1. Ko e heigoa e hikiaga ne tupu ke he falu matakavi he tau tau kua mole?

KE HE tau afe tau, laulahi he tau tagata he lalolagi ne tuga kua fai lotu. Ka e he tau hogofulu tau mogonei kua lahi mahaki e hiki. Tokologa atu e tagata ne nakai fai lotu. Ti ko e falu motu, laulahi he puke tagata ne fakamaama e lautolu a lautolu kua nakai fai lotu. *​—Mata. 24:12.

2. Ko e heigoa e falu kakano ne tokologa e tagata kua nakai matutaki ke he lotu?

² Ko e ha ne tokologa lahi e tagata ne manamanatu ki a lautolu kua nakai matutaki ke he lotu? * Falu ne liga fakatauhele he tau fakafiafiaaga po ke tau lekua. (Luka 8:14) Falu ne nakai talitonu ko e mena fai Atua. Falu ne talitonu ke he Atua ka e manamanatu ko e lotu ko e puhala tuai, nakai aoga, ti nakai fetataiaki e saiene mo e manamanatuaga hako. Liga logona e lautolu e tau kapitiga, tau faiaoga, po ke tau tagata taute vala tala ne pehē kua tupumainoa e moui, ka e lavea a lautolu ke logona e tau kakano hako he talitonu ke he Atua. Falu ne vihiatia e tau akoako ha ko e lotokai ke moua e tau tupe mo e pule. He falu matakavi, kua fakakaupā he tau fakatufono e tau matagahua fakalotu.

3. Ko e heigoa e kakano he vala tala nei?

³ Poaki a Iesu ki a tautolu ke “eke e tau motu oti kana mo tutaki.” (Mata. 28:19) Lagomatai fēfē e tautolu e tau tagata ne  nakai matutaki ke he lotu ke fakaako ke fakaalofa ke he Atua ti eke mo tau tutaki he Keriso? Lata a tautolu ke mailoga ko e tali he tagata ke he fekau ha tautolu kua liga fakavē ke he matakavi ne tupu hake a ia. Ma e fakatai, ko e tau tagata mai i Europa ne liga nakai tatai e tali ke tuga ha lautolu mai i Asia. Ko e ha? I Europa, tokologa ne fai iloaaga hagaao ke he Tohi Tapu mo e mahani ke he manatu kua tufuga he Atua e tau mena oti kana. Ka e i Asia, laulahi he tau tagata kua iloa tote po ke nakai iloa hagaao ke he Tohi Tapu, ti liga nakai talitonu a lautolu ke he Tufuga. Ko e kakano he vala tala nei ke lagomatai a tautolu ke hokotia ke he tau loto ha lautolu oti ne feleveia mo tautolu he gahua fakamatala, pete ni e feakiaga ha lautolu.

4. Ko e ha kua lata a tautolu ke tumau e aga mitaki?

⁴ Kia Aga Mitaki. He tau tau takitaha, ha ha i ai e tau tagata ne nakai matutaki ke he lotu kua eke mo Tau Fakamoli a Iehova. Tokologa ne fitā e mitaki e tuaga he tau mahani ti vihiatia ke he fakatupua he lotu. Falu ne kelea e tuaga he tau mahani ti tokologa kua aga kelea ne lata ke tiaki ai. Ha ko e lagomatai ha Iehova, maeke a tautolu ke iloa to moua e tautolu a lautolu “ne kotofa ke he moui tukulagi.”​—Gahua 13:48; 1 Timo. 2:3, 4.

5. Ko e heigoa ne fa taute e tau tagata ke tali fakamitaki ke he fekau ha tautolu?

⁵ Kia Totonu mo e Fakailoilo. Fa mahani kua tali fakamitaki he tau tagata e fekau ha tautolu he nakai ke he mena ne talahau e tautolu, ka e he puhala ne talahau ai e tautolu. Loto fakaaue a lautolu ke he totonu, fakailoilo, mo e fiafia mooli ha tautolu. Nakai peehi e tautolu a lautolu ke fanogonogo ke he mena ne talahau e tautolu. Ka e lali a tautolu ke maama e tau kakano he manatu ha lautolu ke he lotu. Ma e fakatai, iloa e tautolu falu ne nakai manako ke tutala mo e tau tagata kehe hagaao ke he lotu. Falu ne logona hifo ne nakai ko e mahani mitaki ke hūhū ke he tagata hagaao ke he manatu haana ke he Atua. Ha ha i ai falu ne logona hifo e mā ka kitia hane totou e Tohi Tapu, mua atu mo e taha he Tau Fakamoli a Iehova. He ha tuaga, lali a tautolu ke maama e tau logonaaga ha lautolu.​—2 Timo. 2:24.

6. Fakakite fēfē he aposetolo ko Paulo kua hikihiki a ia, ti fifitaki fēfē e tautolu a ia?

⁶ Ko e heigoa ka taute e tautolu kaeke ke nakai fiafia e tagata ka fakaaoga e tautolu e tau kupu tuga e “Tohi Tapu,” “tufugatia,” “Atua,” po ke “lotu”? Maeke a tautolu ke fifitaki e aposetolo ko Paulo mo e hikihiki e puhala vagahau ki a lautolu. He tutala a Paulo mo e tau Iutaia, ne fakaaoga e ia e Tohi Tapu. Ka tutala a ia ke he tau pulotu Heleni i Areopako, nakai fakaaoga e ia e Tohi Tapu. (Gahua 17:2, 3, 22-31) Muitua fēfē e tautolu e fakafifitakiaga ha Paulo? Ka feleveia a koe mo e tagata ne nakai talia e Tohi Tapu, liga mitaki ke nakai fatiaki fakahako mai he Tohi Tapu ka tutala mo ia. Ka mailoga e koe kua liga nakai fiafia e tagata ke kitia he falu he totou e Tohi Tapu mo koe, lali ke fakakite ki a ia e tau kupu tohi he puhala tuga he matini utafano.

7. Ke tuga a Paulo ne fakamaama ia 1 Korinito 9:20-23, ko e heigoa ha tautolu ka taute?

⁷ Kia Maama mo e Fanogonogo. Lali a tautolu ke maama e tau puhala kua fakaohooho e tau tagata ne feleveia mo tautolu. (Fakatai 20:5) Liu ke manamanatu ke he fakafifitakiaga ha Paulo. Ne tupu hake a ia mo e tau Iutaia. Mooli kua hikihiki e fakamatala haana ke he tau Tagata Motu Kehe, ko e tau tagata ne iloa tote po ke nakai iloa a Iehova mo e Tohi Tapu. Liga lata a tautolu ke taute e kumikumiaga po ke tutala ki a lautolu ne kua leva i loto he fakapotopotoaga ti maeke a tautolu ke maama mitaki e tau tagata he fonua ha tautolu.​—Totou 1 Korinito 9:20-23.

8. Ko e heigoa taha puhala ke kamata e fakatutalaaga hagaao ke he Tohi Tapu?

 ⁸ Ko e foliaga ha tautolu ke kumi a lautolu “kua lata.” (Mata. 10:11) Ke lauia mitaki, lata a tautolu ke uiina e tau tagata ke talahau e tau manatu ha lautolu mo e fanogonogo fakamitaki ki ai. Ko e matakainaga taane i England ne hūhū ke he tau tagata ma e manatu ha lautolu hagaao ke he puhala ke moua e fakamauaga fiafia, puhala ke feaki e tau tama, po ke puhala ke fahia ke he nakai fakafili tonu. Mole ai e fanogonogo ke he tau manatu ha lautolu, pehē a ia, “Fēfē e manatu haau ke he fakatonuaga nei ne tohia teitei 2,000 tau kua mole?” He nakai fakaaoga e talahauaga “Tohi Tapu,” ne fakakite e ia ki a lautolu e tau kupu tohi ne kua fifili fakamitaki i loto he telefoni haana.

9. Liga lagomatai fēfē e tautolu e tau tagata ne fa kalo ke tutala hagaao ke he Atua?

⁹ Maeke a tautolu ke hokotia ke he tau loto he tau tagata ne fa kalo he tutala hagaao ke he Atua he fakatutala ke he taha mena kua fitā he lauia a lautolu. Ma e fakatai, tokologa ne ofoofogia ke he tufugatia. Ti liga talahau e tautolu e taha mena pehenā: “Liga iloa e koe loga e mena ne taute he tau saienetisi he fifitaki ke he tau tufugatia. Tuga anei, ko e tau tagata ne talaga e maikorofoni ne kumikumi ke he tau teliga, mo e tau tagata ne talaga e pokiata ne kumikumi ke he tau mata. Ko e heigoa e manatu haau ke he tau tufugatia? Manamanatu kia a koe ko e taha malolō ofoofogia, ko e tagata, po ke taha mena?” He fanogonogo fakamitaki, maeke a tautolu ke lafi: “He iloa he tau tagata enisinia e talagaaga he tau teliga mo e tau mata, liga manamanatu a tautolu ko hai ne fakaako mai a lautolu i ai. Ofoofogia au ke he taha mena ne tohi he tagata tohia poeme i tuai: ‘Ko ia ne eke e teliga, nakai kia logona e ia? ko ia ne eke e mata, nakai kia kitia e ia? . . . ko ia kua fakaako e tau tagata kia iloilo.’ Falu saienetisi ne talitonu pihia foki.” (Sala. 94:9, 10) Maeke mogoia a tautolu ke fakakite e vitiō mai he jw.org^® i lalo he “Interviews and Experiences” he tau fufuta “Viewpoints on the Origin of Life.” (Onoono ki lalo he PUBLICATIONS > VIDEOS.) Po ke maeke a tautolu ke age ki a lautolu e porosua Was Life Created? po ke porosua The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking.

10. Liga kamata fēfē e tautolu e fakatutalaaga mo e tagata ne nakai hihiga ke tutala hagaao ke he Atua?

¹⁰ Laulahi he tau tagata ne manako ke he vahā mitaki anoiha. Ka e tokologa ne matakutaku to moumou po ke nakai fai tagata ka nonofo he lalolagi. Ne pehē e leveki faifano i Norway  ko e tau tagata ne nakai hihiga ke tutala hagaao ke he Atua kua fa makai ke tutala hagaao ke he tau tuaga he lalolagi. Ka oti e feleveia mo e tau tagata, pehē a ia: “Ko e heigoa e manatu haau hagaao ke he amaamanakiaga ha tautolu ma e vahā mitaki anoiha? Fakavē kia e amaamanakiaga mua ue atu ha tautolu ke he tau tagata politika, tau saienetisi, po ke taha tagata foki?” He mole e fanogonogo fakamitaki, totou po ke fatiaki e ia e kupu tohi ne hagaao ke he vahā mitaki anoiha. Ofoofogia e falu ha ko e maveheaga he Tohi Tapu to tumau tukulagi e lalolagi ti ko e tau tagata mitaki to nonofo tukulagi i ai.​—Sala. 37:29; Fakama. 1:4.

11. Ko e ha kua lali a tautolu ke fakaaoga e tau puhala kehekehe, ti fifitaki fēfē e tautolu a Paulo tuga ne fakamaama ia Roma 1:14-16?

¹¹ Mitaki ke fakaaoga e tau puhala kehekehe he fakatutala mo lautolu ne feleveia mo tautolu. Ko e ha? Ha kua kehekehe e tau tagata takitaha. Ko e mena kua futia ke he taha kua liga nakai fiafia ke he taha. Falu ne fiafia ke fakatutala hagaao ke he Atua po ke Tohi Tapu, ka e fiafia e falu ke tutala fakamua ke he falu mena kehe. He ha tuaga ni, lata a tautolu ke tutala ke he tau tagata oti kana. (Totou Roma 1:14-16.) Tokaloto e tautolu ko Iehova kua fakatupu e kupu mooli he tau loto ha lautolu kua fiafia ke he tututonu.​—1 Kori. 3:6, 7.

12. Ko e heigoa ha tautolu ka taute ke hokotia ke he tau tagata he tau motu Asia ne nakai manamanatu kua fai Tufuga?

¹² Tokologa e tagata fakailoa he lalolagi katoa kua feleveia mo e tau tagata mai he tau motu Asia, putoia e falu ne o mai he tau matakavi ne fakakaupā he tau fakatufono e matagahua fakalotu. Tokologa he tau motu Asia ne nakai manamanatu fakahokulo kua fai Tufuga. Falu ne fia iloa ti talia ke fakaako e Tohi Tapu, ka e fakauaua e falu he kamataaga ke iloa e tau manatu foou. Ko e heigoa ka taute e tautolu ke lagomatai a lautolu? Falu tagata fakailoa ne kautū he kamata e fakatutalaaga fakakapitiga, fakakite e fiafia fakatagata, kaeke ke latatonu mogoia ti talahau e puhala ne holo ki mua e moui ha lautolu he kamata ke fakagahua e matapatu fakaakoaga pauaki he Tohi Tapu.

13. Ko e heigoa ka futia e tau tagata ke he Tohi Tapu? (Kikite fakatino he kili.)

¹³ Tokologa e tagata ne futia fakamua ke he pulotu aoga he Tohi Tapu. (Fakama. 7:12) I New York, ko e matakainaga fifine ne ahiahi atu ke he tau tagata vagahau Mandarin ne pehē: “Lali au ke fiafia ke he tau tagata mo e fanogonogo ki a lautolu. Ka iloa e au ko e tau tagata foou a lautolu ne hiki mai, fa hūhū au: ‘Mahani fakahaga nakai a koe mo e hiki? Kua moua nakai e gahua haau? Taute fakamitaki nakai he tau tagata i hinei a koe?’” Falu mogo ne hafagi he mena nei e puhala ke tutala hagaao ke he Tohi Tapu. Ka latatonu, lafi he matakainaga fifine: “Ko e heigoa ka talahau e koe kua mua atu e aoga ke mitaki e tau fakafetuiaga mo e tau tagata? Maeke nakai au ke fakakite atu e fakatai he Tohi Tapu? Pehē: ‘Ko e kamataaga he taufetoko, kua tuga he liligi atu e maga vai haia; ko e mena ia kia tiaki a e taufetoko ka e nakaila tupu ai e latau.’ Manatu nakai a koe kua lagomatai he fakatonuaga nei a tautolu ke mitaki e tau fakafetuiaga mo e falu?” (Fakatai 17:14) Ko e tau fakatutalaaga pihia ka lagomatai a tautolu ke mailoga a lautolu ne manako ke fakaako foki.

14. Lagomatai fēfē he taha matakainaga he Faahi Uta Mamao e tau tagata ne pehē kua nakai talitonu a lautolu ke he Atua?

¹⁴ Ka e kua a lautolu ne tala mai kua nakai talitonu a lautolu ke he Atua? Ko e matakainaga taane ne kua leva e fakamatala ke he tau tagata ne nakai matutaki ke he lotu he Faahi Uta Mamao ne fakamaama: “Ka pehē e tagata i hinei, ‘Nakai talitonu au ke he Atua,’ kakano a ia kua nakai talitonu a ia ke tapuaki ke he tau  atua ne tapuaki he tau tagata tokologa he matakavi ia. Fa mahani au ke talia ko e laulahi he tau atua kua talaga he tau tagata ti nakai mooli. Fa totou e au e Ieremia 16:20: ‘To eke kia he tagata e tau atua māna, ka e nakai ko e tau atua a lautolu?’ Ti hūhū au: ‘Maeke fēfē a tautolu ke kitia e atua mooli mai he atua ne talaga he tau tagata?’ Fanogonogo fakamitaki au, ti totou mogoia e Isaia 41:23: ‘Kia fakakite mai e mutolu e tau mena ke tutupu mai a mui, ti iloa ai e mautolu ko e tau atua a mutolu.’ Fakakite mogoia e au e fakataiaga he puhala ne talahau tuai e Iehova e vahā anoiha.”

15. Ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai he fakataiaga he matakainaga i Asia Uta?

¹⁵ Ko e matakainaga taane i Asia Uta ne fakaaoga e puhala nai ka taute e tau liu aahi atu. Pehē a ia: “Fakakite age e au e tau fakataiaga he pulotu he Tohi Tapu, tau perofetaaga he Tohi Tapu kua fakamooli, mo e tau matafakatufono ne puipui e lagi mo e lalolagi. Fakakite age mogoia e au ko e tau mena oti nei ne maeke ke iloa kua ha ha i ai e Tufuga moui mo e iloilo. Ka talia he tagata e manatu na fai Atua, kamata au ke fakakite ki a ia e mena ne talahau he Tohi Tapu hagaao ki a Iehova.”

16. Hagaao ke he Heperu 11:6, ko e ha kua lata e tau tagata fakaako ke tua ke he Atua mo e Tohi Tapu, ti lagomatai fēfē e tautolu a lautolu ke feaki e mena ia?

¹⁶ Ka taute e tautolu e tau fakaako Tohi Tapu mo e tau tagata ne nakai matutaki ke he lotu, lata a tautolu ke fakatumau ke ati hake e taofiaga ha lautolu ko e mena fai Atua. (Totou Heperu 11:6.) Ti lata a tautolu ke lagomatai a lautolu ke ati hake e tua ke he Tohi Tapu. Liga latatonu ke fatiaki lagaloga ai e tautolu. He tau fakaakoaga takitaha, liga lata a tautolu ke fakatutala ke he fakamooliaga ko e Tohi Tapu ko e Kupu he Atua. Tutala fakakū ke he tau perofetaaga he Tohi Tapu kua fakamooli, tonutika fakasaiene mo e fakamauaga tuai, po ke pulotu aoga.

17. Lauia fēfē e tau tagata ha ko e fakaalofa ha tautolu?

¹⁷ Lagomatai e tautolu e tau tagata ke eke mo tau tutaki he Keriso he fakakite e fakaalofa ki a lautolu, he fai lotu po ke nakai fai lotu a lautolu. (1 Kori. 13:1) He fakaako e tautolu a lautolu, ko e foliaga ha tautolu ke fakakite kua fakaalofa e Atua ki a tautolu ti manako ki a tautolu ke fakaalofa ki a ia. He tau tau takitaha totou afe he mogo fakamua ne tote po ke nakai fiafia ke he lotu kua papatiso ha kua tupu e fakaalofa ha lautolu ke he Atua. Kia aga mitaki, ti fakakite e fakaalofa mo e fiafia ke he tau tagata oti kana. Fanogonogo ki a lautolu. Lali ke maama a lautolu. He fakafifitakiaga haau, fakaako a lautolu ke eke mo tau tutaki he Keriso.