1, 2. a) Zu-loe-bʋs la d tẽed-n-taas kẽer tara? b) Sogs-bʋs la d na n leoke?

SAAM-BIIG yʋʋr sẽn boond t’a Lize tẽega Burundi tẽngã neb sẽn wa n yik n kʋʋd taabã, n yeele: “Yɩɩ tigis-kãseng wakat la sɩng-yã. Tõnd zakã rãmb ra bee tigsgã zĩigẽ. D wa n nee nebã sẽn zoete, tɩ bug-raadã tar wẽebo. Maam ne m ma-biisã ra yaa tõnd 11, n paas d roagdb a yiibã. D fãa zoeeme n na n paam n põse. Tõnd tõog n dɩka teed bilf bala. Zakã neb kẽer zoe kilo tusr la kobs yoobe, n tɩ zĩnd kãnderefizie pʋgẽ Malawi. Sẽn kell-bã sãeega taaba.”

² Dũniyã gill zugu, yaa sẽn yɩɩd neb milyõ 65 n zoe n bas b zags zabr yĩnga, pa rẽ bɩ b sẽn namsd b buud wall b tũudum yĩnga. B sõorã ra zɩ n ta woto ye. * B sʋkã, neb tusa n yaa a Zeova Kaset rãmba. B bõna b sẽn da tarã fãa la bala. Wʋsg zak rãmb la b zo-rãmb maana kaalem. La zu-loees a taab me la b tara. Yaa zu-loe-bʋse? Bõe la d tõe n maan n sõng d tẽed-n-taas nins sẽn be yel-kãngã pʋgẽ wã tɩ b kell n tũ a Zeova “ne sũ-noogo ”? (Yɩɩn.  100:2) Neb a woto sã n be tõnd tẽngẽ wã n nan pa tũud a Zeova, wãn to la d tõe n taas-b koɛɛgã tɩ kẽ-ba?

3. Bõe n kɩt t’a Zeezi roagdbã tall-a n toeem tẽnga? Bõe n wa n kɩt tɩ pipi kiris-neb kẽer zoe n bas b zagse?

³ A Zeova sẽn wa n kɩt tɩ malɛk keoog a Zozɛf t’a Erood rata biig a Zeezi n kʋ wã, b zoe n tɩ zĩnda Ezɩpt. B paa be n tãag a Erood kũum. (Mat. 2:13, 14, 19-21) Kaoosg zugẽ, yɩɩ tɩlɛ ne a Zeezi karen-biisã tɩ b ‘sãeeg n kẽ Zʋʋde soolem ne Samari soolem pʋsẽ,’ bala b ra namsd-b-la wʋsg b tũudmã yĩnga. (Tʋʋ. 8:1) A Zeezi ra miime tɩ kiris-neb wʋsg na n zoe n basa b zagse. A yeelame: “B sã n nams yãmb tẽn-kãngã, bɩ y zoe n kẽng tẽng a to.” (Mat. 10:23) Sẽn yaa bũmb ning fãa n kɩt tɩ ned zoe n bas a zaka, pa nana ye.

4, 5. Zu-loe-bʋs la sãambã yãta, a) zoeesã sasa? b) b sã n tɩ be kãnderefizie pʋgẽ?

⁴ Zoees a woto sasa, zu-loeesã yaa ka tɛka. Sã n yaa kãnderefizie pʋgẽ la b na n tɩ zĩnd me, zu-loees kõn kong ye. A Gaad yaa a Lize yao bi-ribla. A yeelame: “Tõnd kẽna semen-dãmba, tɩ kũ-rãmbã rɩg soayã zutu. Rẽ tɩ mam tara yʋʋm 12. Mam karsã wa n fɩɩme, hal tɩ m kong n yeel zakã neb a taabã tɩ b loog la b bas-ma. La m baaba pa sak n na n bas-m tɩ rebɛll-dãmbã wa yõk-m ye. A sõng-m lame. Daar fãa, d ra rɩta d sẽn paame. D ra teega a Zeova, n da tar a pʋʋsgo. Wakat ninga, yaa sorã zug mangi la d ra fãsd n dɩtẽ.”—Yɩɩn. 121:1, 2.

⁵ A Lize rãmb zakã neb wʋsg tɩ zĩnda Nasiõzĩni kãnderefizie rãmbẽ n maan yʋʋma. La baa b sẽn ta be wã, zu-loeesã pa sa ye. A Lize lebga tigims sull yel-gɛta. Ad a sẽn yeel kãnderefizie rãmbã pʋgẽ vɩɩmã wɛɛngẽ: “Wʋsg ra pa tar tʋʋm ye. B sẽn da tõe yaa sõs-vɩɩd la goam sẽn pa pak-ba, rãam yũubu, reem nins nebã sẽn tãood n baood ligdã, wagdem la yoobo.” Ra yaa tɩlɛ ne a Zeova Kaset rãmbã tɩ b wɩng ne tũudmã tʋʋmã, sẽn na yɩl n da wa maand wa neb a taabã ye. (Ebre. 6:11, 12; 10:24, 25) B modgame n maan bũmb wʋsg b tẽebã kengr yĩnga, n pa sãam b sẽkã ye. Wʋsg meng lebga so-pakdba. B ra mi n tagsa Israyɛll nebã yelle, n tẽegdẽ tɩ b sẽn yeeb weoogẽ wã talla tɛka. Kɩtame tɩ b ra miẽ tɩ bãmb me na n wa yii kãnderefizie wã pʋgẽ, tɩ kengd b raoodo.—2 Kor. 4:18.

6, 7. a) Kiris-nebã sẽn nong a Zeova wã, b tẽed-n-taas sã n wa rat sõngre, bõe la b maanda? b) Togs-y kibar sẽn wilgd rẽ.

⁶ Tõnd sẽn nong Wẽnnaamã, d nonga d tẽed-n-taasã me. B sã n wa tar zu-loees la d wilgd d nonglem ne-b n tɩ yɩɩda. (Karm-y 1 Zã 3:17, 18.) Pipi kiris-nebã wakate, kom n wa n kẽ Zide soolmã. Kiris-nebã sẽn da be zĩis a taabã kõo b sẽn tare, tɩ b tool b tẽed-n-taasã sẽn be Zide wã. (Tʋʋ. 11:28, 29) Tʋm-tʋmd a Poll ne a Pɩyɛɛr sagla kiris-nebã tɩ b maan taab sãando. (Rom. 12:13; 1 Pɩy. 4:9) Kiris-nebã sã n tog n deeg b tẽed-n-taag sẽn wa n na n kaag-ba, yaa vẽeneg tɩ b tẽed-n-taag sã n zoet n na n põsg a yõor sabab-wẽng yĩnga, wall b sẽn namsd-a wʋsg tũudmã poorẽ, b segd n deeg-a-la neere.—Karm-y Yel-bũn 3:27. *

⁷ Sẽn nan pa kaoose, a Zeova Kaset rãmb tusa, pagb la rap ne kamb zoe n yii Ikrɛn yaanga, zabr yĩnga, la b sẽn da namsd-b tũudmã poorẽ yĩnga. Bʋko, b kʋʋ kẽere. La wʋsg zoe n kẽnga Ikrɛn tẽns a taaba, tɩ sãnda kẽng Risi. D tẽed-n-taasã sẽn be zĩ-kãensã reeg-b-la sãando. Ikrɛn la Risi saam-biisã kell n pa kẽes b toog politikã pʋgẽ, bala b ‘ka dũniyã rẽnd’ ye. B kell n ‘moona koe-noogã’ ne yẽesem.—Zã 15:19; Tʋʋ. 8:4.

8, 9. a) Neb sã n zoe n tɩ be tẽn-zẽnga, zu-loe-bʋs la b mi n tarẽ? b) Bõe yĩng tɩ d segd n tall sũ-mar n sõng-ba?

⁸ Zab wall sabab-wẽns yĩnga, neb kẽer n zoe n kẽng b tẽngã babg a to, tɩ sãnda pʋd n yii tẽngã, n kẽng b sẽn da pa miẽ. Tẽns kẽere, goosneemã geta b yelle, n sõngd-b ne rɩɩbo, fut la gãag zĩisi. La tõe tɩ b pa na n paam rɩɩb b sẽn minim ye. Kẽer sẽn yiẽ wã yaa tʋʋlgo, tɩ b sẽn tɩ beẽ wã yaool n yaa waoodo, tɩ b pa mi b sẽn na n yeelg fut nins tɩ waoodã ra sãag-b ye. Sãnda ra bee tẽn-bilẽ, n zoe n kẽng tẽn-bedrẽ, n pa mi beenẽ rotã teedã tall n tʋm ye.

⁹ Zĩis kẽere, goosneemã sõngda nin-kãensã sẽn na yɩl tɩ b minim be vɩɩmã. La kiis a wãn poor bala, yaa bãmb n segd n ges b mens yelle. Yɩl n tõog n ges b mens yellã tõe n yɩɩ toog wʋsgo. Tags-y n ges-y bũmb nins fãa b sẽn tog n zãms wakat bilf pʋgẽ wã! Wala makre, buud-gomdã, tẽngã laloa-rãmbã, minim kẽere, faktiir la lampo-rãmb yaoobo. Karen-biisã tog n le minima lekoll-paalle. Kambã wubr meng toeemdame. Woto fãa yĩnga, pa segd tɩ y tall sũ-mar n sõng d tẽed-n-taas nins sẽn maood ne zu-loe-kãensã wã, la y gũus n da wa paoog-b sɩda?—Fili. 2:3, 4.

10. D tẽed-n-taas sã n zoe n wa d sẽn beẽ wã, bõe la d tõe n maan n keng b tẽebã? (Ges-y sõsgã sɩngrẽ fotã.)

¹⁰ La tẽns sãnda goosneema mi n maana bũmb kẽere, tɩ rẽ kɩt tɩ yaa toog ne d tẽed-n-taas sẽn zoe n tɩ be be tɩ b paam n bãng d tẽed-n-taasã zĩiga. Taoor-dãmb kẽer baoo tʋʋm n kõ d tẽed-n-taase, la b zãgsame, bala na n kɩtame tɩ b pa tõe n kẽng tigissã ye. Taoor-dãmbã yeel-b lame tɩ b sã n pa sake, b pa na n le paam sõngre, wall b na n yii tẽngã. Kẽer kong n saka rabeem yĩnga, la b sẽn tẽed tɩ sẽn maand kae wã yĩnga. Rẽ n so tɩ d sã n wʋm tɩ d tẽed-n-taas n zoe n wa d sẽn beẽ wã bɩ d segd n bao b zĩig tao-tao. B sã n neẽ tɩ b yellã pak-d-lame, la tɩ d kʋmd-b lame, sõngd-b lame. Kengda b tẽebã me.—Yel. 12:25; 18:24.

11. a) D tẽed-n-taas sã n zoe n wa d sẽn beẽ wa, d tõe n deng n kõ-b-la bõe? b) Bõe la bãmb me segd n maane?

¹¹ Tõe tɩ d na n deng n kõ-b-la rɩɩb ne fut la bũmb a taab sẽn yaa tɩlɛ ne-ba. * Baa d kũunã pa waooge, tõe n talla yõod wʋsg ne-ba. Baa yaa kravat la d kõ saam-biiga. La bãmb me sã n maan sũ-noog ne b sẽn kõt-bã, n pa pʋgd n kotẽ, na n kɩtame tɩ b gãag-soben-dãmbã tõog n ges b yell ne yamleoogo, n paam sũ-noog a pʋgẽ. Yɩta sõma tɩ b mao, n wa tõog n ges b mens yell b toore. Rẽ na n sõngame tɩ bãmb mengã ra wa getẽ tɩ b ka võore, la kɩt me tɩ bãmb ne b tẽed-n-taasã moor da wa yõsg ye. (2 Tes. 3:7-10) Bũmb a taab me la d tõe n maan n sõng-ba.

12, 13. a) D tẽed-n-taas sã n zoe n wa d sẽn beẽ wa, bõe la d tõe n maan n sõng-ba? b) Togs-y kibare.

¹² D sã n na n sõng d tẽed-n-taas a woto, pa tɩlɛ tɩ d tar ligd wʋsg ye. B sẽn dat n tɩ yɩɩd yaa d wilg tɩ d nong-b lame, la d sak n dɩk d sẽkã n sõng-ba. Wala makre, b sã n dat n kẽng zĩiga, d tõe n wilg-b-la b sẽn tõe n maan to-to n ta be. D tõeeme me n sõng-b tɩ b bãng zĩig b sẽn na n paam rɩ-sõng tɩ ligdã me pa toog ye. D tõe n sõng-b lame tɩ b paam tʋʋm-teed kẽere, n tõe n tʋm n paam ligd bilfu, wall y sõng-b tɩ  b zãms nug-tʋʋmde. La sẽn tɩ yɩɩda, d sõng-b tɩ b minim tigingã neba. Y tõe n dɩk-b lame n kẽng tigissã. Yɩta sõma me tɩ y sõng-b tɩ b bãng b sẽn tõe n moon koɛɛgã to-to tõnd sẽn beẽ wã. Y tõeeme n tũ taab n moone.

¹³ Kom-bɩɩs a naas n da zoe n kẽng sãand tiging a ye pʋgẽ, tɩ kãsem-dãmbã sõng-b sõma. B zãms-b-la mobill wẽnebo, b sẽn tõe n tʋm ne ordinatɛɛr to-to, b sẽn tõe n bao tʋʋm to-to, la b sẽn na n maan to-to n paam sẽk n tʋm a Zeova tʋʋmã wʋsgo. (Gal. 6:10) Pa kaoos la b naasã fãa lebg so-pakdb ye. B sẽn paam sõngr woto wã, n paas bãmb mensã sẽn modg ne tũudmã yɛlã, b paamame tɩ b tẽebã pãng paase, tɩ b pa maan wa dũniyã neb ye.

14. a) Kiris-neb nins sẽn zoe-b n tɩ be tẽn-zẽngã me segd n mao ne bõe? b) Togs-y kibare.

¹⁴ Wa kiris-neb a taabã, sẽn zoe-b n tɩ be tẽn-zẽngã me segd n maoome tɩ teedã bɩ ligdã ra wa sãam bãmb ne a Zeova zoodã ye. * A Lize ne a ma-biisã tẽra bũmb b ba wã sẽn maan b sẽn wa n zoet n na n põsã. Sõng-b lame tɩ b bãng tɩ b segd n talla tẽebo. B yeelame t’a yiisa teed a wãnã sẽn da be b korgẽ wã n lob yembr-yembre, hal tɩ wa kell kor-vɩʋʋgo, t’a zẽk-a, n yõgemd a noor la a yeel yaa: “Yãmb miime, te-kãensã ra pa tɩlɛ ne-d ye.”—Karm-y 1 Tɩmote 6:8.

15, 16. Bõe la d tõe n maan a) tɩ keng b tẽebã? b) tɩ b paam belsgo?

¹⁵ D sã n kõ-b rɩɩbo, fut la teed a taaba, yaa sõma. La b sẽn dat n yɩɩd yaa belsgo, la tẽeb kengre. (Mat. 4:4) Kãsem-dãmbã tõe n sõng-b-la rẽ wɛɛngẽ, n ges tɩ b paam siglgã sɛb b buud-gomdã pʋgẽ, la b sõng-b tɩ b bãng saam-biis sẽn gomd b buud-gomdã. Sõngr a woto tara yõod wʋsgo, bala b wʋsg zoe n basa b zak rãmba, b neb la b tigingã. D manesmã segd n sõngame tɩ b yã t’a Zeova nong-b lame, n kʋmd-ba. Sã n pa rẽ, tõe n wa kɩtame tɩ b yõg zood ne b buudã neb sẽn pa tũud a Zeova. (1 Kor. 15:33) Tõnd manesmã sã n kɩt tɩ b neẽ tɩ bãmb ne tigingã neb yaa wa zak a ye neba, d naagda a Zeova n “gũud sãamba.”—Yɩɩn. 146:9.

 ¹⁶ Wa sẽn yɩ to-to a Zeezi ne a roagdbã nengẽ wã, naoor wʋsgo, sẽn zoe-b n yi tẽngã pa tõe n leb be tɩ sẽn da namsd-b bãmbã ket n dɩt naam ye. A Lize yeelame tɩ wʋsg yãa b sẽn kʋ bɩ n yõg b zakã neda, n pa rat n tall b kamb n leb be ye. D sã n deeg d tẽed-n-taas sẽn yã yɛl a woto, segdame tɩ d ning d meng b zĩigẽ, la d wilg “nonglem,” la “nimbãan-zoeere,” ne “sik-m-menga.” (1 Pɩy. 3:8) Kẽer me pa le rat nebã zĩigẽ, wall b zoet yãnd n pa rat n gom namsg ning b sẽn yã wã yelle, sẽn yɩɩd fãa b kambã taoore. Sok-y y meng yaa: ‘Mam sã n da be b zĩigẽ, m na n datame tɩ nebã tall manesem bʋg ne-ma?’—Mat. 7:12.

17. Sẽn zoe-b n bas b tẽngã sã n wʋm koe-noogã, belsd-b lame. Bõe yĩnga?

¹⁷ Neb wʋsg zoe n basa b tẽng zab yĩnga. La wʋsgã sẽn yiẽ wã, b gɩdga a Zeova Kaset rãmbã tũudmã. Bãmb tusa n paamd n wʋmd “Wẽnnaam soolem koɛɛgã,” bala tẽns nins b sẽn kẽngẽ wã, d tẽed-n-taasã moonda koɛɛgã ne yẽesem. (Mat. 13:19, 23) B wʋsg yɛɛ zu-loeesã yĩnga, tɩ yaa wa b “tʋka zɩɩb sẽn yaa zɩsgo.” B wata tõnd tigissã n paamd belsgo, hal n neẽ tɩ ‘Wẽnnaam sɩd bee d sʋka.’—Mat. 11:28-30; 1 Kor. 14:25.

18, 19. D sã n na n taas neb sẽn zoe n wa d tẽngẽ wã Wẽnnaam koɛɛgã, bõe yĩng tɩ d segd n yɩ yam dãmba?

¹⁸ La d sã n na n taas-b koɛɛgã, yaa tɩlɛ tɩ d yɩ “yam dãmb” la “gũus-m-meng” rãmba. (Mat. 10:16; Yel. 22:3) B sã n wa togsd b sũur yell bɩ d maag d yĩng n kelg-ba. D ra gom politik yell ye. D tũ sagls nins Betɛllã la tẽngã taoor dãmb sẽn kõ rẽ wɛɛngẽ wã, la d ra wa bao yell n kõ d meng la d taabã ye. D bao n bãng b tũudmã la minimd kẽer b sẽn nong wʋsgo, la d gũus n da wa maan bũmb n paoog b tũudum wall b minung ye. Wala makre, tẽns kẽere, pagbã tara b sẽn segd n yeelg fut nins tɩ sakd ne nebã. Kɩtame tɩ tẽn-kãens nebã sã n yã pag sẽn pa ning fut a woto buudu, yikda b sũyã. Rẽnd d sã n na n tɩ taas-b koɛɛgã, yɩta sõma tɩ d ning fut sẽn sakd ne-ba, tɩ ra wa yik b sũy ye.

¹⁹ D rat n sõnga sẽn namsd-bã, baa b pa tũud a Zeova. Woto, d maanda wa Samari ned ning yell a Zeezi sẽn gom a yel-bũnd a ye pʋgẽ wã. (Luk 10:33-37) D sã n modg tɩ b wʋm koe-noogã, rẽ la d maan-b neer n tɩ yɩɩda. Kãsem-soab sẽn zoe n sõng neb a woto yeelame: “Yɩta sõma tɩ d togs-b tao-tao tɩ d yaa a Zeova Kaset rãmba, la tɩ d sẽn dat n yɩɩd yaa d sõng-b tɩ b bãng tɩ Biiblã wilgame tɩ manegr n wate. D pa wa n na n sõng-b ne teed wall ligd ye. D sã n pa togs-b woto, kẽer tõe n nonga d zĩigẽ b sẽn dat sõngr yĩng bala.”

20, 21. a) D sã n sõng neb nins sẽn zoe n wa d sẽn beẽ wã, wãn to la nafd-ba? b) Sõsg ning sẽn pʋgdã pʋgẽ, d na n yãa bõe?

²⁰ D sã n wilgd tɩ d nonga “sãambã”, na n sɩd naf-b lame. Saam-bi-poak a ye sɩd kũum poore, yẽ ne a kamb a yoobã zoe n yii Eritre, b sẽn da namsd-b b tũudmã poorẽ wã yĩnga. Saam-bi-poakã yʋʋr la a Alganɛs. Yẽ ne a kambã kẽna rasem a nii n pasg we-raoogo. Yɩɩ yaams tɛkẽ! B wa n baas n taa Sudã. A Alganɛs yeelame: “Saam-biisã gesa tõnd yell sõma wa d yaa b roagdba. B sõng-d lame tɩ d paam dɩɩbo, fut la gãag zĩiga, tɩ d sã n wa rat n kẽng zĩig bɩ b mi n kõ-d ligd tɩ d kẽ mobilli. Sã n pa a Zeova Kaset rãmbã bala, ãnd dãmb n deegd sãamb b zakẽ b tũudum sẽn yaa yembr yĩnga?”—Karm-y Zã 13:35.

²¹ La kamb nins sẽn tũ b roagdbã n tɩ be tẽn-zẽngã yẽ? Sõsg ning sẽn pʋgdã pʋgẽ, d na n yãa tõnd ned kam fãa sẽn tõe n maan n sõng bãmb me tɩ b tũ a Zeova ne sũ-noogo.