Tlen kijtosnekij tlajtoltin
A
ajmankatlakentli.
Yejuin kichijchiuayaj ika se hilo tlen melak chikauak. Ken tlen kitekitiltiayaj para kinchijchiuaskej costales kampa kejyeuayaj tlen kikuaskej. Kichijchiuayaj ika itsojmiyo chivos uan kapotstikej niman notekitiltiaya para kiteititiskej ika najmanaj (Gé 37:34; Lu 10:13).
akin auilnemi.
Yakaj akin noteka iuan akin xixnamik para makimaka tomin. Tlajtojli ika griego pórnē, ualeua itech se tlajtojli tlen kijtosneki “tiknemakas”. Tlanauatijli tlen okimakakej Moisés xkitekauiliaya ijkon makichiuakan. Religiones tlen xmelajkej kichiuayaj ika akin imiuan nosentlaliayaj maauilnemikan para makitlanikan tomin para intemplo, pero kampa kiueyichiuayaj Jehová xkiseliayaj tomin tlen kitlaniyaj akin auilnemiyaj (Dt 23:17, 18; 1Re 14:24). Ipan Biblia noijki notekitiltia tlajtojli akin auilnemi para kiteneuas yakaj noso kiteneuas se país tlen kinueyichiua dioses, maski kijtouaj ika kiueyichiuaj toTajtsin. Ipan Apocalipsis kijtoua ika nochi religiones tlen xmelajkej, tlen noixmatij ken Ueyixtika Babilonia, yeskiaj ken se akin auilnemi pampa nouikaj imiuan gobiernos para makinmakakan poder niman miyek tlemach (Ap 17:1-5; 18:3; 1Cr 5:25).
akin tetlatemouilia.
Yakaj akin kita tonaltsintli, metstli niman sitlalimej para kimatis tlenon panos ika tlayekapan (Mt 2:1).
alabastro.
Ijkon okintokayotijkej sekimej botellitas de perfume tlen kachtopa okinchijchijkaj ika tetl tlen onkatka nisiuj Alabastrón ne Egipto. Pampa botellitas kechpitsajkej katkaj, ueliyaj notsakuayaj niman ijkon xkisaya perfume tlen melak patioj. Sakin noijki okitokayotijkej alabastro tetl tlen ika kinchijchiuayaj (Mr 14:3).
alma.
Ijkon notlajtolkuepa tlajtojli hebreo néfesh niman tlajtojli griego psykhḗ. Ijkuak tomachtiaj itech yejuin tlajtojli ipan Biblia, tikasikamatij ika uelis kiteneuas 1) gente, 2) yolkamej noso 3) inemilis se tlakatl noso se yolki (Gé 1:20; 2:7; Nú 31:28; 1Pe 3:20; noijki notas). Miyekej tlamantik ken kitekitiltiaj tlajtojli alma. Pero Biblia kiteititia ika tlajtojli néfesh niman psykhḗ, kiteneuaj akin nemij ipan yejuin mundo, itlaj tlen ueli nesi, ueli noita niman ueli miki. Ipan yejuin Biblia, tlajtojli alma yonotlajtolkuep ken “nemilistli”, “akin yoltok”, “gente”, “nochi inemilis” noso san onotlali “yejua” kampa nonekiya kijtos “ialma”. Miyekpa, ipan notas notlalia tlajtojli “alma” niman ijkon manoita kenon noijki uelis notlajtolkuepas. Ijkuak notekitiltia “alma” ipan notas noso ipan versículos, noneki nasikamatis ijkon ken yotikontenejkej. Ijkuak kijtoua ika yakaj kichiua itlaj ika nochi ialma, kijtosneki ika kichiua ika nochi inemilis, ika nochi iyojlo noso ika kisentemaka inemilis (Dt 6:5; Mt 22:37). Kemantika, tlajtojli néfesh niman psykhḗ uelis notekitiltis ijkuak kijtoua tlen yakaj kineki noso ijkuak yakaj itlaj kikuasneki. Noijki uelis kijtosnekis itlalnakayo yakaj akin yomik (Nú 6:6; Pr 23:2; Is 56:11; Ag 2:13).
Areópago.
Yejuin se tepetl tlen onkatka Atenas, kampa noixmati ken Acrópolis. Noijki ijkon kixmatiyaj yejon grupo akin ompa nosentlaliayaj para tetlajtlakolmakaskej. Sejpatipan, sekimej ixtlamatkej akin kimixmatiyaj ken estoicos niman epicúreos okuikakej Pablo ne Areópago para makintlajtlajtouili tlen kineltokaya (Hch 17:19).
Asia.
Ipan Tlajkuiloltin ika Griego, yejuin se tlajli kampa Roma tlanauatiaya. Noijki teuan katkaj seki tlaltin tlen onokej kampa aman noixmati ken Turquía niman seki islas tlen onokej itenpan mar, ken Samos niman Patmos. Icapital katka Éfeso (Hch 20:16; Ap 1:4).
auilnemilistli.
Ijkon notlajtolkuepa tlajtojli ika griego pornéia. Ipan Biblia miyekpa notekitiltia para kiteneuas seki tlen toTajtsin kitlauelita makichiuakan akin san sekan notekaj. Yejuin kijtosneki ika kitlauelita ijkuak yakaj noteka iuan akin xixnamik, akin auilnemi, ijkuak san sekan notekaj akin xnonamiktiaj, ijkuak se tlakatl noteka iuan okse tlakatl niman se siuatl noteka iuan okse siuatl niman ijkuak yakaj noteka iuan yolkamej. Ipan Apocalipsis, ijkuak kiteneua se siuatl akin auilnemi niman kixmatij ken Ueyixtika Babilonia, kintenejtika religiones akin nouikaj imiuan gobiernos para makinmakakan poder niman miyek tlemach (Ap 14:8; 17:2; 18:3; Mt 5:32; Hch 15:29; Gál 5:19). Xkita AKIN AUILNEMI.
C
circuncisión.
Yejuin nochiua ijkuak kitekiliaj icuero se telpokatsin ikuatipan ikouj. Abrahán niman ichanejkauan akin yeuejkaui onenkej nonekiya ijkon kichiuaskej, pero akin kichiuaj ken Cristo, ka. Noijki, kemantika san itlaj kijtosneki (Gé 17:10; 1Co 7:19; Flp 3:3). Kemantika, tlajtojli xkinochiuiliaj circuncisión, notekitiltiaya para kinpijpinajtiskej akin ualeuayaj ipan pueblos kampa xkitekichiuiliayaj Jehová.
E
espíritu.
Tlajtojli hebreo rúaj niman griego pnéuma, tlen miyekpa notlajtolkuepa ken “espíritu”, miyek tlen kijtosneki. Yejuin xakaj ueli kita niman kiteititia ika kipiya poder. Yejon tlajtojli ika hebreo niman griego uelis kijtosnekis 1) ajakatl, 2) ikojtilis tlen kipiyaj akin nemij ipan yejuin mundo, 3) tlen kiyolmapeua yakaj niman ijkon makichiua noso makijto itlaj, 4) tlen kijtoua yakaj tlen ualeua itech itlaj tlen xnesi, 5) akin xueli kimitaj niman 6) ikojtilis toTajtsin noso espíritu santo (Éx 35:21; Sl 104:29; Mt 12:43; Lu 11:13).
G
Gehena.
Ijkon itoka katka ika griego kampa tlajtlauejkatlan katka ne Hinón, nisiuj kampa yeuejkaui onkatka Jerusalén (Jer 7:31). Yejuin onkatka ikiyauak ciudad niman ompa kontlatiayaj tlen xok kitekitiltiayaj. Teotlajtoltin tlen uajlauej ipan Biblia kijtouaj ika ompa yeskia kentla kampa komonxiniaj akin yomikkej (Jer 7:32; 19:6). Xkanaj nesi tla ompa komontlajkaliyaj gente noso yolkamej akin yoltokej para kintlatiskej noso kintlajyouiltiskej. Kuakon, Gehena xueliskia yes kentla kampa kintlatiaj ialmas gente para kintlajyouiltiskej. Ijkuak Jesús niman akin kinmachtiaya okitekitiltijkej tlajtojli Gehena, kitenejtoyaj ijkuak yakaj ika okpa kimiktiskiaj, kijtosneki ika kipopoloskiaj para nochipa (Ap 20:14; Mt 5:22; 10:28).
H
Herodes.
Yejuin iapellido katka se familia akin kinyekanayaj judíos ne Roma. Herodes el Grande okixmatkej pampa okiyektlali itemplo Jerusalén niman pampa otlanauati makinmiktikan kokonej para kimiktis Jesús (Mt 2:16; Lu 1:5). Herodes Arquelao niman Herodes Antipas ikoneuan katkaj Herodes el Grande niman yejua okintlali matlayekanakan ipan seki pueblos kampa yejua tlayekanaya (Mt 2:22). Herodes Antipas san tlayekanaya Galilea niman Perea, maski ijkon nochi pueblo kijtouaya ika rey. Yejua otlayekan yeyi año uan tlajko, desde ijkuak Jesús otenojnotstinen hasta ijkuak onochiuj tlen noijtoua ipan Hechos capítulo 12 (Mr 6:14-17; Lu 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; Hch 4:27; 13:1). Sakin ika yopanok tlen kijtoua Hechos capítulo 12, se iángel toTajtsin okimikti Herodes Agripa I, yejua ika xouejkauj ika otlanauati. Yejua ixuiuj katka Herodes el Grande (Hch 12:1-6, 18-23). Herodes Agripa II, ikoneuj Herodes Agripa I, okitekipatlak niman otlanauati hasta ijkuak judíos okixnamikkej Roma (Hch 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32).
hisopo.
Yejuin planta xueueyak ixijyo nion imatsitsinuan. Kitekitiltiayaj para kichipinaltiskej yestli noso atl ijkuak nonekiya nochipauaskej. Yejuin planta kanaj mejorana siria (Origanum maru; Origanum syriacum). Ipan Juan 19:29, kanaj kitenejtika mejorana tlen salijtika ipan se tlakotl noso kanaj kitenejtika durra, se sorgo tlen miyekej kixmatij (Sorghum vulgare). Ijkon tikijtouaj pampa yejuin planta ueyak ikojyo niman ueliskia kinisiuiliskej vino tlen xokok ipan ikamak Jesús (Éx 12:22; Sl 51:7).
I
ijkuak tlamis nochi tlen aman onka.
Yejuin se tiempo ijkuak tlamis nochi tlen aman kiyekana Satanás. Nonamiki iuan tiempo ijkuak noteititis ika Cristo yenikan nemi. Jesús kinyekanas ángeles niman yejuamej “kinxeloskej akin xkuajkualtin itech akin kuajkualtin” (Mt 13:40-42, 49). Akin Jesús kinmachtiaya kinekiyaj kimatiskej kemanon “tlamis nochi tlen aman onka” (Mt 24:3). Ijkuak Jesús xenemiya cielo, okimijli akin kinmachtiaya ika imiuan nemiskia hasta ipan yejon tiempo (Mt 28:20). Xkita TLEN AMAN ONKA.
isentekonetsin.
K
kojtli melaktik.
Se kojtli melaktik kampa kinpilouayaj akin kinmiktiskiaj. Ipan seki pueblos kinpilouayaj ipan se kojtli melaktik para mamikikan noso kinpilouayaj akin yomikkaj para kinpinajtiskej noso para kimititiskej oksekimej tlen ueliskia inpan nochiuas. Asirios kimixmatiyaj ika melak tetlajyouiltiayaj ipan guerra. Akin kinmajsiyaj kintlalaktiliayaj se kojtli melaktik tlen yekapitstik ipan imijti niman onkisaya hasta inyelpan. Pero tlanauatijli tlen okinmakakej judíos kijtouaya ika kachtopa nonekiya kintemojmotlaskej noso itlaj okse kinchiuiliskej para mamikikan akin teuijuikaltiayaj noso kinueyichiuayaj dioses niman sakin kinpiloskiaj ipan kojtin melaktijkej para oksekimej makitakan tlenon ueliskia inpan nochiuas (Dt 21:22, 23; 2Sa 21:6, 9). Akin chantiyaj Roma san kinsalouayaj ipan kojtli melaktik akin xkuajli itlaj okichijkej. Ijkon, yejuamej ompa mikiyaj pampa melak nokokouayaj, amikiyaj, apismikiyaj noso tonaltlatlayaj. Kemantika kintetsotsoniliayaj clavos ipan inma niman ipan inmikxiuan, ijkon ken okichiuilijkej Jesús (Lu 24:20; Jn 19:14-16; 20:25; Hch 2:23, 36). Xkita KOJTLI MELAKTIK TLEN IKA TETLAJYOUILTILO.
kojtli melaktik tlen ika tetlajyouiltilo.
Ijkin notlajtolkuepa tlajtojli ika griego staurós, niman kitenejtika se kojtli melaktik ken kampa okipilojkej Jesús. Xkanaj nesi tla yejuin tlajtojli ika griego kitenejtika se cruz. Desde yeuejkaui, cruz yenotekitiltiaya ipan religiones tlen xmelajkej achto ika uajlaskia Cristo. Staurós noijki kiteneua kenon tlajyouiskiaj, kenon kintlajyouiltiskiaj niman kenon kinpijpinajtiskiaj akin tlaneltokaskiaj itech Jesús, kuakon tlajtojli “kojtli melaktik tlen ika tetlajyouiltilo” kuajli teasikamachiltia yejon (Mt 16:24; Heb 12:2). Xkita KOJTLI MELAKTIK.
kuakuaujtli.
Yejuin ikuakuauan yolkamej tlen kintekitiltiayaj ken vasos, kampa kejyeueyaj aceite, tinta tlen ika tlajkuilouayaj niman siuamej ompa kejyeuayaj tlen ika nokualtsintiliayaj. Noijki kitekitiltiayaj para tlatsotsonaskej noso para kitemachiltiskej ijkuak itlaj panotika (1Sa 16:1, 13; 1Re 1:39). Miyekpa, kuakuaujtli kijtosneki kojtilistli, ika itlaj yokinoyaxkatijkej niman ika yotetlankej (Dt 33:17; Miq 4:13; Zac 1:19).
L
legión.
N
notlatlanij.
Yejuamej kajsiyaj ome tetsitsintin noso seki pedacitos de kojtli. Cada tetsintli noso cada pedazo kojtli kijtosnekiya akin teuan notlatlantoya. Yejuin kintlaliayaj ijtik se tlakentli noso se botella. Sakin kitsejtselouayaj, niman akin itlatki yejon tetl noso pedazo kojtli tlen kachtopa uajkisaya, yejua tetlaniya (Mt 27:35; Mr 15:24).
R
rollo.
Hoja ueyak de pergamino noso papiro tlen noijkuilouaya san ipan se lado niman kimilijtoya noso tejkuixtoya ika se tlakotl. Tlajkuiloltin onoijkuilojkej niman onochijkej copias ipan rollos. Yeuejkaui, ijkuak onoijkuilo Biblia, libros nochijchiuayaj ipan rollos (Jer 36:4, 18, 23; Lu 4:17-20; 2Ti 4:13).
S
sábado.
Biblia kikui yejuin tlajtojli para kiteneuas yejon tonajli tlen judíos kilnamikiyaj ipan se semana, aman noijki kixmatij ken sabbat. Ualeua itech se tlajtojli tlen ika hebreo kijtosneki ‘timoseuis’ noso ‘tijkajkauas itlaj’. Yejuin tonajli ika ontlamiya semana tlen kitekitiltiayaj judíos, tlen peuaya desde viernes ijkuak kalaki tonaltsintli niman tlamiya hasta tonajli sábado ijkuak kalaki tonaltsintli. Ipan tonajli sábado xnonekiya yakaj itlaj kichiuas, san teopixkej kinkauiliayaj matekichiuakan templo. Noijki kijliayaj sábado okseki tonaltin tlen judíos kilnamikiyaj ipan se año. Ken yejon tlen kipanoltiayaj cada siete años niman cada 50 años. Ipan año tlen kijliayaj sábado, judíos xkintokayaj intlaluan niman xkintlajtlaniliayaj oksekimej judíos makintlaxtlauilikan tlen kinuikiliayaj. Tlanauatijli tlen okimakakej Moisés kijtouaya tlenon xnonekiya kichiuaskej judíos ipan sábado, niman yejuin itlaj tlen nochimej ueliskia kichiuaskej. Pero ipan itonaluan Jesús miyekej xok ueliyaj kichiuayaj tlen ompa kijtouaya pampa akin tlayekanayaj ipan religiones más miyek yokitlalilijkaj (Éx 20:8; Le 25:4; Lu 13:14-16; Col 2:16).
Sanedrín.
Yejuin se kajli tlen onkatka ne Jerusalén. Ompa nosentlaliayaj miyekej jueces para kintlajtlakolmakaskej judíos. Ipan itonaluan Jesús, 71 tlakamej teuamej katkaj itech Sanedrín, ompa nemiya ueyixtika teopixki niman oksekimej akin noijki katkaj uejueyixtokej teopixkej, inchanejkauan uejueyixtokej teopixkej, tlayekankej, akin kiyekanayaj se tribu, akin kinyekanayaj familias niman escribas (Mr 15:1; Hch 5:34; 23:1, 6).
Sirte.
Ijkon intoka omemej uejueyimej mares tlen xmás uejkatlamej niman onokej itenpan Libia, tlakpak de África. Akin kinuikayaj barcos melak kinmakasiyaj pampa arena tlen ompa nosentlaliaya, mar nochipa kichiuaya manejkuani (Hch 27:17).
T
tabernáculo.
Yejuin se kajkajli tlen israelitas opeuj kitekitiltiaj sakin ika ouajkiskej de Egipto. Tlaijtik kitlaliayaj caja tlen tetlalnamiktiaya tlen Jehová yokijto kichiuas, yejuin kiteititiaya ika toTajtsin ompa nemiya. Ipan tabernáculo tlauentlaliayaj niman kiueyichiuayaj toTajtsin. Kemantika kijliaj kajli kampa nochiua reunión. Kichijchiuayaj ika maderas niman kitlapachouayaj ika telas de lino kampa kinchijchiuayaj querubines ika ikpatl. Ojkan xelijtoya: uan más ueyi kijliayaj Santo, niman uan más pitentsin kijliayaj, Santísimo (Jos 18:1; Éx 25:9).
tlalkontli.
Ijkuak yejuin tlajtojli peua ika minúscula, kitenejtika kampa okitokakej yakaj akin yomik. Ijkuak peua ika mayúscula, kitenejtika tlajtojli ika hebreo Seol niman tlajtojli ika griego Hades. Yejuin ome tlajtoltin, ipan Biblia notekitiltiaj ijkuak tlajtoua itech kenon nemij akin yomikkej noso ijkuak yakaj xok ueli itlaj kichiua nion xkimati tlenon nochiua iyeualijyan (Gé 47:30; Ec 9:10; Hch 2:31).
tlen aman onka.
Yejuin tlajtojli kijtosneki se tiempo. Ika griego noijtoua aiṓn. Aiṓn uelis kijtosnekis se tiempo ijkuak opanok [“noso panotika”] itlaj tlen ueyi kijtosneki. Noijki uelis kiteititis kenomej noso tlenon kichiuaj akin nemij ipan se tiempo (Mt 24:3; Mr 4:19; Ro 12:2; 1Co 10:11). Xkita IJKUAK TLAMIS NOCHI TLEN AMAN ONKA.
tlen tepinajti.
Ika griego notlajtolkuepa ken asélgueia. Kijtosneki ijkuak yakaj xkintlakamati itlanauatiluan toTajtsin niman xpinaui ijkon kichiuas. Ijkuak ijkon kichiua, kiteititia ika xtetlakaita niman xkipatiojkaita ken kiyekanaj nion xkinpatiojkaita tlanauatiltin. Noijki, akin ijkon kichiua melak tlajtlakoua ixpan toTajtsin (Gál 5:19; 2Pe 2:7).
Y
yetouan tinemi.
Yejuin tlajtojli notekitiltia ipan Tlajkuiloltin ika griego. Kemantika kijtosneki tiempo desde ijkuak Jesucristo okitlalijkej ken Rey hasta itlamiyan tonaltin. Cristo xsan uajnokueptiuetsis niman oksejpa yas. Kijtosneki ika uajlas se tiempo (Mt 24:3).
