1, 2. ¿Tlake kiijtouaj se keskij kema eliyayaj novios?

 KEMA omej elij novios eli tlauel yejyektsi uan yolpakij. Tlaj tijpia monovia o monovio uelis tijneki nochi kuali ma kisa. Kiampa kiyolmajtokej sekinok. Tosiuaikni Tiina a katli eua Etiopía, kiijtoua: “Tlauel niyolpajki kema noueue uan na tieliyayaj novios. Tikamanaltiyayaj se keski tlamantli tlen tlauel ipati, pero nojkia timotlauetskiltiyayaj. Tlauel niyolpaki pampa nijpantik se akajya katli nechiknelia uan na nojkia nikiknelia”.

² Alessio, se toikni tlen Países Bajos kiijtoua: “Tlauel niyolpajki kema nosiua uan na tieliyayaj novios, pampa kiampa kuali nikixmatki. Pero nojkia tijmatkej ouij se keski tlamantli”. Ipan ni tlamachtili tikitasej tlake tlamantli uelis kiixnamikisej katli elij novios uan kenijkatsa Biblia uelis kinpaleuis kuali ma moixmatikaj. Nojkia tikitasej kenijkatsa toikniuaj tlen inintlanechikol uelis kinpaleuisej.

¿TLAKE KIIJTOSNEKI KEMA OMEJ ELIJ NOVIOS?

3. ¿Kenijkatsa kinpaleuia kema elij novios? (Proverbios 20:25).

³ Kema omej mochiuaj novios, eli tlauel yejyektsi uan nojkia eli se tlamantli tlen tlauel ipati pampa uelis mosenkauasej. Kema mosenkauaj kitenkauiliaj Jehová nochipa moiknelisej uan motlepanitasej. Yeka, achtoui moneki kuali moiljuisej tlake kichiuasej (xijpoua Proverbios 20:25). Kema elij novios kinpaleuia más kuali ma moixmatikaj uan kiampa kuali kitlapejpenisej tlen kichiuasej. Uelis kitlapejpenisej mosenkauasej o ayokmo elisej novios. Tlaj ayokmo elisej novios, nopa amo kiijtosneki san  motonalpolojkej o san tlapik moixmatkej. Pampa kema elkej novios kinpaleuik kuali ma kitlapejpenikaj tlen kichiuasej.

4. ¿Kenke moneki tijkuamachilisej tlake kiijtosneki kema omej elij novios?

⁴ Katli ayamo mosiuajtiaj o monamiktiaj moneki kiilnamikisej kema omej elij novios eli pampa kinekij kiitasej tlaj kena uelis mosenkauasej. Yeka, se akajya amo kiiljuis ma eli inovio o inovia se akajya tlaj kimati amo mosenkauas iuaya. Pero nochi moneki tijkuamachilisej tlake kiijtosneki kema omej elij novios. Se keskij moiljuiaj nochi katli elij novios moneki mosenkauasej, pero nopa amo kinpaleuia katli ayamo mosenkauaj. Melissa, se tosiuaikni katli eua Estados Unidos, kiijtoua: “Sekij toikniuaj tlauel kintetsopaj katli elij novios. Yeka, se keskij nojua elij novios maske amo kuali mouikaj. Uan sekij amo kinekij ma kintetsopakaj, yeka amo kinekij kipiasej ininnovio o ininnovia”.

KUALI XIMOIXMATIKAJ

5, 6. ¿Tlake tlamantli moneki kimatis se ichpokatl o se telpokatl tlen inovia o inovio? (1 Pedro 3:4).

⁵ ¿Tlake mitspaleuis tijmatis tlaj kena timosenkauas iuaya? Xijchiua kampeka kuali tikixmatis. Kema ayamo ineliyayaj novios uelis tikitak se keski tlamantli tlen ya. Pero nama moneki tikitas kej nelnelia eli (xijpoua 1 Pedro 3:4). Ni kiijtosneki moneki tikitas tlaj kuali tlaneltoka, kenijkatsa eli uan tlake moiljuia. Tlaj kiampa tijchiuas, ika yolik uelis tijnankilis ni tlajtlanili: “¿Elis se kuali nosiua o noueue? ¿Kuali timouikasej?” (Prov. 31:26, 27, 30; Efes. 5:33; 1 Tim. 5:8). “¿Uelis timoiknelijtosej uan timomokuitlauisej? ¿Uelis niitstos iuaya maske amo nechpaktia se keski tlamantli tlen kichiua?” (Rom. 3:23). b Uan xikilnamiki: uelis kuali inmouikasej maske amo sanse inelij tlaj inkichiuaj kampeka inmokuamachilisej.

⁶ ¿Tlake sekinok tlamantli moneki tijmatis tlen monovia o monovio? Kema ayamo tlauel tikiknelia, moneki tikamanaltis iuaya se keski tlamantli tlen tlauel  ipati, kej tlake mosentlalijtok kichiuas teipa. Nojkia moneki inkiijtosej tlaj inkipiaj se kokolistli, tlaj intlauikaj uan tlen inmechpanok uejkajkia, pero inmojuantij uelis inkiitasej kema kinamiki inkamanaltisej tlen ni tlamantli (nojkia xikita Juan 16:12). Tlaj ayamo tijneki tikiljuis se keski tlamantli tlen ta, xikamanalti iuaya. Pero xikilnamiki monovia o monovio kena monekis kimatis nopa tlamantli pampa kiampa kuali kitlapejpenis tlaj inmosenkauasej o amo.

7. ¿Tlake uelis kichiuasej katli elij novios uan kiampa más kuali moixmatisej? (Nojkia xikita nopa recuadro “ Kema monovio o monovia itstok uejka” uan tlaixkopinkayomej).

⁷ ¿Tlake mitspaleuis kuali tikixmatis monovia o monovio? Tlaj inkiijtouaj tlen inmoiljuiaj uan tlen inkiyolmatij, nojkia moneki ximotlatsintokikaj se keski tlamantli uan kuali ximotlakakilikaj (Prov. 20:5; Sant. 1:19). Uelis inkichiuasej se keski tlamantli kampa uelis inkamanaltisej, kej intlakuasej sansejko, inpaxalosej kampa nemij miakej uan intlajtolmoyauasej sansejko. Nojkia uelis kuali inmoixmatisej kema initstosej ininuaya inmochampoyouaj o inmouampoyouaj. Uelis tijchiuas sekinok tlamantli tlen mitspaleuis xikita tlake kichiua kema pano se tlamantli uan kenijkatsa eli kema itstok ininuaya sekinok. Albert, katli eua Países Bajos, kiampa kichijki kema ya uan Alicia eliyayaj novios. Ya kiijtoua: “Tijchiuayayaj tlen techpaleuiyaya kuali ma timoixmatikaj, kemantika sansejko titlakualchiuayayaj uan tijchiuayayaj sekinok tekitl kalijtik. Kiampa uelki tikitaj tlake tlamantli kena kuali tijchiuaj uan tlake amo”.

8. ¿Kenijkatsa kinpaleuia katli elij novios kema momachtiaj sansejko?

⁸ Nojkia tlauel inmechpaleuis tlaj inmomachtisej sansejko se keski tlamachtili tlen uala ipan Biblia. Tlaj inkitlapejpenisej inmosenkauasej, monekis inkichiuasej kampeka inmomachtisej sansejko, kiampa inkikauasej Jehová ma inmechyakana (Ecl. 4:12). Yeka, tlauel inmechpaleuis tlaj inkikixtisej tonali desde nama para inmomachtisej. Maske katli elij novios ayamo elij se familia uan nopa toikni ayamo kiyakana  nopa tosiuaikni, tlaj momachtiaj sansejko uelis kiitasej tlaj kuali tlaneltokaj. Max uan Laysa katli euaj Estados Unidos, kiijtouaj: “Kema tielkej novios pejki timomachtiaj se keski tlamachtili kampa kiijtoua tlake moneki kichiuasej katli elij novios, katli mosenkajtokej uan katli kipiaj ininchampoyouaj. Nopa techpaleuik ma tikamanaltikaj se keski tlamantli tlen tlauel ipati”.

SEKINOK TLAMANTLI TLEN MONEKI INKIITASEJ

9. ¿Tlake moneki kiilnamikisej nopa ichpokatl uan nopa telpokatl kema kitlapejpenisej ajkia kiniljuisej elij novios?

⁹ ¿Ajkia inkiniljuisej? Inmojuantij moneki inkitlapejpenisej. Tlaj namanok pejki inelij novios, uelis inkinekisej inkiniljuisej san se keskij (Prov. 17:27). Kiampa sekinok amo inmechtlatsintokisej miak tlamantli yon inmechtetsopasej. Pero tlaj amo aka inkiiljuisej, uelis peuas inmouejkatlalisej pampa amo inkinekisej sekinok ma kimatikaj. Yeka, tlauel kuali tlaj inkiniljuiaj katli uelis inmechpaleuisej kej inmochampoyouaj, inmouampoyouaj katli kuali tlaneltokaj o ueuejtlakamej (Prov. 15:22).

10. ¿Tlake kinpaleuis katli elij novios amo ma kiixpanokaj Jehová? (Proverbios 22:3).

¹⁰ ¿Tlake inmechpaleuis amo inkiixpanosej Jehová? Kej panotias tonali uelis más inmoiknelisej uan más inmoixtokasej. Maske kiampa inkiyolmatisej, amo inkinekisej inkiixpanosej Jehová (1 Cor. 6:18). Yeka, amo xikijtokaj tlamantli tlen sokiyo, amo xiitstokaj inmoselti yon tlauel xitlaikaj (Efes. 5:3). Nochi nopa tlamantli uelis kichiuas xijnekikaj inmotekasej sansejko uan ouij inkimatisej amo inkiixpanosej Jehová. Yeka, uelis inkamanaltisej tlake uelis inkichiuasej uan kiampa inkitlepanitasej Jehová itlanauatiljuaj (xijpoua Proverbios 22:3). Kiampa kichijkej Dawit uan Almaz, katli euaj Etiopía, inijuantij kiijtouaj: “Nochipa tiitstoyaj ininuaya touampoyouaj uan kampa itstoyaj miakej. Amo kema tiitstoyaj toselti ipan carro o ipan se kali, nopa techpaleuik amo ma techyoltilana tlen amo kuali”.

11. ¿Tlake moneki kiilnamikisej katli elij novios kema kitlapejpenisej kenijkatsa kinextisej moikneliaj?

¹¹ Kej panotias tonali, uelis inkinekisej inkichiuasej se keski tlamantli kej kinamiki para inkinextisej inmoikneliaj (Cant. 1:2; 2:6). Pero tlaj tlauel inkinekisej inmotekasej sansejko, uelis timosentlalis san ipan tlen tijyolmati uan ayokmo tikitas monovio o monovia kej kinamiki. Tlaj amo inmomokuitlauiaj, ueliskia intlajtlakolchiuasej (Prov. 6:27). Yeka, kema peua inelij novios, moneki inkiijtosej tlake amo inkichiuasej uan kiampa inmonejnemiltisej kej Jehová kipaktia (1 Tes. 4:3-7). c Ximotlajtlanikaj: “¿Kenijkatsa kiitaj kampa tiitstokej kema tijnextiaj timoikneliaj? ¿Kema kiampa tijchiuaj, kineki o nijneki nijchiuas tlen amo kinamiki?”.

12. ¿Tlake moneki kichiuasej katli elij novios kema kipiasej kuesoli?

¹² ¿Tlake moneki inkichiuasej kema inkipiaj kuesoli o kema amo inmoiljuisej sanse tlamantli? Tlaj kemantika amo inmoiljuiaj sanse tlamantli, amo kiijtosneki  amo uelis initstosej sansejko, katli mosenkajtokej kemantika nojkia kiixnamikij kuesoli. Miakej katli mosenkajtokej kuali itstokej pampa kichiuaj kampeka kuali mouikasej maske amo sanse elij. Tlaj nama inkimatij kenijkatsa inkisenkauasej kuesoli tlen inkipiaj, teipa nojkia kiampa inkichiuasej. Ximotlatsintokikaj: “¿Kema tijsenkauaj se kuesoli tijnextiaj timotlepanitaj uan amo nima tikualanij? ¿Nima tikijtouaj timokuapolojkej uan tijchiuaj kampeka ayokmo kiampa tijchiuasej? ¿Tijpatlaj tlen timoiljuiaj kema kinamiki, tikiljuiaj ma techtlapojpoljui uan timotlapojpoljuiaj?” (Efes. 4:31, 32). Pero tlaj nochipa inkipiaj kuesoli uan inmokualaniaj amo ximoiljuikaj kuali initstosej kema inmosenkauasej. Tlaj tikita amo uelis initstosej sansejko, más kuali ayokmo inelisej novios. d

13. ¿Tlake moneki kiilnamikisej katli elij novios para kimatisej keski tonali uejkauasej moixmatisej?

¹³ ¿Keski tonali moneki inelisej novios? Kema tijchijtiuetsij se tlamantli, amo kuali kisa (Prov. 21:5). Yeka xijkaua ma pano tonali uan kiampa kuali tikixmatis monovio o monovia. Pero amo tlauel xiuejkauakaj pampa Biblia kiijtoua katli “kichia para kiselis se tlenijki uan axasi imako, nelia kiyolkokoua” (Prov. 13:12). Nojkia kema tlauel uejkauaj, uelis más ouij kimatisej amo tlajtlakolchiuasej (1 Cor. 7:9). Amo san ximoiljui tlaj ya inuejkajkej inelij novios, nojkia ximotlatsintoki: “¿Tlake nojua moneki nijmatis para nikitas tlaj kena uelis nimosenkauas iuaya?”.

¿KENIJKATSA UELIS TIKINPALEUISEJ KATLI ELIJ NOVIOS?

14. ¿Kenijkatsa uelis tikinpaleuisej katli elij novios? (Nojkia xikita tlaixkopinkayotl).

¹⁴ Tlaj tikinixmatij katli elij novios, uelis tikintlaneuisej ma tlakuakaj touaya, ma momachtikaj touaya kema timomachtiaj ininuaya tochampoyouaj o uelis tipaxalotij kanajya (Rom. 12:13). Kiampa inijuantij uelis nojua kuali moixmatisej. Tlaj monekis, uelis tiitstosej ininuaya, tikinuikasej kanajya o tlaj kinekij kamanaltisej uelis tikiniljuisej ma yakaj tochaj, kiampa amo itstosej ininselti (Gál. 6:10). Alicia, katli tikijtojkej  ipan párrafo 7, kiijtoua: “Albert uan na tikintlaskamatiliyayaj toikniuaj pampa se keskij techiljuiyayaj ueliskia tiasej ininchaj tlaj tijnekiyayaj tikamanaltisej uan amo tiitstosej toselti”. Tlaj katli elij novios techiljuiaj ma tiitstokaj ininuaya, uelis tikitasej kej se tlamantli tlen tlauel ipati pampa kiampa tlauel tikinpaleuisej. Amo kinamiki tikinkauasej ininselti ma itstokaj, pero kena moneki tikitasej kema tikinkauasej ininselti ma kamanaltikaj tlen se keski tlamantli (Filip. 2:4).

15. ¿Ika tlake sekinok tlamantli uelis tikinpaleuisej katli elij novios? (Proverbios 12:18).

¹⁵ Nojkia moneki kuali timoiljuisej tlake tikijtosej o monekis tijchiuasej kampeka amo tleno tikijtosej (xijpoua Proverbios 12:18). Uelis kemantika nima tijnekisej titematiltisej ajkia inijuantij ya elij novios, pero uelis katli elij novios kinekisej inijuantij kiniljuisej sekinok. Nojkia amo kinamiki tikinijilnamiktinemisej (Prov. 20:19; Rom. 14:10; 1 Tes. 4:11). Nojkia amo ma tikijtokaj ya mosenkauasej yon ma titlatsintokakaj tlen amo kinamiki. Tosiuaikni Elise uan iueue kiijtouaj: “Tipinauayayaj kema techtlajtlaniyayaj kema timosenkauaskiaj, pampa tojuantij ayamo tikamanaltitoyaj tlen nopa tlamantli”.

16. ¿Tlake uelis tijchiuasej tlaj tijmatisej omej toikniuaj ayokmo elij novios?

¹⁶ ¿Uan tlaj se telpokatl uan se ichpokatl kitlapejpeniaj ayokmo elisej novios? Amo ma titlatsintokatinemikaj kenke ayokmo elij novios uan amo ma titlajtlakoltikaj se tlen inijuantij pampa kiampa panok (1 Ped. 4:15). Tosiuaikni Lea, kiijtoua: “Nijmatki se keskij pejkej kiijtouaj se keski tlamantli pampa se toikni uan na ayokmo tielkej novios, nopa tlauel nechyolkokok”. Kej ya tikitakej, tlaj omej toikniuaj kitlapejpeniaj ayokmo elisej novios, nopa amo kiijtosneki san tlapik moixmatkej, pampa nopa kinpaleuik kuali ma kitlapejpenikaj tlake kichiuasej. Kema kiampa pano tlauel tlaijiyouiaj uan uelis kiyolmatisej itstokej ininselti, yeka ma tikitakaj kenijkatsa uelis tikinpaleuisej (Prov. 17:17).

17. ¿Tlake nojua moneki kichijtosej katli elij novios?

¹⁷ Kej tikitakej, maske katli elij novios uelis kiixnamikisej se keski tlaouijkayotl nojkia uelis tlauel yolpakisej. Jessica kiijtoua: “Kema noueue uan na tieliyayaj novios, monejki tijkixtisej miak tonali uan tijchijkej kampeka kuali timoixmatisej, nopa tlauel techpaleuik”. Tlaj tijpia monovio o monovia, xijchiua kampeka kuali tikixmatis. Kiampa nochi kuali kisas uan kuali inkitlapejpenisej tlen inkichiuasej.