A Elias Hutter: A yiisa Biibl-dãmb ne ebre
YÃMB tõe n karma pĩnd wẽndẽ ebre wã bɩ? Sãmbg kae tɩ y pa tõe ye. Tõe meng tɩ y zɩ n yã Biibl ne ebre ye. La a Elias Hutter kibarã tõe n sõng-y lame tɩ y sũur maneg n yɩ noog ne Biibl-dãmb nins d sẽn tar rũndã-rũndã wã. Yaa bãngd sẽn zĩnd pĩndã. A yiisa Biibl-dãmb a yiib ne ebre.
A Elias Hutter roga yʋʋmd 1553, Gorlitz. Yaa tẽn-bil sẽn be rũndã-rũndã Alemayn wã ne Poloyn la Repiblik Sɛk toadgẽ wã. A Hutter karma Iyena inivɛrsite wã, n zãms ebre, arameyẽ la buud-goam a taaba. A lebga ebre wã karen-saamb Lɛpzig tẽngẽ wã, a sẽn wa n tar yʋʋm 24 bala. A toeema bũmb kẽer karen-biisã zãmsg wɛɛngẽ, tɩ lebg sõma n paase. A wa n paka a toorẽ lekoll Nurãnbɛrg tẽngẽ wã, tɩ karen-biisã ra tõe n paam n zãms ebre wã, gɛrkã, latẽ wã ne Alemayn buud-gomdã yʋʋm a naas pʋgẽ bala. Lekoll a to wall inivɛrsite ra kae n maand a buud ye.
“BŨMBA FÃA PUKDA A NEERMÔ
Yʋʋmd 1587 wã, a Hutter yiisa Biiblã babg ning b sẽn boond tɩ Kãab-kʋdgã ne ebre. A pʋda Biibl-kãng yʋʋr tɩ Derekh ha-Kodesh sẽn dat n yeel tɩ “Sor sẽn welg toore.” Yaa goam sẽn be Ezayi 35:8. Gʋlsmã sẽn yaa to-to Biibl-kãng pʋgẽ wã kɩtame tɩ neb yeel t’a “bũmba fãa pukda a neermã.” La bũmb ning sẽn kɩt tɩ Biibl-kãng yaa sõma wʋsgã, yaa karen-biisã sẽn da tõe n tall-a n zãms ebre wã.
Ned sẽn zãmsd ebre wã sã n da na n karem Biiblã ne ebre, pa nana ye. Pipi, gʋls-biisã pa yembr ne a sẽn mi wã ye. Yiibu, yɩl n bãng gom-biisã yẽg yaa toogo. D rɩk makre ne ebre gom-bil ning sẽn yaa nefɛɛsã. Ebre wã pʋgẽ, b gʋlsd-a-la woto: נפשׁ. Ezekɩyɛll 18:4 pʋgẽ, b reng n gʋlsa ה (ha) n yaool n paas נפשׁ (nefɛɛs), tɩ lebg הנפשׁ (hannefɛɛs). Ned sẽn pa mi ebre wã sã n yã הנפשׁ (hannefɛɛs), a tõe n tagsame tɩ yaa gom-bil sẽn yaa toor fasɩ ne נפשׁ (nefɛɛs). La Biibl ning a Hutter sẽn yiis ne ebre wã ra sõngda sẽn da zãmsd-b ebre wã.
A Hutter sẽn yiis Biiblã ningã pʋgẽ, a maaname tɩ gom-biisã yẽg yaa tagd-tagdo, tɩ b ne rẽ n Ezekɩyɛll 18:4 a Hutter Biiblã pʋgẽ to-to, la b sẽn maan to-to vɛrse wã vẽnegrã sẽn be Les Saintes Écritures. Traduction du monde nouveau (avec notes et références) pʋgẽ.
bake. Woto ra sõngda karen-biisã tɩ b tõe n bãng ebre wã gom-biisã yẽg nana-nana, tɩ buud-gomdã zãmsg lebg nana bilfu. Woto me la b maan Les Saintes Écritures. Traduction du monde nouveau (avec notes et références) tẽngr vẽnegr kẽer pʋgẽ. B gʋlsa gom-biisã yẽg tagd-tagdo. Foto wã wilgda b sẽn gʋlsA YIISA “KÃAB-PAALGÔ NE EBRE
A Hutter wa n yiisa Biiblã babg ning b sẽn da gʋls ne gɛrke, tɩ b boond tɩ Kãab-paalgã ne buud-goam 12, n naag-b taab seb-yɛng pʋgẽ. Yaa yʋʋmd 1599 la a yiis Biibl-kãng Nurãnbɛrge, tɩ b boondẽ tɩ Nurãnbɛrg Poliglot. A Hutter ra ratame n lebg Kãab-paalgã ne ebre n naage. La a yeelame tɩ baa yẽ sã n da sak n na n yiis ligd n yao neb tɩ b lebg Kãab-paalgã ne ebre wã, a ra pa na n paam ned ye. * Rẽ n so t’a yãk yam n na n lebg Kãab-paalgã ne ebre wã a toore. A basa bũmb fãa n na n tʋm tʋʋmdã. Yʋʋm-yɛng pʋgẽ bal la a sa-yã.
Bõe yĩng tɩ Biiblã babg ning b sẽn da gʋls ne gɛrkã a Hutter sẽn lebg ne ebre wã yaa sõma wʋsgo? Yʋʋmd 1891, a Franz Delitzsch sẽn yɩ ebre wã yel-mit yʋʋr sẽn yi wã yeelame: “A Hutter lebgrã wilgdame t’a ra wʋmda ebre wã sõma. Yaa bũmb sẽn da pa wae kiris-nebã sʋka. D segd n ket n geta bũmb kẽer a Biiblã pʋgẽ, bala zĩig fãa, a bãnga gom-biisã yãkre.”
A TƲƲMDÃ BIIS NA N KAOOSAME
A Hutter sẽn lebg Biiblã pa kɩt t’a lebg rakãagr ye. Biibl-dãmb nins a sẽn yiisã pa paam raag sõma ye. La a tʋʋmdã talla yõodo. D ket n nee a tʋʋmdã biis hal ne rũndã. Yʋʋmd 1661, a William Robertson lebs n manega Kãab-paalgã a Hutter sẽn lebg ne ebre wã, n yiisi. Woto la a Richard Caddick me maan yʋʋmd 1798. A Hutter sẽn wa n lebgd Biiblã babg ning b sẽn da gʋls ne gɛrkã, zĩis nins b sẽn da ning Kirios (Zu-soaba) wall Theos (Wẽnnaam), a ledga ne “Zeova” (יהוה, YHVH). A maanda woto, sã n yaa Biiblã babg ning b sẽn da gʋls ne ebre wã goam la b lebs n togs be, pa rẽ bɩ a sã n tagsdẽ tɩ yaa a Zeova yell la b gomda. Neb wʋsg sẽn lebg Kãab-paalgã buud-goam a taab pʋgẽ pa ning Wẽnnaam yʋ-peellã ye. La a Hutter sẽn maanã wilgdame tɩ zemsame tɩ b ning Wẽnnaam yʋ-peellã Kãab-paalgã pʋgẽ.
Y sã n wa karemd Biiblã babg ning b sẽn da gʋls ne gɛrkã, n yã Wẽnnaam yʋ-peellã sẽn yaa Zeova wã be, bɩ y tẽeg a Elias Hutter yelle, la y tags Biibl-dãmb nins a sẽn yiis ne ebre wã sõmblmã yelle.
^ sull 9 Rẽ tɩ bãngdb n da zoe n lebg Kãab-paalgã ne ebre. Wala makre, a Simon Atoumanos sẽn da yaa Bizãans tẽngã moan a ye wã. A lebga Kãab-paalgã ne ebre wã yʋʋmd 1360 sẽnese. A Oswald Schreckenfuchs me lebga Kãab-paalgã ne ebre wã yʋʋmd 1565 sẽnese. Yɩɩ Alemayn soolmã bãngd a ye. B zɩ n yiis Biibl-kãens tɩ nebã paam ye. Rũndã-rũndã, baa a ye ka le be ye.