1. Ntakhara heeni achu ancipale olelo hanamuroromela Piipiliya?

 ACHU ancipale olelo annahooxeya nthowa na ohaaroromela akina. Awo hanasuwela taani anaphwanelaaya omuroromela. Hanasuwela achu taani anaphwanelaaya waacicimiha, ntoko yootakiherya, mapilisa, masiyentista ni alipa ompaka nakoso, ilukuluku soothene aneererya opaka yeeyo eri yaphaama wa yaawo. Mwawaaceererya, awo hanaacicimiha ahooleli a ikerexa, yaawo analoca wi Akristu. Mwawiihiiha, henantikhiniha osuwela wi awo hanamuroromela Piipiliya, liivuru yoowo ahooleli a ikerexa analocaaya wi annamuchariha.

2. Mwawiiwanana ni Salmu 119:160, tiheeni nnaphwanelaahu ororomela?

² Ntoko alapeli a Yehova, hiyaano ninnaroromela wi owo “Muluku a eparipari” nave wi ilukuluku soothene onnachuna yeeyo eri yaphaama wa hiyo. (Sal. 31:5; Yes. 48:17, TNM) Noosuwela wi nnanwerya ororomela yeeyo nnaalakhanyaahu Mpiipiliyani—wi ‘opacerya woopacerya masu a Muluku ti eeparipari.’ (Mwaalakhanye Salmu 119:160, PMM.) Ninneemererya yeeyo mulipa oomuhuserya Piipiliya orempeiye: “Hiyaavoru echu Muluku olonceiye eri yawootha naari ehinahaala okhwaaniheryeya. Achu a Muluku anneemererya yeeyo Piipiliya onaloceiye woona wi awo annaroromela wi ti Muluku olonce yeeyo.”

3. Tiheeni nnahaalaahu othokororya mmwaha yoola?

³ Ti mwawiihai nneeraahu naakhaviherye akina ororomela Masu a Muluku hiihaa ntoko hiyaano? Hankooni nthokororye mathowa mararu yaawo ananeeriha omuroromela Piipiliya. Nnahaala woona wi yeeyo Piipiliya onaloceiye hetoroken’ye, waakhwanela wa sooloherya sa Mpiipiliyani ni wi Piipiliya ookhalano owerya wa otoroka ikumi sa achu.

4. Ntakhara heeni achu akina anuupuwelaaya wi masu a Mpiipiliyani aatorokiwa?

⁴ Yehova Muluku ohaapharihela alopwana oororomeleya awaakhwana 40 wi emurepe Piipiliya. Nyenya, mmahiku ahu hinaanono aliivuru oopacerya arempwale ni mata. Aliivuru oothene nryaahuno ikoopiya sa ikoopiya. Ela ennaweeriha akina okhwa minikwa waakhanle wi yeeyo nnaalakhanyaahu Mpiipiliyani olelo ti yeeyo yaarempwale woopaceryani. Apwanne mohintoko wiikoha waakhanle wi eyo yoheereya?

5. Tiheeni yaavolowelavo vaavaa saapakiwaaya ikoopiya sa Soorempwa sa Ehepiri? (Moone eruku ya ekaapa.)

⁵ Wi akhapelele muchaka wa Mpiipiliyani, Yehova aahiloca wa achu awe wi epakeke ikoopiya sa Piipiliya. Owo aahaaruma mamwene o Isarayeli wi epake ikoopiya saya sa Malamulo yaarempwe, nave aahaathanla Alevi wi yaahusiheke achu Malamulo yaawo. (Malam. 17:18; 31:24-26; Neh. 8:7) Ayuta emanle otaphuliwa wookapuroni o Papulo, nikhuuru nimoha na achu oorepa ni mata a mavyakelo yaahipacerya opaka ikoopiya sincipale sa Soorepa sa Ehepiri. (Estr. 7:6) Alopwana yaala yaari oororomeleya. Mwawooneya, alipa oorepa ni mata, yaahipacerya weereenka ohiya pahiru masu, nyenya ophiyerya tho ileetra wi eroromele wi yaahipaka ikoopiya soororomeleya. Naamwi hiihaa, nthowa na ohiphaameya wa achu, mikina sa ikoopiya seiha saahikhalano soohesa ikhaani. Nyenya, woona wi saahipakiwa ikoopiya sincipale sa soorepa imohamoha, waahikhala wookhweya ophwanya soohesa seiho ohoolo waya. Mwawiihai?

6. Ti mwawiihai waahaalaaya okhala wooweryeya ophwanyiwa soohesa saapakiwe mu ikoopiya sa Piipiliya?

⁶ Alipa oohuserya amutano yaahoona mukhalelo woophwanelela wa ophwanya soohesa saapakiwe ni yaale yaapaka ikoopiya sa aliivuru a Mpiipiliyani. Wi niphwanaphwanihe: Mwaanyiherye wi alopwana 100 aavahiwa murici wa opaka ekoopiya ya epaaxina emoha ya liivuru orempwe ni mata. Mmoha a alopwana yaala onnapaka yoohesa ekhaani mu ekoopiya awe. Mukhalelo mmoha wa ophwanya yoohesa yeela ori moorweela wa olikanyiha ekoopiya awe ni ikoopiya soothene sa akina. Moolikana, moorweela wa olikanyiha ikoopiya sincipale sa Piipiliya sipakiwe ni mata, alipa oohuserya yaari ooreheryeya ophwanya soohesa naari ichu saaviihiwemo ni mmoha a achu yaale yaapaka ikoopiya.

7. Ti mwawiihai achu yaapaka ikoopiya sa Piipiliya yaaryaaya oororomeleya?

⁷ Yaawo yaapaka ikoopiya sa Piipiliya yoowo aarempwale ni mata yaahiilipixerya weerano yeeyo moororomeleya. Muthokororye yootakiherya emoha enooniherya yeela. Soorempwa sa Ehepiri sawaakhwanela sakhalai saapakiwe ni mata saarempwale mu eyaakha 1008 naari 1009 E.K. Eyo eniichaniwa Códice de Leningrado. Nyenya mu iyaakha sa hiihaanoru, ikoopiya sincipale sa Piipiliya saapakiwe ni mata ni makupa a ikoopiya seiho saaphwanyiwa, seiho saarino iyaakha 1.000 ompwaha Códice de Leningrado. Muchu onanwerya wuupuwela wi imanle opakiwa ikoopiya ni okopiyaariwa ikoopiya seiho wanaawiili variyari va iyaakha 1.000, soorepa sa Códice de Leningrado saahaala ohiyana ni ikoopiya seihe sakhalai. Nyenya ela tahi eparipari. Vaavaa alipa oohuserya yaalikanyinhaaya soorempwa saapakiwe ni mata sakhalai ni sa hiihaanoru, yaahoona wi waahikhalavo ohiyana vakhaani wa masu nave yootaphuleleene yaari emohamoha.

8. Ohiyana taani orivovo variyari va ikoopiya sa Soorempwa Seekriki saapakiwe ni Akristu ni ikoopiya sa aliivuru akina akhalai?

⁸ Akristu oopacerya yaahipaka tho ikoopiya  sa Soorempwa. Moororomeleya, awo yaahipaka ikoopiya 27 sa aliivuru a Soorempwa Seekriki, seiho awo yaapharihelaaya mmithukumano saya ni mmuteko woolaleerya. Mulipa oohuserya mmoha yoowo aalikanyinhe Soorepa Seekriki saapakiwe ni mata ni aliivuru akina a elukuluku emohamoha, ooloca: “Mweeparipari, Soorepa Seekriki sincipale sinnaphwanyeya olelo opwaha aliivuru akina, . . . nave awo annakhala awaakhwanela.” Liivuru Anatomia do Novo Testamento, ooloca: “Nnanwerya ororomela wi yeeyo nnaalakhanyaahu mu Soorempwa Seekriki soororomeleya sahiihaano, sinnaloca muchaka mmohamoha wa mulipa oomurepa oopacerya.”

9. Mwawiiwanana ni Yesaya 40:8, tiheeni nnaroromelaahu vooloca sa muchaka wa Mpiipiliyani?

⁹ Variyari va iyaakha macikhwi macikhweene, achu ancipale yaahiilipixerya opaka ikoopiya sa Piipiliya moororomeleya. Ti nthowa nene nryaahuno Piipiliya oororomeleya wi nimwaalakhanyeke ni omuhuserya olelo. b Noosuwela wi ti Yehova opanke owetha wawe wi nikhaleno Piipiliya oororomeleya olelo. (Mwaalakhanye Yesaya 40:8, PMM.) Mweeparipari, achu akina ananwerya oloca: Woona wi muchaka wa Mpiipiliyani hotorokiwe, eyo henooniherya wi oveereliwe ti Muluku. Mwawiihiiha, hankooni nthokororye sawooniherya savakhaani sawi Piipiliya oveereliwe ti Muluku.

10. Mvahe yootakiherya emoha ya waakhwanela ya yooloherya enooniherya wi yeeyo nnaalakhanyaahu mu 2 Petru 1:21 ti yeeparipari. (Moone eruku.)

¹⁰ Mpiipiliyani sookhalamo sooloherya sincipale saakhwanenle. Ikina sa seiho saarempwe iyaakha masana masaneene muculi ihaakumve waakhwanela. Saweereya sinnooniherya wi sooloherya seiha soohaakhwanela. Ela henantikhiniha woona wi noosuwela wi Mwaneene a sooloherya sa Mpiipiliyani ti Yehova. (Mwaalakhanye 2 Petru 1:21.) Muupuwele yooloherya vooloca sa otoloxiwa wa epooma yakhalai yo Papulo. Mu nsana 8 E.E.K., mulipa a miririmu Yesaya aahiveereliwa  oloherya wi epooma yoowerya yo Papulo yaahaala otoloxiwa. Ophiyerya tho wi owo aahiloca wi mulopwana awiichaniwa Siru taahaala okuxa epooma, nave aahithariha mukhalelo aahaaleiye weerano yeeyo. (Yes. 44:27–45:2) Yesaya tho aahiloherya wi Papulo aahaala opahuliwa ni okhala milepe moomalela. (Yes. 13:19, 20) Ela ti yeeyo ene yeeren’ye. A Meto ni a Persiya yaahimutoloxa Papulo mu 539 E.E.K., nave nipuro naariwo epooma etokotoko, hiihava milepe.—Moone exilema Piipiliya Aahiloherya Otolosiwa wa Papulu mu mwaha 03 eponto 5 ya Liivuru Mpuhe Okumi Okhala Wookhala!

11. Ti mwawiihai yooloherya ya Taniyeli 2:41-43 enaakhwanelaaya olelo?

¹¹ Sooloherya sa Mpiipiliyani hisaawaakhwanenle pahiru khalai, nyenya tho sinnaakhwanela olelo. Ntoko yootakiherya, muupuwele sa yooloherya ya Taniyeli enaloca sa Olamulelo wa Elapo Yoothene wa Ankolo Amerikana. (Mwaalakhanye Taniyeli 2:41-43, BNM.) Yooloherya yeela ennathariha mookwakwaleya wi olamulelo wa elapo yoothene ‘okhopolomoha waamukhala woolipa’ ntoko muthipo, nave ‘okina waamukhala woovolola’ naari wooceecheya ntoko oloko. Nave olelo ninnawerya woona wi ela chiryeene eparipari. Reinu unitu ni Estatu Unitu tooweryaxa ntoko muthipo. Oopiili yaahivootha Ikhoco sa Elapo Yoothene nave etitelela okhalano owerya wa anakhoco, nyenya owerya yoowo aryaayano onnaceecheihiwa ni achu yaawo, wiiliwiili anaakaaha vooloca sa miyaha sa impereesa ni kuvernu. Mulipa ootholathola ipoliitika a elapo yoothene ooloca hiihaanoru: “Olelo hiyaavo elapo eri yookawanyeya mu epoliitika ompwaha Estatu Unitu.” Nave mu Reinu Unitu, yoowo ori makupa makina a olamulelo wa elapo yoothene, ichu hisihiyanne. Wookhalavo tho okawanyeya otokweene vooloca sa waakhanle wi Reinu Unitu onnaphwanela opaka makupa mu Wiiwanana wa Ilapo sa Europa. Nthowa na okawanyeya yoowo, Olamulelo wa Elapo Yoothene wa Ankolo Amerikana honawerya opaka ichu mwakuru.

12. Sooloherya sa Mpiipiliyani sinanroromeliha eheeni?

¹² Sooloherya sincipale sa Mpiipiliyani seiho saakhwanenle, sinnalipiha nroromelo nahu nawi soororomeliha sa Muluku ntakhara omwaahiyu sinahaala waakhwanela. Ninniisoona ntoko mulipa oomurepa salmu yoowo aavekenle wa Yehova ariki: “Kòkhulumuwa kiwehereryaka nivuluso nanyu, kinnaroromela masu anyu.” (Sal. 119:81, BNM) Moorweela wa Piipiliya, Yehova moosivela onnanivaha omwaahiyu ni ewehereryo. (Yer. 29:11) Ewehereryo ahu ya omwaahiyu henathipeleya mu wiilipixerya wa achu, nyenya mu soororomeliha sa Yehova. Mwawiihiiha, ti woochuneya otitelela ohuserya Masu a Muluku ni olipiha nroromelo nahu mwa yoowo.

13. Mwawiiwanana ni Salmu 119:66, 138, nthowa taani nikina nryaahuno na omuroromela Piipiliya?

¹³ Nthowa nikina nnaneeriha omuroromela Piipiliya ti nawi ikano sawe sinnaakhaviherya achu ancipale. (Mwaalakhanye Salmu 119:66, 138, PMM.) Ntoko yootakiherya, nnikhaviheryo na ikano sa Mpiipiliyani, atheli yaahanle vakhaani omwalana khalai, vano ari oohakalala mu othela waya. Anamwane a atheli yaala anaphuiwa mu ichoko seiho enaakhapelela ni waasivela.—Aef. 5:22-29.

14. Mvahe yootakiherya enooniherya wi opharihela ikano sa Mpiipiliyani enanwerya otoroka ekumi ya muchu.

¹⁴ Ophiyerya tho achu yaawo yaari awoopiha ni aweera soonanara yaatoroka moomalela okumi aya emanle opacerya opharihela ikano sa miruku sa Mpiipiliyani. Moone  mukhalelo ikano seiho saamukhavihenryaaya mulipa oophariwa mmoha awiichaniwa Jack. c Owo aari muchu aweera soonanara ni anlalaxa, nave variyari va alipa oophariwa yaawo yaathoriheliwe okhwa, owo aari awoopihaxa. Nyenya Jack aahiphwanyeya mu yoohuserya ya Piipiliya ya muchu mukina mu karipooso. Oreera murima anna yoonihenryaaya wa mulipa oophariwa yoowo aamuhuserya Piipiliya waahimutannya murima vancipale Jack, nave tho owo apacerya omuhuserya Piipiliya. Aahipacerya opharihela yeeyo aahuseryeiye, nave mwawiihiiha mukhalelo awe waahitorokeya nave owo aahikhala muchu ooreera murima. Moovira wa elukuluku, Jack aahikhala mulaleeryi oohipatisiwa nave ohoolo waya aahipatisiwa. Owo aanalaleerya mwamvai wa oophariwa akina ophiyerya wi aahiwerya waakhaviherya axexe a yaawo ohuserya eparipari. Nihiku aahaaleiye wiiphiwa naahiphiya, nyenya Jack aari muchu mukina. Ativokaatu awe mmoha aahiloca: “Jack tahi muchu mmohamoha kaamusuwenlaaka iyaakha 20 muculi. Yeeyo ohusenryeiye ni Anamoona a Yehova yootepa otoroka okumi awe.” Jack aahiiphiwa, nyenya yootakiherya awe ennooniherya wi nnanwerya ororomela Masu a Muluku nave wi awo aakhalano owerya wa otoroka ikumi sa achu.—Yes. 11:6-9.

15. Ti mwawiihai opharihela malakiheryo a Mpiipiliyani enaweerihaaya achu a Muluku okhala oohiyana? (Moone eruku.)

¹⁵ Achu a Yehova tawiiwanana nthowa nawi annapharihela malakiheryo a Mpiipiliyani. (Yoh. 13:35; 1 Ako. 1:10) Murecele ahu ni wiiwanana wahu onnooneya xaxaxa vaavaa nnalikanyihaahu ni ohiiwanana wa ipoliitika, ohiyana wa ikoore ni mukhalelo wa achu mweelaponi. Wiiwanana yoowo achu a Muluku aryaayano waahitannya murima wa mmiravo mmoha awiichaniwa Jean. Owo aaphuiwale mu elapo yo Afrika. Vaavaa elapo awe yaahoolelaaya ekhoco, owo aahiivoliiherya ni anakhoco akina nave ohoolo waya aachawela mu elapo yawaacamela. Ti weiwo aasuwenleiyewo Anamoona a Yehova. Jean  ooloca: “Miyaano koohuserya wi yaale anapaka makupa a malapelo eeparipari haniivoliiherya mu epoliitika nave hari ookawanyeya. Moohiyana, awo annasivelana mukina ni mukhwaawe. Koomaliha elukuluku yincipale mu ekumi aka kaakihaka elapo, nyenya vaavaa kaahusenryaaka eparipari, kaahiveleela okumi aka wi kimurumeele Yehova.” Okumi wa Jean waahitorokeya moomalela. Ohiya owana ni achu yaawo yaari oohiyana ni yoowo, Jean onnakawana ni oothene michaka sa Mpiipiliyani inawiiwananiha achu. Eparipari yawi ikano sa Mpiipiliyani sohaakhaviherya vancipale achu a mapuro oohiyanahiyana, yawooniherya yookwakwaleya yawi nnanwerya ororomela Masu a Muluku.

16. Ntakhara heeni ti woochuneyaxa olipiha nroromelo nahu Mmasu a Muluku?

¹⁶ Elapo yeela enamvira ekhalaka yoonanaraxa, wa nthowa na yeeyo ororomela wahu Masu a Muluku onahaala weehiwaxa. Achu ananwerya weererya onruuhela minikwa. Ntoko yootakiherya, awo ananwerya oloca wi Piipiliya tahi oororomeleya naari wi Yehova hanampharihela kapuro ororomeleya ni a miruku wi anihooleleke. Nyenya naroromela wi Masu a Muluku chiryeene teeparipari, woopopiha wuuwu horwa ocikinya nroromelo nahu. Nnahaala okhala oolakelela “weerano malamulo [a Yehova] okhala wookhala” ophiyerya omakuchuwelo. (Sal. 119:112, PMM) Nihuuliwe muru waaleela akina vooloca sa eparipari naari waaceenyerya yaawo opharihela ikano sa Mpiipiliyani. (Sal. 119:46) Ohiya yeeyoru, nnahaala ohoolela mikhalelo soovila, ntoko wiikariwa, “moopixa murima ni moohakalala.”—Ako. 1:11; Sal. 119:143, 157.

17. Ti mwawiihai yoorepa ahu ya eyaakha enahaalaaya

¹⁷ Chiryeene, ninnamuthamalela vancipale Yehova nthowa na onuupululela eparipari! Eparipari ennanikhaviherya okhala oomaaleleya ni oororomeleya, nave tho ennanihusiha mukhalelo nneeraahu nikhale oohakalala mu elapo yeela enamvira ekhalaka yoonanaraxa. Eparipari tho ennanivaha ewehereryo ya omwaahiyu waphaama vaavaa Omwene wa Muluku onahaalaaya olamulelaka elapo yavathi. Yoorepa ahu ya eyaakha ya 2023 enahaala olipiha nroromelo nahu nawi opacerya woopacerya Masu a Muluku ti eeparipari!—Sal. 119:160.