Owe shi tseya ngaa?
Osinagoga yomethelemimvo lyotango: Ethano ndika otali ulike nkene osinagoga ndjoka ya li moGamla, ya li hayi monika methelemimvo lyotango. Gamla oshi li ookilometa 10 lwaampono muuzilombangalantu wEfuta lyaGalilea. Ethano otali tu kwathele tu mone kutya osinagoga yonale otashi vulika osho ya li hayi monika ngaaka
Osinagoga oya tamekela peni?
OSHITYA “osinagoga” osha za koshitya shOshigreka shoka tashi ti “oshigongi” nenge aantu “ya gongala pamwe.” Edhina ndyoka otali opalele, oshoka oosinagoga odha kala omahala moka hamu gongalelwa kAajuda okuza nale, ya longwe noya longele Kalunga. MOmanyolo gOshihebeli inamu popiwa kombinga yoosinagoga, ihe odha popiwa nawa mOmanyolo gOshigreka kutya omahala ngoka gokugongalela, oga adhika nale ga totwa po methelemimvo lyotango E.N.
Aalongwantu oyendji oyi itaala kutya oosinagoga odha li dha tameke pethimbo Aajuda ya li ya falwa muupika muBabilonia. Embo Encyclopaedia Judaica otali ti: “Mboka ya li muupongekwa kaya li haya vulu okuya kotempeli, oshoka oya li mehala kaali shi lyaandjawo. Oya li ya pumbwa ehekeleko, oshoka oya li monkalo tayi yemateke. Onkene oya li haya gongala ethimbo nethimbo, tashi vulika mOmasabati, opo ya leshe Omanyolo.” Aajuda sho ya mangululwa mo muupongekwa, osha fa shi li ngeyi kutya oya tsikile nokugongala pamwe, opo ya galikane nokulesha Omanyolo. Onkene oya li ya toto oosinagoga kehe mpoka ya tula.
Methelemimvo lyotango E.N. lwaampono, oosinagoga odho dha li hadhi longithwa melongelokalunga lyOshijuda. Omwa li wo hamu ningilwa iinima yilwe kaakwashigwana mboka ya li miitopolwa yi li komunkulo gwEfuta lyopokati, miilongo yomUuzilo woPokati nosho wo muIsraeli. Omuprofesoli Lee Levine gwokoUnivesiti yOshihebeli yaJerusalem, ota ti: “[Mosinagoga] omwa li hamu konakonenwa, hamu lilwa iikulya iiyapuki, hamu ningilwa oompangu nohamu falwa iimaliwa yomakwatho. Omwa li wo hamu ningilwa iigongi yi na ko nasha nopolitika niinima ya kwalukehe.” Okwa gwedha ko ta ti: “Shoka unene sha simana sha li hashi ningilwa mo, iinima yi na ko nasha nelongelokalunga.” Onkene itashi kumitha sho Jesus a li ha yi ko olundji koosinagoga. (Mark. 1:21; 6:2; Luk. 4:16) Koosinagoga hoka okwa li a yi ko a ka longe aantu, e ya pe omayele noku ya tsa omukumo. Konima sho egongalo lyopaKriste lya totwa po, omuyapostoli Paulus naye okwa li ha ka uvitha olundji moosinagoga. Mboka ya li ya hala okuhedha popepi naKalunga, oya li haya yi kosinagoga. Onkene uuna Paulus a yi moshilando shontumba, tango okwa li ha yi kosinagoga a ka uvithe. — Iil. 17:1, 2; 18:4.
