1, 2. 1) ¿Keyej motelixmatij tajtolmej tein moajsij itech Deuteronomio 6:4? 2) ¿Keyej Moisés kijtoj nejin tajtolmej?

JUDÍOS kipiaj se netataujtil tein kiitaj ke motelneki tein mokixtia itech Deuteronomio 6:4. Nejin netataujtil kitokaytiaj shemá, porin yejua nejin yekinika tajtol tein moajsi itech nejin tajkuilol itech tajtol hebreo. Tel miak xiujmejya, miakej judíos kijtouaj nejin tajtolmej kualkampa uan tiotakpa uan ika kinextiaj ke yejuan sayoj kiueyichiuaj se Dios.

² Nejon tajtolmej kijtoj Moisés itech xiuit 1473 achto itech totonaluan keman iniuan tajtojtoya israelitas ijkuak yaya momikilitiya. Yejuan moajsiaj Moab, yaya kipanauitijya ueyiat Jordán uan moaxkatilitij Tal tein Dios motenkaujka kinmakas (Deut. 6:1). Moisés kinixyekanka 40 xiujmej. Uan ika itajtoluan kinekia kinpaleuis maj yeskiaj yolchikaujkej, maj takuaujtamatinij iuan Jiova uan maj nochipa kitakamatinij. ¿Keyej? Porin kimatia ke kipanoskiaj miak ouijkayomej. Yejua ika, satepan ke ika kinnojnotsak Majtakti Tanauatilmej uan okseki itanauatiluan Jiova, Moisés kinelnamiktij nejin tein motelneki tein tikajsij itech Deuteronomio 6:4, 5 (xikonixtajtolti).

3. ¿Toni netajtanilmej tiknankiliskej itech nejin tamachtilis?

 ³ Israelitas kimatiaj ke ininDios Jiova katka “sayoj se Jiova”. Uan israelitas akin tatakamatiaj kiueyichiuayaj sayoj se Dios, akin no kiueyichiujkej ininuejkaujtatuan. Komo ijkon, ¿keyej Moisés kinelnamiktij ke Jiova “sayoj se Jiova”? ¿Keniuj nejin tajtolmej mouikaj iuan versículo 5, kampa kijtoua maj se kitasojta Dios ika nochi se iyolo, se inemilis uan se ichikaualis? ¿Uan keyej axkan motelneki tajtolmej tein moajsij itech Deuteronomio 6:4, 5?

4, 5. 1) ¿Toni kijtosnekij tajtolmej “sayoj se Jiova”? 2) ¿Keyej Jiova amo kemej tiotsitsin tein miakej kinueyichiuaj?

⁴ Amo moajsi okse kemej Jiova. Tajtolmej “sayoj se Jiova” kijtosneki miak taman. Se, ke amo moajsi okse kemej Jiova. ¿Keyej Moisés kijtoj nejin tajtolmej? Amo porin kinekia kinextis ke amo kuali yetok maj kineltokakan ke Dios poui iniuan eyi dioses. Kinekia kinelnamiktis ke Jiova kichijchiuak iluikak uan taltikpak. Yejuatsin taixyekana itech nochi tein onkak uan sayoj yejuatsin Dios akin melauak. Amo onkak nion se dios kemej yejuatsin (2 Sam. 7:22). Yejua ika yejuan sayoj monekia kiueyichiuaskej Jiova. Amo monekia kichiuaskej kemej itech altepemej tein moajsiaj ompakauin, kampa kinueyichiuayaj miakej tiotsitsin. Nejon taltikpakneminij kineltokayaj ke inintiotsitsin kioliniayaj seki taman chikaualismej tein onkak.

⁵ Kemej neskayot, akin kayomej Egipto kiueyichiuayaj Ra, tiotsin itech Tonaltsin; Nut, tiotsin itech iluikak; Geb, tiotsin itech taltikpak, uan Hapi, tiotsin itech ueyiat Nilo. No kinueyichiuayaj miak tapialmej. Sayoj ke Jiova kinextij ika majtakti chauismej ke okachi ueyi ke nochin nejin tiotsitsin. Akin nemiaj Canaán okachi kiueyichiuayaj tiotsin Baal. Kineltokayaj ke nejin tiotsin kinmakaya nemilis. No kineltokayaj ke katka tiotsin itech iluikak, kiouit uan tetsaujmej. Miakkan, kineltokayaj ke Baal kinmatampauiskia (Núm. 25:3). Sayoj ke israelitas monekia kielnamikiskej ke ininDios katka “Dios akin melauak”, “sayoj se Jiova” (Deut. 4:35, 39).

6, 7. 1) ¿Toni no kijtosnekij tajtolmej “sayoj se Jiova”? 2) ¿Keniuj kinextij Dios ke yejuatsin “sayoj se Jiova”?

⁶ Jiova amo mopata uan amo tekaua. Itech tajtolmej “sayoj se Jiova”, tajtol “se” no kijtosneki ke Jiova takuaujtamach uan ke kichiua tein motenkaua. Yejuatsin amo keman mopata nion kipapata tein kichiua. Yejuatsin amo tekaua uan nochipa kijtoua tein melauak. ¿Keniuj kinextij? Kemej neskayot, yejuatsin motenkauak iuan Abrahán ke nochin akin itech ualeuaskiaj nemiskiaj itech Tal tein motenkaujka kinmakas. Jiova amo keman kipatak nejon uan ika uejueyi tachiualismej ijkon kichiuak 430 xiujmej satepan (Gén. 12:1, 2, 7; Éx. 12:40, 41).

 ⁷ Miak xiujmej satepan, Jiova kijtoj ke israelitas katkaj itaixpantijkauan uan kiniluij: “Nejua amo Nimopatatok. Achtopa ke nejua amo onkatok nion se Dios, uan satepan ke nejua amo onkas nion se”. Jiova no kiyeknextij ke tein kiixtalia amo keman mopata keman kijtoj: “Nochi tonalmej amo Nimopata” (Is. 43:10, 13; 44:6; 48:12). Israelitas kipiayaj ueyi tatiochiualis kiueyichiuaskej se Dios akin amo keman mopata uan senkis takuaujtamach. Tejuan no tikpiaj nejon tatiochiualis (Mal. 3:6; Sant. 1:17).

8, 9. 1) ¿Toni kichia Jiova maj kichiuakan itekitikauan? 2) ¿Toni kijtoj Jesús tein kinextia ke motelneki tein kijtoj Moisés?

⁸ Tein Moisés kiniluij israelitas no kinelnamiktij ke Jiova nochipa kintasojtaskia uan kinyekpiaskia. Sayoj ke Jiova kichiaya maj yejuan sayoj kiueyichiuanij yejuatsin uan maj kitasojtanij ika nochi ininyolo, ininnemilis uan ininchikaualis. Uan no, tetatmej monekia ika kinnojnotsaskej Jiova ininkoneuan nochipa keman ueliskiaj. Ijkon, yejuan no kiueyichiuaskiaj sayoj Jiova (Deut. 6:6-9).

⁹ Kemej Jiova amo keman kipata tein kiixtalia, axkan yejuatsin kichia maj tiitekitikauan no tikchiuakan kemej israelitas monekia kichiuaskej. Yejua ika, komo tiknekij maj kiyolpakti kemej tikueyichiuaj, tejuan no moneki tikueyichiuaskej sayoj yejuatsin uan tiktasojtaskej ika nochi toyolo, totanemilil uan tochikaualis. Jesús kijtoj ke nejin yejua tanauatil tein okachi tayekantok uan ijkon kinextij ke motelneki tein Moisés kijtoj (xikonixtajtolti Marcos 12:28-31). Axkan maj tikitakan keniuj uelis tiknextiskej ke tikneltokaj ke “Jiova toDios sayoj se Jiova”.

10, 11. 1) ¿Keniuj tiknextiaj ke tikueyichiuaj sayoj Jiova? 2) ¿Keniuj kinextijkej seki telpochmej hebreos ke sayoj kiueyichiuayaj Jiova?

¹⁰ Tiknextiaj ke sayoj Jiova toDios keman sayoj yejuatsin tikueyichiuaj. Moneki amo keman tikueyichiuaskej nion se tiotsin nion tikuiskej tanemililmej oso tachiualismej tein amo melaujkej keman tikueyichiuaskej Jiova. Yejuatsin amo sayoj se dios akin okachi ueyi ke okseki tiotsitsin uan akin okachi kipia chikaualis, ta yejuatsin Dios akin melauak. Yejua ika sayoj yejuatsin moneki tikueyichiuaskej (xikonixtajtolti Apocalipsis 4:11).

¹¹ Amatajkuilol Daniel ininka tajtoua naui telpochmej hebreos akin motokaytiayaj Daniel, Hananías, Misael uan Azarías. ¿Keniuj kinextijkej ke sayoj kiueyichiuayaj Jiova? Amo kinekkej kikuaskej takual tein itekitikauan Dios monekia amo kikuaskej. Uan no, nejon eyi itasojikniuan Daniel amo motankuaketskej iixpan se tiotsin tachijchiuj ika oro tein kichijchiuak akin tekiuajtia Babilonia. Senkis kiajsikamatiaj ke sayoj monekia kiueyichiuaskej Jiova. Yejua ika nochipa kitakamatkej (Dan. 1:1–3:30).

12. ¿Ika toni moneki timoyekpiaskej komo tiknekij tikueyichiuaskej sayoj Jiova?

 ¹² Moneki tiktayekanaltiskej Jiova itech tonemilis. Komo tiknekij tikueyichiuaskej sayoj yejuatsin, moneki timoyekpiaskej maj amo tiktayekanaltikan okseki taman. ¿Kemej toni? Itech Majtakti Tanauatilmej, Jiova kiniluij itekitikauan maj amo kinueyichiuanij tiotsitsin. Monekia amo kichiuaskej nion teyi tein kinextiskia ke kemej yeskia kinueyichiujtoyaj tiotsitsin (Deut. 5:6-10). Axkan moajsi miak taman tein uelis kinextis ke se kichiujtok nejon, uan miak amo ueli se kiita. Sayoj ke Jiova amo mopatatok uan kisentoka kichia maj amo se kiueyichiua okseki taman. Yejuatsin kisentoka “sayoj se Jiova”. Yejua ika maj tikitakan keniuj uelis amo tikueyichiuaskej okseki taman.

13. ¿Toni uelis kijtakos tokuali uikalis iuan Jiova?

¹³ Seki taman tein uelis kijtakos tokuali uikalis iuan Jiova moijtoua itech Colosenses 3:5 (xikonixtajtolti). Nejin tajkuilol kimelaua ke se kitelnejnekis teisa tamati kemej keman se kinueyichiua tiotsitsin. ¿Keyej? Porin keman tiktelnekij tikpiaskej miak taman oso tomin, nejin tanejnekilis uelis mochiuas kemej se tiotsin tel chikauak tein amo uelis tikixnamikiskej. Nochi tajtakolmej tein ika motajtoua itech Colosenses 3:5 iuan mouika keman se kitelnejneki teisa, tein moita kemej yeskia se kinueyichiujtoskia tiotsitsin. Komo tiktelnejnekij nochi nejon, uelis tiktasojtaskej okachi ke Dios uan yejuatsin amo yeskiaok toixpan “sayoj se Jiova”. Maj amo keman techpano nejon.

14. ¿Toni tanejmachtij tatitanil Juan?

¹⁴ Tatitanil Juan no kitemakak se tanejmachtilis kemej nejon. Ika tajtoj “tanejnekilis den pitsotik ten eua itech in tonakayo; uan yejua ne taixnejnekilis kuak kiyokolitaj in toixtololouan; uan yejua ne moueyinekilis ten eua itech miak tataman de se kipixtok”. Uan tanejmachtij ke komo aksa kitasojta nejin, ‘amo kitasojta Totajtsin’ (1 Juan 2:15, 16). Yejua ika moneki miakpa tikitaskej keniuj titanemiliaj. Xa tikitaskej ke techyolnotsa iniuan timouikaskej akin amo kiixmatij Dios, timoixpetaniskej oso timotakentiskej uan timochijchiuaskej kemej yejuan. Oso xa tiknekij tiyaskej okachi ueyi kaltamachtiloyan uan ijkon tikpiaskej “uejueyi taman” tein onkak itech nejin taltikpak (Jer. 45:4, 5). Sayoj ke amo uejkaua yetosya yankuik taltikpak. Yejua ika moneki tikelnamikiskej itajtoluan Moisés tein motelnekij. Komo yekmelauj tikajsikamatij uan tikneltokaj ke “Jiova toDios sayoj se Jiova”, sayoj yejuatsin tikueyichiuaskej uan tiktekitiliskej kemej yejuatsin kineki (Heb. 12:28, 29).

15. ¿Keyej Pablo kinelnamiktij itatojtokakauan Cristo ke Dios “sayoj se Jiova”?

¹⁵ Tajtolmej “sayoj se Jiova” no techelnamiktia ke Jiova kineki maj tiitekitikauan amo tixexeliujtokan. Ne uejkauj, miakej itatojtokakauan Cristo katkaj judíos, griegos, romanos oso kayomej  itech okseki uejueyi altepemej. Tataman tanemilil kipiayaj uan tataman kemej nemiaj. Yejua ika sekin kinouijmakaya kichiuaskej tein momachtijtoyaj oso kipataskej kemej monejnemiltiayaj. Yejua ika tatitanil Pablo monekik kinelnamiktis tokniuan ke tikpiaj sayoj se Dios, Jiova (xikonixtajtolti 1 Corintios 8:5, 6, TNM).

16, 17. 1) ¿Toni tein moijtoj ne uejkauj mochiujtokya itech nejin tonalmej, uan toni kiualkuini? 2) ¿Toni uelis kichiuas maj timoxexelokan?

¹⁶ ¿Uan toni panoua itech nechikol itech nejin tonalmej? Tanauatijkej Isaías kijtoj ke “itech itamian tonalmej” taltikpakneminij akin kayomej itech nochi altepemej kisenueyichiuaskiaj Jiova. Yejuan kijtoskiaj: “Yejuatsin techmachtis iojuan, uan tinentinemiskej itech iojuan” (Is. 2:2, 3). Semi techyolpaktia tikitaskej keniuj mochiujtokya nejin tein moijtoj ne uejkauj. ¿Uan toni kiualkuini? Axkan, tokniuan kayomej itech tataman altepemej uan tajtouaj tataman tajtolmej. Sayoj ke tinochin tiksenueyichiuaj Jiova. Sayoj ke, kemej titatamamej uelis  kichiuas maj tikpiakan kuejmolmej iniuan seki tokniuan.

¹⁷ Kemej neskayot, ¿keniuj tikinitaj tokniuan akin kayomej itech okseki altepemej? Xa tajtouaj okse tajtol, taman kemej motakentiaj, taman kemej nemij oso hasta xa taman inintakual. ¿Tikintalkauiaj nejon tokniuan uan sayoj tiktemouaj iniuan tiyetoskej akin kayomej kampa tejuan tikayomej? ¿Uan keniuj tikinitaj tayekananij akin pouij itech tonechikol oso itech okseki nechikolmej akin amo miak xiujmej kipiaj oso uejka kayomej? Komo amo timoyekpiaj, uelis tikauaskej maj nejon techijtako uan kichiuas maj timoxexelokan.

18, 19. 1) ¿Toni tayolmajxitilis tikajsij itech Efesios 4:1-3? 2) ¿Toni uelis tikchiuaskej tein tapaleuis maj amo tixexeliujtokan itech nechikol?

¹⁸ ¿Toni techpaleuis maj amo timoxexelokan? Komo tikchiuaj tein tatitanil Pablo kinyolmajxitij tokniuan akin nemiaj Éfeso, se xolal kampa kuali motania tomin uan moajsiaj akin seseko kayomej (xikonixtajtolti Efesios 4:1-3). Pablo ika tajtoj kualneskayomej kemej yolyemanilis, yolnejmachkayot uan netasojtalis. Nejin kualneskayomej tamatij kemej kuajkuali kalikximej tein ika kichijchiuaj se kali. Sayoj ke moneki titekitiskej chikauak komo tiknekij maj kali kisentoka kuali moajsi. Yejua ika Pablo kiniluij tokniuan akin nemiaj Éfeso maj mochikauanij nochipa kuali mouikaskej kemej nechikol.

¹⁹ Tinochin moneki titapaleuiskej maj amo tixexeliujtokan itech nechikol. ¿Keniuj uelis titapaleuiskej? Yekinika, moneki tikpiaskej uan tiknextiskej kualneskayomej tein Pablo ika tajtoj, kemej yolyemanilis, yolnejmachkayot uan netasojtalis. Uan ojpatika, maj timochikauakan kuali timouikaskej iniuan oksekin. Itech nechikol, kuejmol tein kipia se tokniuj iuan okse tamati kemej keman ixtatapani se kalikxit. Nejin kuejmolmej uelis kichiuas maj timoxexelokan. Yejua ika moneki timochikauaskej tikyektaliskej. Ijkon kuali tiyetoskej iniuan tokniuan uan amo tixexeliujtoskej.

20. ¿Keniuj tiknextiaj ke tikajsikamatij ke “Jiova toDios sayoj se Jiova”?

²⁰ “Jiova toDios sayoj se Jiova.” Nejin semi teyolchikaua. Israelitas kinmakak chikaualis tein kinpaleuij maj kixikouanij kuejmolmej tein kipiakej keman kalakkej uan moaxkatilijkej Tal tein Dios motenkaujka kinmakas. Tejuan no uelis techmakas chikaualis tein techpaleuis maj timakisakan itech okachi ueyi tajyouilis uan titapaleuiskej maj kuali tiyetokan iniuan oksekin uan maj amo tixexeliujtokan itech Xochital. ¿Tikajsikamatij ke “Jiova toDios sayoj se Jiova”? Komo kemaj, maj tiksentokakan tikueyichiujtokan sayoj yejuatsin. Maj tiksentokakan tiktasojtakan uan maj tiksentokakan tiktekitilikan ika nochi toyolo, totanemilil uan tochikaualis. Maj tiksentokakan timochikauakan kuali tiyetoskej iniuan tokniuan uan amo tixexeliujtoskej. Komo tiksentokaj tikchiuaj nochi nejin, Jesús kiixtalis ke titamatij kemej ichkamej uan techiluis nejin tajtolmej: “Xiualakan nouan namejuan, porin nantatiochiualme den Notajtsin Dios. Uan xikselikan nijin yek yetolis [...] [tein] namechchijchiuilij ya desde ne tonal kuak tsinpeuak in taltikpak” (Mat. 25:34).