1, 2. ¿Kenke tlauel tepaleuia se foco, uan kenke sanse ika totlalnamikilis?

XIMOILJUI ipan ni tlamantli: Tlaj se akajya nejnemiskia kampa tsintlayoua, ¿tlake monekiskia kiuikas uan kej nopa kuali kiitas kanke moketsas uan amo uetsis? Moneki kiuikas se foco tlen ika motlauilis.

² Tlaj amo kiuikas tlen ika motlauilis amo kiitaskia kanke moketsas, ueliskia uetsis uan kipanos seyok tlamantli tlen tlauel amo kuali. Kej se foco kitlauilia toojui uan techpaleuia amo tleno ma techpano, toTeotsij Jehová nojkia techmakatok se tlamantli katli tlauel ipati tlen techpaleuia (Santiago 1:17). Yaya techmakatok totlalnamikilis, tlaj amo tijpiaskiaj amo tijmatiskiaj tlake tijchiuasej ipan tonemilis. Kema tijkauaj kuali ma techyakana, techpaleuia kuali ma timonejnemiltikaj uan nochipa ma tijchiuakaj tlen xitlauak. Yeka moneki tikitasej tlake kichiua totlalnamikilis uan kenijkatsa techpaleuia. Ipan ni tlamachtili tikitasej ni eyi tlajtlanili: 1) ¿Tlake uelis tijchiuasej uan kiampa kuali techyakanas totlalnamikilis? 2) ¿Kenke moneki tijtlepanitasej tlen sekinok moiljuiaj? 3) ¿Kenijkatsa techpaleuis tlaj tijpiasej kuali totlalnamikilis?

3. ¿Tlake kiijtosneki “totlalnamikilis” ika tlajtoli griego, uan kenijkatsa techpaleuia?

³ Ipan Biblia, nopa tlajtoli “totlalnamikilis” ika tlajtoli griego kiijtosneki se “moixmatis kuali”, ni kiijtosneki san tojuantij kuali timoixmatij. ToTeotsij san maseualmej kinchijchijki ika tlalnamikilistli. Uan nopa techpaleuia ma tikitakaj tlaj kuali tlen tijchiuaj. Totlalnamikilis techiljuia tlake tijchiuaj, techtlateljuia uan techtlakaualtia. Nojkia techyakana uan techiljuia tlake moneki tijchiuasej ipan tonemilis. Uan kema tijchiuaj tlen kuali, kuali tijyolmatij, uan tlaj tijchiuaj tlen amo kuali, kichiua tlauel ma timoyolkokokaj.

4, 5. 1) ¿Kenke tijmatij Adán uan Eva kipixtoyaj inintlalnamikilis, uan tlake panok kema amo kineltokakej Jehová? 2) Kej nesi ipan Escrituras Hebreas, ¿ajkia inijuantij kichijkej tlen inintlalnamikilis kiniljuiyaya?

⁴ Kema Jehová kichijchijki Adán uan Eva, kinchijchijki ika inintlalnamikilis. Ni tijmatij pampa pinajkej kema tlajtlakolchijkej (Génesis 3:7, 8). Maske inintlalnamikilis kichijki ma moyolkokokaj, ayokmo tleno uelkej kichijkej, pampa kema tlajtlakolchijkej kimatiyayaj amo kineltokatoyaj Jehová. Inijuantij ueltoskiaj amo kiixpanotoskiaj pampa amo eliyayaj tlajtlakolejkej, yeka kema kiixpanokej Jehová mochijkej ikualankaitakauaj pampa inijuantij kinejkej. Yeka ayokmo ueliskiaj kuali mouikasej iuaya toTeotsij.

⁵ Miakej maseualmej amo kichijtokej kej Adán uan Eva, pampa maske tlajtlakolejkej kichiuaj tlen kiniljuia inintlalnamikilis. Kej nopa kichijki Job katli kiijtok: “Ajachika nikijtos para axtleno nijchijtok tlen axkuali. Uan noyolo elis tlapajpaktik uan axnechteljuis  nochi tonali kema noja niitstos” (Job 27:6). * Kema Job kinekiyaya kichiuas se tlenijki, nochipa kichiuayaya tlen kiiljuiyaya itlalnamikilis. Achtoui kuali moiljuiyaya tlake kichiuaskia uan teipa kichiuayaya. Yeka kuali kiyolmatiyaya uan amo tleno kiyolkokouayaya pampa kimatiyaya amo tlaixpanotoya. David amo kiampa kiyolmatki, pampa itlalnamikilis kena kiyolkokok. Biblia kiijtoua “David moyolkokok” kema kiixpanok nopa tlanauatijketl Saúl, katli Jehová kitlapejpenijtoya kej tlanauatijketl (1 Samuel 24:5). Tlen kiyolmatki David kipaleuik ayokmo tlaixpanos.

6. ¿Kenke tijmatij nochi tijpiaj totlalnamikilis?

⁶ Amo san katli kitekipanouaj Jehová kipiaj inintlalnamikilis. Apóstol Pablo kiijtok: “Kema [maseualmej] tlen axisraelitajmej uan axkimatij itlanauatiljuaj Moisés kichiuaj tlen kuali tlen nopa tlanauatili tlanauatia ma tijchiuakaj, kinextiliaj para ipan ininyolo kimatij tlen kuali uan tlen axkuali tlen nopa tlanauatili kiijtoua. [Kiampa] nesi ni tlakamej kipiaj nopa tlanauatili ipan ininyolo pampa ininyolo kinteljuia kema kichiuaj tlen axkuali, uan axkinteljuia kema kichiuaj tlen kuali” (Romanos 2:14, 15). Maske miakej maseualmej amo kiixmatij toTeotsij itlanauatiljuaj, kichiuaj tlen kiniljuia inintlalnamikilis uan kiampa monejnemiltiaj kej kiijtoua Biblia.

7. ¿Kenke totlalnamikilis amo nochipa kuali techpaleuia?

⁷ Totlalnamikilis amo nochipa techpaleuia ma tijchiuakaj tlen kuali. ¿Kenke? Sampa ma timoiljuikaj ipan nopa foco, ¿tlake pano kema tlami pilas? Ayokmo tlauia. Nojkia kej nopa pano ika totlalnamikilis, tlaj amo timomachtiaj  toTeotsij iTlajtol amo uelis tijmatisej tlaj kuali o amo kuali tlen tijchiuaj. Nojkia tlaj tijchiuaj san tlen tojuantij tijnekij, totlalnamikilis amo kuali techpaleuis. Yeka moneki ma techpaleui toTeotsij ika itonal uan kiampa kuali techpaleuis totlalnamikilis. Pablo kiijtok: “Ipan noyolo [o notlalnamikilis] nijmati para melauak tlen niinmechiljuia uan itonal toTeko kimati para melauak” (Romanos 9:1). Uajka, ¿tlake uelis tijchiuasej tlaj tijnekij ma techpaleui toTeotsij ika itonal? Ma tikitakaj.

8. 1) ¿Kenijkatsa toyolo uelis kikajkayauas totlalnamikilis, uan ajkia kinamiki tijyolpakiltisej? 2) ¿Kenke amo san moneki tikijtosej totlalnamikilis amo techyolkokoua kema tijchiuaj se tlenijki? (Xikita nopa nota.)

⁸ ¿Kenijkatsa moneki techpaleuis totlalnamikilis kema tijnekisej tijchiuasej se tlenijki? Sekij kiijtouaj san moneki tijchiuasej tlen tijyolmatij, uelis kiijtouaj: “Amo kenijki tlaj nijchiuas pampa amo nechyolkokoua notlalnamikilis”. Moneki tikilnamiktosej toyolo tlauel techkajkayaua uan uelis kikajkayauas totlalnamikilis. Biblia kiijtoua: “Ininyolo tlakamej más tlakajkayaua uan mosisinia que nochi tlamantli. Axaka yajati para kiixmatis nochi tlamantli tlen axkuali tlen kineki kichiuas” (Jeremías 17:9). Yeka, moneki tijyolpakiltisej Jehová uan amo tijchiuasej san tlen tojuantij tijnekij. *

9. ¿Tlake kiijtosneki tijtlepanitasej toTeotsij uan kenijkatsa tijnextiaj?

 ⁹ Tlaj tijpiaj kuali totlalnamikilis, amo tijchiuasej san tlen tojuantij tijnekij. Kiampa tijnextisej tijtlepanitaj toTeotsij, ni kiijtosneki amo tijyolkokosej ika tlen tijchiuaj. Nehemías kej nopa kichijki. Maske eliyaya tlanauatijketl, amo kinchiualtik ma tlaxtlauakaj miak tomij katli itstoyaj Jerusalén, ¿kenke? Yaya kiijtok: “Pampa nijtlepanita toTeko Dios” (Nehemías 5:15). Nehemías amo kinejki kiixpanos toTeotsij, yeka amo tetlaijiyouiltik. Tojuantij nojkia moneki tijtlepanitasej toTeotsij, kiampa nochipa tijchiuasej tlen kiijtoua Biblia.

10, 11. ¿Tlake textos techpaleuia tijmatisej tlaj uelis tikisej tlaili o amo, uan tlake moneki tijchiuasej tlaj tijnekij toTeotsij ma techpaleui tijchiuasej tlen kinamiki?

¹⁰ Ma timoiljuikaj tlake pano ika tlaili. Tlaj se toikni techtlaneuiskia ma titlakuatij ichaj uan temakaskia tlaili, uelis timotlajtlanisej: ¿Kuali nikis nopa tlaili? Tlaj tijnekij tijchiuasej tlen kuali, achtoui moneki tikitasej tlake kiijtoua Biblia, kiampa kuali techyakanas totlalnamikilis. Biblia amo kiijtoua tlaj amo kuali tikisej se kentsi tlaili. Nopaya kiijtoua toTeotsij techmakatok (Salmo 104:14, 15). Biblia kena kiijtoua amo kuali kema moiuintiaj uan kema san tlemach kichiuaj kema iljuichiuaj (Lucas 21:34; Romanos 13:13). Nojkia kema moiuintiaj tlauel tlajtlakolchiuaj kej kema momekatiaj (1 Corintios 6:9, 10). *

¹¹ Kema timomachtiaj ni textos, techpaleuia ma tijpiakaj kuali totlalnamikilis uan ma tijmatikaj tlaj kuali o amo kuali tlen tijnekij tijchiuasej. Yeka kema se toikni techtlaneuis ichaj uan tijmatij temakas tlaili, achtoui moneki timotlajtlanisej: “¿Tlake kichiuasej katli  itstosej nopaya? ¿Uelis moiuintisej uan kichiuasej tlen amo kuali? ¿Nijnekiskia nitlais? ¿Moneki nikis tlaili uan kej nopa niyolpaktos? ¿Uelis nikis san se kentsi?”. Tlaj ya timomachtijkej tlen kiijtoua Biblia uan amo tijmatij tlake tijchiuasej, moneki tijtlajtlanisej Jehová ma techpaleui (xijpoua Salmo 139:23 uan 24). Kej nopa tijnextisej tijnekij ma techyakana ika itonal, uan kiampa totlalnamikilis nojkia kichiuas tlen kiijtoua Biblia. Nojkia, kema tijnekisej tijchiuasej se tlenijki moneki tikilnamiktosej seyok tlamantli.

12, 13. ¿Kenke toikniuaj amo sanse moiljuiaj kema kichiuaj se tlamantli, uan tlake moneki tijchiuasej kema amo moiljuiaj kej tojuantij?

¹² Ipan tlanechikoli itstokej toikniuaj katli amo sanse moiljuiaj. Kemantika uelis sekij toikniuaj amo kichiuaj se tlamantli pampa moiljuiaj amo kuali, uan sekinok kena kichiuaj pampa moiljuiaj amo kenijki. Sampa ma timoiljuikaj tlake panoskia ika nopa tlaili. Sekij toikniuaj kinpaktia itstosej ininuaya ininuampoyouaj uan kiisej se kentsi tlaili, uan sekinok moiljuiaj amo kuali kichiuasej inoj. ¿Kenke amo sanse moiljuiaj, uan tlake moneki tikilnamiktosej kema tijnekisej tijchiuasej se tlamantli?

¹³ Onka miak tlamantli tlen kichiua amo sanse ma moiljuikaj. Se tlamantli uelis tlen achtouia kichiuayayaj kema ayamo momachtiyayaj Biblia. Nojkia uelis kiilnamikij kenijkatsa ouij kimatkej kikauasej tlamantli tlen amo kuali (1 Reyes 8:38, 39). Yeka, se keskij toikniuaj katli achtouia moiuintiyayaj amo kinekij kiisej yon se kentsi tlaili. Uajka, ¿tlake panoskia tlaj se toikni techpaxaloskia uan tikiljuiskiaj ma kiiji se kentsi tlaili? Uelis amo kinekis kiselis pampa itlalnamikilis  amo kikauas. ¿Tikualaniskiaj pampa amo kinekis? ¿Tijchiualtiskiaj ma kiiji? Amo, pampa maske amo tijmatij kenke amo kineki, moneki tijtlepanitasej tlen ya moiljuia, kiampa tijnextisej tikikneliaj nopa toikni.

14, 15. ¿Tlake moiljuiyayaj toikniuaj tlen nopa nakatl katli kinamakayayaj, uan tlake kiijtok Pablo monekiyaya kichiuasej?

¹⁴ Kema itstoya Pablo, kiitak kenijkatsa miakej toikniuaj ipan miak tlanechikoli amo sanse moiljuiyayaj, sekij toikniuaj amo kinekiyayaj kikuasej nopa nakatl tlen kinamakayayaj ipan tiankis pampa kimatiyayaj kitlalijtoyaj ininixpa teteyomej (1 Corintios 10:25). Pablo amo kenijki kiitayaya, pampa kimajtoya nochi tlakualistli techmakatok Jehová uan amo nopa teteyomej tlen amo tleno ininpati. Maske Pablo kej nopa moiljuiyaya, kimajtoya amo nochi sanse moiljuiskiaj kej ya, pampa kema sekij ayamo tlaneltokayayaj kinueyichiuayayaj teteyomej, yeka kiitayayaj amo kuali nochi tlen kitlaliyayaj ipan tlaixpamitl. Uajka, ¿tlake kichiuaskia?

¹⁵ Pablo kiijtok: “Tojuantij tlen tijpiaj chikaualistli uan kuali tijmachiliaj tlen toTeko, moneki ma tijpiakaj toyolo uan moneki ma tikinpaleuikaj tlen aya kuali kimachiliaj. Axueli tijchiuasej san tlen techpaktia. Pampa toueyiteko Cristo axkichijki tlen kipaktik” (Romanos 15:1, 3). Kej kichijki Jesús, amo moneki tijchiuasej san tlen tojuantij techpaktia. Ipan sekinok textos, Pablo kiijtok amo kikuaskia nakatl pampa amo kinekiyaya ma moyolkokokaj toikniuaj katli Cristo kinmakixtiko ika imikilis (xijpoua 1 Corintios 8:13; 10:23 uan 24, uan 31-33).

16. ¿Kenke amo kinamiki tikinijilnamikisej toikniuaj tlaj kichiuaj tlen totlalnamikilis amo techkaua ma tijchiuakaj?

¹⁶ Uajka, tlaj toikniuaj kichiuaj tlen totlalnamikilis amo techkaua ma tijchiuakaj, amo kinamiki tikinijilnamikisej pampa amo kichiuaj kej tojuantij timoiljuiaj (xijpoua Romanos 14:10). Totlalnamikilis san tojuantij  techiljuia tlake moneki tijchiuasej, amo kiijtoua tlake kichiuasej sekinok. Jesús kiijtok: “Amo xikintlajtolsenkauakaj sekinok, uan sekinok axinmechtlajtolsenkauasej” (Mateo 7:1). Kema toikniuaj kichiuaj se tlenijki amo kinamiki mokualanisej san pampa amo sanse moiljuiaj. Moneki moiknelisej, moyolchikauasej uan amo moyolkokosej (Romanos 14:19).

17. ¿Kenke miakej maseualmej ayokmo kinpaleuia inintlalnamikilis?

¹⁷ Apóstol Pedro kiijtok: “Xijpiakaj [kuali] inmoyolo [o inmotlalnamikilis]” (1 Pedro 3:16). Miakej amo kipiaj kuali inintlalnamikilis iixpa Jehová. Pablo kiijtok  “ininyolo [o inintlalnamikilis] miktok” (1 Timoteo 4:2). Ni texto kinextia kenijkatsa miakej amo kinpaleuia inintlalnamikilis. Yeka kema kichiuaj tlen amo kuali, inintlalnamikilis amo kinyolkokoua. Nopa maseualmej ayokmo kintekipachoua tlen kichiuaj.

18, 19. 1) ¿Tlake moneki tijchiuasej kema totlalnamikilis techiljuia tijchijkej tlen amo kuali? 2) ¿Tlake moneki tikilnamiktosej tlaj totlalnamikilis nojua techyolkokoua maske ya timoyolkuepkej?

¹⁸ Kemantika timoyolkokouaj pampa totlalnamikilis techiljuia tijchijkej tlen amo kuali. Tlaj timoyolkuepasej, toTeotsij techtlapojpoljuis maske tijchijtokej se ueyi tlajtlakoli. Kiampa kipanok tlanauatijketl David. Maske kichijki se ueyi tlajtlakoli, toTeotsij kitlapojpoljuik pampa ya nelia moyolkuepki. David kiitak amo kuali nochi tlen  kichijki uan mosentlalik ayokmo kema kiixpanos toTeotsij itlanauatiljuaj, yeka kiitak kenijkatsa Jehová nelia kuali iyolo uan “mokualtlalijtok para [te]tlapojpoljuis” (Salmo 51:1-19; 86:5). Uan, ¿tlake panoskia tlaj totlalnamikilis nojua techyolkokoua maske ya timoyolkuepkej?

¹⁹ Tlaj ya timoyolkuepkej, ayokmo kinamiki ma timoyolkokojtokaj. Moneki tikilnamiktosej tlen Jehová kiijtoua san ya nopa tlauel ipati uan amo tlen tojuantij tijyolmatij. Kemantika tikiniljuiaj toikniuaj ma kiilnamiktokaj kenijkatsa Jehová nelia techtlapojpoljuia uan tlauel techiknelia. Tlaj tojuantij tikiniljuiaj nopa, uajka nojkia moneki ma tikilnamiktokaj (xijpoua 1 Juan 3:19 uan 20). Kema totlalnamikilis ayokmo techyolkokojtos, tijpiasej tlayolseuilistli uan tiyolpakisej. Ni amo uelis kiyolmatisej katli amo momachtiaj Biblia. Ipan ni tonali, miakej toikniuaj kitekipanouaj Jehová ika kuali ininyolo o inintlalnamikilis uan ayokmo moyolkokouaj maske achtouia kichijkej uejueyi tlajtlakoli (1 Corintios 6:11).

20, 21. 1) ¿Kenijkatsa techpaleuis ni amochtli? 2) Maske Jehová techkaua ma tijchiuakaj miak tlamantli, ¿tlake kiijtoua Biblia ma tijchiuakaj?

²⁰ Ni amochtli techpaleuis ma tijpixtokaj kuali totlalnamikilis uan ma tiyolpakikaj ipan itlamia ni tonali maske onka miak tlamantli tlen amo kuali ipan Tlaltipaktli, kampa Satanás tlanauatia. Ni amochtli amo uelis techixtomilis sejse tlanauatili tlen uala ipan Biblia uan tlen kinamiki tijchiuasej mojmostla. Nojkia maske amo techiljuia tlake tlamantli kuali o amo kuali, kena techixtomilia kenijkatsa uelis tijchiuasej nochi tlen Biblia techmachtia, uan kiampa totlalnamikilis nima techpaleuis ma tijmatikaj tlaj kuali o amo kuali tlen tijchiuaj. Ipan ni tonali amo sanse kej uejkajkia kema kineltokayayaj sejse Tlanauatili tlen Moisés kimakakej,  pampa “tlen Cristo technauatijtok” kinextia tlauel ipati timoyakanasej ika tlen techmachtia Biblia uan tijchiuasej tlen totlalnamikilis techiljuia ma tijchiuakaj (Gálatas 6:2). Maske Jehová techkaua ma tijchiuakaj miak tlamantli, Biblia kiijtoua ‘amo ma tijchiuakaj kej sekinok tlen kitlapejpeniaj tlajtlakolchiuasej’. Kiijtoua ma ‘tijtlapejpenikaj tijtekipanosej toTeko ika nochi toyolo’ (1 Pedro 2:16). Kiampa tijnextisej tlauel tikikneliaj.

²¹ Kema pejki timomachtia tlen Jehová, pejki tijchiua tlen kipaktia. Yeka, tlaj tijneki tijchiuas tlen kineki, moneki timomaijtos uan tijtlajtlanis ma mitspaleui tijmatis kenijkatsa tijchiuas nochi tlen Biblia tetlajtolmaka. Kiampa tijnextis ‘tijtekiuia motlalnamikilis para tikixmatis tlen kuali uan tlen axkuali’ (Hebreos 5:14). Uajka kema motlalnamikilis kuali kimajtos tlake kiijtoua Biblia, nochipa kuali mitspaleuis. Kej se foco kuali mitstlauilis kampa tsintlayoua, motlalnamikilis mitsyakanas uan mitspaleuis xijchiua tlen toTeotsij Jehová kipaktia, kiampa nochipa mitsiknelijtos.