1. ¿Keniuj kinpaleuiani seki namikuanij keman kuali monojnotsaj?

SE TOKNIUJ takat akin kayot Canadá kijtoj: “Okachi nikuelita niyetos iuan nonamik ke iniuan oksekin. Iuan, okachi nechyolpaktia tein kuali, uan keman onkak tekokojkayot amo semi nikmachilia”. Se tetakauj akin kayot Australia kijtoj: “Tisenyetokejya 11 xiujmej, uan nochipa timonojnotsaj. Yejua ika titakuaujtamatij se iuan okse uan amo techtekipachoua ox amo chikauak tokuali uikalis kemej namikuanij. Se taman tein techpaleuiani yejua porin nochipa kuali timonojnotsaj”. Se tokniuj siuat kayot Costa Rica kijtoj: “Kemej kuali timonojnotsaj, amo sayoj mochikauani tokuali uikalis kemej namikuanij, ta no okachi timotokianij iuan Jiova, techpaleuiani maj amo tikpiakan tanemilil tein teuika itech tajtakol, maj tisenyetokan uan mochikauani tonetasojtalis”.

2. ¿Toni uelis kichiuas maj namikuanij kinouijmaka kuali monojnotsaskej?

² ¿Kuali nanmonojnotsaj kemej namikuanij oso namechouijmaka nankichiuaskej? Itech nenamiktilis onkak ouijkayomej porin mosentiliaj omen taltikpakneminij tajtakouanij akin tataman ininnemilis uan tataman kiniskaltijkej (Rom. 3:23). Uan no, omen, tataman uelis kitematiltiskej teisa. Yejua ika, tatemouanij John M. Gottman uan Nan Silver kiyekijtouaj ke “komo se kineki maj uejkaua nejon kuali uikalis, moneki yolchikaualis, se kiixtalis ijkon se kichiuas uan amo se mosenkauas”.

3. ¿Toni kinpaleuiani miakej maj mochikaua ininkuali uikalis kemej namikuanij?

³ Tein melauj, moneki se mochikauas uan ijkon uelis se kipias se kuali nenamiktilis, sayoj ke semej tatiochiualismej tein se kiselia yejua ueyi yolpakilis. Namikuanij akin motasojtaj uelis yolpakiskej kemej kalyetouanij (Ecl. 9:9). Xiontanemili itech namikuanij Isaac uan Rebeca akin motasojtayaj (Gén. 24:67). Maski panokajya seki xiujmej keman  monamiktijkej, amo teyi kinextia ke ininnetasojtalis poliuik. Uan nejon no panoua iniuan miakej namikuanij axkan. ¿Toni kinpaleuiani? Momachtianij kiyekijtoskej tein kinemiliaj uan tein kimachiliaj, sayoj ke ika teiknelilis porin mochikauanij kipiaskej uan kinextiskej taajsikamatilis, netasojtalis, ueyi poujkaitalis uan yolyemanilis. Kemej tikitatij axkan, keman nejin naui kualneskayomej tein motelneki moajsi itech nemilis kemej namikuanij, okachi uelis kuali monojnotsaskej.

4, 5. ¿Keniuj tapaleuia taajsikamatilis maj namikuanij okachi kimatikan keniuj moajsij? Xikonijto se neskayot.

⁴ Proverbios 16:20 kijtoua ke “akin kinextijtok taajsikamatilis itech se taman kiajsis tein kuali”. Nejin tajtolmej yekmelauj mochiua itech nenamiktilis uan nemilis kemej kalyetouanij (xikonixtajtolti Proverbios 24:3). Taajsikamatilis uan tamatilis tein kitemaka iTajtol Dios yejua tein okachi kuali. Itech Génesis 2:18 kijtoua ke Dios kichijchiuak siuat kemej itamajsikayo takat, tein kijtosneki ke amo tamati kemej takat. Nejon moita porin siuat taman tein kiuelita ika tajtos. Tein melauj, siuamej no tatamamej, sayoj ke miakej kiuelitaj ika tajtoskej tein kimachiliaj, keniuj moajsij akin kinixmatij uan keniuj mouika iniuan. Yejuan kitasojkamatij maj kinnojnotsakan ika netasojtalis uan ika nochi ininyolo porin nejon kichiua maj kimachilikan ke kintasojtaj. Sayoj ke, miakej takamej amo semi kinekij kijtoskej tein kimachiliaj, ta kiuelitaj ika tajtoskej kuejmolmej uan keniuj kiyektaliskej oso tekimej uan neixpetanilis. Uan no, takamej kinekij maj kinpoujkaitakan.

⁵ Se tokniuj siuat kayot Gran Bretaña kijtoj: “Notakauj niman kineki kiyektalis kuejmolmej uan amo nechkaki. Nejon amo yejua tein nikneki, ta sayoj maj nechkaki uan maj nechajsikamati”. Se tetakauj kijkuiloj: “Keman yekin peuaya tonemilis kemej namikuanij nochipa niman niktemouaya keniuj nikyektalis tein yeski kuejmol tein nonamik kipiaskia. Sayoj ke niman nikajsikamatik ke yejua sayoj kinekia maj nikaki” (Prov. 18:13; Sant. 1:19). Tetakauj tein teajsikamati kimati tein kimachilia inamik uan kitemoua maj kimachili ke kitasojta. No kinextilia ke kitekipachoua tein kinemilia uan tein kimachilia (1 Ped. 3:7). Uan siuat namikej mochikaua kiajsikamatis kemej tanemilia itakauj. Keman omen kiajsikamatij, kitasojkamatij uan kichiuaj tein Biblia kinnauatijtok, okachi kualtsin mouikaj. Uan omen uelis kiixpejpenaskej kichiuaskej teisa ika tamatilis uan taixejekolis.

6, 7. 1) ¿Keniuj tein kijtoua Eclesiastés 3:7 uelis kinpaleuis namikuanij maj okachi moajsikamatikan? 2) ¿Keniuj siuat namikej uelis yeski tamatkej uan toni moneki kichiuas tetakauj?

⁶ Namikuanij akin moajsikamatij no kimatij ke onkak ‘tonal keman amo teyi kijtoskej’ uan ‘tonal keman tajtoskej’ (Ecl. 3:1, 7). Se tokniuj siuat akin kiuika majtakti xiuit namikej, kijtoj: “Axkan nikajsikamati ke kemansa amo kuali yetok maj ika se tajto seki taman. Komo nonamik kitelpia tekit uan moneki kichiuas okseki taman, amo ijkuak nikiluia, ta nimochia. Kemej nikchiua nejin, keman timonojnotsaj okachi tiyolseujtokej”. Siuat namikej akin tamatkej tajtoua ika netasojtalis porin kimati ke komo kuali kiixpejpena tein kijtoua, uan tajtoua “keman moneki”, okachi tapaleuis (xikonixtajtolti Proverbios 25:11).

⁷ Tetakauj akin kichiua kemej Cristo moneki amo sayoj kikakis inamik, ta no moneki kitemos keniuj kiyekijtos tein kimachilia. Se tokniuj tayekankej akin kiuika 27 xiujmej namikej, kijtoj: “Nechouijmaka nikiluis nonamik toni nikpia itech noyolo”. Se tokniuj takat akin kiuika 24 xiujmej namikej, kijtoj: “Ueli niktsakuilia tein nikmachilia komo niknemilia: ‘Komo amo teyi nikijtoua kuali nimomachilis’. Sayoj ke nikitani ke nikijtos tein nikmachilia amo kichiua maj nimoita ke amo nichikauak. Keman nechouijmaka nikijtos tein nikmachilia, niktataujtia Jiova maj nechpaleui maj nikajsi okachi kuali tajtolmej uan kemej okachi kuali nikijtos. Satepan, nimijyotia uan peua nitajtoua”. No tapaleuia komo kitemouaj kemanian okachi kuali monojnotsaskej,  xa keman moajsij ininselti ijkuak kiixtajtoltiaj texto tein moita mojmostaj oso keman kisenixtajtoltiaj Biblia.

8. ¿Toni nepaleuil kipiaj namikuanij akin kichiuaj kemej Cristo uan ijkon kuali moajsis ininuikalis kemej namikuanij?

⁸ Motelneki maj namikuanij kisenchiuakan netataujtil uan maj kiixtalikan kitemoskej keniuj okachi kuali monojnotsaskej. Tein melauj, teouijmaka se kipatas tein se momattok se kichiuas. Sayoj ke, keman namikuanij kitasojtaj Jiova, kitajtaniaj iespíritu uan amo kielkauaj ke yejuatsin kichiuak maj onka nemilis kemej namikuanij, kipiaj nepaleuil tein miakej amo kipiaj. Se tokniuj siuat akin kiuika 26 xiujmej namikej, kijkuiloj: “Nonamik uan nejua tikitaj nenamiktilis kemej Jiova kiita, yejua ika nion tepitsin tiknemiliaj timokauaskej. Uan okachi timochikauaj tikyektaliskej kuejmolmej keman kuali timonojnotsaj”. Dios kiyolpaktia maj kitakamatikan uan maj amo kikauakan, uan kintiochiua akin ijkon monejnemiltiaj (Sal. 127:1).

9, 10. ¿Toni uelis kichiuaskej namikuanij tein kinpaleuis maj mochikaua ininnetasojtalis?

⁹ Tein okachi moneki itech nenamiktilis yejua netasojtalis, tein “techsepanpoualtia se uan okse” (Col. 3:14). Keman namikuanij mopaleuiaj uan senyetokej keman kipanouaj tein kuali uan tein amo kuali, netasojtalis tein melauak moskaltia; ininkuali uikalis mochikaua uan okachi kinekij senyetoskej. Nejon amo mochiua ika sayoj seki uejueyi taman tein ika monextiliaj netasojtalis kemej moita itech películas, ta ika miak taman tein amo uejueyi kemej monauaskej, moiluiskej kualtsitsin tajtolmej, kichiuaskej teisa tein inamik kiyolpaktis, moixuetskiliskej oso sayoj motajtaniskej “¿keniuj tipanok axkan?”. Ika sayoj seki taman tein amo uejueyi uelis tel tapaleuis itech nemilis kemej namikuanij. Se takat uan se siuat akin kiuikaj 19 xiujmej kemej namikuanij uan semi yolpakij, monojnotsaj ika teléfono oso motajkuilouiliaj. Takat kijtoua: “Tikchiuaj sayoj porin tiknekij tikmatiskej keniuj tipanouaj”.

¹⁰ Netasojtalis no kinolinia namikuanij maj kisentokakan moixmatikan (Filip. 2:4). Keman okachi kuali moixmatij, ininnetasojtalis moskaltia uan mochikaua maski kipiaj nepololmej. Namikuanij akin yolpakij amo mosenkauaj, ta kisentokaj kitemouaj keniuj okachi mochikauas ininkuali uikalis ijkon kemej panouaj xiujmej. Yejua ika, komo tejuatsin tikonpia monamik, xionmotajtani: “¿Yekmelauj nikixmati? ¿Nikajsikamati tein kimachilia uan tein kinemilia? ¿Kanachpa nikita tein kichiua nonamik, xa ikualneskayouan tein nikuelitak keman  timoixmatkej?”.

11. ¿Keyej motelneki maj namikuanij mopoujkaitakan? Xikonijto se neskayot.

¹¹ Hasta akin okachi yolpakij kemej namikuanij, no tajtakouanij, yejua ika omen akin motasojtaj amo nochipa kipiaj sayoj se tanemilil. Yejua nejon tein kinpanok Abrahán uan Sara (Gén. 21:9-11). Sayoj ke nejon amo kichiuak maj amo moyekuikanijok kemej namikuanij. ¿Keyej? Porin mopoujkaitakej. Kemej neskayot, Abrahán kiiluij Sara “ika kualtakayot” (Gén. 12:11, 13). Uan Sara kitakamatik uan kiitaya kemej yeskia ‘iteko’ (Gén. 18:12). Namikuanij akin monojnotsaj ika chikaujkayot kinextiaj ke amo mopoujkaitaj (Prov. 12:18). Komo amo kiyektaliaj tein kichiua maj amo mopoujkaitakan, ininnemilis kemej namikuanij uelis uejueliuis (xikonixtajtolti Santiago 3:7-10, 17, 18).

12. ¿Keyej akin yekin peuaj ininnemilis kemej namikuanij moneki maj okachi mochikauakan monojnotsaskej ika poujkaitalis?

¹² Akin yekin peuaj ininnemilis kemej namikuanij okachi moneki maj mochikauakan monojnotsaskej ika netasojtalis uan poujkaitalis. Moneki kichiuaskej tein kinpaleuis maj amo kinouijmaka moyekiluiskej nochi tein monekis. Se tetakauj kijtoj: “Yekinika xiujmej keman peua se inemilis kemej namikuanij onkak yolpakilis, sayoj ke kemansa no uelis onkas ouijkayomej. Hasta keman takat kiajsikamati tein kimachilia inamik, tein momattok kichiuas uan tein kipoloua, uan siuat no ijkon kichiua iuan itakauj, uelis onkas seki ouijkayomej. Sayoj ke, semi tapaleuia keman se motemaka se kipatas tein moneki, se kinextia yolyemanilis, amo niman se kualani, amo se yolijsiui uan se takuaujtamati iuan Jiova”. ¡Nejon semi melauak!

13. ¿Keyej yolyemanilis tel tapaleuia maj se kipia se kuali uikalis kemej namikuanij?

¹³ Keman kuali se monojnotsa tamati kemej miak at tein seujkayajtok kampa takualtsinkan. Motelneki maj se ‘yolyemakanentinemi’ uan ijkon nejon miak at kisentokas yajtos (1 Ped. 3:8). Se tokniuj takat akin kiuika 11 xiujmej namikej, kijtoj: “Keman se kinextia yolyemanilis okachi ijsiujka se kiyektalia kuejmolmej porin teolinia maj se tajtani maj tetapojpoluikan”. Se tokniuj tayekankej akin kiuika 20 xiujmej namikej uan yolpaki, kijtoj: “Kemansa se kijtos ‘xinechtapojpolui’ okachi motelneki ke se kijtos ‘nimitstasojta’ ”. Uan no kijtoj: “Se taman tein tel tapaleuia maj se kinexti yolyemanilis yejua netataujtil. Keman tiksentataujtiaj Jiova, tikelnamikij ke titajtakouanij uan ke techmakatok itatiochiualis tein amo technamiki uan nejon nechpaleuia maj nikita teisa kemej moneki”.

14. ¿Toni uelis kichiuas ueyinekilis itech nenamiktilis?

¹⁴ Sayoj ke, ueyinekilis nion tepitsin tapaleuia maj kuali se mouika uan teouijmaka se monojnotsas. Akin moueyichiua, amo kineki nion moyolchikaua tajtanis maj kitapojpoluikan. Amo kinextia yolyemanilis nion kijtoua “amo niknekia nikchiuas, xinechtapojpolui”, ta kitemoua keniuj motenpaleuis. Amo moyolchikaua kijtos ke mopoloj, ta kitemoua inepololuan inamik. Keman kimachilia ke kiyolxokoliaj, amo kitemoua kiyektalis kuejmol ta kualani uan tanankilia ika tajtolmej tein teyolxokoliaj oso amo kinotsaok inamik (Ecl. 7:9). Moyekita ke ueyinekilis uelis kiuejuelos nenamiktilis. Maj amo keman tikelkauakan ke “Dios kinixtsakuilis nochi nekes ten mouejueyichiuasnekij. Uan [...] kinpaleuia nochi nekes ten yolyemankanemij” (Sant. 4:6).

15. Xikonmelaua keniuj tein tayolmajxitia Efesios 4:26, 27 uelis kinpaleuis namikuanij maj kiyektalikan kuejmolmej.

¹⁵ Tein melauj, amo yeskia taixejekol maj se kinemili ke amo keman se moueyinekis. Yejua ika, komo peua timoueyinekij, moneki tikijtoskej ke timopolojtokej uan niman tikchiuaskej tein techpaleuis maj timoajchiuilikan. Pablo kiniluij iikniuan: “Namokualanyo ma amo xikpixtinemikan nochi se tonal hasta pankalakis in tonaltsin. Uan [...] amo xiktakauilikan in amokuali Satanás” (Efes. 4:26, 27). Keman amo tikchiuaj tein techyolmajxitia iTajtol Dios, titajyouiaj maski ueliskia amo tikpiaskej nejon. Se tokniuj siuat kijtoj ika tayokol: “Kemansa notakauj uan nejua amo tikchiuanij tein tayolmajxitia Efesios 4:26, 27. ¡Uan ijkuak keman okachi amo ueli nikochi!”. Okachi kuali maj niman se kiyektali kuejmolmej. Tikmatij ke xa monekis timochiaskej tepitsin uan ijkon uelis tiyolseuiskej. No monekis tiktajtaniskej Jiova maj techmaka se kuali tanemilil, kemej yolyemanilis. Nejon techpaleuis maj tikitakan kuejmol, uan amo sayoj maj tikitakan tein tejuan tikmachiliaj. Komo amo ijkon tikchiuaj, kuejmol okachi moskaltis (xikonixtajtolti Colosenses 3:12, 13).

16. ¿Keniuj yolyemanilis uelis kinpaleuis namikuanij maj kiitakan ininkualneskayouan kemej moneki?

¹⁶ Yolyemanilis kinpaleuia namikuanij maj kitasojkamatikan kualneskayomej tein sejsemej kipiaj. Kemej neskayot, xa se siuat namikej ueli tel kuali kichiua seki taman tein kinpaleuia ichankauan. Komo itakauj yolyemanik amo kimachilis ke kipinaujtia, ta kiyolchikauas maj kisentoka kichiua. Ijkon kinextilis ke kitasojta uan kiita ke tapaleuia (Prov. 31:10, 28; Efes. 5:28, 29). Uan siuat akin kinextia yolyemanilis amo moueyichiuas porin tel kuali kichiua seki taman nion kipinaujtis itakauj. Tein melauj yejuan “sanse”, uan tein kiyolxokolia se no kiyolxokolia okse (Mat. 19:4, 5).

17. ¿Keniuj uelis yolpakiskej uan kiueyichiuaskej Jiova namikuanij akin kichiuaj kemej Cristo?

¹⁷ Tikyekmatij ke tejuatsin uan monamik nankinekij nankipiaskej nanmonenamiktilis kemej kipiakej Abrahán uan Sara oso Isaac uan Rebeca. Nankinekij maj uejkaua nochipa, maj kiueyitali Jiova uan maj namechualkuili yolpakilis. Nankipiaskej nejon komo nankiitaj nenamiktilis kemej kiita Dios. Xiktemokan taajsikamatilis uan tamatilis itech Biblia. Xikitakan ke semi tapaleuia kualneskayomej tein nankipiaj nansejsemej uan ijkon nankipiaskej yekmelauj netasojtalis (Cant. de Cant. 8:6). Uan ximochikauakan nankinextiskej yolyemanilis uan ximopoujkaitakan. Komo ijkon nankichiuaj, nanmonenamiktilis namechualkuilis yolpakilis uan nankiyolpaktiskej toTajtsin akin moajsi iluikak (Prov. 27:11). Tein melauj, xa nanmomachiliskej kemej se tokniuj akin kiuika 27 xiujmej namikej akin kijtoj: “Amo nikmati toni nikchiuaskia komo amo nouan moajsiskia nonamik. Tokuali uikalis kemej namikuanij mojmostaj kisentoka mochikaua. Techpaleuiani netasojtalis tein tikpialiaj Jiova uan porin nochipa timonojnotsaj”.