1, 2. Fakaohooho fēfē he ha tautolu a puhala ne feaki mo e ha tautolu a takatakaiaga e tau momoui ha tautolu?

 IGATIA a tautolu mo e fakaohooho he puhala ne feaki a tautolu mo e takatakaiaga ha tautolu, kakano ko e ha tautolu a tau kapitiga, ha tautolu a aga fakamotu, mo e maaga ne nonofo a tautolu. Ko e kakano haia kua fiafia a tautolu ke he tau mena kai pauaki mo e puhala tauteute ha tautolu mo e tau mahani ha tautolu.

² Ka e ha ha i ai falu mena ne mua atu e aoga ke he puhala tauteute ha tautolu po ke tau mena ne kai e tautolu. Ma e fakatai, he tupu hake a tautolu, ne fakaako a tautolu kua ha ha i ai e tau mena kua hako ti ha ha i ai e tau mena kua hepe. Ka e igatia e tagata mo e kehekehe e tau manatu hagaao ke he mena hako mo e mena hepe. Kua fakaohooho foki he loto manamanatu ha tautolu e tau fifiliaga kua taute e tautolu. Pehē e Tohi Tapu fa mahani e “tau motu kehe nakai ha ha i ai e fakatufono, e tau mena kua lata mo e fakatufono.” (Roma 2:14) Ka nakai fai fakatufono pauaki mai he Atua, maeke nakai a tautolu ke muitua ke he tau tuaga he ha tautolu a magafaoa po ke muitua ke he tau tuaga ne mahani mau ke he matakavi ne nonofo ai a tautolu?

3. Talahau ua e kakano ne nakai muitua teao e tau Kerisiano ke he tau tuaga he lalolagi.

³ Ha ha i ai ua e kakano aoga ne nakai taute he tau Kerisiano e mena ia. Fakamua, pehē e Tohi Tapu: “Ha ha i ai e puhala kua tonu ke he manatu he tagata; ka ko e hana fakahikuaga, ko e tau puhala ke mate ai haia.” (Fakatai 16:25) Ha kua nakai mitaki katoatoa a tautolu, kua nakai maeke a tautolu ke takitaki fakamitaki e tau puhala ha tautolu. (Fakatai 28:26; Iere. 10:23) Uaaki, pehē e Tohi Tapu ko Satani ko e “atua he lalolagi nai.” Ne pule a ia ke he tau tuaga he lalolagi, kakano ai ko e manatu he lalolagi kua hako po ke hepe mo e mena kua mahuiga. (2 Kori. 4:4; 1 Ioa. 5:19) Ka manako a tautolu ke fakafiafia a Iehova ti manako ke fakamonuina e ia a tautolu, kua lata a tautolu ke omaoma ke he mena ne talahau e ia he Roma 12:2.​​—Totou.

4. Ko e heigoa ka fakatutala a tautolu ki ai he vala tala nei?

 ⁴ To fakatutala e vala tala nei ke he tolu e manatu aoga ne talahau ia Roma 12:2. Ko e tau mena ia (1) Ko e ha kua lata ia tautolu ke “faliu,” po ke hiki? (2) Ko e heigoa ha tautolu kua lata ke hiki? (3) Maeke fēfē a tautolu ke hiki?

5. Tohi e Paulo ki a hai e fakatonuaga ia Roma 12:2?

⁵ He tohia e Paulo e tohi ke he tau Roma he tau 56, ne nakai tohia e ia e tohi ke he tau tagata oti i Roma. Ne tohi a ia ke he tau Kerisiano fakauku ne nonofo i ai. (Roma 1:7) Ne tomatoma e ia a lautolu ke hiki mo e ke ‘aua neke mahani foki fakalataha mo e lalolagi nai.’ Ko e “lalolagi nai” ne hagaao e tohi haana ki ai ne putoia e mena ne manatu e tau tagata i Roma kua hako mo e hepe ti pihia mo e ha lautolu a tau aga fakamotu, mahani, mo e puhala tauteute ha lautolu. Ne pehē a Paulo ‘aua neke mahani foki fakalataha’ ha kua fai matakainaga agaia ne gahua mo e manamanatu tuga e tau Roma. Fakaohooho fēfē a lautolu?

6, 7. He vahā ha Paulo, ko e ha kua uka ke eke mo Kerisiano i Roma?

⁶ He ahiahi e tau tagata evaeva ki Roma he vahā nei, kitia e lautolu e tau malona he tau faituga, tau tukuaga, mo e tau makatumau ne talaga he tau afe tau kua mole. Kua lagomatai he tau fale nei a tautolu ke lahi e mena ka fakaako ke he puhala momoui mo e tapuaki he tau tagata ha Roma i tuai. He tau tohi fakamauaga tuai ne totou e tautolu hagaao ke he tau tiviaga sipote vale, tufi he tau kariota, mo e tau pelē mo e tau lologo leo kofe ne mahani feuaki he falu mogo. Ko e maaga monuina a Roma ne loga e tau magaaho he tau tagata ke tutuli tupe.​​—Roma 6:21; 1 Pete. 4:3, 4.

⁷ Ne loga e tau faituga he tau Roma ti tapuaki ke he loga he tau atua, ka e laulahi he tau tagata ne nakai lali ke moua e fakafetuiaga mooli mo e tata ke he tau atua ha lautolu. Ko e lotu he tau Roma ne lata pauaki a lautolu ke fakalataha ke he tau faiagahau, tuga e tau aho fanau, tau fakamauaga, po ke tau mauku. Ko e tau faiagahau nei ko e vala he ha lautolu a tau momoui he tau aho takitaha. Kua liga uka lahi ma e tau Kerisiano i Roma. Tokologa ia lautolu ne feaki ke tapuaki ke he tau atua fakavai, ti kua lata ia lautolu ke taute e tau hikiaga ke eke mo tau Kerisiano. He mole e papatiso ha lautolu, lata agaia a lautolu ke taute e tau hikiaga.

8. Ko e ha e lalolagi he vahā nei ko e matakavi hagahaga kelea ma e tau Kerisiano?

⁸ Pihia foki, ko e lalolagi he vahā nei ko e matakavi hagahaga kelea ma e tau Kerisiano. Ko e ha? Ha kua ha ha i ai e agaaga he lalolagi ke he tau mena oti. (Totou Efeso 2:2, 3; 1 Ioane 2:16.) Kua lali e lalolagi ke fakaohooho a tautolu ke he haana tau manako, manatu, tau tuaga, mo e tau mahani, ti ha ha i ai tumau a tautolu he hagahaga kelea ke fai vala he lalolagi. Ti lata mooli ia tautolu ke omaoma ke he fakatonuaga ke ‘aua neke mahani foki fakalataha mo e lalolagi nai, ka kia faliu.’ Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute ke hiki?

9. Ko e heigoa e tau hikiaga ne taute he tokologa ke latatonu ke papatiso?

⁹ He kumikumi e tagata ke he Tohi Tapu mo e fakagahua e mena ne fakaako e ia, kua kamata a ia ke fakatata lahi ki a Iehova. Toka e ia e lotu fakavai mo e taute e tau hikiaga he moui haana. Ne gahua malolō a ia ke feaki e mahani foou mo e fifitaki a Iesu. (Efeso 4:22-24) Kua fiafia a tautolu he totou teau afe e tau tagata ne holo ki mua he tau tau takitaha, fakatapu a lautolu ki a Iehova ko e Atua, ti papatiso. Fakafiafia mooli he mena nei a Iehova. (Fakatai 27:11) Ka ko e tau hikiaga ni kia anei kua lata he tagata ke taute?

10. Ko e ha e hikiaga ne nakai ni putoia e tolomaki ki mua ha tautolu?

¹⁰ Nakai ni putoia he holo ki mua e hikiaga po ke tolomaki ki mua ha tautolu. Ma e fakatai, ko e koloa he makete ne tū ai e leipolo “mitaki,” kakano kua fakaholo ki mua e tuaga he koloa. Ka e fa mahani ko e taha ni e mena foou ne lafi ki ai po ke foou e afī. Kua teitei ni e koloa ke tuga fakamua. Ko e tohi fakamaama he Tohi Tapu ne pehē ko e talahauaga “kia faliu” ia Roma 12:2 ne putoia e fakafoou po ke hikiaga he ha tautolu a manamanatuaga ha ko e malolō he agaaga tapu. Ti ko e Kerisiano kua nakai hiki hokoia he fakaoti haana tau aga hagahaga kelea, vagahau kelea, po ke mahani feuaki. Falu tagata ne nakai iloa e mena ne talahau he Tohi Tapu kua lali ke kalo kehe he tau mena kelea nei. Ti ko e heigoa mogoia kua lata ia tautolu ko e tau Kerisiano ke taute ke faliu, po ke hiki ha tautolu a puhala manamanatu mo e logona hifo?

11. Ko e heigoa ne talahau e Paulo kua lata ma e tagata ke hiki?

¹¹ “Kia faliu a mutolu ke he liu foki fakafou he tau loto ha mutolu,” he tohi e Paulo. Ko e “loto” kua hagaao ke he iloaaga ha tautolu ke manamanatu. Ka e he Tohi Tapu kua putoia foki e mena ne manako a tautolu ke manamanatu ki ai ti pihia mo e aga ha tautolu mo e iloaaga ha tautolu ke fakakakano ke he matakupu. He tohi fakamua haana ke he tau Roma, ne fakamaama e Paulo hagaao ke he tau tagata ne “loto kua tiaki” ha ko e ha lautolu a ‘mahani hepehepe oti kana, feuaki, matahavala, velevelemena, mo e loto kelea.’ Ko lautolu kua ‘puke namo ke he mahekeheke, keli tagata, taufetoko, fakavai,’ mo e falu mena kelea. (Roma 1:28-31) Maeke a tautolu ke maama e kakano ne fakatonu e Paulo e tau Kerisiano ne nonofo viko he tau tagata pihia ke ‘faliu a lautolu ke he liu foki fakafou he tau loto ha lautolu.’

12. Ko e heigoa e manatu he tau tagata tokologa he vahā nei? Ko e ha kua hagahaga kelea ma e tau Kerisiano ke manatu pihia?

¹² Momoko ai, tokologa e tagata he lalolagi ne viko takai ia tautolu ne moua e loto ne fakamaama e Paulo. Manatu a lautolu ko e puhala tuai ke momoui he tau tuaga mo e tau matapatu fakaakoaga ti nakai lata he ha tagata ke fakaohooho falu ke momoui fakatatau ki ai. Tokologa e faiaoga mo e tau matua kua fakaatā e tau fanau ke taute ai e tau mena ne manako a lautolu. Ne fakaako foki e lautolu kua igatia e tagata mo e atāina ke fifili ma haana e mena hako po ke mena hepe. Ko e tau tagata pihia ne talitonu kua nakai fai puhala mooli ke iloa e  mena hako mo e mena hepe. Tokologa foki ne pehē kua talia a lautolu ke he Atua ne nakai manamanatu kua lata ia lautolu ke taute e mena ne talahau he Atua kua hako. (Sala. 14:1) Ko e aga nei kua hagahaga kelea ma e tau Kerisiano. Ka nakai fakaeneene a tautolu, to liga oti e muitua e tautolu e tau takitakiaga kua moua e tautolu mai he fakatokatokaaga he Atua ti liga kamata foki ke loma hagaao ke he ha mena ne nakai loto a tautolu ki ai. Po ke liga nakai talia katoatoa e tautolu e fakatonuaga he Tohi Tapu kua moua e tautolu hagaao ke he fakafiafiaaga, ko e fakaaoga he Initanete, mo e fakaakoaga tokoluga.

13. Ko e ha kua lata ke manamanatu fakamooli a tautolu hagaao ke he tau loto ha tautolu?

¹³ Ka manako a tautolu ke nakai ‘mahani fakalataha mo e lalolagi nai,’ kakano ke nakai fakaatā e lalolagi ke fakahakohako ha tautolu a puhala manamanatu mo e logona hifo, kua lata ia tautolu ke manamanatu fakamooli ko e tau tagata fēfē a tautolu. Kua lata ia tautolu ke kumikumi fakahokulo ke he ha tautolu a tau aga, tau logonaaga, tau foliaga, mo e tau tuaga. Liga nakai iloa tonu he falu e tau loto ha tautolu, ti liga tala mai a lautolu ki a tautolu kua mitaki a tautolu. Ka e iloa ne tautolu ka fakaatā e tautolu e mena ne fakaako e tautolu mai he Tohi Tapu ke hiki a tautolu po ke fakatumau ai ke taute pihia.​​—Totou  Iakopo 1:23-25.

14. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke iloa e tau hikiaga kua lata ia tautolu ke taute?

¹⁴ Ke fakafaliu, kua lata ia tautolu ke hiki e tau mena he tau loto ha tautolu, kakano ko hai mooli a tautolu. Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke taute e tau hikiaga hokulo pihia? Ka kumikumi e tautolu e Tohi Tapu, kua fakaako e tautolu ko e vahega tagata fēfē ne manako a Iehova ki a tautolu. Ko e puhala ne tali atu a tautolu ke he mena ne totou ke he Tohi Tapu to lagomatai a tautolu ke iloa mooli e tau mena he tau loto ha tautolu. To lagomatai he mena nei a tautolu ke iloa e tau hikiaga kua lata ia tautolu ke taute e “finagalo he Atua.”​​—Roma 12:2; Hepe. 4:12.

15. Ko e heigoa e hikiaga kua hoko ki a tautolu ka fakahakohako e Iehova a tautolu?

¹⁵ Totou Isaia 64:8. Ko e fakataiaga ne fakaaoga he perofeta ko Isaia ne fakaako ki a tautolu e fakaakoaga aoga. Kua tatai a tautolu mo e kelekele, ti ko Iehova ko e eke kapiniu kelekele. He fakahakohako e ia a tautolu ko e eke kapiniu kelekele, ne nakai hiki e ia e tau foliga ha tautolu. Ka e hiki e ia e tagata ha tautolu i loto. Ka talia e tautolu e fakahakohako haana, kua fakaatā e tautolu a ia ke hiki a loto ha tautolu, kakano kua lagomatai e ia a tautolu ke hiki e puhala logona hifo mo e puhala manamanatu ha tautolu. Ko e mena tonu nei kua manako a tautolu ke maeke ai ke totoko atu ke he tau fakaohoohoaga he lalolagi. Fakahakohako fēfē e Iehova a tautolu?

16, 17. (a) Fakamaama e mena he tagata eke kapiniu kelekele kua taute e ia ke he kelekele ke moua mai e kapiniu mitaki. (e) Lagomatai fēfē he Kupu he Atua a tautolu ke hiki ke he kapiniu mitaki ke fakaaoga e Iehova?

¹⁶ Ka manako e tagata eke kelekele ke taute e kapiniu pauaki, kua lata a ia ke fakaaoga e kelekele mitaki lahi. Ka e ua e mena kua lata he tagata eke kapiniu kelekele ke taute ke he kelekele ato fakahakohako e ia. Fakamua, lata e kelekele ke fakameā. Ti lata e kelekele ke hako e vala vai kua lafi ki ai mo e ke gahua ke maeke ke mau ai ka fakahakohako.

¹⁷ Kua nakai ni fakaaoga he tagata eke kapiniu kelekele e vala vai ke fakameā ai ka e taute foki ke mukamuka ke gahua mo e kelekele. Ti maeke a ia ke taute e tau vahega kapiniu kehekehe ne manako a ia ke taute, pihia foki e kapiniu fakaeneene. Tuga e vai ne hiki e kelekele, ne hiki he Kupu he Atua a tautolu. Ka kamata a tautolu ke fakaako ke he Atua, kua lagomatai he Tohi Tapu a tautolu ke nakai manamanatu tuga e lalolagi ti kamata ke manamanatu ke he puhala ne manatu e  Atua. Ti maeke a ia ke hiki a tautolu mo kapiniu mitaki ke maeke a ia ke fakaaoga. (Efeso 5:26) Kua fakamanatu lagaloga ki a tautolu ke totou e Tohi Tapu he tau aho takitaha mo e ō tumau he tau feleveiaaga Kerisiano. Ko e ha kua fakamafana ki a tautolu ke taute e tau mena nei? He taute ai, kua tali fakamitaki a tautolu ke he fakahakohako ha Iehova.​​—Sala. 1:2; Gahua 17:11; Hepe. 10:24, 25.

18. (a) Ko e ha kua lata ia tautolu ke manamanatu fakahokulo ke he Kupu he Atua ka manako a tautolu ki ai ke hiki a tautolu? (e) Ko e heigoa e tau hūhū ka lagomatai a tautolu ke taute pihia?

¹⁸ Ka manako a tautolu ke he Kupu he Atua ke hiki a tautolu, kua lata ia tautolu ke lahi e mena ke taute he totou noa mo e fakaako ai. Tokologa e tagata ne totou e Tohi Tapu mo e lahi e mena ne iloa mai ai. Liga feleveia a koe mo e tau tagata tuga anei he gahua he fonua. Falu ne maeke foki ke fatiaki e tau kupu Tohi Tapu mai he manamanatuaga. a Ka e nakai fa hiki he mena nei e tau manamanatuaga ha lautolu mo e puhala ha lautolu he moui. Ko e ha? Ke maeke he Kupu he Atua ke fakaohooho mo e hiki e tagata, kua lata a ia ke fakaatā ai ke hoko hifo muatua ke he loto. Kua lata ia tautolu ke manamanatu fakahokulo ke he mena ne fakaako e tautolu mai he Tohi Tapu. Lata ia tautolu ke hūhū hifo: ‘Talitonu nakai au na lahi atu e mena ne putoia he fakaako fakalotu hokoia? Kua kitia nakai e au e fakamooliaga he moui haaku ko e kupu mooli anei? Fakagahua nakai e au ke he moui ni haaku e tau mena ne fakaako e au mo e nakai ni fakaako ai ke he falu? Talitonu nakai au ko e mena ne fakaako e au kua mai ia Iehova, ke tuga kua tutala mai a ia fakatagata ki a au?’ Ka manamanatu fakahokulo a tautolu ke he tau hūhū tuga anei, to fakatata lahi a tautolu ki a Iehova. He mogo ka hokotia e mena ne fakaako e tautolu ke he tau loto ha tautolu, to fakalagalaga a tautolu ke taute e tau hikiaga he tau momoui ha tautolu kua fakafiafia e Atua.​​—Fakatai 4:23; Luka 6:45.

19, 20. To aoga fēfē ki a tautolu ka fakagahua e tautolu e fakatonuaga he Tohi Tapu?

¹⁹ Ka totou tumau e tautolu e Tohi Tapu mo e manamanatu fakahokulo ki ai, to lagomatai he mena nei a tautolu ke matutaki ke taute e mena ne talahau e Paulo: “Tuku kehe e mutolu e tagata tuai katoa mo e hana tau mahani. Ha kua fakatapulu a mutolu ke he tagata fou, ko ia kua fakafou ke he iloilo ke fakalata ke he fakatai hana kua eke a ia.” (Kolo. 3:9, 10) Ka maama mooli e tautolu e mena ne talahau he Tohi Tapu mo e fakagahua e tau mena ne fakaako e tautolu, to fakalagalaga a tautolu ke tui e tapulu foou faka-Kerisiano ka puipui a tautolu mai he tau matahele ha Satani.

²⁰ “Kia tuga e fanau omaoma, aua neke fakatai e mutolu a mutolu ke he tau manako lahi tuai ha mutolu,” he fakamanatu he aposetolo ko Peteru ki a tautolu, ka e “tapu ke he tau mahani oti ha mutolu.” (1 Pete. 1:14, 15) Ko e vala tala ka mui mai to fakamaama e puhala ka fakamonuina e Iehova a tautolu ka eketaha katoatoa a tautolu ke hiki e tau manamanatuaga mo e tau aga ha tautolu.