Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Levitika
Kua Moui e Kupu ha Iehova
Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Levitika
NE NAKAILA taha e tau he mole he o mai e tau Isaraela he liliaga faka-Aikupito. Magaaho nei kua fakatokatoka ai ke he motu fou, kua hane o atu a lautolu ke he motu ko Kanana. Ko e finagalo ha Iehova ke fakatu e motu tapu i ai. Pete ia, ko e puhala he moui mo e tau gahua fakalotu he tau Kanana kua kelea muitui. Ati age ai he Atua moli ke he fakapotopotoaga ha Isaraela e tau fakatufono ke fakatoka kehe mai a lautolu ma e hana fekafekauaga. Ne fakamau hifo e tau mena nei he tohi a Levitika i loto he Tohi Tapu. Ne tohia ai he perofeta ko Mose ke he tutakale i Sinai, kavi he 1512 F.V.N., kua putoia e tohi ke nakai molea e taha e mahina katoa. (Esoto 40:17; Numera 1:1-3) Ne lagaloga e fakamalolo e Iehova hana tau tagata tapuaki kia tapu.—Levitika 11:44; 19:2; 20:7, 26.
Ko e Tau Fakamoli a Iehova he vaha nei kua nakai nonofo i lalo he Fakatufono ne age he Atua puhala ia Mose. Kua utakehe he mate ha Iesu Keriso e Fakatufono ia. (Roma 6:14; Efeso 2:11-16) Pete ia, ko e tau fakatufono ne tohi ia Levitika kua maeke ke aoga ki a tautolu, kua fakaako fakalahi a tautolu hagaao ke he tapuakiaga ke he Atua ha tautolu, ko Iehova.
TAU POA FAKATAPU—FOAKI NOA MO E POAKI MATAFAKATUFONO
Ko e falu poa he Fakatufono kua foaki noa, ka e ko e falu kua poaki matafakatufono. Ma e fakatai, ko e poa huhunu ko e mena foaki noa. Ne foaki katoatoa ai ke he Atua, pihia foki ni a Iesu Keriso ne foaki fakamakai mo e katoatoa e ia hana moui mo poa lukutoto. Ko e poa fakaaue ne fa tufatufa ai. Taha vala ne age ma e Atua ki luga he fatapoa, taha vala ke kai he ekepoa, mo e taha vala foki ma hana ne taute e poa. Tatai ai, ma e tau Kerisiano fakauku, ko e Fakamanatuaga he mate he Keriso ko e kaiaga fakaaue.—1 Korinito 10:16-22.
Ko e tau poa he agahala mo e tau poa he hehe ko e tau poa poaki matafakatufono. Ko e poa fakamua ke fakafeilo aki e tau agahala ne taute mo e nakai iloa, po ke totamaki. Ko e poa ke uaaki ke fakafiafia e Atua kaeke kua holia e ha tonuhiaaga, po ke ke liuaki mai he ha tonuhia pauaki ma e tagata ne taute e hehe ka kua fakatokihala—po ke lauia ua ai. Ha ha ai foki e poa mena kai ne taute ke fakamailoga aki e mahu ha Iehova. Ko e tau mena nei kua fai kakano oti ki a tautolu ha ko e tau poa ne poaki i lalo he Fakatufono ne mavehe nukua tuhi atu ki a Iesu Keriso mo e hana poa po ke tau fua mitaki ne tafe mai i ai.—Heperu 8:3-6; 9:9-14; 10:5-10.
Tali e Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:
2:11, 12—Ko e ha e maga meli ko e ‘poa kua eke ke he afi’ ne nakai talia e Iehova? Ko e kakano he maga meli nei ne liga nakai moua mai he tau pi. Pete kua nakai fakaata ko e ‘poa kua eke ke he afi,’ ne putoia ai ke he ‘tau fua uluaki he fonua.’ (2 Nofoaga he Tau Patuiki 31:5) Ko e maga meli nei kua iloa moli ko e huhua, po ke puke humelie, he tau fua lakau. Ha kua maeke ke ea, kua nakai talia ai ke eke mo poa ki luga he fatapoa.
2:13—Ko e ha ne ta atu tumau e masima mo e “tau poa oti kana?” Ne nakai taute e mena nei ke fakakonakona aki e tau poa. Ke he lalolagi katoa, ne fakaaoga e masima mo fakamata. Liga kua ta atu mo e tau poa kakano kua hukui e ataina mai he kelea mo e popo.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
3:17. Ha ko e vala gako ko e vala kua mua atu e mitaki po ke mua atu a ia, ko e fakatapu neke kai ai kua fakamoli ke he tau Isaraela ko e tau vala kua mua atu e mitaki ko e ha Iehova ia. (Kenese 45:18) Kua fakamanatu he mena nei ki a tautolu kua lata ia tautolu ke age e tau mena kua mua atu e mitaki ki a Iehova.—Tau Fakatai 3:9, 10; Kolose 3:23, 24.
7:26, 27. Ko e tau Isaraela kia nakai kai e toto. Ke he onoonoaga he Atua, kua hukui he toto e moui. “Ko e toto ko e moui he tino haia,” he talahau ia Levitika 17:11. Ko e fakamamao mai he toto ko e tuaga kua tumau agaia ma e tau tagata tapuaki fakamoli he vaha nei.—Gahua 15:28, 29.
FAKATU E FAKATOKAAGA EKEPOA NE TAPU
Ko hai ne tuku age e kotofaaga ke leveki e tau matagahua ne putoia e tau poa mo e taute he tau poa? Ne tuku age ai ke he tau ekepoa. He takitaki he Atua, ne taute e Mose e fakaukuaga ha Arona, ko e ekepoa ne mua, mo e ma e hana tau fanau tane tokofa, ke eke mo tau ekepoa lagomatai. Ko e tauteaga nei kua taute ke he fitu e aho, ti kamata gahua e matakau ekepoa he aho hake.
Tali e Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:
9:9—Ko e heigoa e kakano uho he liligi e toto ke he kelekele he fatapoa mo e pipi ke he tau mena kehekehe? Kua fakakite he mena nei kua talia e Iehova e toto ke fakaaoga ma e fakafeiloaga. Ko e fakatokaaga katoatoa he fakafeiloaga kua fakave ke he toto. “Toe tote foki e tau mena oti kana kua fakamea ai ke he toto kua lata mo e fakatufono,” ne tohia he aposetolo ko Paulo, mo e ka “nakai fakamaligi mai e toto, ti nakai fai fakamagaloaga.”—Heperu 9:22.
10:1, 2—Ko e heigoa ne liga putoia ke he agahala he tau fanau tane ha Arona ko Natapu mo Avihu? Nakai leva e mole e mahani kelea ha Natapu mo Avihu ne taute ke he ha laua a tau matagahua fakaekepoa, ne nakai fakaata e Iehova e tau ekepoa ke fakaaoga e uaina po ke kava ka fekafekau he fale uta fano. (Levitika 10:9) Kua talahau he mena nei ko e tau fanau tane tokoua ha Arona kua liga hufia ke he kava he magaaho he tala nei. Pete ia, ko e kakano moli ne mamate ai a laua ha kua “uta ai e afi kehe ki mua a Iehova, kua nakai poaki atu ai kia laua.”
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
10:1, 2. Ko e tau fekafekau ke falanaki ki ai ha Iehova he vaha nei kua latatonu ke lautatai mo e tau tutuaga faka-Atua. Lafi ki ai, kua nakai lata ia lautolu ke fakatokoluga he taute ha lautolu a tau kotofaaga.
10:9. Kua nakai lata ia tautolu ke taute e tau matagahua kua kotofa he Atua ha tautolu ka hufia ke he kava.
LATATONU E TAPUAKIAGA TAPU KE FAKAMEA
Ko e fakatufono he tau mena kai ke he tau manu ne mea mo e nakai mea ne ua e puhala ne aoga ke he tau Isaraela. Ne puipui he tau fakatufono nei a lautolu neke pikitia he tau moko kelea mo e fakamalolo ke nonofo kehe a lautolu mai he tau motu ne agaagai ia lautolu. Ko e falu fakatufono ne talahau ai ke he fakameaaga ha ko e tau tino mamate, ko e fakameaaga he fifine he mole e fanau he tama, tau fakamaamaaga ne putoia e lepela, mo e fakameaaga ha ko e pa he puke vai he tane mo e fifine ha ko e mahani fakatane mo e fifine. Ko e tau ekepoa ka leveki ke he tau mena hagaao ke he fakameaaga ne kua pipiki ki ai e tagata.
Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:
12:2, 5—Ko e ha e fanau he tama ne “kelea” ai e fifine? Ko e tau vala kakano he tino ke fakatupu e fanau tama nukua tufuga ai ke puhala mai e moui mitaki katoatoa. Ka e, ha ko e tau lauiaaga he agahala toka tuai, kua fakaholo age e moui nakai mitaki katoatoa mo e agahala ke he tama. Ko e tau magaaho ku he “kelea” ne hagaao ke he fanau he tama, pihia mo e falu mena foki, tuga e gagao fifine mo e pa he puke vai he tino, ne fakamanatu ke he agahala toka tuai. (Levitika 15:16-24; Salamo 51:5; Roma 5:12) Ko e fakatufono ma e fakameaaga ne kua lata ka lagomatai e tau Isaraela ke loto fakaaue ke he latatonu ma e poa lukutoto ke ufiufi aki e agahala he tagata mo e liuaki mai e mitaki katoatoa he tagata. Ti kua eke e Fakatufono mo “leveki tama ha tautolu, ke takitaki a tautolu kia Keriso.”—Kalatia 3:24.
15:16-18—Ko e heigoa e ‘pa e puke vai he tino he tagata tane’ ne talahau he tau kupu nei? Kua hagaao maaliali e mena nei ke he pa mai he puke he tino he pouli he po mo e pihia foki e tau fakafetuiaga ke he mahani fakatane mo e fifine he hoa mau.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
11:45. Kua tapu a Iehova ko e Atua mo e manako ma lautolu ne taute e fekafekauaga tapu ki a ia ke tapu foki. Kua latatonu ia lautolu ke tutuli ke fakatapu mo e tumau e mea fakatino mo e fakaagaga.—2 Korinito 7:1; 1 Peteru 1:15, 16.
12:8. Ne fakaata e Iehova e tau tagata mativa ke foaki e tau manu lele ka e nakai ko e mamoe fakatau uka ni ke eke mo poa. Kua manamanatu a ia ke he tau tagata mativa.
LATATONU KE FAKATUMAU E FAKATAPU
Ko e tau poa kua mua atu e aoga ma e tau agahala ne foaki lagataha he tau ke he Aho he Fakafeiloaga. Ko e povi tane ne foaki ma e ekepoa mo e magafaoa ha Levi. Ko e koti ne poa ma e tau magafaoa nakai ekepoa ha Isaraela. Taha foki e koti moui ne fakatoka ke fano ke he tutakale he mole e talahau e tau agahala he tau tagata ki luga he koti ia. Ko e tau koti ua nei ne hagaao ke he taha e poa he agahala. Ko e tau mena nei ne tuhi ke he fakamoliaga ko Iesu Keriso ka poa mo e uta kehe ha tautolu a tau agahala.
Ko e tau fakatufono ke he kai vala manu mo e hagaao ke he falu mena foki ne kua peehi ki a tautolu e latatonu ma e fakatapu ka tapuaki ki a Iehova. Latatonu ai, ko e tau ekepoa ka fakatumau ke fakatapu a lautolu. Ko e tau galue ne tolu takilagataha he tau ko e tau magaaho fiafia lahi mo e fakaaue ke he Tufuga. Ne age foki e Iehova ke he tau tagata hana e tau fakatufono ne putoia e ekefakakelea he higoa tapu hana, ko e fakamanatu he tau Sapati mo e he Iupeli, tau aga ki a lautolu ne mativa, mo e tauteaga ke he tau tupa. Ko e tau monuina ka fua mai ha ko e omaoma ke he Atua kua kehe mai he tau matematekelea ka moua he liuliu. Ha ha ai foki e tau fakatufono ke he tau poa ne putoia e tau omonuo mo e tau mena uho, ko e tau manu uluaki, mo e foaki he tau mena ke hogofuluaki ne kua “tapu e tau mena ia ki a Iehova.”
Tali he Tau Huhu Faka-Tohiaga Tapu:
16:29—Ke he puhala fe he tau Isaraela ne ‘fakamamahi e lautolu a lautolu ni’? Ko e tauteaga nei, ne mui mai he Aho he Fakafeiloaga, ne putoia ai he kumi fakamagaloaga ma e tau agahala. Ko e fakakanopogi he magahala ia kua fakapiki moli ke he talahau he tuaga agahala. Liga mogoia, ko e ‘fakamamahi e lautolu a lautolu ni’ ne hagaao ke he fakakanopogi.
19:27—Ko e heigoa e kakano he poaki aua neke “hifi pale” po ke “moumou” he hafe? Ko e matafakatufono nei kua age moli ke puipui e tau Iutaia mai he hifi ha lautolu a tau hafe po ke tau ulu ke he puhala ne fifitaki e falu gahua pouliuli pauaki. (Ieremia 9:25, 26; 25:23; 49:32) Pete ia, ko e poaki he Atua kua nakai kakano ke he tau Iutaia ke nakai hifi e tau hafe po ke tau fulu ulu ha lautolu.—2 Samuela 19:24.
25:35-37—Kua hepe tumau kia ke he tau Isaraela ke fakalahi e taui ke he tupe ne ole? Kaeke ko e tupe ne ole ma e gahua pisinisi, maeke e tagata ne foaki e tupe ke fakalahi e taui ka totogi age. Pete ia, ne nakai fakagofua he Fakatufono ke fakalahi e taui ke he tupe ne ole ke fakatokotoko mitaki mai he mativa. Kua hepe ke moua muka mai he tau tupe he matematekelea he matakainaga mativa fakatupe.—Esoto 22:25.
26:19—Maeke fefe e ‘lagi ke tuga e lapatoa mo e kelekele ke tuga e apa kula’? Ha kua nakai to e uha, ko e lagi i luga he motu ko Kanana kua foliga mai ke tuga kua mao, nakai fai pupu tuga e lapatoa. He nakai to e uha, to eke e kelekele ke lanu tuga e apa kula, ko e kikila he apa.
26:26—Ko e heigoa e kakano he ‘hogofulu e fifine ne tao falaoa he taha e umu’? Fa mahani ai, igatia e fifine mo e takitaha e umu mo tao falaoa hana. Ka e tuhi e tau kupu nei ke he gahoa he tau mena kai ati maeke ke hao e tau falaoa he hogofulu e fifine ka tao he taha e umu. Ko e taha anei he tau matematekelea he kaumahala ke fakatumau e tuaga fakatapu.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
20:9. Ko e aga vihiatia mo e favale kua tatai ni mo e kelipopo tagata ki mua ha Iehova. Ati ko e mena taha ia ni ne talahau e ia ke he tagata ne amuamu ke he tau matua kua tuga e kelipopo moli ia laua. Nakai kia fakaohooho he mena nei a tautolu ke fakakite e fakaalofa ma e tau katofia tapuaki?—1 Ioane 3:14, 15.
22:32; 24:10-16, 23. Ko e higoa ha Iehova kua nakai lata ke ekefakakelea. Ke he taha fahi, kua latatonu ia tautolu ke fakaheke hana higoa mo e liogi ma e hana fakatokolugaaga.—Salamo 7:17; Mataio 6:9.
Lauia Fefe e Levitika ke he Tapuakiaga ha Tautolu
Ko e Tau Fakamoli a Iehova he vaha nei kua nakai nonofo i lalo he Fakatufono. (Kalatia 3:23-25) Ha ko e tau mena ne talahau ia Levitika kua tuku mai ki a tautolu e maamaaga ke he kitiaaga ha Iehova ke he tau mena kehekehe, pete ia, kua maeke ke lauia e tapuakiaga ha tautolu.
He taute e koe e totou Tohi Tapu fakafahi tapu hau he tauteute ma e Aoga Fekafekau Fakateokarasi, nakai fakauaua to fiafia a koe ke he moli he manako he Atua ha tautolu ke fakatapu e tau fekafekau hana. Ko e tohi nei he Tohi Tapu kua maeke foki ke fakaohooho a koe ke foaki ke he Mua Ue Atu e hau a mitaki lahi, he fakatumau e fakatapu ke he hana fakahekeaga.
[Fakatino he lau 19]
Ko e tau poa ne foaki i lalo he Fakatufono ne tuhi ai ki a Iesu Keriso mo e poa hana
[Fakatino he lau 20]
Ko e Galue he Tau Falaoa Nakai Fakaea ko e mena ke olioli lahi ai
[Fakatino he lau 21]
Ko e tau galue lagataha he tau, tuga e Galue he Tau Fale Api, ko e tau magaaho ke fakaaue ki a Iehova