Tapuaki ke he Atua “mo e Agaga”

“Hanai, to fakatai atu e mutolu e Atua kia hai? ko e heigoa foki e fakatai ke fakatai e mutolu a ia ki ai?”—ISAIA 40:18

LIGA kua iloa moli e koe, ko e fakaaoga he tau fakatino kua talia ke tapuaki ke he Atua. Liga manatu a koe to fakatata lahi he mena nei a koe ke he Fanogonogo liogi, ko ia kua nakai kitia ti liga nakai moli mo e mamao lahi.

Ka e tokanoa katoatoa kia a tautolu ke fifili ni e tautolu e puhala ke matutaki atu ke he Atua? Nakai kia ko e Atua hokoia e pule fakahiku ke he mena kua talia mo e nakai talia? Ne fakamaama e Iesu e manatu he Atua ke he matakupu he pehe a ia: “Ko au nai ko e puhala, mo e kupu moli, mo e moui; nakai hau taha ke he Matua, ka noa mo au.” (Ioane 14:6) Kua nakai fakagofua he tau kupu ia e fakaaoga he tau fakatino po ke ha mena fakatai foki.

E, ha ha i ai e faga tapuakiaga kua talia e Iehova ko e Atua. Ti ko e heigoa a ia? He taha magaaho, ne fakamaama e Iesu: “Ke hoko mai e vaha, kua hoko nai foki ki ai, ko lautolu ne tapuaki fakamoli, to tapuaki a lautolu ke he Matua mo e agaga mo e fakamoli; ha ko e mena kumi e Matua kia pihia a lautolu ne tapuaki kia ia. Ko e Atua ko e agaga ni a ia; ko lautolu foki ne tapuaki kia ia, kua lata ke tapuaki atu ki ai mo e agaga mo e fakamoli.”—Ioane 4:23, 24.

Maeke kia e Atua, ko e “agaga ni a ia,” ke hukui aki e tau koloa fakatai? Nakai. Pete ni e fulufuluola e fakatino, kua nakai tatai ia ke he lilifu he Atua. Ti ko e fakatai he Atua to nakai ko e fakamailoga moli hana. (Roma 1:22, 23) Maeke kia he tagata ke ‘tapuaki mo e agaga’ kaeke ke fina atu a ia ke he Atua he puhala he falu fakatino ne taute he tau tagata?

Ko e Fakaakoaga Mahino he Tohi Tapu

Ne fakatapu he Fakatufono he Atua e tau mena fakatai ko e tau koloa mo tapuaki ki ai.  Ko e poakiaga ke uaaki he Tau Fakatufono Hogofulu, ne tohia: “Aua neke eke e koe māu ha tupua kua ta, po ke taha fakatai he taha mena ha he lagi i luga, po ke ha he fonua i lalo, po ke ha he tahi i lalo he fonua; aua neke hufeilo a koe ki ai, aua foki neke fekafekau ki ai.” (Esoto 20:4, 5) Kua poaki mai foki he tau Tohiaga Tapu Kerisiano: “Kia fehola kehe ai a mutolu he hufeilo ke he tau tupua.”—1 Korinito 10:14.

Moli, tokologa ne totoko ko e fakaaoga ha lautolu he tau mena fakatai he tapuakiaga kua nakai ko e tapuaki tupua. Ko e tau Kerisiano Ofotoko, ma e fakatai, kua fa fakatikai nukua tapuaki moli a lautolu ke he tau fakatino he tukutuku hifo, tokotui, mo e liogi ki ai. Ne tohi he akoako Ofotoko: “Kua fakalilifu a mautolu ki ai ha ko e tau mena tapu a lautolu, ti fakalilifu a mautolu ke he mena ne fakakite mai he tau Fakatino.”

Ka e tumau agaia e huhu: Kua talia kia he Atua e fakaaoga he tau fakatino ke lata mo e talahauaga ko e fakalilifuaga kua lauia ai? Nakai fai mena ne talahau mai he Tohi Tapu e gahua ia. He magaaho ne fakatu he tau Isaraela e mena fakatai ko e punua povi, ne talahau ai ke lata mo e fakalilifuaga ki a Iehova, ne fakakite e ia e totokoaga malolo hana, he talahau kua taute e lautolu e tiaki taofiaga.—Esoto 32:4-7.

Ko e Hagahaga Kelea Nakai Kitia

He fakaaoga e tau fakamailoga talaga ia he tapuakiaga ko e gahua hagahaga kelea. Kua mukamuka lahi ke kamatamata e tau tagata ke tapuaki ke he mena fakatai ne hukui aki e Atua. He falu kupu, kua eke e fakatino mo lotouho tonu ma e tapuaki tupua.

 Mena a ia ne tupu ke he loga he tau koloa he vaha he tau Isaraela. He magaaho ne o hui a lautolu he tutakale, ma e fakatai, ne fakatu e Mose e gata apa kula. He kamataaga, ko e fakamailoga he gata he pou ne eke mo fakamauluaga. Ko lautolu ne fakahala aki e gagau he tau gata ka onoono ke he gata apa kula ti moua e lagomatai he Atua. Ka e he mole e nonofo he tau tagata ke he Motu he Maveheaga, ne tuga kua liliu e lautolu e pou nei ke he atua, ke tuga kua foaki he gata apa kula e malolo ke fakamaulu. Ne tugi e lautolu e mena manogi ki ai mo e fakahigoa ai, ko Nehushtan.—Numera 21:8, 9; 2 Tau Patuiki 18:4.

Ne lali foki e tau Isaraela ke fakaaoga e puha he maveheaga mo mana ke totoko atu ke he tau fi ha lautolu, hiku ni ke he tau fua matematekelea. (1 Samuela 4:3, 4; 5:11) He vaha ha Ieremia, ko e tau tagata ne nonofo i Ierusalema ne leveki lahi ke he faituga ka e nakai ke he Atua ne tapuaki i ai.—Ieremia 7:12-15.

Ko e hagahaga ke tapuaki ke he tau fakataiaga ke hukui aki e Atua kua tupu lahi agaia. Ne pehe e tagata kumikumi ko Vitalij Ivanovich Petrenko: “Ko e fakatino . . . ne eke mo fakataiaga he tapuakiaga ti hagahaga kelea ke he tapuaki tupua . . . Kua talahau he taha ko e manatu pouliuli anei ne tamai ke he tapuaki-fakatino puhala mai he tau taofiaga talahaua.” Tatai ai, ne talahau he akoako Heleni Ofotoko ko Demetrios Constantelos he hana tohi Understanding the Greek Orthodox Church: “Kua maeke he Kerisiano ke taute e fakatino mo fakataiaga ke tapuaki ki ai.”

Ko e talahauaga ne pehe ko e tau lagomatai hokoia e tau fakatino ke he tapuakiaga kua fakauaua lahi. Ko e ha? Nakai kia moli ko e falu fakatino ha Maria po ke he “tau tagata tapu” kua liga latatonu  ke fakamoli katoatoa ki ai mo e aoga lahi ai he fakatatai ke he falu fakatino kua hukui e tagata taha ia kua leva e mate? Ma e fakatai, ko e fakatino pauaki kua hukui aki a Maria i Tinos, i Heleni, ne ha ha ai a lautolu he Ofotoko ne muitua fakamoli ki ai, nukua fetokoaki e tau tagata tua fakamoli ke he fakatino taha ia kua hukui aki a Maria i Soumela, he fahi tokelau i Heleni. Nukua igatia talitonu ni e tau matakau ne ua ko e na mua hake ni e fakatino ha lautolu, he taute e tau mana ofoofogia loga ne mahomo hake he taha, pete ni kua hukui tokoua e tagata taha ia kua leva e mate. Ti, he fakagahua, kua tuku age he tau tagata e tau malolo moli ke he tau fakatino pauaki mo e tapuaki ki a lautolu.

Liogi ke he “Tau Tagata Tapu” po ko Maria?

Ko e heigoa mogoia ke fakalilifu e tau tagata takitokotaha, tuga a Maria po ke “tau tagata tapu”? Kua tali atu a Iesu ke he kamatamata mai ia Satani, ne liu fatiaki e Teutaronome 6:13 ne pehe: “Kia hufeilo atu a koe ke he Iki hau a Atua, ko ia ni hokoia ke fekafekau atu a koe ki ai.” (Mataio 4:10) Ne talahau e ia fakamui to tapuaki e tau tagata tapuaki moli “ke he Matua” hokoia ni. (Ioane 4:23) Mailoga e mena nei, ko e agelu ne fakatonutonu e aposetolo ko Ioane he lali ke tapuaki ki a ia, kua pehe: “Aua ia . . . kia hufeilo ke he Atua.”—Fakakiteaga 22:9.

Kua latatonu kia ke liogi ke he matua fifine ha Iesu ne ha he lalolagi, ko Maria, po ke falu he “tau tagata tapu,” he ole ki a lautolu ke hulalo ke he Atua ke lata mo e taha? Ko e tali hako mai he Tohi Tapu: “Ti tokotaha foki e hulalo ke he Atua mo e tau tagata, ko e tagata ko Keriso Iesu haia.”—1 Timoteo 2:5.

Puipui e Fakafetuiaga Hau mo e Atua

Ko e fakaaoga he tau fakatino he tapuakiaga, kua totoko e fakaakoaga mahino he Tohi Tapu, kua nakai lagomatai e tau tagata ke moua e taliaaga he Atua mo e moua e fakamouiaga. Kehe ai, ne pehe a Iesu kua falanaki e moui tukulagi ke he iloaaga ha tautolu he iloilo ke he Atua moli tokotaha maka, ne felauaki mo e hana aga fakatagata nakai fai fakatataiaga hana ti pihia mo e hana tau amaamanakiaga mo e tau fehagaiaga mo e tau tagata. (Ioane 17:3) Nakai maeke he tau fakatino ne nakai kitia, logona hifo, po ke tutala ke lagomatai e taha ke iloa e Atua mo e ke tapuaki ki a ia mo e talia ai. (Salamo 115:4-8) Ko e fakaakoaga aoga ia kua moua ni he fakaako e Kupu he Atua, ko e Tohi Tapu.

He nakai ni fai aoga ne tamai ai, kua liga hagahaga kelea fakaagaga e tapuaki ke he fakatino. Pihia fefe? Matapatu ai, kua maeke ke fakamafenu e fakafetuiaga he taha mo Iehova. Hagaao ki a Isaraela, ne “fakatupu ai e lautolu hana ita tafuā ha ko e tau atua kehe,” ne talahau tuai he Atua: “To ufiufi e au haku a mata ia lautolu.” (Teutaronome 32:16, 20) Ko e atihake he fakafetuiaga ha lautolu mo e Atua ne kakano ko e ha lautolu a ‘taholiaga he tau tupua kelea muikau.’—Isaia 31:6, 7, The New American Bible.

Kua latatonu ha mogoia e tomatomaaga faka-Tohiaga Tapu: “Ko e tau fanau ikiiki na e, kia leveki e mutolu a mutolu kia mamao mo e tau tupua.”—1 Ioane 5:21.

[Puha he lau 6]

Ne Lagomatai ke Tapuaki “mo e Agaga”

Ko e tagata malolo lahi a Olivera he Lotu Ofotoko i Alapania. He magaaho ne pa he motu e lotu he 1967, ne fakatumau fakagalogalo a Olivera ke taute e tau puhala fakalotu hana. Ne teitei oti e tama tupe fuakau hana he fakaaoga e ia ke fakatau aki e tau fakatino auro mo e ario, tau mena fakamanogi, mo e tau kanela. Ne fufu e ia e tau mena nei he mohega hana ti fa mohe a ia he nofoa tata ki ai ha kua matakutaku neke liga moua po ke kaiha ai. He magaaho ne o atu e Tau Fakamoli a Iehova he mataulu atu tau 1990, ne mailoga e Olivera e fakatokaaga he kupu moli he Tohi Tapu he fekau ha lautolu. Ne kitia e ia e mena ne talahau he Tohi Tapu hagaao ke he tapuakiaga moli “mo e agaga,” ti ako e ia e puhala ne logona he Atua hagaao ke he fakaaoga he tau fakatino. (Ioane 4:24) Ko e Fakamoli ne fakaako Tohi Tapu mo ia nukua mailoga kua gahoa fakahaga e tau fakatino hana he tau magaaho oti ne ahi atu a ia ke he kaina ha Olivera. Fakahiku ai, ne galo oti. He mole e papatiso hana, ne talahau e Olivera: “A e mogonei, he nakai ko e tau fakatino ai fai aoga, ka kua ha ha ia au e agaga tapu ha Iehova. Kua fakaaue lahi au ha kua ha ha ia au e agaga hana pete ni he nakai fakaaoga e au e tau fakatino.”

Ko Athena, mai he aelani ha Lesbos i Heleni, ko e tagata makai lahi he Lotu Ofotoko. Ko ia taha he matakau lologo mo e muitua tututonu a ia ke he aga fakalotu, putoia ai e fakaakoga he tau fakatino. Ne lagomatai he Tau Fakamoli a Iehova a Athena ke mailoga na nakai talia oti he Tohi Tapu e tau mena ne fakaako e ia. Putoia foki he mena nei e fakaaoga he tau fakatino mo e tau satauro he tapuakiaga. Ne fakamiko ni a Athena ke taute ni e ia hana kumikumi hagaao ke he tupu maiaga he tau mena fakatai fakalotu nei. He mole e kumikumi fakahokulo ke he tau tohi kehekehe, ne maliu moli a ia ko e tau tupu maiaga he tau mena fakatai nei ne nakai faka-Kerisiano. Ko e manako hana ke tapuaki e Atua “mo e agaga” ne takitaki a ia ke moumou e tau fakatino hana pete ni e totogi lahi. Pete ia, ne fiafia a Athena ke tiaki ai ka e maeke ke tapuaki e Atua ke he puhala fakaagaga mea mo e talia.—Gahua 19:19.

[Puha/Fakatino he lau 7]

Ko e Koloa Kia e Tau Fakatino?

He tau tau e kua mole, ne fakaputu e tau fakatino Ofotoko ke he lalolagi katoa. Kua hagaao e tau tagata fakaputuputu fakatino ki ai, nakai ko e tau koloa fakatapu he lotu, ka ko e tau koloa kua fakaata e aga fakamotu Byzantine. Nakai mata kehe ke moua e tau fakatino fakalotu pihia kua fakamanaia aki e kaina po ke ofisa he taha kua talahau ke nakai talia na fai Atua.

Ka ko e tau Kerisiano moli, he mogoia, kua nakai nimo e matapatu kakano he fakatino. Ko e koloa fakatai he tapuakiaga. Pete ni he nakai paleko he tau Kerisiano e tonuhia he falu ke fai fakatino, kua nakai fai fakatino he tau koloa fakatagata ha lautolu, pete ni ko e tau koloa he tagata fakaputu. Lagotatai e mena nei mo e matapatu fakaakoaga ne moua ia Teutaronome 7:26: “Aua neke uta e koe ke he hau a fale e mena vihiatia, neke eke a koe mo mena tuga ne mena ia kia fakalialia a koe ki ai, mo e fakavihia fakalahi ki ai a koe.”

[Fakatino he lau 7]

Nakai tokanoa he Atua e fakaaoga he tau mena fakatai he tapuakiaga

[Fakatino he lau 8]

Lagomatai he iloilo mai he Tohi Tapu a tautolu ke tapuaki e Atua mo e agaga