Ne 17 e tau he matua fifine haaku he magaaho ne fanau au he 1960. Toka he matua taane haaku a maua ato fanau au. Ti nofo au mo e matua fifine mo e tau matua tupuna haaku i Burg, ko e taone tote fakamua he German Democratic Republic, po ke East Germany. Tokologa e tagata ne nakai talitonu na fai Atua, ti pihia foki e taofiaga he magafaoa haaku. Nakai fai kakano e Atua ki a mautolu.

He lahi hake au, ne fiafia au ke he levekiaga he matua tupuna taane. Ne loga e matafekau ne putoia e ia au i ai, tuga e toli hake he akau ke hele e tau lākau. He tote au, na fiafia au ke taute e tau mena kehekehe ia. Ne atāina mo e fiafia e moui haaku.

Fai mena matakutakuina he taha aho ne tupu ki a au he fitu e tau haaku he moui. Ko e kamata laia au he tau ke uaaki he aoga. He liu au ki kaina, ne toli hake au he pou hila. Magaaho ne valu e mita he toli hake au, ne soka au he malolō hila. Magaaho ne ala hake au he fale gagao, ne nakai logona e au e tau lima haaku. Kua vela lahi mahaki ai, ti kelea lahi e pakia haaku mo e lata ni ke utakehe e tau lima haaku neke tokona e toto. Ka manamanatu a koe ki ai, nukua momoko lahi e matua fifine mo e tau mamatua tupuna haaku. Ka e he tote agaia au, ne nakai maama katoatoa e au e puhala ka lauia e moui haaku he mogo fakamui ha ko e nakai fai lima.

He liuaki au ki kaina, ne liu au he aoga. Ne vaiga he tau fanau au, poka viko, mo e tatolo aki e tau mena ha kua nakai maeke au ke kalo ke leveki ne au a au. Momoko lahi au ha kua mahani vale mo e hemu e tau tama. Fakahiku ai, ne fakafano au ke he Birkenwerder School for the Disable, ne tuga e aoga ne nonofo ai e tau fanau matematekelea. Ha kua mamao lahi e aoga mai he kaina haaku, ne nakai maeke e matua fifine mo e tau mamatua tupuna haaku ke omai ke ahiahi au. Kitia ni e au a lautolu ka tuku aoga. Ke he hogofulu tau i mua, ne lahi hake au mo e nakai ha ha mo au e matua fifine mo e tau mamatua tupuna haaku.

Ne fakaako au ke taute e tau gahua loga ke he puhala foou he fakaaoga e tau hui. Manamanatu la na fēfē ke fakaaoga e huki po ke sipunu ne totō he tau matahui haau he magaaho ka kai? Ka kua maeke ia au ke iloa e puhala. Ne fakaako foki au ke kana e tau nifo mo e hetu e ulu he fakaaoga e tau hui. Ti kamata foki  au ke fakaaoga e tau hui haaku ka tutala ke he tau tagata. Ē, ne eke e tau hui haaku mo tau lima.

He fuata mui au, ne fiafia au ke totou e tau tohi fakasaiene. Falu magaaho ne manamanatu au kua fai lima hila au ke maeke ke taute e tau mena oti. He 14 e tau haaku he moui, ne kamata au ke ula. Ne logona hifo e au e mauokafua mo e taute au ke tatai mo e tau tagata oti. Tuga kua pehē au: ‘Ē, na maeke foki au ke taute pihia. Kua fuata a lautolu ne ula tapaka, he fai lima po ke nakai fai lima.’

Ne gahua tumau au mo e fakalataha ke he tau gahua fakafiafia. Ti eke au mo taha he matakau Free German Youth ne lalago he Motu, ko e fakatokatokaaga fakafiafia ma e tau fuata ati eke au mo tohikupu, ko e kotofaaga matalahi ke he tau tagata he matakau. Ne hū foki au he matakau lologo, taute e tau vahega fakapoeme, mo e fakalataha ke he tau feua sipote ma e tau tagata matematekelea. He oti e fakaako gahua haaku, ne kamata au ke gahua he kamupanī he taone ha mautolu. He lahi hake au, ne tui tumau e au e tau lima fakatutū haaku ha kua manako au ke katoatoa e tino.

He fakatali au he tuleni he taha aho ke fano ke gahua, ne hau e taha tagata taane ki a au. Ti hūhū mai ki a au ko e maeke nakai au ke manamanatu to liuaki mai he Atua e tau lima haaku. Ne fakagogoa au. Kua manako mooli au ke liu moua e tau lima haaku, ka e tuga kua nakai maeke ke taute pihia he manatu e au! Ha kua nakai talitonu au ke he Atua, ne mauokafua au ko e mena nakai fai Atua. Tali mai he magaaho ia, ne kumi puhala au ke kalo mai he tagata taane ia.

Fai magaaho he mole, ne uiina he fifine ne gahua mo au a au ke ahiahi ke he magafaoa haana. He inu kofe, ne kamata e tau mamatua haana ke tutala ki a au hagaao ke he Atua​—ko Iehova ko e Atua. Ko e magaaho fakamua anei ne logona e au na fai higoa e Atua. (Salamo 83:18) Pete ia, ne nakai talia e au ke he loto haaku: ‘Nakai fakaai ke fai Atua, pete ni he fai higoa a ia. To fakakite age e au ke he tau tagata nei kua hepe a lautolu.’ Mauokafua au ke he tau taofiaga haaku, ti talia e au ke fakatutala ke he Tohi Tapu. Ka e ofo au ha kua nakai maeke au ke fakakite age ko e mena nakai fai Atua.

Ko e mauokafua haaku ke he nakai fai Atua kua hiki fakahaga he kumikumi a mautolu ke he tau perofetaaga he Tohi Tapu. Kua fakamooli e tau mena loga ne talahau tuai he Atua, pete kua totou teau po ke totou afe e tau tau ne fitā he tohi. He taha fakatutala Tohi Tapu, ne fakatatai e mautolu e tau tutūaga he lalolagi mogonei ke he tau perofetaaga ia Mataio veveheaga 24, Luka veveheaga 21, mo e 2 Timoteo veveheaga 3. Tuga ni ka loga e fakamailoga kua gagao e tagata to lagomatai ke he toketā ke foaki e tuluiaga hako, ti pihia foki e fakamailoga he tau mena tutupu he tau perofetaaga ia, ne lagomatai au ke kitia kua nonofo a tautolu he magaaho ne fakahigoa he Tohi Tapu “ko e tau aho fakamui.” * Ofo lahi mahaki au. Kua fakamooli e tau perofetaaga ia i mua he tau mata haaku.

Ne talitonu au kua fakaako e au e kupu mooli. Ti kamata au ke liogi ki a Iehova ko e Atua mo e oti e ula ​—pete ko au ko e tagata ula tumau ke he loga e tau tau. Ne matutaki au ke fakaako e Tohi Tapu ke kavi ke he taha e tau. Ia Aperila 27, 1986, ne papatiso fufū au he tapu koukou, ha kua pā malu e Tau Fakamoli he magaaho ia i East Germany.

Ha ko e pā malu, ne feleveia a mautolu he tau matakau ikiiki he tau kaina tagata ti gahoa ni e matakainaga talitonu ne iloa e au. Ofo ai ha kua fakaatā he tau takitaki he Motu a au ke fenoga ki West Germany, ne nakai pā malu e Tau Fakamoli i ai. Ko e magaaho fakamua laia he moui haaku ne maeke ke fina atu he tau fonoaga Tohi Tapu mo e kitia e tau matakainaga tokologa haaku. Ko e logonaaga kehe lahi a ia.

He mole e malolo hifo he Kaupā a Berlin, ne utakehe e pā malu he Tau Fakamoli a Iehova. Fakahiku ai, kua atāina a mautolu ke tapuaki ki a Iehova ko e Atua. Ne manako au ke fakalahi e gahua fakamatala haaku. Ka e matakutaku au ke feleveia mo e tau tagata kehe. Ne fakateaga e logonaaga haaku ha ko e matematekelea mo e laulahi he vahā tote haaku na nofo ni au he kaina ma e tau tagata matematekelea. Ka e he 1992, ne lali au ke fakamatala ke 60 e tulā he taha e mahina. Ne mitaki e gahua haaku ti logona hifo e fiafia lahi. Ti fifili au ke taute pihia he tau mahina takitaha mo e maeke ke matutaki ke kavi ke he tolu e tau.

Ne tokaloto e au e tau kupu he Tohi Tapu: “Po ko hai kia kua lolelole, ti nakai lolelole ai au?” (2 Korinito 11:29) Pete ni e tau matulituli haaku, fai manamanatuaga mo e fai leo agaia au. Ti lali fakalahi au ke lagomatai falu. Ha kua nakai fai lima, ne maeke au ke fakaalofa mooli ke he tau tagata pihia ne fai matulituli. Iloa e au e manako lahi ke taute taha mena ka kua nakai maeke. Ne lali au ke fakamafana a lautolu ia ne pihia e tau logonaaga. Ko e foaki ke he falu he puhala pihia kua fakafiafia ki a au.

Ka e tala atu e au na fakaatukehe au he falu magaaho. Kua manako au ke katoatoa e tau alaga he tino. Maeke au ke taute ne au e tau gahua loga he aho, ka e lata ke lahi e magaaho, laliaga, mo e malolō ke taute aki e au. Ko e talahauaga haaku ma e tau aho takitaha: “Kua maeke ia au e tau mena oti kana ke he fakamalolo mai a [“Iehova,” NW] kia au.” (Filipi 4:13) He tau aho takitaha, kua foaki mai e Iehova e malolō ke maeke ia au ke taute e tau gahua fa mahani. Ti kua iloa e au kua nakaila oti e lagomatai ha Iehova ki a au. Kakano haia ati nakai manako au ke oti e fekafekau ki a ia.

Kua fakamonuina e Iehova au he fai magafaoa​—ko e tuaga ne nakai moua e au he vahā tote mo e vahā fuata. Moua e au e hoana mitaki ko Elke kua loto fakaalofa a ia mo e totonu. Lafi ki ai, kua tokologa lahi e Tau Fakamoli a Iehova ne eke mo tau matakainaga fakaagaaga haaku​—ko e magafaoa he lalolagi katoa.

Ne mafanatia foki au he maveheaga he Atua ke he Parataiso, ko e magaaho ka “fakafou tuai . . . e tau mena oti,” putoia e tau lima haaku. (Fakakiteaga 21:5) Maama mitaki e au e maveheaga nei ka manamanatu au ke he tau gahua ha Iesu ne taute he nofo he lalolagi. Na fakamaulu agataha e ia e tau alaga ne mafatifati ti liuaki e teliga he tagata ne motupū ai. (Mataio 12:13; Luka 22:50, 51) Ko e tau maveheaga ha Iehova mo e tau mana ha Iesu ati talitonu mooli au to nakai leva ti liu moua katoatoa e tau alaga he tino haaku.

Ka ko e monuina ne mua atu ko e iloa a Iehova ko e Atua. Kua eke a ia mo matua taane mo e kapitiga haaku, ko e fakamafana mo e malolō haaku. Ne tatai e logonaaga haaku mo e Patuiki ko Tavita ne tohia: “Ko Iehova, ko e haku a malolo ia, . . . ti moua ai e au e lagomatai, ko ia ne fiafia ai hoku loto.” (Salamo 28:7) Ko e kupu mooli nei ne mua ue atu kua manako au ke tokiofa he moui katoa haaku. Ne talia ai e au pete he nakai fai lima.