1, 2. 1) ¿Toni katka “ichan den rey David”, uan keniuj oksepa kichijchiuaskiaj? 2) ¿Akonimej axkan kisentekitiliaj Dios?

ITECH xiuit 49, Oloch Taojtokaltianij tein kiixyekanayaj nechikolmej tein kichiuayaj kemej Cristo, ompa Jerusalén kipiakej se nechikol tein motelnekia. Nejon tonal, Santiago imomachtijkauj Jesús, kijtoj: “Simón Pedro techtapouij ya de keniu Dios yekinika kinyoliknelij in taka ten amo poutinemij keme judíos. Uan Dios kinijitak sekin san ma mochiuakan ipueblojkauan para kitasojtaske itokaytsin [...]. Uan nijin [...] youi iuan ne tajtolme ten kijtokoj ne uejkautanauatiani [...] tech in Tajkuilolamatsin ijkuin: -Uan satepan nimoualkuepas. Uan oksepa nikajokuis uan nikyankuikatalis ichan den rey David den uejueliuik ya. Uan nikyankuikaiskaltis ne ichan de David ika ten mokauak uan ijkon oksepa niketsas [...] para ma [...] taltikpakuani [tein mokauaj] nechyoltemokan [...] [iniuan] nochi pueblojuani ten amo poutinemij keme judíos ma no ijkon nouan ma motatatautilikan ika por notokaytsin. Uan ijkon mochiuas [...] porin Yejuatsin techmatiltij ya nochi nijin tamachilisme desde ne uejkau ya” (Hech. 15:13-18).

² Ijkon kemej kijtojka Amós, Santiago ika tajtoj “ichan den rey David”, tein kijtosneki, tekiuanij tein itech ualeuayaj. Ichan uetsik keman Sedequías kikuilijkej tanauatil kemej tekiuaj (Amós 9:11). Sayoj ke “ichan den rey David” oksepa kichijchiuaskia Jesús, se tekonetsin akin ualeujtoskia itech ichankauan David uan taixyekanaskia nochipaya (Ezeq. 21:27; Hech. 2:29-36). Itech nejon nechikol tein motelnekia, Santiago kinextij ke tein kijtojka Amós, mochiujtoyaya porin peujkaya kinsentiliaj judíos uan tein amo judíos, akin yeskiaj tekiuanij itech iTekiuajyo Dios. Axkan, tokniuan taixpejpenalmej tein yetokejok nikan taltikpak uan tel miakej ‘okseki ichkamej’ tein iaxkauan Jesús, kisenteixmatiltiaj tamachtilis tein melauak kemej itekitikauan Jiova (Juan 10:16).

3, 4. ¿Toni kinpaleuij itekitikauan Jiova maj kisentokanij yetonij iuan keman moajsiaj Babilonia?

³ Keman judíos kinuikakej Babilonia, moyekitak ke “ichan  den rey David”, amo ijkatoyaok. Yejuan ajsikej itech se altepet kampa motelitaya taneltokalis tein amo melauak uan monekik ompa yetoskej 70 xiujmej, tein peuak itech xiuit 607 uan tamik itech xiuit 537 achto itech totonaluan. ¿Toni kinpaleuij maj amo kikauanij Dios? No yejua tein axkan ixolal Dios kipaleuia itech nejin taltikpak kampa taixyekantok Satanás: uan nejin yejua ueyi netetayokolil tein Dios techkauilia (1 Juan 5:19).

⁴ ITajtol Dios no poui itech nejon netetayokolil. Semi melauak ke judíos tein kinuikakaj Babilonia, amo kipiayaj nochi Biblia, sayoj ke kemaj kipiayaj Tanauatil tein kiselijka Moisés, tein kipiaya Majtakti Tanauatilmej. No kiixmatiaj “nekuikatilmej tein ika tajtoua Sión” uan neskayot tein kikaujkej itekitikauan Dios akin nenkej achto ke yejuan, tein semi kinyolchikauaya. No ueliaj kielnamikiaj tein ika tamatilis tayolmajxitij Salomón uan oksekin. Yejua ika, amo tikmoujkakakij maj chokanij keman itech tanemiliayaj Sión uan maj amo kielkauanij Jiova (xikonixtajtolti Salmo 137:1-6). Netetayokolil tein Dios kinkauilijka, kinpaleuij maj kisentokanij yetonij iuan Jiova, maski kinyoualouayaj akin kineltokayaj uan kichiuayaj tein tamachtiayaj itech taneltokalis tein amo melauak itech altepet Babilonia.

5. ¿Katiyejua seki tiotsitsin tein ejeyi katkaj kinueyichiuayaj ompa Babilonia uan Egipto?

⁵ Itech ne uejkauj altepet Babilonia, kinueyichiuayaj ejeyi tiotsitsin. Semej katkaj Sin (tiotsin Metsti), Shamash (tiotsin Tonaltsin) uan Istar (tiotsin siuat ika netasojtalis uan tapaleuiaya itech neteuilis). Itech ne uejkauj altepet Egipto, kinueyichiuayaj ejeyi tiotsitsin tein katkaj kalyetouanij, tein katka se tepopaj, se temomaj uan se tekonetsin. Amaix Mitología General kijtoua ke egipcios kichiuayaj “tein moixmati kemej ejeyi tiotsitsin, kampa tiotsin-tepopaj amo nochipa yejua tayekankej, porin komo kampa kinueyichiuayaj nejon tiotsitsin tayekantoya tiotsin siuat, yejua sayoj mochiua kemej tetakauj”. Semej tein ijkon katkaj yejua tiotsin Osiris, tiotsin siuat Isis uan tekonetsin Horus.

6. ¿Toni Trinidad, uan keniuj techpaleuianij maj amo tikneltokakan nejon tamachtilis tein amo melauak?

⁶ Itech taneltokalis kampa kijtouaj ke kichiuaj kemej Cristo, no tamachtiaj ke moajsi se Trinidad. Akin ompa taixyekanaj tamachtiaj ke toTajtsin, teKonetsin uan yektikatsin espíritu mochiuaj sayoj se Dios. Nejin tamachtilis kiteajsikamatiltia ke Jiova amo semi kipia ueyi chikaualis porin sayoj tepitsin poui itech se Dios. Sayoj ke, ixolal Jiova amo kiselia nejon tamachtilis tein amo melauak, porin kineltoka nejin tajtolmej tein yejuatsin kichiuak maj moijkuilo: “Xikaki Israel: Jiova toDios sayoj se Jiova” (Deut. 6:4). Komo Jesús no kijtoj nejin tajtolmej, ¿keniuj uelis kijtos okse taman se yekmelauj itatojtokakauj? (Mar. 12:29.)

7. ¿Keyej Dios amo kiselia akin motemaktia uan moauia komo kineltoka Trinidad?

⁷ Jesús kinnauatij itatojtokakauan: “Xikinnextilikan nochi in taltikpakuani ma [...] mochiuakan nomomachtijkauan. Uan xikinauijtinemikan ika itokaytsin de Toueyitajtsin Dios uan de Ikonetsin [...] uan de in Yektikatsin Espíritu” (Mat. 28:19). Nejin tanauatil uan tamachtilis ika Trinidad amo mouikaj. Komo aksa kineki moauis kemej se yekmelauj itatojtokakauj Cristo uan se itaixpantijkauj Jiova, moneki kiajsikamatis ke toTajtsin Jiova okachi ueyi ke iKonetsin uan kineltokas tanauatil tein yejua kipia. No moneki kineltokas ke yektikatsin espíritu yejua ichikaualis Dios tein tekititok uan amo se teisa tein poui itech se Trinidad (Gén. 1:2). Yejua ika, Dios amo uelis kiselis akin motemaktia uan moauia komo kineltoka Trinidad. ¡Semi tiktasojkamatij netetayokolil tein Dios techkauilia porin techpaleuia maj amo tikneltokakan nejon tamachtilis tein kimouispoloua Dios!

8. ¿Toni kineltokayaj babilonios ika dioses uan amokuali ejekamej?

⁸ Itech taneltokalis tein kipiayaj ompa Babilonia, amo sayoj kinneltokayaj tiotsitsin, ta no amokuali ejekamej uan kitekitiltiayaj naualot.  Kemej kijtoua amaix Historia Religionum. Manual de Historia de las religiones, “akin nemiaj Babilonia kineltokayaj ke iluikak nemiaj miakej dioses uan espíritus tein sekin katkaj yolkualmej uan oksekin amo yolkualmej. [...] Uan yejuan amokuali ejekamej takokolispeualtiayaj [...]. Monekia kitekitiltiskej teisa oso kichiuaskej tein tapaleuiskia maj pajti aksa [...]. Nejin amokuali ejekamej kichiuayaj miak taman itech ininnemilis taltikpakneminij; no ijkon kitelpiayaj amaixmej tein kijtouaya keniuj kinixnamikiskiaj”.

9. 1) Keman judíos moajsiaj Babilonia, ¿keniuj miakej peuak kiseliaj tamachtilis tein amo melauak? 2) ¿Keniuj techpaleuia Jiova maj amo timokalakikan iniuan amokuali ejekamej?

⁹ Keman judíos moajsiaj Babilonia, miakej peuak kiseliaj tamachtilis tein amo melauak. Ijkon kemej momoyauaya inintanemilil griegos, miakej judíos mokalakijkej iniuan amokuali ejekamej porin peuak kineltokaj ke moajsiaj akin yolkualmej uan akin amo yolkualmej. Sayoj ke netetayokolil tein Dios techkauilia techpaleuia maj amo timokalakikan iniuan, porin timomachtianij ke Dios senkis kitauelitak naualot tein kitekitiltiayaj ompa Babilonia (Is. 47:1, 12-15). Tikitaskej naualot kemej Dios kiita, semi techpaleuia (xikonixtajtolti Deuteronomio 18:10-12 uan Apocalipsis 21:8).

10. ¿Toni uelis tikijtoskej ika tein kichiua uan tein kineltoka Ueyi Babilonia?

¹⁰ Naualot amo sayoj kitekitiltiayaj itech ne uejkauj altepet Babilonia, ta no ijkon axkan kichiuaj akin kipaleuianij Ueyi Babilonia, tein kijtosneki, nochi taneltokalismej tein amo melaujkej tein moajsij noyampa taltikpak (Apoc. 18:21-24). Se amaix kinextia ke “[Ueyi] Babilonia amo se ueyi tekiuajyot nion kiixnextia kemej nemij itech se ueyi altepet. Ta okachi moteixmatiltia porin kintelueyichiuaj tiotsitsin uan amo porin moita hasta kani poujtok tein uejkaua seki xiujmej” (The Interpreter’s Dictionary of the Bible, vol. 1, pág. 338). Ueyi Babilonia tein kiteltekitiltia naualot, kinueyichiua tiotsitsin uan kichiua okseki tajtakolmej, kisentoka moajsi axkan, sayoj ke amo uejkauasok (xikonixtajtolti Apocalipsis 18:1-5).

11. ¿Toni tanejmachtilis ika naualot techmakanij toamaixuan?

¹¹ Se tonal Jiova kijtoj: “Amo ueli nikxikoua xiktekitiltikan naualot” (Is. 1:13). Semi kitekitiltiayaj naualot itech xiujmej 1800-1899. Yejua ika, amaix Zion’s Watch Tower (Uejkapan Tepamit kampa Motajpia tein iaxka Sión) metsti mayo xiuit 1885, tanejmachtij itech se tamachtilis: “Tanemilil ke mikemej kisentokaj nemij okseko oso okse nemilis kipiaj, amo yankuik; ta ualeua itech taneltokalis tein moajsia ne uejkauj, uan yejua kiualkui nochi tanemililmej tein amo yekmelauj mochiua”. Amaix no kijtoj ke amokuali ejekamej mochiuaj kemej yeskia yejuan mikemej akin kitemouaj monojnotsaskej iniuan akin yoltokej, uan ika nejon kinyekanaj inintanemilil uan inintachiualis miakej taltikpakneminij. Folleto What Say the Scriptures About Spiritism? (¿Toni kijtouaj Tajkuilolmej ika naualot?), tein mokixtij seki xiujmej satepan, no ijkon tanejmachtiaya. Uan toamaixuan tein okachi yankuikej no technejmachtiaj ke semi tamouilil naualot.

12. ¿Keniuj Dios kimatiltij Salomón kemej moajsij mikemej?

¹² “Nochi nekes ten kixmatokke ya in melauak Tajtoltsin de Dios”, kimatij keniuj yekmelauj moajsij mikemej (2 Juan 1). Yejua ika, tikitaj ke melauak tein kijtoj Salomón: “Se itskuinti tein yoltok okachi kuali moajsi ke se tekuani tein miket. Porin akin yoltokej kiyekmattokej ke momikiliskej; sayoj ke akin momikilijkejya, yejuan amo kimatijok nion teyi [...]. Nochi tein momay kiajsis toni kichiuas, xikchiua ika mochikaualis, porin amo onkak tekitok, nion teisa tein monemilia mochijchiuas, nion taixmatilis, nion tamatilis itech Seol [taltekoch] kampa tiyouj” (Ecl. 9:4, 5, 10).

13. ¿Keniuj judíos peuak kiseliaj inintaneltokalis griegos uan inintanemilil?

¹³ Judíos kipiayaj tamachtilis tein melauak tein kinextia keniuj moajsij mikemej. Sayoj ke ijkuak tekiuanij griegos moaxkatilijkej Judá uan Siria satepan ke momikilij Alejandro Magno, yejuan kitemojkej keniuj kichiuaskej maj taltikpakneminij  kiselikan inintaneltokalis griegos uan inintanemilil. Nejon kichiuak maj judíos kiselianij tamachtilis tein amo melauak tein kinextia ke ijkuak aksa momikilia kisa teisa tein kisentoka yoltok uan ke moajsi kansaika kampa tajyouijtokej. Sayoj ke tamachtilis tein kinextia ke moajsi kansaika kampa tajyouijtokej, amo ualeuak Grecia. Babilonios kineltokayajya ke “kansaika yetoyaj mikemej kampa semi temojmoujtiaj uan taixyekanayaj dioses uan amokuali ejekamej chikaujkej uan tamouililmej” (The Religion of Babylonia and Assyria). Moyekita ke ompa Babilonia kineltokayaj ke ijkuak aksa momikilia kisa teisa tein kisentoka yoltok.

14. ¿Toni kimatiaj Job uan Abrahán ika mikilis uan neajokuilis?

¹⁴ Maski Job akin katka yolmelauak amo kipiaya Biblia, kiixmatia tamachtilis tein melauak tein kinextia keniuj moajsij mikemej. Uan no kimatia ke Jiova se Dios tetasojtakej uan kinekiskia kiajokuis (Job 14:13-15). Abrahán no kineltokaya neajokuilis (xikonixtajtolti Hebreos 11:17-19). Nejin itekitikauan Dios tein amo keman kikaujkej, amo kinemiliayaj ke ijkuak aksa momikilia kisa teisa tein kisentoka yoltok, porin amo uelis oksepa kimakaskej nemilis komo amo ueli miki. Tikyekmatij ke iespíritu Dios kipaleuij Job uan Abrahán maj kiajsikamatinij toni kinpanoua mikemej uan maj takuaujtamatinij itech neajokuilis. Nejin tamachtilis tein melauak no poui itech netetayokolil tein Jiova techkauilia.

15, 16. ¿Keniuj techkixtiliaj tajtakol uan mikilis?

¹⁵ Tiktasojkamatiliaj Dios porin techmachtiani tein kichiuak, uan ijkon uelis techkixtilis tajtakol uan mikilis tein techpanoltilij Adán (Rom. 5:12). Tikmatij ke Jesús kichiuak tein kijtoj: “Amo niuala para ma aksame nechtekitilikan. Ta, [...] para ma nitetekitilis, uan para ma niktemakas nonemilis para [ni]kixtauas in tajtakol uan [...] nikinmakixtis miak tagayot” (Mar. 10:45). Yekmelauj tel kualtsin maj tikajsikamatikan keniuj “Cristo Jesús kixtauak ya nochi totajtakoluan uan techmakixtij ya” (Rom. 3:22-24).

 ¹⁶ Itech yekinika siglo, judíos uan tein amo judíos monekia moyolnonotsaskej ika inintajtakoluan uan kinextiskej ke takuaujtamatiaj itech inemilis Jesús tein kitemakak. Komo amo kichiuayaj, Dios amo kintapojpoluiskia inintajtakoluan. Uan no ijkon axkan (Juan 3:16, 36). Komo aksa kisentoka kineltoka tamachtilis tein amo melauak, kemej Trinidad oso ke taltikpaknenkej amo yekmelauj momikilia, amo uelis kipaleuis inemilis Jesús tein kitemakak. Sayoj ke tejuan kemaj uelis techpaleuis, porin tikixmatij akoni yekmelauj iKonetsin Dios, akin “techmakixtij kuak [...] momikilij uan kixtauak totajtakoluan [...]. Ika ya nojon Totajtsin Dios techtapojpoluij de nochi totajtakoluan” (Col. 1:13, 14).

17, 18. ¿Kani uelis tikajsiskej tamachtilis tein tematiltia tein mochiujtiualaj itech inechikol Dios, uan keniuj techpaleuia komo tikitaj nejon?

¹⁷ Ueliskia tikijtoskej okseki tamachtilis tein melauak tein tiktasojtaj, tein tikpanouanij kemej itekitikauan Dios uan nochi tatiochiualismej tein tikselianij. Miak xiujmejya, itech amaix Anuario ixnesini keniuj tiksentokaj tikchiuaj itekiyo Dios noyampa taltikpak. Tein mochiujtiualaj moajsi itech videos Historia de fe viva (taxelol 1 uan 2) uan itech amaixmej kemej Los testigos de Jehová, proclamadores del Reino de Dios. Uan toamaixuan techtapouianij ininnemilis tokniuan tein semi techyolchikauaj.

¹⁸ Tein melauj, semi techpaleuia keman tikitaj tein mochiujtiualaj itech inechikol Jiova, ijkon kemej kinpaleuij israelitas keman kinemilijkej keniuj yejuatsin kinkixtij Egipto (Éx. 12:26, 27). Keman Moisés xiuejya katka, uelik ika tajtoj uejueyi tachiualismej tein Dios kichiujka. Yejua ika, kiyolmajxitij xolal Israel: “Xikelnamiki ne uejkauj tonalmej, nochin akin nannemiskej satepan, xikelnamiktiyakan xiujmej tein panouanij; xiktajtani mopopaj, uan yejua uelis mitsmatiltis; akin xiuejkejya tein mouan moajsij, uan yejuan uelis mitsiluiskej” (Deut. 32:7). Tejuan kemej itekitikauan uan iichkauan Jiova, ika yolpakilis tikueyichiuaj uan tikintapouiaj oksekin uejueyi tachiualismej tein kichiuani (Sal. 79:13). Uan no, semi kuali maj tikixmatikan tein mochiujtiualaj, maj tikitakan tein techmachtia nejon uan maj techpaleui maj tiksentokakan tiktekitilikan Dios.

19. Kemej tikpiaj tamachtilis tein tamati kemej se tanex, ¿toni moneki tikchiuaskej?

¹⁹ Semi timotasojkamatij maj amo tinentinemikan kemej yeskia tayouayan, ta tikpiaj tanex tein kitemaka Dios (Prov. 4:18, 19). Yejua ika, maj ika nejmachkayot timomachtikan iTajtol Dios uan maj ika nochi toyolo titanojnotsakan. Ijkon, uelis tikchiuaskej kemej semej akin kijkuiloj Salmo, tein kiueyitalij toTajtsin Jiova akin okachi Ueyi Taixyekankej, ika nejin tajtolmej: “Niktetapouis momelaujkayo, sayoj tein motech ualeua. NoDios, tejua peuak tinechmachtia keman nikonetok katka, uan hasta axkan niksentoka nikteixmatiltia mokualtsitsin tachiualisuan. Uan hasta keman niueuentsintias uan nikuapochiktias, noDios, amo xinechkaua, hasta maj nikinixmatilti akin axkan nemij uan nochin akin ualaskejok, tein momay ueli kichiua uan mochikaualis” (Sal. 71:16-18).

20. ¿Toni ome taman moneki momelauas uan toni tikonnemilia tikonchiuas tejuatsin?

²⁰ Tejuan tiitekitikauan Jiova akin timotemaktijkejya, uan tikajsikamatij ke moajsi ome taman tein mouikaj uan moneki momelauas: ox kinamiki Dios maj taixyekana uan ox tikauaskej komo titajyouiaj. Yejua ika, titetapouiaj ke Jiova okachi Ueyi Taixyekankej itech nochi tein onkak uan kinamiki maj senkis tikueyichiuakan (Apoc. 4:11). Ika iespíritu, ueli tikintapouiaj kuali tanauatilmej taltikpakneminij akin yolyemankej, tikinyolseuiaj uan tikiniluiaj ke onkak se nechialis (Is. 61:1, 2). Maski Satanás kitemoua kiixyekanas ixolal Dios uan taltikpakneminij, amo keman uelis kichiuas. Netetayokolil tein Jiova techkauilij, techpaleuis maj amo keman tikauakan Jiova uan no tikteixmatiltiskej ke yejuatsin toTajtsin akin okachi Ueyi Taixyekankej, axkan uan nochipaya (xikonixtajtolti Salmo 26:11 uan 86:12).