Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Ieremia
Kua Moui e Kupu ha Iehova
Tau Fakamaamaaga Mai he Tohi a Ieremia
KO E ofoofogia ha ia he tau matematekelea ne fakapuloa e Ieremia ke he tau tagata haana! Ko e faituga lilifu ne eke ko e lotouho he tapuakiaga ke molea e tolu e senetenari to tugi ki lalo. Ko e maaga ko Ierusalema mo e motu ko Iuta to moumou, ti uta fakapaea e tau tagata i ai. Ko e fakamauaga ke he tau mena nei mo e falu fakapuloaaga he fakafiliaga kua ha ha ke he tohi ne uaaki e loa i loto he Tohi Tapu, ko e tohi a Ieremia. Kua talahau foki e tau mena ne fakafitā a Ieremia he tua fakamooli ke he fekafekauaga haana he 67 e tau he loa. Kua nakai tohi fakapapahi e tau mena tutupu he tohi nei, ka e fakavahega ke he tau matakupu.
Ko e ha kua aoga ki a tautolu e tohi ha Ieremia he Tohi Tapu? Ko e tau perofetaaga ne fakamooli i ai kua fakamalolō e tua ha tautolu ki a Iehova ko e Fakamooli he haana tau maveheaga. (Isaia 55:10, 11) Ko e gahua ha Ieremia ko e perofeta mo e ko e aga he tau tagata ke he fekau haana kua tatai mo e vahā ha tautolu. (1 Korinito 10:11) Lafi ki ai, ko e talahauaga ke he puhala ne fehagai a Iehova mo e tau tagata haana kua fakamaama e tau mahani haana mo e kua lata ke lauia lahi a tautolu.—Heperu 4:12.
“UA E MENA KELEA KUA EKE HE MOTU HAKU”
Ne kotofa a Ieremia ko e perofeta he tau ke 13 aki he pule a Iosia, ko e patuiki a Iuta, he 40 e tau ato moumou a Ierusalema he 607 F.V.N. (Ieremia 1:1, 2) Ko e tau fakapuloaaga ne taute he 18 e tau fakamui he pule a Iosia ne fakatapakupaku e kelea ha Iuta mo e fakapuloa e tau fakafiliaga ha Iehova hagaao ki ai. “To eke foki e au a Ierusalema mo tanakiaga maka,” he talahau e Iehova, “ti eke e au e tau maga a Iuta mo tau mena kua moumou, nakai nofo ai taha.” (Ieremia 9:11) Ko e ha? “Ha ko e ua e mena kelea kua eke he motu haku,” he talahau e ia.—Ieremia 2:13.
Kua hagaao foki e fekau ke he fakafoouaga ha lautolu ne tokihala ne toe. (Ieremia 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Ka kua nakai fiafia ke he utafekau. “Ko e takitaki ne mua . . . ke he fale a Iehova” ne ta a Ieremia mo e tuku a ia ke he akau ke he taha e po.—Ieremia 20:1-3.
Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:
1:11, 12—Ko e ha ne mataala a Iehova hagaao ke he kupu haana ne matutaki ke he “akau ko e sikati”? Ko e sikati, po ke alemoni, “ko e taha he tau akau ne fiti mua he vahā mafana.” (Kupu 11, matahuitala, NW.) Ne tuga kua “uhu matike [a Iehova] mo e fakafano atu e [tau perofeta haana]” ke hataki haana tau tagata hagaao ke he tau fakafiliaga haana mo e “mataala” ato fakamooli ai.—Ieremia 7:25.
2:10, 11—Ko e heigoa ati matakehe lahi ai e tau gahua he tau Isaraela nakai tua fakamooli? Ko e tau motu pouliuli he faahi lalo ki a Kitimo mo e faahi uta ki a Kitara ne liga tamai e tau atua he tau motu kehe ke lafi mo e ha lautolu, ko e manatu ke hukui katoatoa e tau atua ha lautolu aki e tau atua kehe ko e mena ofoofogia lahi. Pete ia, ne tiaki he tau Isaraela a Iehova he tautui e lilifu he Atua moui aki e tau tupua ta ne nakai fai moui.
3:11-22; 11:10-12, 17—Ko e ha ne putoia e Ieremia e kautu he magafaoa tokohogofulu he faahi tokelau ke he tau fakapuloaaga haana, pete kua moumou a Samaria he 740 F.V.N.? Kakano ha ko e moumouaga ha Ierusalema he 607 F.V.N. ko e fakakite he fakafiliaga ha Iehova ke he motu katoa ha Isaraela, nakai ki Iuta hokoia. (Esekielu 9:9, 10) Lafi ki ai, he mole e moumouaga, ko e tau manako he kautu he magafaoa tokohogofulu ne matutaki ai ke kitia i Ierusalema, ha kua matutaki e tau fekau he tau perofeta he Atua ke putoia e tau Isaraela.
4:3, 4—Ko e heigoa e kakano he poaki nei? Kua lata e tau Iutaia nakai tua fakamooli ke mau tauteute, fakatokihala, mo e fakameā e tau kele he tau loto ha lautolu. Kua lata ke utakehe e “tau kili” he tau loto ha lautolu, kakano ke utakehe e tau manamanatuaga kelea, tau logonaaga mo e tau fatuakiloto kelea. (Ieremia 9:25, 26; Gahua 7:51) Kua lata ai ke hiki e puhala moui—mai he taute e tau mena kelea ke he taute e tau mena ka tamai e monuina he Atua.
4:10; 15:18—Ko e heigoa e kakano ne fakavai e Iehova haana tau tagata liliu kehe? He vahā ha Ieremia, ne ha ha ai e tau perofeta ne “perofeta ai mo e pikopiko.” (Ieremia 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Ne nakai taofi e Iehova a lautolu mai he fakapuloa e tau fekau fakahehē.
16:16—Ko e heigoa e kakano ha Iehova he ‘fakafano atu ke he tau tagata takafaga tokologa’ mo e “tau tagata tutuli manu tokologa”? Kua liga hagaao ai ke he fakafano atu he tau fī ke kumi e tau Iutaia nakai tua fakamooli ka fakafili e Iehova. Ka e, he talahauaga he Ieremia 16:15, ne liga hagaao foki e kupu ke kumi e tau Isaraela kua fakatokihala.
20:7—Ko e heigoa e puhala ne ‘fakaaoga e Iehova e malolō haana’ ki a Ieremia mo e [“fakavaia,” NW] a ia? Ha kua fehagai mo e tau fekehekeheaki, fakavihia, mo e favale he magaaho ne fakapuloa e tau fakafiliaga ha Iehova, ne liga logona e Ieremia kua nakai fai malolō a ia ke matutaki. Pete ia, ne fakaaoga e Iehova e malolō haana ke totoko e tau manatu pihia, ti fakamalolō a Ieremia ke matutaki. Ati fakavaia e Iehova a Ieremia he fakaaoga a ia ke taute e gahua he perofeta ne manatu a Ieremia to nakai maeke ia ia ke taute.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
1:8. Liga kua fakahao e Iehova haana tau tagata mai he favale he falu magaaho—liga he fakatūtū hake e tau ikifakafili loto mitaki, he hukui e tau takitaki favale aki a lautolu ne totonu, po ke foaki ke he haana tau tagata tapuaki e malolō ke fakauka.—1 Korinito 10:13.
2:13, 18. Ne ua e mena kelea ne taute he tau Isaraela nakai tua fakamooli. Ne tiaki e lautolu a Iehova, ko e punaaga mooli he monuina, takitakiaga, mo e puipuiaga. Ti keli e lautolu e tau vaikeli fakatai ma lautolu ni he lali ke kau ke tau fakalataha mo Aikupito mo Asuria. He vahā ha tautolu, ke tiaki e Atua mooli he fiafia ke he tau pulotu mo e tau fakaakoaga he tagata mo e tau politika fakalalolagi kua tatai mo e hukui e “vai puna he moui” aki e “tau vaikeli maihiihi.”
6:16. Ne hataki e Iehova e tau tagata totoko haana ke fakamanou, kumikumi hifo ki a lautolu ni, mo e kumi e hala ke liliu mai ke he “tau puhala” he tau tupuna tua fakamooli ha lautolu. Kua nakai kia lata ia tautolu ke kumikumi hifo ki a tautolu ni he taha magaaho mo e taha magaaho ke kitia kua ō mooli nakai a tautolu he puhala ne manako a Iehova ke ō ai a tautolu?
7:1-15. He falanaki a lautolu ke he faituga mo e onoono ki ai ko e taha mena ke puipui fakataulatua, ne nakai fakahao e tau Iutaia. Kua lata ia tautolu ke ō fano ke he tua nakai ke he tau mena kua kitia.—2 Korinito 5:7.
15:16, 17. He tuga a Ieremia, maeke ia tautolu ke totoko e fakalolelole. Maeke ia tautolu ke taute pihia he olioli ke fakaako fakahokulo fakatagata e Tohi Tapu, he fakaheke e higoa ha Iehova he fekafekauaga mo e kalo mai he tau lafiaga kelea.
17:1, 2. Ko e tau agahala he tau Iutaia ati vihiatia ai e tau poa ha lautolu ki a Iehova. Kua eke ai he tau mahani kelea e tau poa ha tautolu mo mena ke nakai talia e Iehova.
17:5-8. Kua lata ia tautolu ke falanaki ni ke he tau tagata mo e tau fakatokatokaaga kaeke kua felauaki ai mo e finagalo he Atua mo e tau matapatu fakaakoaga Haana. Ka hoko ke he tau mena tuga e fakamouiaga mo e mafola mo e haohao mitaki mooli, kua pulotu ma tautolu ke falanaki ki a Iehova tokotaha ni.—Salamo 146:3.
20:8-11. Nakai lata ia tautolu ke fakaatā e fakateaga, totoko, po ke favaleaga ke fakatote aki e makutu ha tautolu ma e gahua fakamatala he Kautu.—Iakopo 5:10, 11.
‘KIA TUKU HA MUTOLU A TAU UA KI LALO HE LAKAU HAHAMO HE PATUIKI A PAPELONIA’
Ne fakapuloa e Ieremia e tau fakafiliaga ke he tau patuiki tokofā fakahiku ha Iuta pihia foki ke he tau perofeta fakavai, ko e tau leveki kelea, mo e tau ekepoa keukeu. He hagaao ki a lautolu ne tua fakamooli ne toe ke tuga e tau fua mati mitaki, ne pehē a Iehova: “To hagao atu au kia lautolu ke mitaki ai.” (Ieremia 24:5, 6) Tolu e perofetaaga he veveheaga 25 ne talahau fakakū e tau fakafiliaga ne fakamatafeiga mai he tau veveheaga fakahiku.
Ne pulega e tau ekepoa mo e tau perofeta ke tamate a Ieremia. Ko e fekau haana kua latatonu ni a lautolu ke fekafekau ke he patuiki a Papelonia. Ne pehē a Ieremia ke he Patuiki ko Setekaia: “Kia tuku atu e mutolu ha mutolu a tau ua ki lalo he lakau hahamo he patuiki a Papelonia.” (Ieremia 27:12) Pete ia, “ko Ia ne fakamavehevehe a Isaraela to fakapotopoto ai e ia a lautolu.” (Ieremia 31:10) Ma e kakano mitaki, ne taute ai e maveheaga ke he tau Rekapa. Ne tuku a Ieremia ke he “lotopa he fale puipui.” (Ieremia 37:21) Ne moumou a Ierusalema, ti laulahi he tau tagata ne nonofo ai ne uta fakapaea. Ko Ieremia mo e tohikupu haana ko Paruka e falu ia lautolu ne toe hifo. Pete kua hataki e Ieremia ke nakai ō, ne ō atu ni e tau tagata matakutaku ia ki Aikupito. Kua talahau he tau veveheaga 46 ke he 51 e kupu ne talahau e Ieremia hagaao ke he motu.
Tali he Tau Hūhū Faka-Tohiaga Tapu:
22:30—Ne utakehe kia he poaki nei e tonuhia ha Iesu Keriso ke nofo he nofoaiki ha Tavita? (Mataio 1:1, 11) Nakai, ai pihia. Ne taofi he poaki e tau mataohi ha Iehoakina he “nofo ke he nofoaiki a Tavita, . . . i Iuta.” To pule mai a Iesu he lagi, nakai mai he nofoaiki i Iuta.
23:33—Ko e heigoa e “kavega mai ia Iehova”? He vahā a Ieremia, ko e tau fakapuloaaga mamafa ne talahau he perofeta hagaao ke he moumouaga ha Ierusalema ko e kavega ke he tau tagata he motu haana. Ti ko e tau tagata ne nakai talia ai kua tuga e kavega ki a Iehova, ka tiaki e ia. Tatai foki, ko e fekau faka-Tohiaga Tapu hagaao ke he moumouaga ha Kerisitenitome hane hau ko e kavega ma lautolu ni, ti ko e tau tagata ne nakai omaoma kua fakamategūgū ke he Atua.
31:33—Tohi fēfē e fakatufono he Atua ke he tau loto? Ka ofania lahi he tagata e fakatufono he Atua ti manako lahi a ia ke taute e finagalo ha Iehova, kua maeke ai ke talahau kua tohi e fakatufono he Atua ke he loto he tagata ia.
32:10-15—Ko e heigoa e kakano he taute ua e tohi ka e taha ne laupepa fakamooli? Ko e tohi ne nakai fakamau kua toka ke fakatutala ki ai. Ko e tohi ne fakamau kua toka mo lagaki paletua ke fakakite e hakotika he tohi ne nakai fakamau kaeke kua lata. He muitua e tau puhala matafakatufono nukua lata pete he fehagai mo e magafaoa mo e matakainaga talitonu, ne fakatoka e Ieremia e fakafifitakiaga ma tautolu.
33:23, 24—Ko hai e “magafaoa ua” ne tutala ki ai he kupu nei? Taha ko e magafaoa fakapatuiki he laini he Patuiki ko Tavita, mo e taha ko e magafaoa fakaekepoa he mataohi a Arona. He moumou a Ierusalema mo e faituga ha Iehova, ne kitia kua tiaki e Iehova e magafaoa ua nei mo e nakai liu ke fai kautu he lalolagi po ke liu atihake e tapuakiaga haana.
46:22—Ko e ha e leo a Aikupito ne tuga he gata? Liga hagaao e mena nei ke he leo puhiti he gata ka fakapepeke po ke ke he fakamā he motu ha kua matematekelea. Fakakite mai foki he fakatataiaga kua fakateaga ma e tau Farao ha Aikupito he tui e tau mena ne fakamailoga aki e gata tapu he tau potiki ha lautolu ke liga moua e puipuiaga he atua-fifine gata ko Uatchit.
Tau Fakaakoaga ma Tautolu:
21:8, 9; 38:19. Pihia foki he matahola fakahiku, ne age e Iehova e fifiliaga ma e tau tagata nakai tokihala ha Ierusalema, nukua lata ke tamate. E, kua “lahi hana fakaalofa hofihofi noa.”—2 Samuela 24:14; Salamo 119:156.
31:34. Kua mafanatia ha ia ke iloa kua nakai manatu e Iehova e tau agahala ha lautolu ne fakamagalo e ia mo e fakahala a lautolu anoiha!
38:7-13; 39:15-18. Kua nakai nimo ia Iehova e fekafekau tua fakamooli ha tautolu, ti putoia e ‘fekafekau ke he tau tagata tapu.’—Heperu 6:10.
45:4, 5. Ke tuga e tau aho fakamui ha Iuta, ko e “tau aho fakamui” he lalolagi nei kua nakai ko e magaaho ke tutuli e “tau mena lalahi,” tuga e mautū, tuaga tokoluga, po ke haohao mitaki ke he tau koloa fakatino.—2 Timoteo 3:1; 1 Ioane 2:17.
KUA HUHUNU A IERUSALEMA
Ko e tau 607 F.V.N. Ko e tau ke 11 aki he patuiki a Setekaia. Ne pātakai he Patuiki ko Nepukanesa ha Papelonia a Ierusalema ke he 18 e mahina kua mole. He aho ke fitu aki he mahina lima he tau ke 19 aki he pule a Nepukanesa, ko Nepusatana, ko e takitaki he kau leoleo, “ne hau,” po ke hoko mai ki Ierusalema. (2 Patuiki 25:8) Liga mai he heaga api i tua he kaupa he maaga, ne kitekite a Nepusatana ke he tuaga he matakavi mo e taute e fakatokatokaaga ke moumou aki. Tolu e aho he mole, he mahina hogofulu, “ne hau,” po ke hū mai a ia ki Ierusalema. Ti huhunu e ia e maaga.—Ieremia 52:12, 13.
Ne talahau fakamatafeiga e Ieremia e veliaga ha Ierusalema. Ati foaki he fakamaamaaga haana e kakano ne tagi aue, po ke tagi tatuki ai. Ko e tau tagi nei kua kitia ke he tohi he Tagi Aue he Tohi Tapu.
[Fakatino he lau 18]
Putoia ke he tau fakapuloaaga ha Ieremia e fakafiliaga ha Iehova ki a Ierusalema
[Fakatino he lau 19]
Ne ‘fakaaoga fēfē e Iehova e malolō haana’ ki a Ieremia?
[Fakatino he lau 20]
“Tuga ne tau fua mati mitaki nai, kua pihia he kitia e au ke he tau tagata Iuta ne fakapaea.”—Ieremia 24:5