ကမ္ဘာ့ဖြစ်ရပ်အကဲခတ်

မိခင်နို့ရည်သည် အကောင်းဆုံး

“နို့ရည်သည် ဆေးဝါးအားလုံး၏မိခင်ဖြစ်သည်” ဟု နယူးစ်ဝိခ် မဂ္ဂဇင်းကဆို၏။ “ယင်းကိုသောက်သုံးသောကလေးများသည် ဦးနှောက်ကောင်းစွာဖွံ့ဖြိုးရန်အတွက် သူတို့လိုအပ်သည့် အာဟာရဓာတ်များကိုရရှိသည့်အပြင် သွေးမတည့်ခြင်းနှင့် ရောဂါကူးစက်ခြင်းမှသည် ဝမ်းလျှောခြင်း၊ နှင်းခူနှင့် အဆုတ်ရောင်နာအထိ အရာအားလုံး၏အန္တရာယ်ကို လျော့နည်းစေသည်။” ထို့ကြောင့် အမေရိကန်သူငယ်နာကုဆေးပညာသင်ကျောင်းနှင့် အမေရိကန်အစားအစာအသင်းက မိခင်များအား မွေးကင်းစကလေးကို အနည်းဆုံးတစ်နှစ်အထိ နို့တိုက်ရန်တိုက်တွန်းသည်။ “သို့တိုင် ဤထူးကဲသောစွမ်းပကားကို သိပ်အသုံးမပြုကြပါ” ဟု နယူးစ်ဝိခ် ကဖော်ပြသည်။ အဘယ်ကြောင့်နည်း။ အများအားဖြင့် သတင်းပေးမှားမှုကြောင့်ဖြစ်၏။ အချို့သောမိခင်တို့သည် မိမိတို့၏ကလေးများ ကျန်းမာသန်စွမ်းနေစေရန် နို့အလုံအလောက်မထွက်မည်ကို စိုးရိမ်ကြသည်။ အခြားသူတို့မူ စောစောကတည်းက ဖြည့်စွက်အစားအစာများလိုအပ်သည်ဟု ယူမှတ်ကြသည်။ “အမှန်ဆိုသော် မိခင်အများစုသည် မာသောအစာကို တဖြည်းဖြည်း ဖြည့်စွက်ကျွေးပေးရသည့် ခြောက်လအချိန်ထိမရောက်မချင်း ကလေးတစ်ဦး၏အာဟာရလိုအပ်မှုမှန်သမျှကို ဖြည့်ဆည်းပေးနိုင်သည်။ ထို့အပြင် အခြားမည်သည့်အစာကိုပင်စားနေပါစေ ၂ နှစ်မျှလောက်ကလေးများပင် မိခင်၏နို့ရည်တွင်ပါသည့် ပဋိပစ္စည်းများနှင့် အဆီအက်ဆစ်များမှ အကျိုးရရှိနိုင်သည်” ဟုဆောင်းပါးကဖော်ပြသည်။ မိခင်များအတွက်လည်း အကျိုးကျေးဇူးများရှိ၏– နို့တိုက်ကျွေးခြင်းသည် ရင်သားကင်ဆာအဖြစ်နည်းစေကာ မီးဖွားပြီးနောက် ကိုယ်အလေးချိန်အမြန်ကျစေသည်။

ဆင်းရဲနွမ်းပါးမှု—⁠မည်သည့်နိုင်ငံကိုမျှမျက်နှာသာမပေး

အင်တာနေရှင်နယ် ဟယ်ရယ်လ် ထရီဘျွန်း သတင်းစာအရ မကြာသေးသော ကုလသမဂ္ဂအစီရင်ခံစာတစ်စောင်က ဆင်းရဲနွမ်းပါးမှုသည် ကမ္ဘာ့အချမ်းသာဆုံးနိုင်ငံများ၌ပင် တိုးများလာကြောင်း ဖော်ပြသည်။ စက်မှုထွန်းကားသောနိုင်ငံများရှိ လူများစွာသည် အလုပ်အကိုင်၊ ပညာရေးနှင့် ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုကဲ့သို့သော “အခြေခံလူ့လိုအပ်ရာများ” ချို့တဲ့နေသည်။ အစီရင်ခံစာအရ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုလူဦးရေ၏ ၁၆.၅ ရာခိုင်နှုန်းသည် နွမ်းပါးစွာနေထိုင်ကြရသည်။ ဗြိတိန်နိုင်ငံတွင်မူ ၁၅ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်၏။ စက်မှုကမ္ဘာတွင် သန်း ၁၀၀ သည် အိုးမဲ့အိမ်မဲ့၊ ၃၇ သန်းသည် အလုပ်လက်မဲ့ဖြစ်ကာ သန်း ၂၀၀ နီးပါးမှာမူ “ပျမ်းမျှသက်တမ်း ၆၀ ပင်မပြည့်” ကြတော့ပေ။

တကယ်ပွေ့ဖက်ချင့်စဖွယ်မရှိ

“ခြင်္သေ့ သို့မဟုတ် ကျွဲရိုင်းသည် အာဖရိကတွင် အန္တရာယ်အရှိဆုံးတိရစ္ဆာန်ဖြစ်သည်ဟု သင်ယူဆလျှင် ရေမြင်းအကြောင်းကိုလည်း ပြန်စဉ်းစားကြည့်ပါဦး” ဟု သည်ဝေါလ်စထရိဂျာနယ် ကဖော်ပြသည်။ ကာတွန်းများနှင့် ကလေးပုံပြင်များက ဖော်ရွေပြီးပျော်မြူးနေတတ်သည့်ရေမြင်းများကို အသားပေးဖော်ပြကာ ယင်းတို့သည် အဆာသွတ်ထားသောအရုပ်များအဖြစ် ရေပန်းစားသော်လည်း အာဖရိကတွင် ရေမြင်းများကြောင့် အသက်ဆုံးရမှုသည် အခြားမည်သည့်တိရစ္ဆာန်ထက်မဆို သာ၍များသည်။ ဤတိုက်ပေါ်တွင် အန္တရာယ်အရှိဆုံးနေရာမှာ “ရေမြင်းနှင့် ၎င်း၏ရေထဲအသွားလမ်းကြောင်းတို့၏ကြား” နှင့် “နောက်ဖြစ်နိုင်သည့်နေရာတစ်ခုမှာ မိခင်ရေမြင်းနှင့် ယင်း၏သားငယ်ကြား” ဖြစ်သည်ဟု လမ်းပြများကဆိုသည်။ ရေမြင်းများသည် မြစ်အလယ်ရေနက်ပိုင်းအနီးတွင် တစုတစည်းတည်း ငြိမ်ချက်သားကောင်းကာ ပျင်းရိလေးတွဲ့နေပုံရသော်လည်း ၎င်းတို့သည် သူတို့၏နယ်မြေကို အလွန်သိကာ ရုတ်တရက်တိုက်ခိုက်ခံရသည့်အခါ သို့မဟုတ် စိန်ခေါ်ခံရသည့်အခါ အလွန်ရန်မူတတ်သည်။ ၎င်းတို့သည် အလွန်ခွန်အားရှိ၏။ “ဒေါသူပုန်ထနေသောရေမြင်းတစ်ကောင်သည် မိကျောင်းတစ်ကောင်ကို နှစ်ပိုင်းဖြစ်အောင်ကိုက်နိုင်သည်။ လှေတစ်စင်းကိုလည်း ကြေမွသွားအောင်ကိုက်နိုင်သည်” ဟုလမ်းပြတစ်ဦးကဆိုသည်။ သို့ဖြစ်လျှင် ရေမြင်းများကြားတွင် အဘယ်ကြောင့်လှေဖြင့်သွားနေကြသနည်း။ ယင်းသည် မြစ်နှင့် ကမ်းခြေရှိတိရစ္ဆာန်များ၏ ခမ်းနားလှပသည့် မြင်ကွင်းများကိုရှုစားရကာ “ဤဒေသများတွင် ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသည်များ လိုက်စားသည့်အရာအချို့– ဥပမာအနေနှင့် ဗစ်တိုရီးယားရေတံခွန်တံတားပေါ်မှ ဘန်ချီကြိုးဖြင့်ပေ ၃၅၀ ခုန်ချသည့်ကစားနည်းထက် အန္တရာယ်နည်းနိုင်သည်” ဟုလမ်းပြများကဆိုသည်။

အကြိုမီးလောင်တိုက်သွင်းခြင်း သတိပေးအချက်ပြများပြန်ပေါ်လာ

တိုရွန်တိုစတား သတင်းစာအရ “ဤခေတ်တွင် လူ့အခွင့်အရေးအလွဲသုံးစားပြုသည့် ထိတ်လန့်ဖွယ်အသွင်များရှိနေသည်၊ ယင်းတို့က မီးလောင်တိုက်သွင်းခြင်းကို ကြိုတင်အရိပ်ပြခဲ့သည့် ၁၉၃၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ၏မနှစ်သက်ဖွယ်ကာလကို ကောင်းစွာပြန်မှတ်မိစေသည်” ဟုမက်ဂေးလ်တက္ကသိုလ်ဥပဒေပါမောက္ခနှင့် ကနေဒီယန်ဟဲလ်စင်ကီ စောင့်ကြပ်ရေးအဖွဲ့၏ တွဲဖက်သဘာပတိ အာဝန်ကော့တ်လာ ကဆိုသည်။ လူ့အခွင့်အရေးများဆိုင်ရာ ဟဲလ်စင်ကီဖယ်ဒရေးရှင်း၏ ၄၁ နိုင်ငံတွင်ပြုလုပ်ခဲ့သောလေ့လာမှုတစ်ရပ်က ရှင်းနေသောအန္တရာယ်အချက်ပြတစ်ခု—⁠လူနည်းစုကိုမုန်းတီးသည့်အပြောအဆို သိသိသာသာတိုးများလာခြင်း—⁠ကိုမီးမောင်းထိုးပေးကြောင်း ၎င်းကဆို၏။ များသောအားဖြင့် အသံလွှင့်သူများနှင့် အစိုးရစာပေများက မုန်းတီးမှုကိုလှုံ့ဆော်ပေးခြင်းကြောင့် လူနည်းစုများ နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းခံရကြသည်။ ခေတ်ရေစီးကြောင်းနှင့်ပတ်သက်၍ ကော့တ်လာက “ဒါ ကျွန်တော်တို့မရသေးတဲ့ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ရဲ့ သင်ခန်းစာတစ်ခုပဲ” ဟုဆိုခဲ့သည်။ နောက်ထပ်မေ့နေသည့်သင်ခန်းစာတစ်ခုမှာ “အလေးဂရုမပြုသည့်ပြစ်မှု၊ မြုံထားမှု” တို့ဖြစ်သည်ဟု သူကဆိုခဲ့သည်။

ကလေးများ—⁠စစ်၏သားကောင်များ

“ယူအဲန်အထူးကိုယ်စားလှယ် အိုလာရာအိုတူးန်အူး ၏အဆိုအရ နောက်ဆုံးဆယ်စုနှစ်တွင် စစ်ပွဲများနှင့် ပဋိပက္ခများကြောင့် ကလေးနှစ်သန်းအသက်ဆုံးရှုံးကာ တစ်သန်းထက်မက မိဘမဲ့ကလေးများဖြစ်ခဲ့ရပြီး အခြားခြောက်သန်းမှာ ပြင်း ပြင်းထန်ထန်ထိခိုက်ဒဏ်ရာရ သို့မဟုတ် ကိုယ်အင်္ဂါချို့ယွင်းခဲ့ရသည်” ဟုဂျာမန်နေ့စဉ် ဂရေဗနာ စိုက်တူးန် သတင်းစာကဖော်ပြသည်။ ယူအဲန်လုံခြုံရေးကောင်စီက ကလေးများအား ရန်လိုစိတ်၏ပစ်မှတ်ဖြစ်စေသည့် လုပ်ရပ်အားလုံးကို ပြစ်တင်ရှုတ်ချခဲ့သည်။ အထူးစိုးရိမ်စရာကား စစ်သားများအဖြစ် အသုံးခံနေရသည့်ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ ကလေး ၃၀၀,၀၀၀ ကျော်အတွက်ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့ထဲမှများစွာက စစ်မှုထမ်းရန် အကျပ်ကိုင်ခံခဲ့ရသည်ဟုဆိုကာ ၎င်းတို့ထဲမှသုံးပုံတစ်ပုံမှာ မိန်းကလေးများဖြစ်ကြသည်။ များသောအားဖြင့် ကလေးစစ်သားများသည် အသေခံလုပ်ကြံသူများအဖြစ် အသုံးခံရကြသည်။ အစိုးရနှင့်မဆိုင်သောအဖွဲ့အစည်းများမှ တည်ထောင်ခါစညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့တစ်ဖွဲ့သည် စစ်သားများအတွက် အနိမ့်ဆုံးအသက်ကို ၁၈ နှစ်သို့တိုးမြှင့်ပေးမည့် နိုင်ငံတကာကျင့်ထုံးတစ်ရပ်ပြဋ္ဌာန်းရန် တောင်းဆိုနေသည်။

ဝက်ဘ်ကွန်ရက်ပေါ်ရှိဗာတီကင်

၁၉၉၄ တွင် ဗာတီကင်သည် အင်တာနက်တွင် ဝက်ဘ်ဆိုက်တစ်ခုဖွင့်ရန် စာချုပ်တွင် လက်မှတ်ထိုးခဲ့သည်။ ယခုအခါ တိုက်ရိုက်အာပတ်ဖြေခြင်း၊ ဘာသာရေးကိစ္စများအပေါ် “သံသယတစ်စုံတစ်ရာ” နှင့်ပတ်သက်၍ . . . တိုင်ပင်ဆွေးနွေးခြင်းကဲ့သို့သော ဘာသာရေးလုပ်ငန်းများကို အင်တာနက်ဖြင့်လုပ်ဆောင်နိုင်ပြီဟု အဲလ် ဖီနန်စီယဲရို သတင်းစာကဖော်ပြသည်။ ဆိုက်တစ်ခုတွင် “စိုင်းဘားကက်သလစ်များ” က သူတို့အတွက်ဆုတောင်းပေးရန် တောင်းဆိုနိုင်သည်။ ပုပ်ရဟန်းမင်းကြီး၏ တနင်္ဂနွေဆုတောင်းမေတ္တာပို့သချက် တိုက်ရိုက်ထုတ်လွှင့်မှုကိုလည်း ကြည့်ရှုနိုင်သည်။ ထို့အပြင် “ဘာသာရေးပစ္စည်းများ ရောင်းဝယ်နိုင်သည့်အခွင့်အလမ်းများ” ကိုလည်းကြော်ငြာပေးသည်။ “ပြဿနာမှာ ကက်သလစ်ပေ့ဂျက်စ်များကို ကြည့်ရှုသူအလွန်နည်းခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ ဗာတီကင်ပေ့ဂ်ျကို ကြည့်ရှုသူမှာ တစ်နေ့လျှင် ၂၅ ဦးပင် မပြည့်ပါ၊ ကြည့်ရှုသူအများစုမှာ ကက်သလစ်သတင်းထုတ်ပြန်သူများဖြစ်ကြသည်” ဟု အဲလ် ဖီနန်စီယဲရို ကဖော်ပြသည်။

ဆက်၍သာဖျားနေချင်

“တီဘီရောဂါသည် ကမ္ဘာ့နံပါတ် ၁ လူသတ်ကောင်ဖြစ်နေလျက်ပင်” ဟု ကိပ်တိုင်းမ်စ် သတင်းစာက ဖော်ပြသည်။ ၎င်းရောဂါသည် တောင်အာဖရိကရှိ အလွန်ဆင်းရဲနွမ်းပါးသူများတွင် အဖြစ်များကာ ထိုတွင်ရှိသော ၁၃,၀၀၀ ကျော်တို့၏အသက်ကို နှစ်စဉ်ခြွေယူပြီး များစွာသောသူတို့ကိုလည်း အလုပ်မလုပ်နိုင်လောက်အောင် ဖျားနာစေသည်။ ဖျားနာသူများအတွက် အစိုးရက မသန်မစွမ်းထောက်ပံ့ကြေးပေးကာ တီဘီရောဂါကုသမှုများ ပြုလုပ်ပေးသည်။ သို့သော် အလုပ်အကိုင်ရှားပါးပြီး လုပ်ခနည်းသောကြောင့် လူနာအချို့သည် ငွေကြေးအထောက်အပံ့များဆက်ရရှိရန် သူတို့၏တီဘီရောဂါကို ဆက်မကုသတော့ဖို့ဆုံးဖြတ်ကြသည်။ “ထောက်ပံ့ငွေသည် သူတို့လုပ်သည့်ကျပန်းအလုပ်များမှရသောလုပ်ခထက် ၁၀ ဆခန့်ရှိသည်။ သူတို့သည် ငွေမည်မျှရနိုင်သည်ကိုသိမြင်လာသည်နှင့် ကျန်းမာနေခြင်းထက် ဖျားနာနေခြင်းက သာ၍ကောင်းသည်ဟု ယူမှတ်ကြသည်” ဟုတောင်အာဖရိက တီဘီကြည့်ရှုစောင့်ရှောက်ရေးအဖွဲ့ဒါရိုက်တာဖြစ်သူ ရီးအာ ဂရန့်တ် ကရှင်းပြသည်။

အိပ်ငိုက်သောယာဉ်မောင်းများ

“အိပ်ငိုက်သောယာဉ်မောင်းများသည် အရက်မူးသောယာဉ်မောင်းများကဲ့သို့ပင် အန္တရာယ်ရှိသည်ဟု ကျွမ်းကျင်သူအချို့ကဆိုကြောင်း၊ [မော်တော်ယာဉ်] တိုက်မှုများတွင် အိပ်ငိုက်ခြင်းပါဝင်ပတ်သက်နေသောကဏ္ဍကို များသောအားဖြင့် လျှော့တွက်ကြရာ အိပ်ငိုက်သောယာဉ်မောင်းများသည် အဓိကကျသောပြည်သူ့ကျန်းမာရေးနှင့် လုံခြုံရေးကို အန္တရာယ်ဖြစ်စေကြောင်း” အမေရိကန်ဆေးဘက်ဆိုင်ရာအဖွဲ့အစည်းဂျာနယ်က ဖော်ပြသည်။ တိုရွန်တိုစတား အရ လူတို့သည် မိမိတို့မည်သည့်အချိန်တွင် အိပ်ပျော်သွားမည်ကို ကြိုတင်ခန့်မှန်းနိုင်ခြင်း သို့မဟုတ် မိမိတို့အိပ်ငိုက်မငိုက်ကို ပိုင်းခြားနိုင်ခြင်း မရှိကြကြောင်း လေ့လာတွေ့ရှိခဲ့ပြီဖြစ်သည်။ “အိပ်စက်ခြင်းသည် ဆာလောင်ခြင်းနှင့် အသက်ရှူခြင်းကဲ့သို့ လိုအပ်ရာတစ်ခုဖြစ်၏၊ သင့်ကိုယ်ခန္ဓာသည် အိပ်ချင်လျှင် အိပ်ပျော်သွားနိုင်သည်” ဟုယာဉ်အသွားအလာလုံခြုံရေးဆိုင်ရာ အမေရိကန်မော်တော်ယာဉ်အသင်းဖောင်ဒေးရှင်း၏ ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူ စတက်ဖနီးဖော်လ် က ဆိုသည်။ မိမိတို့သည် ထပ်တလဲလဲသမ်းနေသည်၊ မျက်စိဖွင့်၍မရဖြစ်နေသည် သို့မဟုတ် ကားလမ်းကြောင်းမတည့်တော့သည်ကို သိလျှင် ယာဉ်မောင်းများ ဘာလုပ်သင့်သနည်း။ “မျက်စိကျယ်ရန် ပြတင်းပေါက်ကို တင်လိုက်ချလိုက်လုပ်ခြင်း သို့မဟုတ် ရေဒီယိုကျယ်ကျယ်ဖွင့်ခြင်း ကဲ့သို့သော သာမန်ကြိုးစားမှုများသည် လုံးဝထူးခြားမှုမရှိပါ၊ ကက်ဖိန်းဓာတ်သည် အချိန်တိုအတွင်းနိုးကြားဖျတ်လတ်နေရန်အတွက် အသုံးဝင်သော်လည်း အိပ်စက်ခြင်းအတွက် လူတစ်ဦး၏ဇီဝကမ္မဗေဒဆိုင်ရာလိုအပ်ချက်ကိုမူ လျော့သွားစေမည်မဟုတ်ပါ” ဟု တိုရွန်တိုစတား ကဆိုသည်။ အိပ်ငိုက်သောယာဉ်မောင်းများသည် လုံခြုံသောနေရာတစ်နေရာတွင်ရပ်ကာ တစ်မှေးလောက်အိပ်ရန် အကြံပေးထားသည်။

ဘက်တီးရီးယားမည်မျှရှိသနည်း

ဘက်တီးရီးယားတို့သည် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ တွေ့မြင်နေကျသက်ရှိပုံစံတစ်ခုဖြစ်၏။ ၎င်းတို့သည် အနက်ဆုံးသမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်အောက်နှင့် ကမ္ဘာ့လေထုအထက် မိုင် ၄၀ တို့တွင်ရှိကြ၏။ ၎င်းတို့၏စုစုပေါင်းထုထည်မှာ အခြားမည်သည့်သက်ရှိပုံစံထက်မဆိုကြီးမား၏။ ယခုအခါ ၎င်းတို့၏အရေအတွက်အား ပထမဆုံးအကြိမ်ဖြစ်နိုင်သည့် ကြိုးစားခန့်မှန်းတွက်ချက်မှုကို ယူ.အက်စ်.အေ.၊ ဂျော်ဂျီယာတက္ကသိုလ်မှ သိပ္ပံပညာရှင်များက ထုတ်ပြန်ကြေညာခဲ့သည်။ ၎င်းတို့၏ခန့်မှန်းချက်မှာ ငါး၏နောက်တွင်သုညအလုံး ၃၀ ပါသည့်အရေအတွက်ဖြစ်သည်။ “ဘက်တီးရီးယားတို့သည် ရောဂါဖြစ်စေသည်ဟု လူအများကထင်ကြသည်။ သို့သော် ၎င်းပိုးအနည်းအကျဉ်းကသာ ရောဂါဖြစ်စေနိုင်သည်။ တိရစ္ဆာန်အားလုံးတွင်အသက်ရှင်သည့် ဘက်တီးရီးယားအားလုံးကို ပေါင်းလျှင်ပင် ၎င်းပမာဏသည် စုစုပေါင်း၏ ၁ ရာခိုင်နှုန်းခန့်သာရှိသည်။ ၎င်းတို့အများစုသည် အန္တရာယ်မရှိသည့်အပြင် အရေးပါကာ အစာချေခြင်းကဲ့သို့သော လုပ်ဆောင်မှုများကိုကူညီပေးသည်” ဟုလန်ဒန်မြို့ထုတ် သည်တိုင်းမ်စ် သတင်းစာက ဖော်ပြသည်။ အံ့ဩစရာကား ဘက်တီးရီးယားအားလုံး၏ ၉၂ မှ ၉၄ ရာခိုင်နှုန်းကို ပင်လယ်ကြမ်းပြင်အောက် လေးလက်မကျော် အနည်အနှစ်ထဲနှင့် မြေပြင်အောက်အနက်ပေ ၃၀ ကျော်တို့တွင်တွေ့ရခြင်းဖြစ်၏။ ယင်းနေရာများတွင် သက်ရှိများမရှိသလောက်ဖြစ်မည်ဟု ယခင်ကထင်ခဲ့ကြသည်။ ခြောက်သွေ့သောဘက်တီးရီးယား၏ အလေးချိန်တစ်ဝက်ခန့်တွင် အသက်အတွက်မရှိမဖြစ်လိုအပ်သောဒြပ်စင်တစ်ခုဖြစ်သည့် ကာဗွန်ပါရှိသည်။ “ဘက်တီးရီးယားများတွင် သိုမှီးထားသည့်ကာဗွန်ပမာဏသည် ကမ္ဘာပေါ်ရှိအပင်အားလုံးတွင် သိုမှီးထားသည့်ကာဗွန်ပမာဏနှင့်ညီမျှလုနီးပါးဖြစ်သည်” ဟု သည်တိုင်းမ်စ် ကဖော်ပြသည်။