Ko Iakopo kua Tulutulou ke he Tau Mena Uho Fakaagaga
Ko Iakopo kua Tulutulou ke he Tau Mena Uho Fakaagaga
KUA fakamailoga he tau lekua mo e he tau matematekelea e moui ha Iakopo. Ko e ita fia keli tagata he la mahaga hana ati hola ai a Iakopo ma e hana moui. He lata ke moua e tama fifine ne ofania e ia, kua fakavaia a ia ke mau fakamua e fifine kehe ti fakahiku ke moua fa e hoana mo e loga e lekua ne fua mai. (Kenese 30:1-13) Kua 20 e tau tau ne gahua ai a ia ma e tagata tane ne fakaaoga teao a ia. Ne taufetului a ia mo e agelu ti moua ai e ia e matulituli tukulagi ke he tino. Kua fakapilo pulenoa e tama fifine hana, pulega he tau tama tane hana e kelipopoaga, mo e tagi tatuki a ia he mate hana a tama tane fakahele mo e hoana. Kua omoi ke fano kehe he vaha fuakau hana ke maeke ke hao mai he hoge lahi, ne fakapuloa e ia ko e tau aho hana kua “gahoa to kelea.” (Kenese 47:9) Pete ko e tau mena oti ia, ko Iakopo ko e tagata fakaagaga ne falanaki ke he Atua. Ti kua maheu kia e tua hana? Ko e heigoa e tau fakaakoaga ka ako mai he kikite atu ke he falu ni he tau fakafitaaga a Iakopo?
Kehe Lahi he Taokete Hana
Ko e kakano ne tupu e taufetoko mo e hana taokete ha kua uho ki a Iakopo e tau mena fakaagaga, ka e kua vihiatia ai e Esau. Kua fiafia a Iakopo ke he maveheaga ne taute ki a Aperahamo mo e tukulele ai a ia ke leveki e magafaoa ne fifili he Atua mo tau hakega. Ko e mena ia ne “fakaalofa” ai a Iehova ki a ia. Ko e “tagata tututonu” a Iakopo, ko e kupu ne fakakite e mahani mitaki lahi. Ke he taha fahi, kua fakateaga e fiafia a Esau ke he hana tufaaga fakaagaga ati fakafua ai e ia ki a Iakopo ma e taha mena tote. He magaaho ne uta ai e Iakopo, mo e taliaaga faka-Atua, e mena kua lata ni ke moua e ia fakalataha mo e monuina ne pauaki ma e taokete hana, ne puho e ita ha Esau. Ati toka hifo e Iakopo a lautolu oti ne ofania e ia, ka e ko e tau mena ne mumui mai ka fakamalolo moli ha logonaaga fakalolelole.—Malaki 1:2, 3; Kenese 25:27-34; 27:1-45.
I loto he miti, ne fakakite he Atua ki a Iakopo e tau agelu ne o hake mo e o hifo he papahi, po ke “tau putuputu maka tokoluga” he vahaloto he lagi mo e lalolagi ti fakapuloa to puipui e ia a Iakopo mo e fanau hana. “Ko koe foki mo e hau a fanau ke monuina ai e tau magafaoa oti he lalolagi. Kitiala, kua fakalataha au mo koe, to leveki foki e au a koe ke he tau mena oti ke fano a koe ki ai, to liuaki mai foki e au a koe ke he motu nai; ha ko e mena nakai tiaki e au a koe, ato eke e au e mena ne tala atu ai au kia koe.”—Kenese 28:10-15.
Ko e fakamaloloaga ha ia! Ne talahau e Iehova ko e tau maveheaga ne foaki ki a Aperahamo mo Isaako ka fakamuhukoloa fakaagaga aki e magafaoa ha Iakopo. Kua fakailoa ai ki a Iakopo na maeke he tau agelu ke fekafekau ki a lautolu ne moua e taliaaga he Atua, ati fakamoli ai ki a ia e puipui faka-Atua. Ha kua loto fakaaue, ne omonuo a Iakopo ke tua fakamoli ki a Iehova.—Kenese 28:16-22.
Kua nakai fofo e Iakopo e tufaaga ha Esau. Fakamua to fanau mai a laua, ne talahau e Kenese 25:23) ‘Ka e nakai kia kua mukamuka ane mai taute he Atua a Iakopo ke fanau fakamua?’ ka liga huhu he taha tagata. Ko e tau mena ne tutupu fakamui ka fakaako mai e tau mena aoga moli. Kua nakai toka he Atua e tau monuina ma lautolu ne manatu kua tonuhia ia lautolu ke moua ai, ka e kua fakakite e ia e fakaalofa noa ki a lautolu ne fifili ni e ia. Ati fakaholo atu ai e tufaaga he uluaki ki a Iakopo, nakai ke he taokete hana, ko ia ne nakai tulutulou ki ai. Ko e mena taha ia ni, ha kua fakakite he motu he tau Iutaia he tino e aga tuga ha Esau, ne hukui he tau Isaraela fakaagaga a lautolu. (Roma 9:6-16, 24) Ko e fakafetui mitaki mo Iehova he vaha nei kua nakai fakaai ke moua ha ko e tufaaga pauaki, pete ni kua fanau e tagata ki loto he magafaoa po ke he tau feakiaga matakutaku Atua. Ko lautolu oti ka moua e tau monuina faka-Atua kua lata ke ukufakina ke mahani Atua, he fakaaue tulutulou moli ke he tau mena fakaagaga.
Iehova “to fekafekau e taokete ke he tehina.” (Talia Fiafia e Lapana
He hohoko atu ki Patana-rama ke kumi hoana ke he tau faoa hana, ne feleveia a Iakopo mo e hana kasini ko Rahela he vaikeli, ko e tama fifine ha Lapana, mo e fuluhi kehe e uufi maka mamafa i ai ke fakainu aki e tau manu ne leveki e ia. * Ne poi fakamafiti a Rahela ki kaina ke fakailoa e hauaga a Iakopo, mo e fakaaveave atu a Lapana ke feleveia mo ia. Kaeke ke manatu e Lapana e tau koloa loga ne moua he magafaoa hana ne mai he fekafekau ha Aperahamo, to nakai fiafia a ia, ha kua nakai uta koloa a Iakopo. Ka e kua kitia e Lapana taha mena ne kua maeke ia ia ke fakaaoga teao—ko e tagata gahua malolo.—Kenese 28:1-5; 29:1-14.
Ne tala age e Iakopo e tala hana. Kua nakai iloa mitaki ko e totoku nakai e ia e lagatau ne fakaaoga ke moua aki e tufaaga he uluaki, ka e he mole e logona e “tau mena oti,” ne talahau e Lapana: “Ko e moli ko e haku huimotua a koe, mo e haku kakano ni a koe.” Ne talahau he taha tagata fakaako tokoluga, kau kua kakano e alaga kupu nei ko e uiina mafanatia ki a Iakopo ke nofo po ke ko e talahauaga kua lata he magafaoa ko Lapana ke puipui a ia. Ka e ko e heigoa ni, kua nakai leva ne manamanatu lahi a Lapana ko e maeke fefe ia ia ke fakaaoga teao e nefiu hana.
Ne tamata e Lapana e mena ka eke mo matapatu he tau taufetoko ke he 20 e tau tau i mua. “To fekafekau noa mai kia a koe kia au, ha ko koe ko e haku a matakainaga?” he huhu e ia. “Kia tala mai ā kia au po ke totogi ha ha a koe?” Pete he fakatupua a Lapana ke eke mo matua mokoina hana, ne fakakaupa e ia e fakafetuiaga toto taha hana mo Iakopo ke he fekafekauaga faka-konotuleke. Ha kua hofihofi e loto a Iakopo ki a Rahela, ne tali age a ia: “To fekafekau au kia koe fitu ni e tau ke moua a Rahela hau a tama fifine fakamui.”—Kenese 29:15-20.
Ko e fakatutane kua lauia he totogi-kitofaitane ke he magafaoa he kitofaitane. Ne tamata he Fakatufono faka-Mose he magaaho fakamui ke 50 e tau sikeli ario ke totogi aki e tau tamafine ikiiki ne ekefakakelea. Ne talahau he tagata fakaako tokoluga ko Gordon Wenham ko e totogi nei “ko e mena fakaalofa he fakamauaga ne kua mua atu e lahi” ka e kua “ikiiki lalahi” e falu. (Teutaronome 22:28, 29) Kua nakai maeke ia Iakopo ke talahau e totogi. Ti foaki e ia ki a Lapana fitu e tau ke gahua ai. “Ha kua moua he tagata gahua magaaho ku e taha e hafa mo e taha e sikeli he mahina he vaha a Papelonia i tuai” (mai he 42 ke he 84 e sikeli he fitu e tau katoa), he matutaki atu e Wenham, “nukua foaki e Iakopo ki a Lapana e mena fakaalofa fakamokoi lahi ma e fakamauaga ke tautui aki a Rahela.” Ne talia mautali ai e Lapana.—Kenese 29:19.
Kenese 29:20-27) He nakai fahia mo e tote ni e mena kua maeke ke taute, kua lata ni a Iakopo ke talia e tau poakiaga ia kaeke manako a ia ki a Rahela.
Tuga ni ko e “falu a aho gahoa” e fitu e tau tau ki a Iakopo, ha kua loto lahi a ia ki a Rahela. Magaaho fakamui, ne mau e ia hana a kitofaitane ne uufi ke he ie, ka e kua nakai tuaha ke he lagatau fakavaia ha Lapana. Manamanatu la ke he ofo hana he pogipogi hake ke kitia kua momohe a ia, nakai mo Rahela, ka e mo e taokete hana ko Lea! Ne totoko age a Iakopo: “Ko e heigoa e mena nai kua eke e koe kia au? nakai kia fekafekau au kia koe ke moua a Rahela ni? ti ko e heigoa e mena ne fakavai ai e koe au?” Ne tali age a Lapana: “Nakai pihia e mahani he motu ha mautolu ke ta atu fakamua e tama fakamui, ka e fakamui e tama uluaki. Kia fakakatoa hana po fitu, ti ta atu ai foki e au kia koe a ia nai, ha ko e gahua ke fekafekau mai ai a koe kia au ke he falu a tau ne fitu.” (Ti nakai tatai ke he tau tau fitu fakamua, ne mania kelea e tau tau ne fitu fakamui. Maeke fefe ia Iakopo ke nakai kitia e lagatau kelea ha Lapana? Mo e, ka e kua mogoia a Lea, ne fai vala ke he lagatau ia? E moli, kua nakai kapaletu a Lapana ke he vaha anoiha ne fakatokatoka e ia ma Lea mo Rahela. Kua kapeletu a ia ki a ia ni. Ati lafi mogonei e mahekeheke ke he fakavihia he magaaho ne fanafanau fakaputuputui e Lea tokofa e tama tane, ka e tufua a Rahela. Ti ko Rahela, he velevele lahi ke fai tama, ne fifili ke foaki e fekafekau fifine hana ke fanafanau e tau tama ma hana, ti he taufetoko, ne taute pihia foki e Lea. Ati tokofa ai e hoana ha Iakopo, 12 e tama, ka e kua mamao mai he eke mo magafaoa fiafia. Pete ia, ne fakatupu e Iehova a Iakopo ke eke mo motu lahi.—Kenese 29:28–30:24.
Fakamuhukoloa e Iehova
Pete ni ko e tau kamatamata, ne mailoga e Iakopo kua ha i ai e Atua mo ia tuga ne mavehe. Kua pihia foki e kitiaaga a Lapana, ha ko e tau manu gahoa hana he magaaho ne hoko atu a Iakopo kua malikiti hake ha ko e levekiaga he hana a nefiu. He nakai mahalo ke fakatoka a Iakopo ke fano, ne tala age e Lapana ki a ia ke talahau e totogi hana ke gahua atu foki, ati tali age a Iakopo ke age e tau manu lanu kehekehe ne fanau mai ke he tau fuifui manu ha Lapana. Ko e talahauaga ke he matakavi ia, na fa mahani ke hina katoatoa e tau mamoe mo e uli po ke kaki lahi e tau koti; ti kua gahoa ni ne lanu pulepule. Ti he manatu kua moua e ia e fahi mitaki, ne talia mautali ai e Lapana mo e tuku fakamamao e tau manu oti hana ne pulepule neke pipiki ke he fuifui manu ne toe ne leveki e Iakopo. Ne manatu moli a ia to tote ni e mena ka moua e Iakopo mai he mena ne talia, to nakai moua e 20 pasene mai he tau punua koti mo e tau punua mamoe fanau fou ne fa moua he tau leveki mamoe he vaha i tuai mo tau totogi. Ka kua hehe a Lapana, ha kua ha ha ai a Iehova mo Iakopo.—Kenese 30:25-36.
Ha i lalo he takitakiaga faka-Atua, ne fakatupu e Iakopo e tau manu hakahakau ne kua mitaki lahi e tau lanu. (Kenese 30:37-42) Ko e tau fakalatalataaga hana ke fakatupu e tau manu kua nakai hako. Moha ia, “ke he puhala fakasaiene, kua maeke ke moua e mena ne manako ki ai he kakano he fakafefanafanauaki he . . . tau manu tatai e tau lanu ne ha ha i ai e tau gene ne tatai foki, ke moua mai e tau lanu ilaila,” he fakamaama he tagata fakaako tokoluga ko Nahum Sarna, ti ko e “tau manu pihia kua kitia ke he . . . [ha lautolu] a malolo lahi mahaki.”
He mailoga e tau fua mai i ai, ne lali a Lapana ke hiki e taliaaga hagaao ke he tau manu he nefiu hana—ivaiva, ilaila, lanu kehekehe, po ke pulepule. Kua kumi ne ia e aoga ma hana ni, ka e pete he hikihiki e Lapana e konotuleke, ne fakamoli a Iehova ke monuina tumau a Iakopo. Kua fakakonokonoi ni e tau nifo a Lapana. Nakai leva ne moua e Iakopo e lilifu lahi, tau fuifui mamoe, tau fekafekau, tau kamela, mo e tau asini, nakai ha ko e Kenese 31:1-13; 32:9.
makaka hana, ka e he lagomatai a Iehova. Ne fakamaama e ia ki a Rahela mo Lea fakamui: “Kua fakavai mai foki he matua tane ha mua kia au, lagahogofulu ni ne hiki e ia haku a totogi; ka e nakai tuku age he Atua kia ia ke fakakelea e ia au. . . . Kua uta kehe pihia he Atua e tau manu he matua tane ha mua, mo e foaki mai kia au.” Ne tala age foki a Iehova ki a Iakopo na kitia e Ia e tau mena oti ne taute e Lapana ti nakai lata ia Iakopo ke tupetupe. “Kia liu a koe ke he hau a motu, mo e hau a faoa,” he tala age he Atua, “to eke fakamitaki e au a koe.”—He fano kehe mai a ia ia Lapana mahani fatipiko, ne finatu a Iakopo ki kaina. Ti pete ni kua 20 e tau tau he mole, ne matakutaku agaia a ia ki a Esau, ti mahomo atu he magaaho ne logona e ia kua tamai e Esau tokofa e teau tagata. Ko e heigoa ha Iakopo ka taute? Ko e tagata fakaagaga ne falanaki tumau ke he Atua, ne tua a ia. Ati liogi a ia, he talahau kua nakai lata a ia mo e fakamokoi ha Iehova mo e ole ke he Atua he fakave ke he tau maveheaga Hana to laveaki mai a ia mo e magafaoa hana he tau lima ha Esau.—Kenese 32:2-12.
Ati tupu taha mena fakalutukia. Ko e tagata kehe, ne eke fakamui ko e agelu, ne taufagatua mo Iakopo he po, ti fofota lagataha e patupula ha Iakopo ti mahui ai. Ne nakai mahalo a Iakopo ke fakatoka ato fakamonuina fakamua he agelu a ia. Ne talahau he perofeta ko Hosea fakamui ne “tagi a [Iakopo] mo e olelalo atu kia ia.” (Hosea 12:2-4; Kenese 32:24-29) Nukua iloa e Iakopo na hagaao e kitiaaga he tau agelu he magaaho fakamua ke he fakamoliaga he maveheaga faka-Aperahamo he puhala he hana tega. Ati fakamakaukau a ia ke he taufetului mo e moua e fakamonuina. He magaaho nei, ne hiki he Atua e higoa hana ki a Isaraela, ne kakano “Mauokafua (Tagata Fakauka) ke he Atua,” po ke “Mauokafua e Atua.”
Kua Fakamakai Nakai a Koe ke Taufetului?
Ke taufetului mo e agelu mo e liu feleveia mo Esau, nakai ko e tau fakalavelave ni a ia ha Iakopo ne kua lata ke kautu mai ai. Ka ko e tau mena ia ne tutupu kua fakakite ko e faga tagata fefe a ia. Ha kua nakai maeke ia Esau ke fakauka ke he hoge ma e hana tufaaga he uluaki, ne taufetului a Iakopo ke he moui katoa hana ke moua e tau monuina, ti taufagatua foki mo e agelu. Tuga ne mavehe he Atua, ne moua e Iakopo e takitakiaga mo e puipuiaga faka-Atua, ati eke ai mo matua tupuna he motu lahi mo e he Mesia.—Mataio 1:2, 16.
Kua fakamakai nakai a koe ke fakamakaukau ne koe a koe ke moua e fiafia he Atua, ke tuga ke taufetului ke moua ai? Ko e moui he vaha nei kua puke he tau mena uka mo e tau paleko ma lautolu ne manako ke taute e finagalo he Atua, mo e he falu magaaho kua eke foki ke taufetului ke taute e fifiliaga hako. Pete he pihia, ko e fakafifitakiaga mitaki ha Iakopo kua foaki e fakamaloloaga ma tautolu ke tapiki mau ke he amaamanakiaga he palepale ne fakatoka e Iehova i mua ha tautolu.
[Matahui Tala]
^ para. 9 Kua fakamanatu mai he mena ia ne tupu e magaaho ne fakainu he matua fifine ha Iakopo, ko Repeka, e tau kamela ha Elisara. Mogoia ne poi a Repeka ki kaina mo e tala age e hauaga he tagata kehe. He kitia ai e tau koloa auro ne age fakaalofa noa ke he mahakitaga hana, ne poi a Lapana ke talia fiafia mai a Elisara.—Kenese 24:28-31, 53.