa i nga wa katoa; na, ko te teina, ko te tuakana, i whanau tera mo nga aitua.” No reira, kaua e wehi ki te rapu kaiawhina, me korero hoki, me te tangi.—Nga Whakatauki 17:17.

He ahua tuturu te pouri mo nga ngaromanga, kahore hoki he hē ina kitea mai tou pouritanga e etahi. Engari, tera ano etahi atu patai kia whakaututia: ‘Me pehea taku noho tahi me taku pouritanga? E tika ana ranei kia pā mai nga whakaaro whai hara me te riri? Me pehea ra tooku whaihanga i enei uruparenga? He aha hei awhina i ahau kia ū tonu i te ngaromanga me to pouri?’ A te wahanga a muri atu kua whakaututia enei me era atu patai.