To Nakai Toka e Iehova a Koe

NE FEHAGAI e tau Kerisiano i Iutaia mo e tau totokoaga vevela, ti fehagai foki a lautolu mo e onoonoaga muhu koloa he tau tagata ne agaagai ia lautolu. Ke fakamalolo a lautolu, ne fatiaki he aposetolo ko Paulo e tau kupu ha Iehova ke he tau Isaraela he huhu atu a lautolu ke he Motu he Maveheaga. Ne tohi e Paulo: “Nakai tuai toka ni e au a koe, nakai tuai tiaki ni e au a koe.” (Heperu 13:5; Teutaronome 31:6) Ne nakai fakauaua kua fakamalolo he maveheaga nei e tau Kerisiano Heperu he senetenari fakamua.

Kua lata foki e maveheaga ia ke fakamalolo a tautolu ke fahia mai he tau tupetupe ha ko e nonofo he “tau aho fakamui to hohoko mai ai e tau aho uka.” (2 Timoteo 3:1) Ka falanaki a tautolu ki a Iehova mo e gahua fakatatau ki ai, to fakamalolo e ia a tautolu pete he tau tutuaga kua mua e uka. Ke kitia e puhala ka maeke ia Iehova ke fakamoli e maveheaga nei, o mai la a tautolu ke kitekite ke he fakataiaga ka oti fakalutukia e puhala moua tupe he tagata.

Fakafehagai mo e Tau Mena Tupu Fakalutukia

Ko e numera ne nakai gahua tupe hane hake fakahaga ke he lalolagi katoa. Hagaao ke he taha mekasini Polani, kua onoono ke he nakai gahua ko e “taha he tau lekua uka fakatupe.” Lauia foki e tau motu monuina. Ma e fakatai, pete ko e tau motu he Organization for Economic Cooperation and Development, he 2004 kua “molea e 32 e miliona ne nakai fai gahua, kua tokoluga hake ke he magahala he Matematekelea Mahaki he atu tau 1930.” I Polani, ne tohia he Central Statistical Office ko e tolu e miliona ne nakai fai gahua ke hoko ki a Tesemo 2003, ne “putoia 18 e pasene he tau tagata he atu tau kua lata ke gahua.” Taha tala ne pehe ko e numera he puke tagata Aferika ne nakai gahua tupe i Aferika Toga kua hoko ke he 47.8 e pasene he 2002!

Ko e fakalutukia ti nakai fai gahua mo e fakaoti fakaofo mai he tau gahua tupe ko e tau mena fakatupetupe ke he tokologa, putoia foki e tau fekafekau ha Iehova. “Ko e vaha mo e tau mena ke tutupu ai” kua lauia e ha tagata. (Fakamatalaaga 9:11) To liga talahau e tautolu e tau kupu he salamo a Tavita: “Kua fakalahi e matematekelea he haku loto.” (Salamo 25:17) To liga fahia nakai a koe ke fakafehagai mo e tau tutuaga matematekelea pihia? Maeke e tau mena ia ke lauia e manamanatuaga, tuaga fakaagaga, mo e fakatino hau. Ka nakai gahua tupe, liga maeke nakai ia koe ke liu ke he tuaga hau fakamua?

 Fahia Mai he Pehia e Manamanatuaga

“Kua mua atu e fakaatukehe he tau tagata tane ka oti mai mo e gahua tupe,” ha kua fa onoono ki a lautolu ko e tau tagata ke tamai e tau kai he magafaoa, he fakamaama he tagata kumikumi ke he manamanatuaga ko Janusz Wietrzyński. Pehe a ia na maeke he mena ia ke taute e tagata tane ke “hiki lahi mahaki e tuaga he manamanatuaga,” mai he ita ke he logonaaga kua pihia pauaki ni. Ko e matua tane ne fakaoti mai he gahua tupe ne liga galo hana lilifu fakatagata ti kamata “taufetoko mo e magafaoa hana.”

Ko Adam, ko e matua tane Kerisiano ne ua e tama, ne fakamaama e logonaaga hana he magaaho ne fakaoti mo e gahua: “Ne mukamuka au ke tupetupe; ne fakaita he tau mena oti au. Pihia foki he tau miti haku ka po kua hagaao oti ni ke he gahua mo e puhala ka foaki e au ma e fanau mo e hoana haku ne kua oti fakalutukia foki e gahua.” Magaaho ne galo e puhala moua tupe ha Ryszard mo Mariola, ko e hoa mau ne taha e tama, ne lahi foki e kaitalofa ha laua he pege. Ne talahau he hoana: “Ne tupetupe tumau au, ne tala mai e loto manamanatu haku ki a au kua hepe ke ole e tupe ia. Ne manamanatu tumau au ko e tau hepe oti haku.” He fakafehagai mo e tau tutuaga pihia, to liga mukamuka a tautolu ke ita, tupetupe, po ke konakona e loto, ti maeke e tau manamanatuaga ha tautolu ke molea ki a tautolu. Maeke fefe, mogoia, ia tautolu ke tautaofi e tau manatu fakalolelole ka liga tupu hake ia tautolu?

Kua talahau he Tohi Tapu e tau tomatomaaga lauia mitaki ke he puhala ke tumau e aga fiafia. “Aua neke fakaatukehe a mutolu ke he taha mena taha,” he tomatoma he aposetolo ko Paulo, ‘ka kia fakailoa atu ke he Atua e tau manako ha mutolu ke he tau mena oti kana ke he liogi, mo e ole, katoa mo e fakaaue. Ko e mafola he Atua kua mua ue atu ke he tau mena oti kua manamanatu ki ai, to leveki ai e tau loto ha mutolu katoa mo e tau manatu ha mutolu kia Keriso Iesu.’ (Filipi 4:6, 7) Ko e ole ki a Iehova he liogi ka ta mai ki a tautolu e ‘mafola he Atua,’ ko e tuaga fakatotoka he loto ne fakave ke he tua ki a ia. Pehe e hoana ha Adam ko Irena: “Ke he tau liogi ha maua, ne tala age e maua e tuaga ha maua ki a Iehova mo e puhala ka fakamukamuka aki e tau momoui ha maua. Ko e tane haku, ne fa mukamuka ke tupetupe, ne kamata ke fai logonaaga to moua e tali.”

Ka fehagai a koe mo e oti fakalutukia mai he gahua, kua moua e koe e magaaho mitaki ke fakagahua e tomatomaaga ha Iesu Keriso he Lauga he Mouga: “Aua neke fakaatukehe a mutolu ke he moui ha mutolu, ke he tau mena ke kai ai a mutolu, mo e tau mena ke inu ai a mutolu; po ke tau tino ha mutolu ke he tau mena ke tapulu ai a mutolu. . . . Ka kia kumikumi fakamua a mutolu ke he kautu he Atua mo e hana tututonu, ati lafi atu ai e tau mena oti ia kia mutolu.” (Mataio 6:25, 33) Ne fakagahua e Ryszard mo Mariola e tomatomaaga nei ke fahia ke he tau manamanatuaga ha laua. “Ne fakamafana tumau he tane haku au mo e peehi to nakai tiaki e Iehova a maua,” he fatiaki e Mariola. Ne lafi he tane hana: “He liogi fakamakamaka tokoua, kua fakatata lahi a maua ke he Atua mo e ki a maua ni, ti foaki he mena ia e mafanatia kua lata.”

To maeke foki e agaga tapu he Atua ke lagomatai a tautolu ke fahia. Ko e manako fakalatalata kua fakatupu he agaga ia tautolu, kua maeke ke lagomatai a tautolu mo e tau logonaaga ha tautolu ke fakatotoka. (Kalatia 5:22, 23) To liga nakai mukamuka, ka e to maeke, ha kua mavehe mai e Iesu ko e “Matua ha mutolu ha ha he lagi ke foaki mai e [a]gaga [t]apu kia lautolu ka ole atu ai kia ia.”—Luka 11:13; 1 Ioane 5:14, 15.

Kia Nakai Fakaheu e Tau Manako Fakaagaga Hau

Ko e fakaoti fakalutukia mai he gahua kua liga fakatupetupe ke kamata aki ti pihia foki ke he Kerisiano lagotatai mitaki, ka e nakai lata ia tautolu ke fakaheu e tau manako fakaagaga ha tautolu. Manatu e fakatai, ko Mose ne 40 e tau tau he moui, ne hiki e moui katoa he fakaoti mai he tuaga magafaoa he patuiki ti eke mo tagata leveki manu, ko e gahua ne fakalialia ke he tau Aikupito. (Kenese 46:34) Ne hiki a Mose ke felauaki mo e tuaga fou hana. Ke he 40 e tau fakamui, ne fakaata e ia a Iehova ke fakatonutonu mo e tauteute a ia ma e tau gahua fou i mua. (Esoto 2:11-22; Gahua 7:29, 30; Heperu 11:24-26)  Pete he fehagai mo e tau mena uka, ne onoono tumau a Mose ke he tau mena fakaagaga, he makai ke talia e tau fakamahaniaga ha Iehova. Kia nakai fakaata e tautolu e tau tutuaga nakai mitaki ke maluia e tau mena uho fakaagaga ha tautolu!

Pete kua fakatupetupe e fakaoti fakalutukia e gahua, ko e magaaho mitaki a ia ke fakamalolo e tau fakafetuiaga ha tautolu mo Iehova ko e Atua mo e hana tau tagata. Ko Adam, ne totoku he vala fakamua, ne pihia e logonaaga. Pehe a ia: “Magaaho ne fakaoti au mo e hoana haku mai he tau gahua ha maua, ne nakai lagataha e manamanatu a maua ke nakai o ke he tau feleveiaaga faka-Kerisiano po ke fakatote e fakalataha ha maua ke he gahua evagelia. Ne puipui he onoonoaga ia a maua mai he tupetupe lahi ke he aho a pogipogi.” Ne pihia foki e tau logonaaga ha Ryszard: “Ane nakai fai feleveiaaga mo e fekafekauaga, to liga nakai fahia a maua; liga to tanumia a maua he tupetupe. Ko e tau fakatutalaaga fakaagaga mo e falu kua atihake, ha kua fuluhi e lautolu e tau manamanatuaga ha maua mai ia maua ke he tau manako ha lautolu.”—Filipi 2:4.

E, he nakai kapaletu koa ha kua nakai fai gahua tupe, lali ke fakaaoga e vala magaaho lafi ki luga ma e tau gahua fakaagaga, taute e fakaako fakatagata, fakalataha ke he tau gahua he fakapotopotoaga, po ke fakalaulahi e fekafekauaga hau. He nakai moui tuga e tagata nakai fai gahua, to ha ha ia koe e “fakamakai nakai noa ke he gahua he Iki”—to tamai e olioli ki a koe mo e ha tagata ka talia moli e fekau he Kautu ne fakamatala e koe.—1 Korinito 15:58.

Foaki Fakatino ma e Magafaoa Hau

Ka e, to nakai fakamakona he tau mena fakaagaga e manava ka hoge. Kua mitaki ke manatu e tautolu e matapatu fakaakoaga nei: “Kaeke kua nakai leveki e taha hana faoa, ti au atu kia lautolu kua nonofo mo ia, kua fakatikai e ia e tua, kua mua foki hana kelea kia ia kua faliuliu.” (1 Timoteo 5:8) “Pete kua mafiti e tau matakainaga he fakapotopotoaga ke lagomatai e tau manako fakatino ha maua,” he talahau e Adam, “ha ko e tau Kerisiano, kua ha ha ia maua e matafekau ke kumi gahua.” Maeke ia tautolu ke falanaki ke he lalagoaga ha Iehova mo e he hana tau tagata, ka e kia nakai nimo ia tautolu ke fakamakamaka ke kumi gahua.

Ko e heigoa e mena ka taute? “Kia nakai tui e tau lima ti fakatali ke taute he Atua taha mena, he amanaki ke he mana,” he fakamaama e Adam. “Ka kumi gahua a koe, ua tehatehaua ke talahau ko koe taha he Tau Fakamoli a Iehova. Fa aoga e mena ia ke he tau takitaki gahua.” Talahau e Ryszard e tomatomaaga nei: “Huhu ke he ha tagata ne iloa e koe hagaao ke he tau pu gahua, fakakia tumau e tau fahi leveki pu gahua, totou e tau fakainaina gahua, tuga e: ‘Manako ke he fifine ke leveki e tagata tino matematekelea’; po ke, ‘Gahua fakaku: Oko strawberry.’ Fakatumau ke kumi! Ua fili gahua, pete kaeke taute a koe he taha gahua fakateaga po ke taha mena ne nakai fakamoli e tau foliaga hau.”

E, “ko [“Iehova ko e hau,” NW] a lagomatai haia.” To “nakai tuai toka ni e au a koe, nakai tuai tiaki ni e au a koe.” (Heperu 13:5, 6) Kia nakai kapaletu lahi a koe. Ne tohi he salamo a Tavita: “Kia tuku atu hāu a puhala kia Iehova, kia tua foki a koe kia ia, ti eke ai e ia.” (Salamo 37:5) He ‘tuku atu e tau puhala ha tautolu ki a Iehova’ kua kakano ke tua ki a ia mo e taute e tau mena he puhala hana, pete ka nakai tokotoko mitaki e tuaga ma tautolu.

 Ne maeke a Adam mo Irena ke leveki a laua he kana hio mo e tau hala sitepe mo e fakalatalata he fakatau e tau koloa. Ne o atu tumau foki a laua ke he fahi leveki pu gahua. “Ne hau tumau e lagomatai he magaaho tonu ne manako a maua ki ai,” he talahau e Irena. Ne lafi he tane hana: “He fai magaaho, ne ako e maua ko e tau mena ne ole e maua he tau liogi ne nakai lautatai mo e finagalo he Atua. Ne fakaako he mena nei a maua ke falanaki ke he pulotu hana mo e nakai gahua fakatatau ke he iloilo he tagata. Kua mitaki ke fakatali fakatotoka ke he tali ka tuku mai he Atua.”—Iakopo 1:4.

Ne gahua a Ryszard mo Mariola he tau gahua kehekehe ka e he magaaho taha ne kaufakalataha a laua ke fakamatala ke he tau fonua ne lahi e manako lagomatai. “Ne moua e maua e tau gahua he magaaho tonu ni ka nakai fai mena kai a maua,” he talahau e Ryszard. “Ne nakai talia e maua e tau gahua totogi lahi ka e fakatauhele ke he tau kotofaaga fakateokarasi ha maua. Ne manako a maua ke fakatali ki a Iehova.” Ne talitonu a laua ko Iehova ne takitaki e tau mena ati maeke ia laua ke moua e fale ne totogi tote ke nonofo ai ato fakahiku moua e Ryszard e gahua.

Ko e oti e gahua tupe he taha ko e mena fakamomoko lahi tuai ni, ka e he ha he onoono ki ai ko e magaaho mitaki ke logona fakatagata to nakai tiaki e Iehova a koe? Na leveki e Iehova a koe. (1 Peteru 5:6, 7) Ne fita e mavehe e ia puhala he perofeta ko Isaia: “Aua neke kitekite fano a koe, ha ko au ko e hau a Atua; kua fakamalolo e au a koe; ko e moli, kua lagomatai au kia koe.” (Isaia 41:10) Kia nakai fakaata ha mena tupu fakalutukia, putoia e fakaoti e gahua tupe, ke fakanonaia aki a koe. Taute e tau mena oti ne fahia a koe ki ai, ti toka e vala ne toe he tau lima a Iehova. Tatali ki a Iehova, mo e “fakatekiteki.” (Tagi Aue 3:26) To moua e koe e tau monuina loga.—Ieremia 17:7.

[Fakatino he lau 21]

Fakaaoga e magaaho ma e tau gahua fakaagaga

[Tau Fakatino he lau 22]

Ako ke fakatau fakalatalata mo e ua fili ka kumi gahua