Ipan 1920, kema notatauaj ayamo mosenkajtoyaj, pejkej momachtiaj Biblia. Nitlakatki Inglaterra, ipan 1939. Yeka, niauiyaya tlanechikoli ininuaya uan tlauel nechpaktiyaya Kampa techmachtiaj kenijki titlajtolmoyauasej. Nijmati kejuak namanok panok kema achtoui nipanok tlaixpa. San nijpixtoya chikuasej xiuitl, yeka monejki nitlejkos ipan se pilkuakajontsi uan kiampa niasis ipan atril. Tlauel nimajmajki kema nikinitak miakej toikniuaj katli ya uejueyij.

Notata kiijkuilok tlen nikijtoskia kema nitlajtolmoyauayaya. Kema achtoui niajki noselti nitlajtolmoyauato nijpixtoya chikueyi xiuitl. Kema kisako se tlakatl, kipojki tlen notata kiijkuilok uan nima kiselik nopa amochtli “Sea Dios veraz”. Tlauel niyolpajki uan nimotlalok nikiljuito notata. Tlauel niyolpakiyaya kema nitlajtolmoyauayaya uan niauiyaya tlanechikoli, nopa nechpaleuik ma nijneki senkistok nitlatekipanos.

Nojua tlauel nijpatiitak tlen Biblia tlamachtia kema notata nechamatlalik uan kiampa nijseliskia La Atalaya. Nima nijpouayaya kema techmakayayaj nopa pilamochtsi. Nojua tlauel nikiknelik Jehová, yeka nijnejki nijmaktilis nonemilis.

Ipan 1950, techtlanejkej ma tiakaj Nueva York ipan se ueyi tlanechikolistli tlen motokaxtik “Aumento de la Teocracia”. Nopa tlamachtili tlen kipanoltijkej jueves agosto 3, motokaxtik “Día del misionero”. Toikni Carey Barber katli teipa elki se Katli kinyakanaj Jehová itlajtoltemakauaj, kipanoltik tlamachtili kema timoatsonpoliuiltijkej. Kema kichijki nopa ome tlajtlanili, nimoketski uan chikauak nikijtok: “¡Kena!”. Maske san nijpixtoya 11 xiuitl, nikitayaya  tlauel ipati tlen nijtlapejpenijtoya. Tlauel nimajmauiyaya nikalakis atitla pampa amo ueliyaya niajki. Notío yajki nouaya kampa nimoatsonpoliuiltik uan nechiljuik amo ma nimajmaui. Nima nechkalakijkej ipan atl, yeka amo niasito atsintla. Se toikni nechatsonpoliuiltik uan seyok nechpaleuik ma nikisa. Ipan nopa tonali pejki nikita kenijkatsa Jehová nechpaleuijtok ma ninemi ipan nopa “ojtli tlen xitlauak”.

Kema ayokmo nimomachtik, nimosentlalik nielis precursor. Maske kiampa nimoiljuijtoya nijchiuas, katli nechmachtiyayaj tlauel nechtetsopkej ma nimomachti universidad, uan teipa kiampa nijchijki. Nikitak amo ueliskia nijchiuas ome tlamantli, kuali nitlaneltokas uan nimomachtis. Yeka, ayokmo nimomachtik. Nimomaijtok ika Jehová uan ika tlatlepanitakayotl nikintlajkuiljuilik katli nechmachtiyayaj, nikiniljuik san ipan nopa xiuitl niaskia uan teipa ayokmo. Nima pejki nitlatekipanoua kej precursor pampa tlauel nimotemachik ipan Jehová.

Ipan julio 1957 pejki nitlatekipanoua kej precursor ipan altepetl Wellingborough. Nikiniljuik toikniuaj katli tlatekipanouaj Betel ipan Londres, ma kititlanikaj se toikni katli iuaya nitlatekipanoskia uan kititlankej Bert Vaisey, se toikni katli nechpaleuik kuali ma nitlajtolmoyaua uan nechpaleuik nijmatis kenijkatsa ueliskia nikaxitis horas. Ipan tlanechikoli san itstoyaj chikuasej tosiuaikniuaj katli ya uejueyij, toikni Vaisey uan na. Kuali nimomachtiyaya tlen tikitaskiaj ipan tlanechikoli uan nitlanankiliyaya, nopa nechpaleuik nojua ma nimotemachi ipan Jehová uan nijchiuas ipakilis.

Teipa nechtsajkej pampa amo nijnejki nias nitlateuiti, uan kema nechkixtijkej nikixmatki se tosiuaikni katli itoka Barbara katli tlatekipanouayaya kej precursora especial. Ipan 1959, timosenkajkej uan timosentlalijkej titlatekipanotij kampa techtitlaniskiaj. Achtoui techtitlankej ipan altepetl Lancashire, ipan Inglaterra. Uan ipan enero 1961, nechiljuijkej ma nia se metstli ipan kali Betel tlen Londres ma nimomachtiti Kampa kinmachtiaj ueuejtlakamej uan tlapaleuianij. Tlauel nimosentlachilik pampa kema tlanki timomachtiaj, nechiljuijkej ma nikinpaxalo tlanechikolmej. Ome semanas niitstoya ipan altepetl Birmingham pampa nopaya se toikni katli kipiayaya miak xiuitl kinpaxaloua tlanechikolmej nechpaleuik nijmatis kenijkatsa nijchiuas noteki. Uan Barbara kiiljuijkej nojkia ueliskia yas nouaya, teipa titlatekipanotoj ipan altepemej tlen Lancashire uan Cheshire.

Ipan agosto 1962, kema tiajtoyaj tipaxalouaj sejkanok, toikniuaj tlen Betel techtitlanilijkej se amatlajkuiloli kampa kiijtouayaya tlaj ueliskia tijtemitisej nopa amatl uan kiampa tiaskiaj escuela de Galaad. Barbara uan na timomaijtojkej, tijtemitijkej nopa amatl uan nima tijtitlankej Betel. Kema panok makuili metstli, tiajkej Brooklyn (Nueva York) kampa timomachtitoj  clase número 38. Nopaya techmachtijkej matlaktli metstli.

Ipan Galaad tijyekojkej sekinok tlamantli tlen Biblia tlamachtia uan tlen toTeotsij itlanechikol, nojkia tikitakej kenijkatsa elij toikniuaj. Ayamo tikaxitiyayaj 25 xiuitl, uan tijyekojkej miak tlamantli tlen katli ininuaya timomachtiyayaj. Elki se ueyi tlateochiualistli pampa mojmostla nijpixtoya se tekitl iuaya toikni Fred Rusk katli techmachtiyaya. Nopaya nijyekok nochipa moneki nijtekiuis Biblia kema nitetlajtolmakas. Toikniuaj katli kipanoltijkej nopa tlamachtili kipixtoyaj miak xiuitl kitekipanouaj Jehová, kej toikni Nathan Knorr, Frederick Franz uan Karl Klein. Uan tlauel techpaleuik tlen kichijki toikni Alexander Macmillan pampa amo moueyimatiyaya. Ya kiixtonki nopa tlamachtili kampa techpaleuik kuali ma tijkuamachilikaj kenijkatsa Jehová kinyakanki itekipanojkauaj kema tlauel kintlaijiyouiltijkej ipan 1914 uan ipan 1919.

Kema nechka tlamiskia timomachtiaj, toikni Knorr techiljuik tiaskiaj titlatekipanotij ipan Burundi se altepetl tlen África. Nima tiajkej kampa onka miak amochtli uan tijtemojkej nopa Anuario kampa kiijtoua keskij tlajtolmoyauanij itstoyaj ipan Burundi. Maske tijtemojkej amo tleno tijpantijkej. Titlajtolmoyauaskiaj kampa amo kema tlajtolmoyajtoyaj, uan amo tijmatiyayaj miak tlamantli tlen nopa altepetl. Maske tlauel timajmauiyayaj, tlauel techpaleuik pampa timomaijtojkej.

Kampa titlatekipanotoj amo eliyaya sanse kej kampa tiitstoyaj pampa nama monekiyaya timomatisej kampa tlauel tona, kampa amo sanse tlamantli momajtoyaj kichiuaj uan nojkia kej kamanaltij. Monekiyaya tijyekosej francés uan tijtemosej kampa tiitstosej. Kema tijpixtoyaj ome tonali ika tiasitoyaj, asito toikni Harry Arnott katli iuaya timomachtijkej, ya yauiyaya ipan Zambia pampa nopaya kititlantoyaj ma tlapaleuiti, uan ya techpaleuik ma tijtemokaj kampa tiitstoskiaj. Nopaya elki kampa achtoui timokauaskiaj. Teipa tekichiuanij pejkej techtetsopaj pampa amo kinixmatiyayaj Jehová itlajtoltemakauaj. Kema ya timomajtoyaj ipan nopa altepetl, tekichiuanij techiljuijkej monekiyaya tijkixtisej se amatl tlaj tijnekiyayaj timokauasej. Yeka, tiajkej ipan seyok altepetl, Uganda.

 Maske achi timajmauiyayaj tiasej Uganda pampa amo tijkixtijtoyaj toama, timotemachijkej ipan Jehová. Se toikni katli eua Canadá uan nopaya tlatekipanouayaya, kiiljuik se policía amo tijpixtoyaj nopa amatl. Ika tlen kichijki toikni, techkajkej ma tiitstokaj nopaya se keski metstli uan kiampa teipa uelki tijkixtiaj nopa amatl uan timokajkej ipan nopa altepetl. Tikitakej kenijkatsa Jehová techpaleuijtoya.

Nopa altepetl kampa tiasitoj amo eliyaya kej kampa tiitstoyaj, pampa maske san itstoyaj 28 toikniuaj ipan nochi nopa ueyi altepetl, inijuantij ya tlajtolmoyauayayaj. Nopaya tikinpantiyayaj miakej maseualmej katli kamanaltiyayaj inglés. Maske miakej kamanaltiyayaj nopa tlajtoli, nojkia tikitakej tlaj tijnekiyaya sekinok maseualmej nojkia ma momachtikaj, monekiyaya tijyekosej se tlen nopa tlajtoli tlen inijuantij kamanaltij. Yeka tijnejkej tijyekosej tlajtoli luganda, katli kamanaltiyayaj ipan nopa altepetl kampa titlajtolmoyauayayaj, ipan altepetl Kampala. Maske amo nima kuali tikamanaltikej nopa tlajtoli, tikitakej nojua tlauel momoyajki tlajtolmoyaualistli. Pejki tikitaj tlake kinpaleuiskia katli tikinmachtiyayaj kuali ma tlaneltokakaj, uan inijuantij techiljuiyayaj tlen kiyolmatiyayaj uan kenijkatsa kinpaleuiyaya tlen tikinmachtiyayaj.

Maske tlauel techpaktiyaya tikamanaltisej ininuaya maseualmej katli kinekiyayaj kikakisej tlen Biblia tlamachtia, tlauel tiyolpajkej kema techiljuijkej tiaskiaj tikinpaxalotij tlanechikolmej tlen sekinok altepemej. Toikniuaj katli kiyakanaj Betel tlen Kenia, techiljuijkej tiaskiaj ipan altepemej kampa monekiskiaj precursores especiales uan kiampa nopaya tlapaleuiskiaj. Miakpa, maseualmej katli amo kema kamanaltitoyaj ininuaya Jehová itlajtoltemakauaj tlauel kuali techseliyayaj, tijmatiyayaj kejuak eliyayaj tochampoyouaj uan techtlamakayayaj.

Teipa sejkanok tiajkej. Tikistejkej tlen Kampala uan tiasitoj kampa asij barcos ipan Mombasa, Kenia. Teipa tiajkej ipan se barco uan tiasitoj ipan islas tlen Seychelles ipan océano Índico. Uan ipan 1965 uan 1972, Barbara uan na tiauiyayaj ipan nopa islas kampa san itstoyaj omej tlajtolmoyauanij. Ipan nopa tonali, monechikouayayaj se keskij maseualmej, uan teipa elki se tlanechikoli. Nojkia niajki nikinpaxaloua toikniuaj tlen Eritrea, Etiopía uan Sudán.

Ipan Uganda nima mopatlak se keski tlamantli, pampa miak xiuitl onkak tlauilankayotl. Nikitak tlauel ipati tijchiuasej tlen Biblia kiijtoua: “Xijmakakaj César tlen César iaxka” (Mar. 12:17). Nojkia techiljuijkej katli tieuayayaj ipan seyok altepetl, monekiyaya timoamatlalisej nechka tochaj kampa itstoyaj policías, yeka nima tijchijkej tlen technauatijkej. Kema panotoya se keski tonali, se misionero uan na tiauiyayaj ipan carro uan se policía techketski, pejki tlauel tiyoluiuitokaj. Techiljuijkej nopaya tiitstoyaj pampa san titlachixtinemiyayaj, yeka techuikakej kampa tekichiuanij. Maske tikiniljuijkej titlatekipanouayayaj kej misioneros uan ya timoamatlalijtoyaj amo kineltokakej. Se keskij tlen inijuantij techuikakej kampa itstoyaj sekinok policías nechka tochaj uan se techixmatki uan kiijtok ya timoamatlalijtoyaj. ¡Tlauel tiyolpajkej pampa amo techtsajkej!

Ipan nopa tonali, ipan carretera kampa ueli itstoyaj soldados. Tlauel timajmauiyayaj kema  iuintitoyaj uan monekiyaya nopaya tipanosej. Nochipa timomaijtouayayaj, uan kema techkauayayaj ma tipanokaj, ayokmo tlauel timajmauiyayaj. Tlauel techyolkokok kema ipan 1973 kiijtojkej nochi misioneros katli amo euayayaj ipan nopa altepetl monekiyaya kisasej tlen Uganda.

Sampa techtitlankej sejkanok ma titlatekipanotij, nama ipan Costa de Marfil, África occidental. Tlauel ouij tijmatkej pampa nama monekiyaya timomatisej tijchiuasej kej maseualmej momajtoyaj kichiuaj, nochipa tikamanaltisej francés uan timomatisej tiitstosej ininuaya misioneros katli euayayaj ipan miak altepemej. Tikitayayaj kenijkatsa Jehová techpaleuiyaya kema miakej maseualmej momachtiyaya Biblia. Timotemachiyayaj ipan Jehová, uan ya techyakanayaya ipan nopa “ojtli tlen xitlauak”.

Se tonali techiljuijkej tlen amo timoiljuijtoyaj: Barbara kipixtoya cáncer. Yeka, tiauiyayaj Europa uan nopaya kipajtiyayaj. Uan ipan 1983 Barbara nojua tlauel mokokok, yeka ayokmo titlatekipanojkej África. Nopa tlauel techyolkokok. Kema ya tiitstoyaj ipan kali Betel tlen Londres, Barbara nojua motlaueltik uan teipa mijki. Toikniuaj tlen Betel tlauel techpaleuijkej. Se toikni iuaya isiua tlauel nechpaleuijkej nojua ma nimotemachi ipan Jehová pampa mopatlatoya se keski tlamantli. Teipa nikixmatki Ann, se tosiuaikni katli tlapaleuiyaya Betel se keski tonali uan tlatekipanojtoya kej precursora especial. Nima nesiyaya tlauel kiikneliyaya Jehová uan kuali mouampojchijtoya iuaya. Yeka, ipan 1989 timosenkajkej uan pejki titlatekipanouaj ipan Betel tlen Londres.

Ipan 1995 uan tlanki ipan 2018 nikinpaxalok nechka 60 altepemej kej se tlen Katli ueyi Kali Betel kititlanij ma tepaxaloti (o superintendente de zona, kej achtouia kiniljuiyayaj). Nikitak kenijkatsa Jehová kinteochiua itekipanojkauaj ipan tlen ueli tlamantli tlen kinpano.

Ipan 2017, kema nikinpaxalouayaya altepemej sampa niajki África. Tlauel niyolpajki pampa niajki iuaya Ann ipan Burundi uan nojkia pampa nikitak tlauel miakej kitekipanouayayaj Jehová ipan nopa altepetl. Nechka kampa nitlajtolmoyauayaya ipan 1964, nama eltok se yejyektsi kali Betel katli kinyakana kipano 15,500 tlajtolmoyauanij.

Kema nechiljuijkej tlake altepemej nikinpaxaloskia ipan 2018, tlauel niyolpajki pampa nijpaxaloskia Costa de Marfil. Kema tiasitoj ipan Abiyán, nopa ueyi altepetl, nijmatki kejuak niitstoya nochaj. Ipan Betel nijtlachilik kampa nesiyayaj inintoka toikniuaj, uan nopaya nikitak nesiyaya itoka toikni Sossou, katli eliyaya se tlen nokalnechka. Maske achtoui nimoiljuik eliyaya se toikni katli kinpaxalouayaya tlanechikolmej ipan nopa altepetl kema na nitlatekipanouayaya ipan Abiyán amo ya eliyaya, eliyaya ikone.

Jehová nochipa kichijtok tlen kiijtojtok. Ika nochi tlen nechpanotok, nikitstok tlaj timotemachiaj ipan Jehová, ya techyakanas ipan “se ojtli tlen xitlauak”. Yeka, ika nochi toyolo nojua tijnekij tinemisej ipan nopa ojtli, kiampa tiitstosej ipan se yejyektsi Tlaltipaktli (Prov. 4:18).