Id-​Duttrina tat-​Trinità Kif Żviluppat?

F’DAN il-​punt forsi tistaqsi: ‘Jekk it-​Trinità mhix tagħlim tal-​Bibbja, kif saret duttrina tal-​Kristjaneżmu?’ Ħafna jaħsbu li ġiet ifformulata fil-​Konċilju taʼ Niċeja fis-​sena 325 E.K.

Dak mhux korrett għalkollox, madankollu. Il-​Konċilju taʼ Niċeja tassew afferma li Kristu kien tal-​istess sustanza bħal Alla, u dan poġġa l-​pedament għat-​teoloġija Trinitarjana taʼ iktar tard. Imma ma stabbiliex it-​Trinità, għax f’dak il-​konċilju ma ssemma xejn dwar l-​ispirtu qaddis bħala t-​tielet persuna taʼ sustanza trijuna t’Alla.

Is-​Sehem taʼ Kostantinu f’Niċeja

GĦAL ħafna snin, kien hemm oppożizzjoni kbira fuq bażi Biblika lejn l-​ideja li kienet qed tiżżviluppa li Ġesù kien Alla. Biex jipprova jsolvi l-​kwistjoni, l-​imperatur Ruman Kostantinu sejjaħ lill-​isqfijiet kollha lejn Niċeja. Madwar 300, frazzjoni mit-​total, attwalment attendew.

Kostantinu ma kienx Kristjan. Igħidu li kkonverta iktar tard fil-​ħajja, imma hu ma tgħammidx sa qabel ma wasal biex imut. Dwaru, Henry Chadwick igħid f’The Early Church: “Kostantinu, bħal missieru, kien iqim lix-​Xemx Mhix Mirbuħa; . . . il-​konverżjoni tiegħu m’għandhiex tiġi interpretata bħala esperjenza ġewwinija taʼ grazzja . . . Kienet kwistjoni militari. Il-​fehma tiegħu dwar duttrina Kristjana qatt ma kienet ċara ħafna, imma hu kien ċert li rebħa fil-​battalja kienet tiddependi mill-​għotja taʼ dak Alla tal-​Kristjani.”

Liema sehem kellu dan l-​imperatur mhux imgħammed fil-​Konċilju taʼ Niċeja? L-​Encyclopædia Britannica tirrakkonta: “Kostantinu nnifsu ppresieda, billi b’mod attiv iggwida d-​diskussjonijiet, u personalment ippropona . . . il-​formula kruċjali li tesprimi r-​relazzjoni taʼ Kristu maʼ Alla fil-​kredu maħruġ mill-​konċilju, ‘taʼ sustanza waħda mal-​Missier’ . . . Impressjonati żżejjed mill-​imperatur, l-​isqfijiet, b’żewġ eċċezzjonijiet biss, iffirmaw il-​kredu, ħafna minnhom kontra l-​inklinazzjoni tagħhom.”

B’hekk, is-​sehem taʼ Kostantinu kien kruċjali. Wara xahrejn taʼ dibattitu reliġjuż imqanqal, dan il-​politikant pagan indaħal u ddeċieda favur dawk li qalu li Ġesù kien Alla. Imma għala? Ċertament li mhux minħabba xi konvinzjoni Biblika. “Kostantinu bażikament ma kellu ebda fehma hi x’inhi tal-​mistoqsijiet li kienu qed jiġu mistoqsijin fit-​teoloġija Griega,” jgħid A Short History of Christian Doctrine. Dak li kien jifhem kien li firda reliġjuża kienet thedhida għall-​imperu tiegħu, u hu ried li jissoda d-​dominju tiegħu.

Ebda wieħed mill-​isqfijiet taʼ Niċeja ma sostna xi Trinità, madankollu. Huma ddeċidew biss in-​natura taʼ Ġesù imma mhux is-​sehem tal-​ispirtu qaddis. Kieku t-​Trinità kienet verità ċara tal-​Bibbja, ma kinux huma se jipproponuha f’dak iż-​żmien?

Żvilupp Ieħor

WARA Niċeja, dibattiti fuq is-​suġġett komplew għal għexur taʼ snin. Dawk li kienu jemmnu li Ġesù ma kienx ugwali m’Alla saħansitra ġew fil-​favur għal xi żmien. Imma iktar tard l-​Imperatur Teodosju ddeċieda kontrihom. Huwa stabbilixxa l-​kredu tal-​Konċilju taʼ Niċeja bħala l-​livell għall-​qasam tiegħu u sejjaħ il-​Konċilju taʼ Kostantinopli fis-​sena 381 E.K. biex jiċċara l-​formula.

Dak il-​konċilju qabel li jpoġġi lill-​ispirtu qaddis fuq l-​istess livell bħal Alla u Kristu. Għall-​ewwel darba, it-​Trinità tal-​Kristjaneżmu bdiet tiġi ffokata.

Iżda, saħansitra wara l-​Konċilju taʼ Kostantinopli, it-​Trinità ma saritx kredu aċċettat maʼ kullimkien. Ħafna opponewha u b’hekk ġabu fuqhom infushom persekuzzjoni vjolenti. Kien biss f’sekli iktar tard li t-​Trinità ġiet ifformulata fi kredijiet stabbiliti. The Encyclopedia Americana tinnota: “L-​iżvilupp sħiħ taʼ Trinitarjaniżmu seħħ fil-​Punent, fl-​Iskolastiċiżmu tal-​Medjuevu, meta bdew jipprovaw jagħtu spjegazzjoni permezz taʼ filosofija u psikoloġija.”

Il-​Kredu Atanasjan

IT-​TRINITÀ ngħatat definizzjoni iktar bis-​sħiħ fil-​Kredu Atanasjan. Atanasju kien membru tal-​kleru li appoġġja lil Kostantinu f’Niċeja. Il-​kredu li jġorr lil ismu jiddikjara: “Aħna nqimu Alla wieħed fi Trinità . . . Il-​Missier hu Alla, l-​Iben hu Alla u l-​Ispirtu s-​Santu hu Alla; u madankollu m’humiex tliet allat, imma Alla wieħed.”

Studjużi informati tajjeb jaqblu, madankollu, li Atanasju ma kkomponiex dan il-​kredu. The New Encyclopædia Britannica tikkummenta: “Il-​kredu ma kienx magħruf għall-​Knisja tal-​Lvant qabel is-​seklu 12. Mis-​seklu 17 ’il hawn, studjużi qablu b’mod ġenerali li l-​Kredu Atanasjan ma kienx miktub minn Atanasju (li miet fis-​sena 373) imma kien probabbli kompost fi Franza t’Isfel matul il-​ħames seklu. . . . L-​influwenza tal-​kredu donnha li primarjament kienet fi Franza t’Isfel u fi Spanja fis-​sekli 6 u 7. Kien użat fil-​liturġija tal-​knisja fil-​Ġermanja fid-​disaʼ seklu u xi ftit iktar tard f’Ruma.”

Mela għaddew sekli minn żmien Kristu sakemm it-​Trinità saret aċċettata maʼ kullimkien fil-​Kristjaneżmu. U f’dan kollu, x’kien li ggwida lid-​deċiżjonijiet? Kienet il-​Kelma t’Alla, jew kienu konsiderazzjonijiet klerikali u politiċi? F’Origin and Evolution of Religion, E. W. Hopkins iwieġeb: “Id-​definizzjoni ortodossa finali tat-​Trinità kienet fil-​parti l-​kbira kwistjoni taʼ politika tal-​knisja.”

Apostasija Mbassra

DIN l-​istorja taʼ għajb tat-​Trinità tixraq maʼ dak li Ġesù u l-​appostli tiegħu bassru li kellu jiġri wara ż-​żmien tagħhom. Huma qalu li kellu jkun hemm apostasija, devjazzjoni, waqgħa mill-​qima pura, sal-​miġja lura taʼ Kristu, meta l-​qima vera kellha tiġi restawrata qabel il-​jum taʼ qerda t’Alla fuq din is-​sistema taʼ affarijiet.

Rigward dak il-​“jum,” l-​appostlu Pawlu qal: “Mhux se jiġi jekk l-​ewwel ma tiġix l-​apostasija u jinkixef ir-​raġel taʼ bla liġi.” (2 Tessalonkin 2:​3, 7) Iktar tard, hu bassar: “Meta nkun tlaqt ilpup feroċi se jinvadukom u ma jkollhomx ħniena mill-​merħla. Anki minn fostkom stess se jkun hemm irġiel li jiġu ’l quddiem b’parodija tal-​verità fuq xofftejhom biex iħajru lid-​dixxipli biex isegwuhom.” (Atti 20:​29, 30, JB) Dixxipli oħra taʼ Ġesù wkoll kitbu dwar din l-​apostasija bil-​klassi taʼ kleru tagħha “taʼ bla liġi.”​—Ara, per eżempju, 2 Pietru 2:1; 1 Ġwann 4:​1-3; Ġuda 3, 4.

Pawlu kiteb ukoll: “Iż-​żmien żgur li ġej meta, mhux talli ma jkunux kuntenti b’tagħlim xieraq, imma talli n-​nies se jkunu ħerqana għall-​aħħar novità u jiġbru għalihom infushom serje sħiħa taʼ għalliema skond il-​gosti tagħhom; u mbagħad, minflok ma jisimgħu l-​verità, huma se jduru lejn il-​ħrejjef.”​—2 Timotew 4:​3, 4, JB.

Ġesù nnifsu spjega x’kien hemm wara din il-​waqgħa mill-​qima vera. Hu qal li kien żeraʼ żrieragħ tajbin imma li l-​għadu, Satana, kellu jiżraʼ fil-​għalqa ħaxix ħażin. Mela flimkien mal-​ewwel tnibbit taʼ qamħ, il-​ħaxix ħażin deher ukoll. B’hekk, devjazzjoni mill-​Kristjanità pura kienet mistennija sakemm jasal il-​ħsad, meta Kristu kellu jiddritta l-​affarijiet. (Mattew 13:​24-43) The Encyclopedia Americana tikkummenta: “It-​Trinitarjaniżmu tar-​rabaʼ seklu ma rriflettiex b’mod eżatt it-​tagħlim Kristjan bikri rigward in-​natura t’Alla; kien, għall-​kuntrarju, devjazzjoni minn dan it-​tagħlim.” Fejn, mela, oriġinat din id-​devjazzjoni?​—1 Timotew 1:6.

 X’Influwenzaha

MATUL id-​dinja antika kollha, lura sa żmien il-​Babilonja, il-​qima taʼ allat pagani fi gruppi taʼ tlieta, jew trijadi, kienet komuni. Dik l-​influwenza kienet ukoll prevalenti fl-​Eġittu, fil-​Greċja, u f’Ruma fis-​sekli taʼ qabel, matul, u wara Kristu. U wara l-​mewt tal-​appostli, twemmin pagan bħal dan beda jinvadi lill-​Kristjanità.

L-istoriku Will Durant osserva: “Il-​Kristjanità ma qerditux lill-​paganiżmu; hi adottatu. . . . Mill-​Eġittu ġew l-​idejat taʼ trinità divina.” U fil-​ktieb Egyptian Religion, Siegfried Morenz jinnota: “It-​trinità kienet preokkupazzjoni kbira għal teoloġi Eġizzjani . . . Tliet allat huma magħqudin flimkien u ttrattati bħala esseri wieħed, indirizzati fis-​singular. B’dan il-​mod il-​forza spiritwali taʼ reliġjon Eġizzjana turi rabta diretta mat-​teoloġija Kristjana.”

B’hekk, f’Lixandra, l-​Eġittu, nies tal-​knisja fl-​aħħar tat-​tielet seklu u fil-​bidu tar-​rabaʼ seklu, bħalma kien Atanasju, irriflettew din l-​influwenza hekk kif ifformulaw idejat li wasslu għat-​Trinità. L-​influwenza tagħhom stess infirxet, tant li Morenz jikkunsidra lit-​“teoloġija Lixandrina bħala l-​medjatriċi bejn il-​wirt reliġjuż Eġizzjan u l-​Kristjanità.”

Fil-prefiss taʼ History of Christianity taʼ Edward Gibbon, naqraw: “Jekk il-​Paganiżmu kien mirbuħ mill-​Kristjanità, huwa daqstant veru li l-​Kristjanità kienet korrotta mill-​Paganiżmu. Id-​Dejiżmu pur tal-​ewwel Kristjani . . . kien mibdul, mill-​Knisja taʼ Ruma, fid-​domma li ma tistax tiġi mifhuma tat-​trinità. Ħafna mit-​twemmin pagan, ivvintat mill-​Eġizzjani u idejalizzat minn Platone, kien miżmum bħala li jixraqlu li jiġi emmnut.”

A Dictionary of Religious Knowledge jinnota li ħafna jgħidu li t-​Trinità “hija korruzzjoni mislufa mir-​reliġjonijiet pagani, u mlaqqma għal ġol-​fidi Kristjana.” U The Paganism in Our Christianity jiddikjara: “L-​oriġini tat-​[Trinità] hu għalkollox pagan.”

Hu għalhekk li, fl-​Encyclopædia of Religion and Ethics, James Hastings kiteb: “Fir-​reliġjon Indjana, e.g., niltaqgħu mal-​grupp trinitarjan taʼ Brahmā, Siva, u Viṣṇu; u fir-​reliġjon Eġizzjana mal-​grupp trinitarjan taʼ Osiris, Isis, u Horus . . . Lanqas ma hu biss fir-​reliġjonijiet storiċi li nsibu lil Alla meqjus bħala Trinità. Wieħed jiftakar b’mod partikulari fl-​ideja Neo-Platonika tar-​Rejaltà Suprema jew Aħħarija,” li hija “ppreżentata b’mod trijadiku.” Il-​filosfu Grieg Platone x’għandu x’jaqsam mat-​Trinità?

Platoniżmu

PLATONE, huwa maħsub, għex mis-​sena 428 sas-​sena 347 qabel Kristu. Waqt li hu ma għallimx it-​Trinità fil-​forma preżenti tagħha, il-​filosofiji tiegħu wittew it-​triq għaliha. Iktar tard, nibtu movimenti filosofiċi li inkludew twemmin trijadiku, u dawn kienu influwenzati mill-​idejat taʼ Platone dwar Alla u n-​natura.

Il-pubblikazzjoni Franċiża Nouveau Dictionnaire Universel (Dizzjunarju Universali Ġdid) tgħid dwar l-​influwenza taʼ Platone: “It-​trinità taʼ Platone, li hi stess hija sempliċement arranġament mill-​ġdid taʼ trinitajiet iktar qodma li jmorru lura lejn popli iktar bikrin, tidher li hi t-​trinità filosofika razzjonali taʼ attributi li welldet lit-​tliet persuni divini mgħallma mill-​knejjes Kristjani. . . . Il-​fehma taʼ dan il-​filosfu Grieg dwar it-​trinità divina . . . tistaʼ tinstab fir-​reliġjonijiet [pagani] kollha tal-​qedem.”

The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge turi l-​influwenza taʼ din il-​filosofija Griega: “Id-​duttrini tal-​Logos u tat-​Trinità ħadu s-​sura tagħhom mingħand il-​Padri Griegi, li . . . kienu influwenzati ferm, direttament jew indirettament, mill-​filosofija taʼ Platone . . . Li żbalji u korruzzjonijiet daħlu baxx baxx fil-​Knisja minn dan is-​sors ma jistax jiġi miċħud.”

The Church of the First Three Centuries igħid: “Id-​duttrina tat-​Trinità kienet taʼ formazzjoni gradwali u komparattiva taʼ iktar tard; . . . kellha l-​oriġini tagħha f’sors għalkollox barrani minn dak tal-​Iskrittura Lhudija u Kristjana; . . . kibret, u ġiet imlaqqma għal ġol-​Kristjanità, permezz taʼ jdejn il-​Padri Platonisti.”

Sa tmiem it-​tielet seklu E.K., il-​“Kristjanità” u l-​filosofiji Platoniċi ġodda saru magħqudin b’mod inseparabbli. Bħalma jistqarr Adolf Harnack f’Outlines of the History of Dogma, id-​duttrina tal-​knisja saret “b’għeruq fondi fil-​ħamrija tal-​Ħelleniżmu [ħsieb Grieg pagan]. B’hekk hija saret misteru għall-​maġġoranza l-​kbira tal-​Kristjani.”

Il-knisja sostniet li d-​duttrini ġodda tagħha kienu bbażati fuq il-​Bibbja. Imma Harnack igħid: “Fir-​rejaltà għamlet leġittima f’nofsha l-​ispekulazzjoni Ħellenika, l-​idejat u drawwiet superstizzjużi taʼ qima-misteru pagan.”

Fil-ktieb A Statement of Reasons, Andrews Norton igħid dwar it-​Trinità: “Nistgħu nsibu l-​bidu tal-​istorja taʼ din id-​duttrina, u niskopru s-​sors tagħha, mhux fir-​rivelazzjoni Kristjana, imma fil-​filosofija Platonika . . . It-​Trinità mhix duttrina taʼ Kristu u l-​Appostli tiegħu, imma ħrafa tal-​iskola tal-​Platonisti li ġew wara.”

B’hekk, fir-​rabaʼ seklu E.K., l-​apostasija mbassra minn Ġesù u l-​appostli ġiet fl-​aqwa tagħha. L-​iżvilupp tat-​Trinità kien biss evidenza waħda taʼ dan. Il-​knejjes apostati bdew iħaddnu wkoll idejat pagani oħra, bħalma hu n-​nar tal-​infern, l-​immortalità tar-​ruħ u l-​idolatrija. B’mod spiritwali, il-​Kristjaneżmu kien daħal fil-​medjuevu mbassar tiegħu, iddominat minn klassi klerikali taʼ “raġel taʼ bla liġi” li kienet qed tikber.​—2 Tessalonkin 2:​3, 7.

Il-​Profeti t’Alla Għala Ma Għallmuhiex?

GĦALA, għal eluf taʼ snin, ħadd mill-​profeti t’Alla ma għallem lin-​nies tiegħu dwar it-​Trinità? L-​iktar l-​iktar, ma kienx Ġesù juża l-​abbiltà tiegħu bħala l-​Għalliem il-​Kbir biex jagħmel it-​Trinità ċara għas-​segwaċi tiegħu? Kien sejjer Alla jnebbaħ mijiet taʼ paġni taʼ Skrittura u madankollu ma juża xejn minn dan it-​tagħlim biex igħallem it-​Trinità kieku kienet id-​“duttrina ċentrali” tal-​fidi?

Għandhom il-​Kristjani jemmnu li sekli wara Kristu u wara li kien nebbaħ il-​kitba tal-​Bibbja, Alla kien se jappoġġja l-​formulazzjoni taʼ duttrina li ma kinetx magħrufa għall-​qaddejja tiegħu għal eluf taʼ snin, waħda li hi “misteru li ma tistax tifhmu” “’il bogħod mir-​raġunar uman,” waħda li rridu nammettu li kellha sfond pagan u kienet “fil-​parti l-​kbira kwistjoni taʼ politika tal-​knisja”?

It-testimonjanza tal-​istorja hija ċara: It-​tagħlim tat-​Trinità huwa devjazzjoni mill-​verità, apostatizzar minnha.

 [Kumment f’paġna 8]

‘It-​Trinitarjaniżmu tar-​rabaʼ seklu kien devjazzjoni minn tagħlim Kristjan bikri.’—The Encyclopedia Americana

 [Kaxxa f’paġna 9]

“It-​Trijadi tal-​Allat il-​Kbar”

Bosta sekli qabel żmien Kristu, kien hemm trijadi, jew trinitajiet, taʼ allat f’Babilonja u l-​Assirja tal-​qedem. Il-​“Larousse Encyclopedia of Mythology” Franċiża tinnota trijad wieħed bħal f’dawk l-​inħawi tal-​Mesapotamja: “L-​univers kien maqsum fi tliet reġjuni li kull wieħed minnhom sar id-​dominju taʼ alla wieħed. Is-​sehem taʼ Anu kien is-​sema. L-​art kienet mogħtija lil Enlil. Ea sar il-​ħakkiem tal-​ilmijiet. Flimkien huma kienu jifformaw it-​trijad tal-​Allat il-​Kbar.”

 [Kaxxa f’paġna 12]

It-​Trinità Ħindu

Il-​ktieb “The Symbolism of Hindu Gods and Rituals” igħid dwar trinità Ħindu li eżistiet sekli qabel Kristu: “Siva huwa wieħed mill-​allat tat-​Trinità. Jintqal li hu l-​alla tal-​qerda. Iż-​żewġ allat l-​oħra huma Brahma, l-​alla tal-​ħolqien u Vishnu, l-​alla tal-​manteniment. . . . Biex jindika li dawn it-​tliet proċessi huma ħaġa waħda t-​tliet allat huma magħqudin flimkien f’forma waħda.”—Ippubblikat minn A. Parthasarathy, Bombay.

[Stampa f’paġna 8]

“Kostantinu bażikament ma kellu ebda fehma hi x’inhi tal-​​mistoqsijiet li kienu qed jiġu mistoqsijin fit-​teoloġija Griega.”​—A Short History of Christian Doctrine

 [Stampi f’paġna 10]

1. Eġittu. Trijad taʼ Horus, Osiris, Isis, it-​2 millennju Q.E.K.

2. Babilonja. Trijad taʼ Ixtar, Sin, Xamax, it-​2 millennju Q.E.K.

3. Palmyra. Trijad taʼ alla qamar, Mulej tas-​Smewwiet, alla xemx, ċ. l-​1 seklu E.K.

4. Indja. It-​Trijun Ħindu taʼ rjus alla, ċ. is-​7 seklu E.K.

5. Kampuċja. It-​Trijun Buddist taʼ rjus alla, ċ. is-​seklu 12 E.K.

6. Norveġja. Trinità (Missier, Iben, spirtu qaddis), ċ. is-​seklu 13 E.K.

7. Franza. Trinità, ċ. is-​seklu 14 E.K.

8. Italja. Trinità, ċ. is-​seklu 15 E.K.

9. Ġermanja. Trinità, ċ. is-​seklu 19 E.K.

10. Ġermanja. Trinità, is-​seklu 20 E.K.