1-3. 1) ¿Kenke tijmatij Jehová tlauel tlalnamiki uan itlajtol amo sanse kej tojuantij? 2) ¿Tlake tikitasej ipan ni tlamachtili?

JEHOVÁ kinekiyaya sekinok nojkia ma itstokaj uan ma yolpakikaj, yeka kinchijchijki iluikaeuanij uan teipa maseualmej (Sal. 36:9; 1 Tim. 1:11, TNM). Achtoui kichijchijki Jesús, katli nojkia kiiljuiaj “iTlajtol toTeko” (Apoc. [Rev.] 3:14; 19:13). Jehová monojnotsayaya iuaya Jesús uan kiiljuiyaya tlen moiljuiyaya uan tlen kiyolmatiyaya (Juan 1:14, 17; Col. 1:15). Uan apóstol Pablo kiijtok iluikaeuanij nojkia monojnotsaj uan inintlajtol amo sanse kej tojuantij (1 Cor. 13:1).

² Jehová kuali kinixmati nochi iluikaeuanij uan maseualmej katli kinchijchijtok maske tlauel miakej. Uan maske miakej momaijtojtokej, ya ueli kintlakakilia nochi uan kikuamachilia tlen kiiljuiaj maske amo sanse inintlajtol. Uan kema kintlakakilijtok katli momaijtouaj, nojkia kinnojnotsa iluikaeuanij uan kinyakana. Nochi ni ueli kichiua pampa ya tlauel tlalnamiki uan pampa itlajtol amo sanse kej tojuantij (xijpoua Isaías 55:8 uan 9). Tojuantij ueli tijkuamachiliaj tlen ya techiljuia pampa kitekiuia tlajtoli tlen uelis tijkuamachilisej.

³ Ipan ni tlamachtili tikitasej kenijkatsa Jehová nochipa technojnotsa  ika tlajtoli tlen uelis tijkuamachilisej. Uan nojkia tikitasej kenijkatsa kemantika kipatla kej technojnotsa.

4. 1) ¿Tlake tlajtoli kitekiuik Jehová kema kinojnotski Moisés, Samuel uan David? 2) ¿Tlake ijkuilijtok ipan Biblia?

⁴ Ipan Xochimili Edén, Jehová kinojnotsayaya Adán ika tlajtoli hebreo tlen uejkajkia motekiuiyaya. Teipa ika nopa tlajtoli nojkia kinojnotski Moisés, Samuel uan David. Jehová kiniljuik ni tlakamej tlen moiljuiyaya uan inijuantij kiijkuilojkej ika tlajtoli tlen momajtoyaj kitekiuiaj uan kej tlajkuilouayayaj ipan nopa tonali. Uan kemantika kiijkuilojkej san tlen Jehová kiniljuijtiajki. Nojkia kiijkuilojkej tlen kinpanok toTeotsij itekipanojkauaj, kenijkatsa mouikakej iuaya toTeotsij, kenijkatsa kinextijkej kiikneliyayaj uan tlaneltokayayaj ipan ya, uan kema mokuapolojkej. Nochi tlen moijkuilok tlauel techpaleuia (Rom. 15:4).

5. ¿Tlake seyok tlajtoli kitekiuik Jehová kema kinnojnotski maseualmej?

⁵ Jehová amo nochipa kinnojnotski maseualmej ika tlajtoli hebreo. ¿Kenke? Pampa kitekiuiyayaj seyok tlajtoli. Kema israeleuanij kistejkej tlen altepetl Babilonia, miakej kamanaltiyayaj arameo. Yeka Daniel, Jeremías uan Esdras kiijkuilojkej se keski textos tlen Biblia ika arameo. *

6. ¿Kenke kitlajtolkuepkej ika griego nopa Escrituras Hebreas?

⁶ Teipa, Alejandro Magno, se tlanauatijketl tlen euayaya Grecia, pejki tlanauatia ipan miak altepemej. Ipan nopa tonali nopa tlajtoli griego tlauel motekiuiyaya. Yeka miakej maseualmej pejkej kamanaltij ipan tlajtoli griego. Uan miakej judíos nojkia pejkej kitekiuiaj nopa tlajtoli, yeka maske amo kema kitlajtolkueptoyaj nopa Escrituras Hebreas, kitlajtolkuepkej ika griego uan kiiljuijkej Septuaginta. Nama nopa Septuaginta nojkia tlauel ipati ipan ni tonali. Katli tlauel ixtlamatij kiijtouaj kitlajtolkuepkej 72 tlakamej. * (Xikita nopa nota.) Sekij kitlajtolkueptiajkej sejse tlajtoli uan sekinok amo. Maske kiampa kitlajtolkuepkej, nopa judíos uan Cristo itokilijkauaj katli kamanaltiyayaj griego kiitayayaj nopa Septuaginta kej toTeotsij iTlajtol.

7. ¿Ipan tlake tlajtoli kamanaltik Jesús?

⁷ Kema Jesús itstoya ipan Tlaltipaktli uelis kamanaltiyaya hebreo (Juan 19:20; 20:16; Hech. 26:14). Uan uelis kitekiuiyaya se keski tlajtoli ika arameo tlen motekiuiyaya ipan nopa tonali. Nojkia kuali kamanaltiyaya nopa tlajtoli hebreo tlen uejkajkia kitekiuiyayaj Moisés uan tlajtolpanextianij, ni tijmatij pampa nopa amatlajkuiloli tlen inijuantij kiijkuilojkej nochipa kipouayayaj kema judíos mosentiliyayaj sejse chikueyi (Luc. 4:17-19; 24:44, 45; Hech. 15:21). Maske ipan nopa tonali nojkia kamanaltiyayaj griego uan latín, Biblia amo kiijtoua tlaj Jesús kitekiuik nopa tlajtoli.

8, 9. ¿Kenke se keski pilamochtsitsij moijkuilok ika griego, uan tlake techmachtia nopa?

⁸ Nopa achtoui Jesús itokilijkauaj kamanaltiyayaj hebreo, uan kema ya miktoya, miakej katli kamanaltiyayaj sekinok tlajtoli nojkia pejkej mochiuaj itokilijkauaj (xijpoua Hechos 6:1). Kej panotiajki tonali, miakej Cristo itokilijkauaj kamanaltiyayaj griego, uan hebreo ayokmo tlauel kitekiuiyayaj. Ipan nopa tonali kampa ueli kamanaltiyayaj griego, yeka nopa pilamochtsitsij Mateo, Marcos, Lucas uan Juan moijkuilok ipan nopa tlajtoli. * (Xijpoua nopa  nota.) Nopa amatlajkuiloli tlen Pablo kiijkuilok uan sekinok pilamochtsitsij nojkia moijkuilok ika griego.

⁹ Kema katli kiijkuilojkej Escrituras Griegas kiijtouayayaj se keski textos tlen nopa Escrituras Hebreas, kikixtiyayaj tlen nopa Septuaginta, pampa nopaya ya kitlajtolkueptoyaj ika griego. Maske se keski tlajtoli tlen nopa Escrituras Hebreas mopatlak se kentsi kema kitlajtolkuepkej, nojua eltok ipan Biblia tlen nama tijpixtokej. Ni techmachtia Jehová kipatiita nochi tlajtoli tlen maseualmej kamanaltij maske kampa ueli euaj (xijpoua Hechos 10:34).

10. ¿Tlake kichiua Jehová pampa kineki technojnotsas?

¹⁰ Kej timomachtijtokej, Jehová amo nochipa sanse kinnojnotsa maseualmej. Ya kipatla kej kinnojnotsa, pampa amo nochi kitekiuiaj sanse tlajtoli. Jehová amo techchiualtia ma tijyekokaj se tlajtoli uan kiampa tikixmatisej o tijmatisej tlen mosentlalijtok kichiuas (xijpoua Zacarías 8:23 uan Apocalipsis 7:9 uan 10). Nojkia timomachtijtokej Jehová kiniljuik katli kiijkuilojkej Biblia tlen ya moiljuiyaya uan inijuantij kiijkuilojkej ika tlajtoli tlen momajtoyaj kitekiuiaj uan tlen sekinok kikuamachiliskiaj.

11. ¿Kenke tikijtouaj Jehová ueli kinnojnotsa nochi maseualmej maske kamanaltij miak tlajtoli?

¹¹ Jehová ueli kinnojnotsa nochi maseualmej maske kamanaltij miak tlajtoli. ¿Kenijkatsa tijmatij nopa? Pampa kichijtok iTlajtol ma motlajtolkuepa ipan miak tlajtoli. Ipan Biblia nesi san se ome tlajtoli tlen Jesús kiijtok ipan itlajtol (Mat. 27:46; Mar. 5:4; 7:34; 14:36). Uan Jehová kichijki ma kiijkuilokaj tlen Jesús tlamachtik uan teipa ma kitlajtolkuepakaj ika griego uan sekinok tlajtoli. Nojkia kichijki judíos uan Cristo itokilijkauaj miakpa ma kiixkopinakaj uan teipa kitlajtolkuepkej ipan miak tlajtoli, kej nopa toTeotsij kimanauik iTlajtol. Kema panotoya 400 xiuitl ika tlakajtoya Jesús, se tlakatl kiijtok tlen Jesús tlamachtik kitlajtolkueptoyaj ipan miak altepemej kej Siria, Egipto, la India, Persia uan Etiopía.

12. ¿Tlake kichijtokej miakej pampa kinektokej kitlamiltisej Biblia?

¹² Ipan miak xiuitl tlen panotok, miakej kinektokej kitlamiltisej Biblia uan kintlaijiyouiltijtokej katli kitlajtolkueptokej uan kimoyajtokej. Kema panotoya 300 xiuitl ika tlakajtoya Jesús, se tlanauatijketl tlen Roma tlanauatik ma kitlamitlatikaj Biblias. Uan kema panok 1,200 xiuitl, se tlakatl tlen motokaxtik William Tyndale pejki kitlajtolkuepa Biblia ika inglés. Ya kiijtok tlaj toTeotsij kikauaskia ma itsto miak xiuitl, kichiuaskia se milchijketl kuali ma kikuamachili Biblia uan amo kej se sacerdote. Pampa kinejkej kiitskisej uan kitlatsakuiltisej, Tyndale cholok uan yajki Inglaterra, kiampa kitlamitlajtolkuepaskia uan peuaskia kichijchiuas Biblias ipan nopa tlajtoli. Maske katli tlayakanayayaj ipan religiones kinejkej kitlatisej nochi tlen kichijchijtoya,  nopa Biblia tlen kitlajtolkuepki momoyajki uan miakej maseualmej kiselijkej. Teipa, Tyndale kikuapilojkej uan teipa kitlatijkej. Maske kimiktijkej, tlen kichijki tlauel ipati, pampa tlen kitlajtolkuepki kitekiuijkej kema kichijchijkej nopa Biblia King James Version (Versión del Rey Jacobo) (xijpoua 2 Timoteo 2:9).

13. ¿Tlake kiitstokej katli kuali momachtijtokej miak amatlajkuiloli tlen uejkajkia kiijkuilojkej?

¹³ Nopa Biblias tlen uejkajkia kichijchijkej amo nochi sanse tlen kiijtoua uan se keski textos amo kuali kitlajtolkuepkej. Maske kiampa panok, miakej kuali momachtijtokej miak amatlajkuiloli tlen uejkajkia kiijkuilojkej uan kiitstokej san se keski versículos mopatla. Uajka, maske amo tlauel kuali kitlajtolkuepkej, tlen toTeotsij kinekiyaya ma tijmatikaj amo mopatlatok. Ni kinpaleuia miakej katli kinekij momachtisej Biblia ma motemachikaj nelia toTeotsij iTlajtol (Is. 40:8).

14. ¿Ipan keski tlajtoli kitlajtolkueptokej Biblia?

¹⁴ Maske miakej kinektokej kitlamiltisej Biblia, ipan ni tonali motlajtolkueptok ipan kipano 2,800 tlajtoli. Amo onka seyok amochtli tlen tlauel motlajtolkueptok ipan ni tonali. Maske miakej maseualmej amo tlaneltokaj ipan toTeotsij, nojua tlauel momoyaua. Uan maske se keski Biblias ouij se kikuamachilia o amo tlauel kuali kitlajtolkueptokej, nochi kiualika nopa kuali tlamachtili kampa techiljuia uelis tiitstosej nochipa.

15. 1) ¿Tlake mochiuayaya ipan 1919 uan tlake mochiua nama? 2) ¿Kenke nochi amatlajkuiloli moijkuiloua ika inglés?

¹⁵ Ipan 1919, toTeotsij kintlapejpenik se keskij katli momachtiyayaj Biblia uan kiijtok inijuantij eliskiaj nopa “tlalnamijkatlatekipanojketl tlen nelia temachtli”. Ipan nopa tonali nopa “tlalnamijkatlatekipanojketl” kinmachtiyaya toTeotsij itekipanojkauaj ika tlajtoli inglés (Mat. 24:45). Nama nochi amatlajkuiloli tlen kichijchiua motlajtolkuepa ipan kipano 700 tlajtoli. Kej panok ika griego, ipan ni tonali kampa ueli kamanaltij tlajtoli inglés uan tlauel kitekiuiaj kampa tlamachtiaj uan tlanamakaj. Yeka nochi amatlajkuiloli moijkuiloua ika inglés uan teipa motlajtolkuepa ipan sekinok tlajtoli.

16, 17. 1) ¿Tlake monekiyaya kipiasej toTeotsij itekipanojkauaj? 2) ¿Tlake kichijkej toikniuaj? 3) ¿Tlake kinekiyaya toikni Knorr?

¹⁶ Nochi tlamachtili tlen kipia amatlajkuiloli mokixtia ipan Biblia. Achtouia, Jehová itlajtoltemakauaj kitekiuiyayaj nopa King James Version (Versión del Rey Jacobo). Nopa Biblia kichijkej ipan 1611, yeka kipia tlajtoli tlen ayokmo motekiuia uan tlen ouij se kikuamachilia. Maske kema kiijkuilojkej toTeotsij iTlajtol nesiyaya tlauel miakpa toTeotsij itoka, ipan nopa Biblia nesi san se keski. Nojkia amo tlauel kuali kitlajtolkuepkej uan kiijkuilojkej se keski versículos tlen amo ualayaya ipan amatlajkuiloli tlen uejkajkia kiijkuilojkej.  Sekinok Biblias ika inglés nojkia kiampa eliyayaj.

¹⁷ ToTeotsij itekipanojkauaj monekiyaya kipiasej se Biblia tlen xitlauak kitlajtolkueptokej uan tlen amo ouij kikuamachilisej. Yeka kintlapejpenijkej toikniuaj katli kitlajtolkuepaskiaj Traducción de la Biblia del Nuevo Mundo. Inijuantij kichijchijkej chikuasej amochtli tlen Biblia ipan xiuitl 1950-1960. Nopa achtoui amochtli temakakej ipan ueyi tlanechikolistli tlen mochijki ipan agosto 2, xiuitl 1950. Ipan nopa tlanechikolistli toikni Knorr kiijtok monekiyaya tijpiasej se Biblia tlen xitlauak kitlajtolkueptokej, tlen amo ouij tijkuamachiliskiaj uan tlen kipiaskia tlajtoli tlen nama motekiuia, kiampa nima tijkuamachiliskiaj tlen Biblia tlamachtia. Nopa Biblia eliskia sanse kej katli Cristo itokilijkauaj kipixtoyaj. Toikni Knorr kinekiyaya nopa Traducción del Nuevo Mundo ma kinpaleui miakej maseualmej ma kiixmatikaj Jehová.

18. ¿Kenke ueltok kitlajtolkueptokej Biblia?

¹⁸ Ipan 1963 mochijki tlen toikni Knorr kinekiyaya. Nopa Traducción del Nuevo Mundo de las Escrituras Griegas Cristianas motlajtolkueptoya ipan alemán, español, francés, holandés, italiano uan portugués. Ipan 1989, Katli kinyakanaj Jehová itlajtoltemakauaj kintlapejpenijkej se keskij toikniuaj katli kinpaleuiskiaj toikniuaj katli tlajtolkuepaj. Uan ipan 2005 kiijtojkej nochi katli kitlajtolkuepaj pilamochtsi Tlen Tematiltia ueliskia kitlajtolkuepasej Biblia. Yeka nopa Traducción del Nuevo Mundo kitlajtolkueptokej nochi o san tlajko ipan kipano 130 tlajtoli.

19. ¿Tlake panok ipan 2013, uan tlake tikitasej ipan seyok tlamachtili?

¹⁹ Ipan 60 xiuitl tlen panotok, se keski tlajtoli ipan inglés mopatlatok. Yeka monekiyaya kiyankuilisej nopa Traducción del Nuevo Mundo ika inglés. Ipan octubre 5 uan 6, xiuitl 2013, ipan 31 altepemej mosentilijkej 1,413,676 toikniuaj ipan tlanechikoli tlen Jehová itlajtoltemakauaj kichiuaj sejse xiuitl. Ipan nopa tlanechikoli se katli kinyakana Jehová iTlajtoltemakauaj kinextik nopa Traducción del Nuevo Mundo tlen kiyankuilijtoyaj ika inglés. Nochi tlauel yolpajkej uan miakej chokakej kema kiselijkej se. Toikniuaj kitekiuijkej ni yankuik Biblia kema tlamachtijkej ipan nopa tonali uan nochi kiitakej amo ouij se kikuamachilis. Ipan seyok tlamachtili tikitasej kenijkatsa kiyankuilijkej uan kenijkatsa kitlajtolkuepaj ipan sekinok tlajtoli.