CAPÍTULO 5
Tlenon kijtosneki xok nemouikaj ken yejuamej
“Nemejuamej [...] xok nemouikaj ken yejuamej.” (JUAN 5:19.)
1. ¿Tlenon okijto Jesús ipan yeuajli ijkuak imikiskia?
IJKUAK imikiskia, Jesús okiteititi ika najmanaya ipampa inomachtijkauan. Okijli iTaj: “Nejua xnimitstlajtlanilia xkinkixti intsajlan on tlaltikpaktlakamej, yej nimitstlajtlanilia xkinmanaui itech on diablo. Ijkon ken xninouika ken on tlaltikpaktlakamej, yejuamej no xnouikaj ken on tlaltikpaktlakamej” (Juan 17:15, 16). Ipan yejon teoyotl, Jesús okiteititi ika kintlasojtlaya niman ika melak nonekiya matlanemilikan itech tlajtoltin tlen okijtoka imixpan sekimej: “Nemejuamej [...] xok nemouikaj ken yejuamej” (Juan 15:19). Nesi ika Jesús kinekiya ika inomachtijkauan maka manouikakan ken tlaltikpakchanejkej.
2. ¿Intech akinon tlajtouaya Jesús ijkuak okijto “yejuamej”?
2 ¿Intech akinon tlajtouaya Jesús ijkuak okijto “yejuamej”? Akin xnemij itech toTajtsin, akin nokauiliaj makinyekana Satanás, tlanemiliaj uan noueyimatij ken yejua (Juan 14:30; Efesios 2:2; 1 Juan 5:19). Nasikamati kuakon, tleka Biblia kijtoua ika “san akinon [...] kineki on tlajtlamach yejuan onkaj ipan in tlaltikpaktli nochiua itlauelikniu Dios” (Santiago 4:4). Ika tejuamej tiknekij nochipa tinemiskej itech itlasojtlalis toTajtsin, noneki xtouikaskej ken yejuamej. Matikitakan makuijli tlen techpaleuis: tiyolmelaujkanemiskej itech iTekiuajyo toTajtsin niman xtokalaktiskej ipan política, tikixnamikiskej ken tlanemiliaj tlaltikpakchanejkej, totlakentiskej ken noneki, toixtololo kuajli matlachixto niman totlaliliskej armas tlen toTajtsin techmaka.
TIYOLMELAUJKANEMIJ NIMAN XTOKALAKTIAJ IPAN POLÍTICA
3. a) ¿Kenon okitak Jesús política ijkuak yejua nemiya ipan tlaltikpaktli? b) ¿Tleka Biblia kintokayotia inomachtijkauan Jesús akin yokintlapejpeni ken itenotskauan? (Xkita nota.)
3 Jesús otenojnots itech iTekiuajyo toTajtsin kampa yejua tlanauatiskia ken Tekiuaj niman xonokalakti ipan política (Daniel 7:13, 14; Lucas 4:43; 17:20, 21). Ika yejon, ouel kuajli okijto ixpan Poncio Pilato: “Nejua xnitlamandaroua nikan ipan in tlaltikpaktli ken se rey” (Juan 18:36). Inomachtijkauan yolmelaujkej nochipa tikchiuaj ken yejua. ¿Kenon? Tiyolmelaujkanemij itech Tekiuajyotl kampa Cristo tlanauatia niman titenojnotsaj itech Tekiuajyotl ipan nochi tlaltikpaktli (Mateo 24:14). Ijkon, Pablo okijkuilo: “Cristo otechtlalij para tiitenojnotskauan. [...] Temechtlajtlaniliaj ken technauatia Cristo: xkauilikan Dios ma tlauelseui nemouan, niman mechselis ikan yolseuilistli” (2 Corintios 5:20). *
4. ¿Kenon yokiteititijkej akin yemelak kichiuaj ken Cristo ika melajkanemij itech iTekiuajyo toTajtsin? (Xkita recuadro “Xonokalaktijkej ipan política”.)
4 Tekiuajkej kintitlanij intenojnotskauan inpampa matlajtotij ipan okse país. Ika yejon, xnokalaktiaj ipan política nion xteuan kichiuaj tlen nochiua ipan país kampa ontekitij. San ika, kema kipaleuiyaj tekiuaj akin kintitlani. Tlapejpeniltin, akin “chanejkej ne iluikak”, noijki ijkon kichiuaj (Filipenses 3:20). Chikauak tenojnotsaj itech Tekiuajyotl niman ijkon yokinpaleuijkej oksekimej “borregos” manonisiuikan itech toTajtsin (Juan 10:16; Mateo 25:31-40). Niman tekitij ken akin kintitlani Cristo pampa kinpaleuiyaj tlapejpeniltin. Yejuin ome grupos nochiuaj ken san se grupo, tenojnotsaj itech Tekiuajyotl kampa Cristo tlanauatia niman nion xnokalaktiaj ipan política (xpoua Isaías 2:2-4).
5. ¿Kenon tlamantik noso sejneka tokniuan itech israelitas, niman ika yejon tlenon kichiuaj ipan innemilis?
Mateo 28:19; 1 Pedro 2:9). Ika yejon, ¿tlenon panoskia tla tikpaleuiskiaj se partido político? Xok uelis san sekan kualtsin touikaskej iuan tokniuan niman xuelis tikinnojnotsaskej tlaltikpakchanejkej itech iTekiuajyo toTajtsin (1 Corintios 1:10). Noijki, tla oniaskia se guerra, tikinuisokiskiaj tokniuan akin noijki tlaneltokaj ken tejuamej, niman ijkon xok tikintlasojtlatoskiaj ken technauatiaj (Juan 13:34, 35; 1 Juan 3:10-12). ¡Ika yejon Jesús okimijli inomachtijkauan makikauakan tlen ika tlauisokij niman makintlasojtlakan intlauelikniuan! (Mateo 5:44; 26:52; xkita recuadro “ ¿Xninokalaktia ipan política?”.)
5 Xsan xtokalaktiaj ipan política pampa tiyolmelaujkanemij itech Cristo, onka okseki tlemach tleka xtikchiuaj yejuin. Kachtopa, tejuamej xijkon ken israelitas, akin chantiyaj san ipan se país tlen Jehová yokinmakaka. Tejuamej tisemoyaujtokej ipan nochi tlaltikpaktli (6. ¿Kenon tikimitaj tekiuajkej akin yototemakakej itech toTajtsin?
6 Niman, akin yemelak kichiuaj ken Cristo yonotemakakej itech toTajtsin, xitech se tlakatl noso siuatl, itech se tekitl tlen kiyekana se tlaltikpakchane noso se país. Ipan 1 Corintios 6:19, 20 kijtoua: “Nemocuerpo [nemonemilis] xnemoyaxka. Dios sanoyej patioj omechkou”. Maski tikmakaj “César” tlen itlatki, impuestos, tiktlakaitaj niman tiktlakamatij san kampa noneki, kachtopa tikmakaj “Dios on tlen yejua iyaxka” (Marcos 12:17; Romanos 13:1-7). Yejuin kijtosneki tikueyichiuas toTajtsin, tiktlasojtlas ika nochi moyojlo, tiktlakamatis, tiyolmelaujkanemis niman tla nonekis, hasta tiktemakas monemilis ipampa (Lucas 4:8; 10:27; xpoua Hechos 5:29; Romanos 14:8).
TIKIXNAMIKISKEJ KEN TLANEMILIAJ TLALTIKPAKCHANEJKEJ
7, 8. ¿Akinon kinkajkayaua tlaltikpakchanejkej, niman kenon kijtlakoua ken tlanemiliaj?
7 Okse ken tikteititiaj ika xtouikaj ken tlaltikpakchanejkej ijkuak tikixnamikij ken Diablo tlanemilia. Pablo okijto ika tejuamej xotikselijkej “[tlanemilijli] yejuan on tlaltikpaktlakamej kipiaj” tlen ualeua itech Satanás, yotikselijkej itlanemililuan toTajtsin (1 Corintios 2:12). Noijki okimijli efesios maka manouikakan ken “oksekimej tlakamej yejuan nemij ipan in tlaltikpaktli” akin tlanemiliaj ken Satanás, akin “aman tekiti ipan inyojlo on yejuan xkitlakamatij Dios” (Efesios 2:2, 3).
8 Tlaltikpakchanejkej akin tlanemiliaj ken Satanás, kichiua maka makitlakamatikan toTajtsin niman makipiyakan “xkuajli eleuilistli” niman “tlen xkuajli yejuan tikixpakaitaj” (1 Juan 2:16; 1 Timoteo 6:9, 10). Yejuin tlanemilijli melak kojtik pampa kichiua ika innakayo makileui tlajtlakojli, nion xtikmatij kenon kinmapeua kinchiualtia makichiuakan. Ijkon ken ajakatl, nochiuiyan onka, niman xouijtika teijtlakoua. Ijkuak itlanemililuan Satanás peua kimijtlakoua tlaltikpakchanejkej, kiskaltiaj xkuajli kualneskayomej, peuaj noueyimatij, tenexikolitaj, kileuiyaj miyek tlemach, kichiuaj ika innemilis tlen kinekij niman xtetlakamatij. * Kuakon Diablo kichiua yejon yolik manoskalti ipan inyojlo tlaltikpakchanejkej (Juan 8:44; Hechos 13:10; 1 Juan 3:8, 10).
9. ¿Kenon uelis kalakis ipan totlanemilil niman ipan toyojlo ken tlanemiliaj tlaltikpakchanejkej?
9 ¿Uelis noneluayotis ipan totlanemilil niman ipan toyojlo ken tlanemiliaj tlaltikpakchanejkej? Kema, tla xtotlajpiyaj (xpoua Proverbios 4:23). Kanaj nion xtikmatiskej kenon techijtlakojtiuj. Xnemili, yejuin tlanemilijli uelis techpanoltiliskej akin imiuan touikaj, akin uelis nesis nochi kuajli kichiuaj, san ika, xkitlasojtlaj Jehová (Proverbios 13:20; 1 Corintios 15:33). Noijki uelis tikpiyaskej yejuin tlanemilijli tla tikpouaj xkuajli amatlajkuiloltin, tla tikitaj auilnemilistli noso tikpouaj tlen kijtouaj akin kixnamikij tlen melauak ipan Internet, tla toyolpaktiaj ika tlen xtepaleuiya niman tla san tiknekij titetlaniskej kampa tauiltiaj. Nochi tlen kichiua matitlanemilikan ken Satanás niman nochi tlen yejua kiyekana.
10. ¿Kenon uelis tikixnamikiskej ken tlanemiliaj tlaltikpakchanejkej?
1 Juan 4:4). Ika yejon, melak noneki matiknisiuikan toTajtsin ika teoyotl.
10 ¿Kenon uelis tikixnamikiskej ken xkuajli tlanemiliaj tlaltikpakchanejkej niman nochipa tinemiskej itech itlasojtlalis toTajtsin? Tla topaleuiyaj itech tlen Jehová yotechmakak ika matikchikauakan totlaneltokil niman tla nochipa tiktlajtlaniliaj matechmaka iespíritu santo. Maski Diablo niman tlen kiyekana melak kojtik, xijkon ken toTajtsin (MATOTLAKENTIKAN KEN NONEKI
11. Ken tlanemiliaj tlaltikpakchanejkej ¿kenon yokijtlako hasta itech ken notlakentilo?
11 Ken tlanemilia se tlaltikpakchane uelis nesis hasta itech ken noyektlalia, nochipaua niman ken notlakentia. Ipan miyek países xok kuajli ken notlakentilo. Ika yejon, se akin uajtlajtoua ipan televisión okijto ika, ijkon ken tiauej, siuamej akin auilnemij xok kimatiskej kenon notlakentiskej niman ijkon teyoltilanaskej. Ipan periódico yokijto ika ken notlakentilo, tlen kitokayotiaj “achijtsin notlapachouaj niman xok pinauij”, nesi hasta itech ichpokatsitsintin akin ok xkuajli ichpochtiaj. Niman noijki oksekimej kuelitaj notlakentiskej tsojtsomonki noso xnotlajpiyaj ken notlakentiaj. Ijkon kiteititiaj ika xakaj kitlakamatij nion yejuamej xnotlasojtlaj.
12, 13. ¿Tlenon tlajtolyekanalistin kipiya ika tiktlakamatiskej ijkuak toyektlaliaj?
12 Pampa tiktekichiuiliaj Jehová, tiknekij kuajli tinesiskej. Ika yejon, chipauak totlaken niman kuajli totlakentiaj ken noneki. Tiknekij nochipa manesi ika totlakentiaj “ken noneki” niman ika tikchiuaj “kuajli tekitl”, tlen noneki nesis itech nochimej akin “kitlakaitaj Dios”. Xtiktejtemouaj tejuamej matechitakan, tlen melak tiknekij nochipa “ [tinemiskej itech] itetlajsojtlalis Dios” (1 Timoteo 2:9, 10; Judas 21). Niman, melak tlasojti ijkuak itech se “kisa ikualtsinka ipan iyojlo [...], yejua ueyi kijtosneki ixpan Dios” (1 Pedro 3:3, 4).
13 Noijki matikilnamikikan ika ken totlakentiaj niman toyektlaliaj ijkon tlanemiliskej itech tlaneltokijli tlen melauak. 1 Timoteo 2:9, 10 kitekitiltia tlajtoltin “ken noneki”. Ijkuak yejuin onoijkuilo ika griego, kijtosnekiya tikintlakaitas niman timajmanas ipampa tlen kimachiliaj niman kinemiliaj oksekimej. Kuakon, ijkuak tiktlapejpeniaj ken totlakentiskej, xsan tikitaskej tlen tejuamej tiknekij noso tikuelitaj. Kipiya ika titlanemiliskej inpampa oksekimej. Tejuamej tiknekij nochipa tiktlakaitaskej Jehová niman ikalpan, niman ijkon tikteititiskej ika melauak tiktekichiuiliaj toTajtsin. Kema, tejuamej tiknekij tikchiuaskej nochi “para Dios ma kiseli ueyilistli” (1 Corintios 4:9; 10:31; 2 Corintios 6:3, 4; 7:1).
14. ¿Tlenon noneki totlajtoltiskej itech kenon tinesij?
14 Ijkuak titenojnotsaj noso ijkuak tiauej ipan tlanechikojli, melak noneki matochipauakan niman kuajli matoyektlalikan. Ika yejon, kipiya ika totlajtoltiskej: “¿Nikchiua manechtlajtlatakan ika ken ninesi noso ika xninochipaua? ¿Notech pinauij oksekimej ? ¿Tlenon kachtopa nikneki nikchiuas: ninoyektlalis ken nejua nikneki, noso nitekitis nikonajsis se tekitl ipan tlanechikojli?” (Salmo 68:6; Filipenses 4:5; 1 Pedro 5:6).
15. ¿Tleka Jehová xkijtoua ipan Biblia kenon timotlakentis, timochipauas niman kenon timoyektlalis?
15 Jehová xtechmaka tlanauatiltin ipan Biblia itech kenon kipiya ika totlakentiskej, tochipauaskej niman toyektlaliskej. ¿Tleka? Pampa kineki tejuamej matitlanemilikan niman xkineki yejua kitlapejpenis tlenon tikchiuaskej. Yejua kineki machikaui totlaneltokil niman matitlanemilikan itech tlajtolyekanalistin niman matikchiuakan ken akin “pampa kitekitiltiaj intlamachilis tlen yokimachtijkej kasikamatij tlen kuajli niman tlen xkuajli” (Hebreos 5:14, TNM). ToTajtsin kineki matikchiuakan pampa tiktlasojtlaj niman tikintlasojtlaj oksekimej (xpoua Marcos 12:30, 31). Onka miyek itech kenon timotlakentis niman timoyektlalis. San kipiya ika tias ipan se ueyi tlanechikojli tlen kipiyaj iteixpantijkauan Jehová ipan san katlejua país, niman tikitas kenon sesejneka noso tlatlamantik notlakentiaj iuan tikitas kenon melak pakij.
TOIXTOLOLO KUAJLI MATLACHIXTO
16. ¿Kenon intlanemilil tlaltikpakchanejkej tlamantik noso sejneka itech ken otemachti Jesús, niman tlenon kipiya ika totlajtoltiskej?
16 Ken tlanemiliaj tlaltikpakchanejkej melak tekajkayaua. Kichiua ika miyekej makitejtemokan pakilistli itech tomin niman itech tlemach tlen uelis kipiyaskej. San ika, Jesús okijto: “Inemilis se tlakatl xne ualejtikaj itech on tlen miyek kipia” (Lucas 12:15). Jesús xokimijli inomachtijkauan maka itlaj makipiyakan noso manotlajyouiltikan. Tlen kema, otemachti ika uelis kipiyaskej melauak pakilistli niman kiseliskej makixtilistli san akin “[ki]kakij itlajtol niman kitlakamatij” niman akin “kuajli [tlachixtok]” imixtololo, kijtosneki, tla kachtopa najmanaj itech kenon nouikaj iuan toTajtsin (Lucas 11:28; 11:34). Ika yejon, matotlajtoltikan: “¿Melauak nikneltoka tlen Jesús otemachti, noso nechijtlakojtika Diablo ‘intaj on yejuan tlakajkayauaj’?” (Juan 8:44). “¿Tlenon nikteititia ika tlen nikijtoua, tlen nikneki nikchiuas, tlen kachtopa nikchiua niman ken ninemi?” (Lucas 6:45; 21:34-36; 2 Juan 6.)
17. Xteneua seki tlateochiualistin tlen uelis tikselis tla mixtololo kuajli tlachixtok.
17 Jesús okijto ika tlamachilistli “noteititia” ika “tlen nochiua” (Mateo 11:19). Kuakon, ¿kenon kinpaleuiya akin kuajli tlachixtok imixtololo? Kachtopa, kiseliaj yolseuilistli ijkuak tenojnotsaj itech Tekiuajyotl (Mateo 11:29, 30). Xnotekipachouaj, xnoyolajmanaj, nion xnoyolkokouaj (xpoua 1 Timoteo 6:9, 10). Pampa tekitij san ika kipiyaskej tlen noneki, uejkaujtipan nemij imiuan inchanejkauan niman imiuan tokniuan. Noijki melak kuajli kochij (Eclesiastés 5:12). Pakij pampa kitemakaj tlen uelij ijkuak kinpaleuiyaj oksekimej (Hechos 20:35). Noijki, kipiyaj “miyek tlamachalistli” niman nemij ika inyojlo niman ika yolseuilistli (Romanos 15:13; Mateo 6:31, 32). Kema, yejuin tlateochiualistin xkanaj uelis tikonkouas.
MATOTLALILIKAN “NOCHI ARMAS” TLEN TOTAJTSIN TECHMAKA
18. ¿Tlenon kijtoua Biblia itech totlauelikniuan, tlenon kitekitiltiaj niman kenon iuan “titouisokij”?
18 Tla nochipa tinemij itech itlasojtlalis toTajtsin, techtlajpiyas itech Satanás akin kichiua maka matiktekichiuilikan toTajtsin, maka matipakikan niman maka matikpiyakan nemilistli tlen xkeman tlamis (1 Pedro 5:8). Pablo okijto ika “titouisokij”, san ika, “xtitouisokij inuan on tlaltikpaktlakamej. Yej titouisokij inuan on xkuajkualtin espíritus yejuan [...] nemij ne tlakpak. Titoxixikouaj inuan on espíritus yejuan kipiaj tlanauatijli, niman tekiuajyotl, niman yejuan kinnauatiaj on xkuajkualtin tlakamej nikan ipan in tlaltikpaktli” (Efesios 6:12). Tlajtojli “titouisokij”, ika griego kijtosneki iuan yakaj timotlanis niman tikixnamikis, yejuin xkijtosneki san uejka iuan timouisokis. Ijkuak Pablo otlajto itech totlauelikniuan akin nemij ne tlakpak, kinteneua akin “kipiaj tlanauatijli”, “tekiuajyotl” niman akin “kinnauatiaj on xkuajkualtin tlakamej nikan ipan in tlaltikpaktli”. ¿Tlenon kijtosneki yejuin? Ika Satanás kuajli kinyekana xkuakualtin espíritus niman kuajli kinemiliaj kenon techixnamikiskej.
19. Xkijto tlenon noneki kipiyas se akin kichiua ken Cristo.
19 Maski tejuamej xnochi ueli tikchiuaj niman topopolouaj, uelis titetlaniskej. ¿Kenon? Tla totlaliliaj “nochi armas yejuan Dios” techmaka (Efesios 6:13). Ipan Efesios 6:14-18, kijtoua tlenon yejuin armas: “Xmotlajkosalokan ika on tlen melauak. [...] Xmotsakuilikan ikan on yolmelaualistli. [...] Xmotlatlajtlalilikan para nenkitemachtiskej in kuajli tlajtojli de temakixtilistli yejuan kitemakas yolseuilistli. On tlen más ueyi kijtosneki [...] xpiakan nemotlaneltok para nemotsakuiliskej itech on diablo yejuan mechixnamiki ika on ken flechas yejuan tlikuitikaj. [...] Xselikan temakixtilistli. [...] Xselikan on iespada on Espíritu yejuan itlajtoltsin Dios. Nochipa xchiuakan oración. [...] Xtlajtlanilikan Dios ken on Espíritu Santo mechyekanas”.
20. ¿Tleka tejuamej xijkon ken soldados akin nemij ipan tlaltikpaktli?
20 Armas tlen ualeuaj itech toTajtsin nochipa techpaleuis. San ika, kipiya ika tikintekitiltiskej. ¿Tleka? Akin yemelak soldados, san kemantika nouisokij niman uejkaujtipan noseuiyaj, akin tikchiuaj ken Cristo xkeman toseuiyaj ipan guerra. Yejuin ontlamis ijkuak toTajtsin kipopolos nochi tlen Satanás kiyekana niman kintsakuaskej nochimej xkuakualtin espíritus kampa tlatekoyonki tlen xkipiya kech ika uejkatlan (Apocalipsis 12:17; 20:1-3). Kuakon, tla aman tejua itlaj iuan timotlantika niman tikpiya xkuajli ileuilistin, maka xmokauili mamitstlani. Tinochimej noneki tiktlajyouiltiskej tonakayo niman ijkon tiyolmelaujkanemiskej itech Jehová (1 Corintios 9:27). Teajman yes tla xtouisoktokej.
21. ¿San kenon uelis titetlaniskej ipan guerra tlen tikpiyaj iuan Satanás niman xkuakualtin espíritus?
Filemón 2; Hebreos 10:24, 25). Tla tikchiuaj nochi yejuin, xsan titetlaniskej, noijki tikmatstoskej kenon tiktlajpiyaskej totlaneltokil ijkuak kitlatlataskej.
21 Kuajli tikmatstokej ika san tejuamej xuelis titetlaniskej. Ika yejon Pablo techtlalnamiktia ika noneki matikchiuilikan teoyotl Jehová “nochipa”. Niman noijki, kipiya ika tijkakiskej toTajtsin. ¿Kenon tikchiuaskej? Tla tomachtiaj iTlajtol niman tiauej tosentlaliaj imiuan akin noijki nemij ipan yejuin guerra. Ken tikitaj, xsan toselti tinemij (MATIKITSTOKAN KENON TIKTLAJPIYASKEJ TOTLANELTOKIL
22, 23. a) ¿Tleka nochipa noneki tikitstoskej kenon tiktlajpiyaskej totlaneltokil, niman tlenon totlajtoltiskej? b) ¿Tlenon tikitaskej ipan okse capítulo?
22 Jesús okijto: “Mechtlauelitaj pampa xok nemouikaj ken yejuamej” (Juan 15:19). Ika yejon, akin tikchiuaj ken Cristo noneki nochipa kuajli tikmatstoskej kenon tikteijliskej tlen tikneltokaj ika yolseuilistli niman tlakaitalistli (xpoua 1 Pedro 3:15). Ika yejon, matotlajtoltikan: “¿Nikasikamati tleka iteixpantijkauan Jehová xijkon titlanemiliaj ken miyekej?”. “Ijkuak ijkon noneki nitlanemilis, ¿nikneltoka ika tlen kijtoua Biblia niman tekitketl yolmelauak melak tepaleuiya?” (Mateo 24:45; Juan 17:17.) “Niman ijkuak nikchiua tlen kuajli ixpan Jehová, ¿nikteititia ika melauak xnikneki nikchiuas ken oksekimej niman nipaki ika tlen nikchiua?” (Salmo 34:2; Mateo 10:32, 33.)
23 San ika, Diablo kitekitiltia okseki tlemach tlen nion xtikitaj niman ijkon kichiua matitlanemilikan ken kichiuaj tlaltikpakchanejkej. Ken yotikitakej, kineki techyoltilanas ijkuak techtekiuiltia matoyolpaktikan ika tlen tsokuiltik. ¿Kenon tiktlapejpeniskej san tlen techpaleuis, texchikauas niman maka matechpajsolo totlamachilis? Ipan okse capítulo tikitaskej yejon.
^ párr. 3 Ipan Pentecostés xiuitl 33, Cristo opeuj tlanauatia itech tlanechikojli kampa nemij tlapejpeniltin ipan tlaltikpaktli (Colosenses 1:13). Niman ipan 1914 okiseli tlanauatijkayotl ken tekiuaj. Kuakon, aman tlapejpeniltin tekichiuaj ken tenojnotskej ipampa Tekiuajyotl kampa Cristo tlanauatia (Apocalipsis [Revelación] 11:15).
^ párr. 8 Xkita amoxtli Razonamiento a partir de las Escrituras, páginas 140-144, tlen okichijchiujkej iteixpantijkauan Jehová.