Fakamolemole—Ko e Kei ke he Tuaga Mafola

“MALOLO lahi e tau fakamolemole. Kua fakamafola e lautolu e taufetoko mo e nakai favale, haitia e tau feveheveheaki he tau motu, fakaata e tau fakatufono ke talia e matematekelea he tau tagata he motu ha lautolu, mo e liuaki mai e mafola ke he tau fakafetuiaga fakatagata.” Pihia he tohi e Deborah Tannen, ko e tagata tohia mahuiga lahi mo e sociolinguist he Georgetown University i Washington, D.C.

Kua fakamau he Tohi Tapu ko e fakamolemole fakamoli kua fa lauia mitaki ai ke he puhala ke haitia e fakafetuiaga mavehevehe. Ma e fakatai, he fakataiaga ha Iesu ke he tama tane moumou koloa, he magaaho ne liu e tama tane ki kaina mo e fakamolemole mai he loto, kua mautali tuai e matua tane ke he hana liu mai ke he kaina. (Luka 15:17-24) E, kua nakai lata e tagata ke fakaikaluga lahi he folo hana fakatokoluga, he fakamolemole, mo e kumi e fakamagaloaga. Ka e, ma e tau tagata fakatokolalo moli, kua nakai uka ke fakamolemole.

Ko e Malolo he Fakamolemole

Ko Apikaila, ko e fifine pulotu i Isaraela i tuai, ne foaki e fakataiaga he malolo he fakamolemole, pete ni kua fakamolemole a ia ma e hehe ne taute he tane hana. Ko Tavita ne nofo a ia he tutakale, ne eke a ia he magaaho fakamui mo patuiki ha Isaraela, fakalataha mo e hana tau tagata tane ne leveki e tau fuifui manu ne pule e tane ha Apikaila ki ai, ko Napalu. Ka e, he magaaho ne ole e tau fuata ha Tavita ma e tau areto mo e tau vai, ne vega e Napalu a lautolu mo e tau kupu ekefakakelea. Ati fakafano atu e Tavita, nukua ita, kavi ke 400 tagata ke keli a Napalu mo e hana magafaoa. He iloa e tuaga, ne fakatoka atu a Apikaila ke fonofono a Tavita.  He kitia atu e ia a ia, ne fakaveli a ia ke he tau hui ha Tavita. Ti pehe a ia: “Ko e iki na e, kia ha ha ia au e mahani kelea nai; kia toka e ko e hau a fekafekau fifine ke vagahau atu ke he hāu a na teliga, ti fanogonogo mai a koe ke he hāu a fekafekau fifine.” Ne fakamaama e Apikaila e tuaga mo e age ki a Tavita e mena fakaalofa he tau mena kai mo e tau mena inu. Ko e mena ia, ne pehe a ia: “Hake a a koe mo e monuina ke he fale hau; kitiala, kua fanogonogo atu e au ke he hau a tau kupu, mo e fakaalofa atu au kia koe.”—1 Samuela 25:2-35.

Ko e aga fakatokolalo ha Apikaila fakalataha mo e hana tau kupu fakamolemole ma e mahani hemu he hana tane ne fakahao hana magafaoa. Ne fakaaue foki a Tavita ki a ia he taofi a ia mai he fina atu ke fakamaligi toto. Pete he nakai ko Apikaila ne ekefakakelea a Tavita mo e hana tau tagata, ne talia e ia e tukumale ma e hana magafaoa mo e taute mafola mo Tavita.

Ko e taha fakataiaga he tagata ne iloa e magaaho ke fakamolemole ko e aposetolo ko Paulo. Lagataha, ne lalago e ia a ia i mua he Saneheturini, ko e hopoaga tokoluga faka-Iutaia. He ita lahi he tau kupu fakamoli ha Paulo, ne tala age e ekepoa ne mua ko Anania ki a lautolu ne tutu he tapa ha Paulo ke tuki hana gutu. Ati tala age a Paulo ki a ia: “Ko koe na, ko e pa kua fakahina, to tuki he Atua a koe; kua nofo kia a koe ke fakafili mai kia au ke lata mo e fakatufono, ka e holifono a koe he fekau ke tuki mai kia au?” He amuamu he tau tagata ne tutu age a Paulo he ekefakakelea e ekepoa ne mua, ne talahau fakamafiti he aposetolo hana hehe, he pehe: “Ko e tau matakainaga na e, nakai iloa e au ko e ekepoa ne mua a ia; ha ko e mena kua tohi, Ua kupu kelea a koe ke he iki he hau a motu.”—Gahua 23:1-5.

Ko e mena ne talahau e Paulo—ko ia ne kotofa mo fakafili kua nakai lata ke hu ke he favale—nukua hako. Ne fakamolemole agaia a ia he vagahau mo e nakai iloa ke he ekepoa ne mua he puhala kua onoono ki ai ko e nakai fakalilifu. * Ne hafagi he fakamolemole ha Paulo e puhala ma e Saneheturini ke fanogonogo ke he mena ne talahau e ia. Ha kua mailoga e Paulo e taufetoko he tau tagata he hopoaga, ne tala age a ia ki a lautolu na kua kamatamata tuai a ia ma e hana taofiaga ke he liu tu mai. Ko e fakahikuaga, ne tupu lahi e taufetoko, mo e kau e tau Farasaio mo Paulo.—Gahua 23:6-10.

Ko e heigoa kua ako mai e tautolu he tau fakataiaga faka-Tohiaga Tapu nei? He tau tuaga ua ia, ko e tau talahauaga fakamoli he hepe ne hafagi e puhala ma e falu matutakiaga. Ti lagomatai he tau kupu fakamolemole a tautolu ke taute mafola. E, ko e talahau e tau hehe ha tautolu mo e fakamolemole ma e mavehevehe ka hafagi e tau puhala ma e tau tutalaaga atihake.

‘Ka e Nakai Fai Mena Hepe ne Taute e Au’

Ka iloa e tautolu kua fai tagata ne ita ha ko e mena ne talahau po ke taute e tautolu, liga logona hifo e tautolu kua nakai manamanatu po ke tetotonu lahi e tagata ia. Ka e, ne  tomatoma e Iesu Keriso hana tau tutaki: “Kaeke foki ke ta atu e koe hau a poa ke he fatapoa, ti manatu ai a koe ke he hau a matakainaga ha i ai taha mena kua mamahi ai kia koe. Kia toka ai hau a poa i mua he fatapoa, ka e fano a a koe ke fakafeilo fakamua mo e hau a matakainaga, ti hau ai a koe, mo e ta atu hau a poa.”—Mataio 5:23, 24.

Ma e fakatai, kua logona hifo he matakainaga kua hala a koe ki a ia. Ke he tuaga pihia, ne pehe a Iesu ke fano a koe mo e “fakafeilo fakamua mo e hau a matakainaga,” he manatu a koe kua taute e koe ki a ia e hepe po ke nakai. Hagaao ke he talahauaga faka-Heleni, ko e kupu ne fakaaoga e Iesu he mena nei ko e ‘fakafeilo he mole e faitaua tokoua.’ (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Molioli, ka tokoua e tagata hane fetotokoaki, liga ha ha i ai e hepe ke he tau fahi ne ua, ha kua agahala mo e hihiga tokoua ke hehe. Kua fa mahani e mena nei ke moua e fakafeiloaga.

Ko e matakupu, nakai lahi ko hai ne hako mo e ko hai ne hepe, ka ko hai ka fakailoilo ke taute e mafola. He magaaho ne mailoga he aposetolo ko Paulo ne uta he tau Kerisiano i Korinito e tau matakainaga fekafekau he Atua ke he tau hopoaga fakalalolagi ha ko e tau fekehekeheaki fakatagata ke he tau fetokoaki fakatupe, ne fakatonu e ia a lautolu: “Ka e nakai kia fakauka he ha a mutolu ke he mahani kelea? Ka e nakai kia fakauka he ha ke he fofoaga he tau mena ha mutolu?” (1 Korinito 6:7) Pete ni e talahau e Paulo e mena nei ke fakalolelole aki e tau matakainaga Kerisiano mai he talahau e tau fekehekeheaki fakatagata he tau hopoaga fakalalolagi, kua mahino e matapatu fakaakoaga: Ko e mafola he vahaloto he tau matakainaga talitonu kua mua e aoga mai he fakamoli ko hai kua hako mo e ko hai kua hepe. He tokaloto e matapatu fakaakoaga nei kua fakamukamuka aki ke fakamolemole ma e hepe kua manatu e taha tagata kua taute atu e tautolu ki a ia.

Lata mo e Fakamoli

Ko e falu tagata, mogoia, kua fakaaoga hehe e tau kupu ne kakano ke talahau e fakamolemole. Tuga anei, i Sapani, ko e kupu sumimasen, ko e talahauaga fa mahani ne fakaaoga ke fakamolemole, kua logona laga totou afe. Kua fakaaoga foki ke talahau e fakaaueaga, hagaao ke he logonaaga fakaliga kehe he nakai maeke ke feutaaki e fiafia. Ha ko e hikihikiaga, ne logona hifo he falu kua fakaaoga tumau ai e kupu mo e manamanatu na talahau fakamoli nakai e lautolu ne talahau. Ko e tau vahega fakamolemole kua tuga ke molea e fakaaoga he falu motu foki.

He ha vagahau, kua aoga ke fakamoli ka talahau e fakamolemole. Ko e tau kupu mo e puhala he leo kua lata ke fakakite e molioli he tokihala. Ne fakaako e Iesu Keriso hana tau tutaki ke he Lauga he Mouga: “Ka kia pehe ha mutolu a kupu, E, e; nakai, nakai; ha ko e kupu ne mua ke he tau kupu na, mai he kelea haia.” (Mataio 5:37) Kia fakamoli kaeke ke fakamolemole a koe! Ke fakataitai: Ko e tagata tane he laini ke fua e tau kato he male vakalele ne fakamolemole he magaaho ne lau e fifine he katoleta hana he leo he laini. Gahoa e minuti he mole, he matulu atu e laini, ne lau foki e fifine he katoleta. Ne liu foki e tagata tane fakamolemole fakalilifu atu. He liu e mena ia tupu foki, ne tala age e hoa ne fakatauo mo e fifine kaeke ke fakamoli a ia ke he mena ne talahau e ia, kua lata ia ia ke mailoga moli e katoleta hana ke nakai liu lau e fifine. E, ko e fakamolemole fakamoli kua lata ke fakatauo mo e fifiliaga ke nakai fatiaki e hehe.

Ka fakamoli a tautolu, to putoia foki he fakamolemole ha tautolu e talahau e ha hepe, he tutuli e fakamagaloaga, mo e lali ke fakahako e mavehevehe. Fakahiku ai, ko ia ne fakaita kua lata ke mautali ke fakamagalo e tagata taute hepe ne tokihala. (Mataio 18:21, 22; Mareko 11:25; Efeso 4:32; Kolose 3:13) Ha kua nakai mitaki katoatoa e tau fahi ne ua, kua nakai holo mitaki tumau e taute mafola. Ko e fakaohoohoaga malolo agaia e tau kupu fakamolemole ke he taute mafola.

Ka Nakai Lata e Fakamolemole

Pete ni kua ha ha he tau talahauaga fakamolemole mo e momoko e totokaaga mo e lafi ke he mafola, kua hola kehe e tagata pulotu he  fakaaoga e tau talahauaga pihia ka nakai lata ke fakaaoga. Fakalata, ma e fakatai, ko e matakupu kua putoia e mahani fakamoli ke he Atua. He magaaho ne nofo a Iesu Keriso ke he lalolagi, “ne fakatokolalo e ia a ia, ne oma e ia kua hoko ke he mate, ko e mate haia he satauro.” (Filipi 2:8) Ne nakai fakamolemole a ia ma e hana tau taofiaga ke maeke ke fakatote hifo hana matematekelea. Ti nakai foaki e Iesu e fakamolemole he poaki e ekepoa ne mua: “Kua tala atu fakamakamaka e au kia koe ke he higoa he Atua moui, kia tala mai e koe kia mautolu, po ke Keriso a koe, ko e Tama he Atua.” He nakai fakamolemole fakalolelole, ne tali fakamalolo a Iesu: “Haia ni; ka e tala atu ni e au kia mutolu, Ato kitia e mutolu a taha aho e Tama he tagata kua nofo ke he fahi matau hana ha i ai e mana, to hau foki a ia ke he tau aolagi.” (Mataio 26:63, 64) Ko e manatu ke taofi e mafola mo e ekepoa ne mua ha ko e hana a fakamoli ke he hana Matua, ko e Atua ko Iehova, ne nakai tupu ki a Iesu.

Kua fakakite he tau Kerisiano e fakalilifu mo e lilifu ke he tau pule. Ti kua nakai lata agaia a lautolu ke fakamolemole ma e ha lautolu a omaoma ke he Atua mo e ma e fakaalofa ha lautolu ma e tau matakainaga ha lautolu.—Mataio 28:19, 20; Roma 13:5-7.

Nakai Fakalavelave ke he Mafola

He vaha nei, kua taute e tautolu e tau hehe ha kua nakai mitaki katoatoa a tautolu mo e agahala mai he tupuna ha tautolu ko Atamu. (Roma 5:12; 1 Ioane 1:10) Ko e tuaga agahala ha Atamu ne fua ha ko e hana totokoaga ke he Tufuga. He kamataaga, ne mitaki katoatoa mo e nakai hala a Atamu mo Eva, ti mavehe he Atua ke liuaki e tau tagata ke he tuaga mitaki katoatoa nei. To holoholo kehe e ia e agahala mo e hana tau lauiaaga oti.—1 Korinito 15:56, 57.

Manamanatu la ke he kakano he mena ia! He hana tomatomaaga ke fakaaoga e alelo, ne pehe e matakainaga ha Iesu ko Iakopo: “Kaeke kua nakai hehe taha ke he kupu, ko e tagata mahani mitaki katoatoa a ia, to maeke foki ke taofi e tino oti.” (Iakopo 3:2) Kua leveki he tagata mitaki katoatoa hana alelo ke nakai fakamolemole a ia ha ko e fakaaoga hehe. Maeke ia ia ke ‘taofi e tino oti hana.’ Ko e homo ue atu ha ia ka eke ke mitaki katoatoa a tautolu! Ti, to nakai liu fai fakalavelave ke he mafola he tau vahaloto he tau tagata. Ato hoko atu ai, ko e foaki e fakamolemole fakamoli mo e kua lata ma e hepe ka lagomatai ke he taute mafola.

[Matahui Tala]

[Fakatino he lau 5]

Ko e heigoa kua ako e tautolu he fakafifitakiaga ha Paulo?

[Fakatino he lau 7]

Ka mitaki katoatoa e tau tagata, to nakai fakalavelave ke he mafola