1. Ko e heigoa e manako ne ha ha he tau tagata, ti ko hai ka fakapuke e manako nei?

 MANAKO e tau tagata oti ke tata e logonaaga ke he falu tagata. Kua fiafia a tautolu ke moua e magafaoa mo e tau kapitiga kua fakaalofa, tokiofa, mo e maama mooli a tautolu. Ka ko e fakafetuiaga tata lahi mahaki kua lata ke feaki e tautolu ko e fakafetuiaga ha tautolu mo e Tufuga ko Iehova.​—Fakama. 12:1.

2. Ko e heigoa ne mavehe e Iehova ki a tautolu, ka ko e ha ne tokologa e tagata kua nakai talitonu ke he maveheaga nei?

² Uiina e Iehova a tautolu ke eke mo tau kapitiga haana. Ne mavehe a ia ka fakatata atu a tautolu ki a ia to fakatata mai a ia ki a tautolu. (Iako. 4:8) He iloa e mena nei kua taute a tautolu ke fiafia. Ka e tokologa e tagata ne manatu kua nakai mooli ke talitonu na manako e Atua ke fakatata ki a lautolu. Logona hifo e lautolu kua nakai aoga ke fai fakafetuiaga mo ia po ke kua mamao ligo a ia. Kua maeke mooli nakai ke fakatata atu ki a Iehova?

3. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke talitonu hagaao ki a Iehova?

³ Ē, maeke ke iloa a Iehova ha kua “nakai ni mamao a ia mo tautolu takitokotaha.” (Totou Gahua 17:26, 27; Salamo 145:18.) Kua mautali mo e makai a Iehova ke talia a tautolu ko e tau kapitiga  tata haana, pete ni ko e tau tagata nakai mitaki katoatoa a tautolu. (Isaia 41:8; 55:6) Ko e fua he mena ne tupu ki a ia, ne talahau he salamo hagaao ki a Iehova: “Ko e fanogonogo liogi na e, to o atu kia koe e tau tagata oti kana. Uhoaki e tagata ne fifili e koe, mo e tuku e koe ke fakatata atu kia koe.” (Sala. 65:2, 4) Kia kitekite la tautolu mogonei mai he Tohi Tapu ke he puhala he Patuiki ko Asa i Iuta ne fakatata atu ke he Atua mo e puhala ne fakatata mai foki e Atua ki a Asa. a

4. Ko e heigoa e fakafifitakiaga he Patuiki ko Asa ne fakatoka ma e tau tagata ha Iuta?

⁴ Ne fakamakutu a Asa ke he tapuakiaga mooli. Eke a ia mo patuiki he magahala ne tupu lahi e mahani fakataka he faituga mo e tapuaki tupua he motu, ti omaoma a ia ki a Iehova ke utakehe e tau mena kelea nei. (1 Patu. 15:9-13) Ha kua fakatata lahi a Asa ki a Iehova mo e omaoma ke he tau fakatufono Haana, maeke a ia ke tala age ke he tau tagata ke “kumi e lautolu a Iehova ko e Atua he tau matua ha lautolu, mo e eke ai a lautolu e fakatufono mo e poaki.” Ti fakamonuina mogoia e Iehova e tau tau hogofulu fakamua he pule ha Asa aki e mafola katoatoa. Iloa e Asa na moua mai ia Iehova e mafola nei, ti tala age a ia ke he tau tagata: “Kua kumi e tautolu a ia, ti foaki mai e ia kia tautolu ke okioki ai ke he tau fahi oti.” (2 Nofo. 14:1-7) Ko e heigoa foki ne tupu?

5. He tuaga fe ne fakamooli e Asa kua falanaki a ia ke he Atua, ti ko e heigoa e fua?

⁵ Manamanatu la ko koe e Patuiki ko Asa. Ko Saraha ko e tagata Aitiope ne takitaki e kau ne 1,000,000 tagata mo e 300 kariota ne tau ke he motu haau. (2 Nofo. 14:8-10) Teitei fakalahi ua e tokologa he tau kautau haana ke he tau kautau haau. To tali fēfē a koe? To hūhū kia a koe ko e ha ne nakai taofi he Atua e totokoaga nei? To falanaki ni kia a koe ke he pulotu haau? Po ke to falanaki a koe ki a Iehova ke puipui a koe? Ne fakakite fakamaali e Asa kua tata e fakafetuiaga haana mo Iehova ti ko e mena ia ne falanaki katoatoa a ia ki a Ia. Ne ui atu a Asa: “Iehova na e, ha mautolu a Atua, kia lagomatai mai a kia mautolu; ha kua falanaki a mautolu kia koe.” Tali fēfē he Atua a ia? “Ti ta e Iehova e tau tagata Aitiope.” Nakai fai he tau fī ne momoui.​—2 Nofo. 14:11-13.

6. Lata fēfē a tautolu ke fifitaki a Asa?

⁶ Maeke fēfē a Asa ke falanaki katoatoa to puipui mo e takitaki he Atua a ia? Pehē e Tohi Tapu “kua tututonu foki a Asa ki mua a Iehova” ti ko e mena ia “kua fakalataha a ia mo Iehova mo e loto katoa.” (1 Patu. 15:11, 14) Kua lata foki a tautolu ke fekafekau mo e loto katoa ke he Atua ke maeke a tautolu ke tata ki a ia mogonei mo e anoiha. Loto fakaaue a tautolu ha kua fakailoilo a Iehova ke fakatata atu a tautolu ki a ia ti lagomatai e ia a tautolu ke tata e fakafetuiaga mo ia. Kia onoono a tautolu ke he ua e puhala ne kua taute pihia he Atua.

7. (a) Ko e heigoa ne taute e Iehova kua fakatata a tautolu ki a ia? (e) Ko e heigoa e fakatokaaga mua ue atu ne fakatata lahi atu he Atua a tautolu ki a ia?

⁷ Fakakite e Iehova e fakaalofa haana ma e tau tagata he tufuga e ia e kaina fulufuluola he lalolagi ma tautolu. Ne matutaki a ia ke fakakite e fakaalofa haana he fakamomoui a tautolu he tau aho takitaha. (Gahua 17:28; Fakakite. 4:11) Ti ko e puhala mua atu foki ne fakakite e Iehova e fakaalofa haana he foaki mai ma e tau manako fakaagaaga ha tautolu. (Luka 12:42) Kua talahau mai foki e ia ki a tautolu kua fanogonogo a ia ka liogi a tautolu ki a ia. (1 Ioa. 5:14) Ka ko e fakatokaaga mua ue atu ne fakatata atu e Iehova a tautolu ki a ia  mo e fakakite e fakaalofa haana ki a tautolu ko e puhala he lukutoto. (Totou 1 Ioane 4:9, 10, 19.) Ne fakafano mai e Iehova e Tama fuataha haana ke poa e moui haana ma tautolu. Puhala ni he poa nei ka moua e tautolu e amaamanakiaga ke moui tukulagi ko e tau tagata mitaki katoatoa.​—Ioane 3:16.

8, 9. Ko e heigoa e matagahua ha Iesu he finagalo ha Iehova?

⁸ Ne fakatokatoka e Iehova e lukutoto ke aoga ke he tau tagata oti, pihia foki ki a lautolu ne momoui ato totogi e lukutoto. Maeke fēfē e mena nei? He mogo ne tuku mai e Iehova e perofetaaga hagaao ke he ha tautolu a Fakamoui anoiha, ne onoono a ia ke he lukutoto ko e mena kua fitā e totogi ha kua iloa e ia to nakai kaumahala e finagalo haana ma e tau tagata. (Kene. 3:15) Totou teau e tau tau fakamui, ne fakaaue e aposetolo ko Paulo ki a Iehova “ha ko e lukutoto a Keriso Iesu.” Fakamaama e Paulo ko e Atua ne “nakai taui atu . . . e tau hala kua mole atu.” (Roma 3:21-26) Ti nakai fakatata atu a tautolu ke he Atua ka noa mo Iesu.

⁹ Fakaatā e Iehova e tau tagata mahani fakatokolalo ke olioli e fakafetuiaga tata mo ia puhala ni ia Iesu. Pehē e Tohi Tapu: “Kua fakakite mai he Atua hana fakaalofa kia tautolu he matulei a Keriso ke hukui aki a tautolu, ka ko e tau tagata hala agaia a tautolu.” (Roma 5:6-8) Ne totogi e lukutoto, nakai ha kua lata ia tautolu ke moua ai, ka ko e fakaalofa lahi mahaki ha Iehova mo Iesu ki a tautolu. Pehē a Iesu: “Nakai maeke ia taha ke hau kia au, ka nakai futia mai he Matua ne fakafano mai au.” Pehē foki a ia: “Nakai hau taha ke he Matua, ka noa mo au.” (Ioane 6:44; 14:6) Puhala he agaaga tapu, ne futia e Iehova e tau tagata ki a ia puhala ia Iesu mo e lagomatai a lautolu ke moua e fakafetuiaga mitaki mo Ia, ke maeke a lautolu ke moui tukulagi. (Totou Iuta 20, 21.) Kia onoono la tautolu mogonei ke he puhala ke uaaki kua fakatata e Iehova a tautolu ki a ia.

10. Lagomatai fēfē he Tohi Tapu a tautolu ke fakatata lahi atu ke he Atua?

¹⁰ I loto mogonei he vala tala nei, kua fakaaoga e tautolu e tau kupu tohi mai he 14 e tohi he Tohi Tapu. He fakaaoga e Iehova e agaaga tapu haana, ne omoomoi e ia e tau tohiaga he Tohi Tapu ke futia fakatata aki a tautolu ki a ia. Ka nakai fai Tohi Tapu, to iloa fēfē e tautolu na maeke a tautolu ke fakatata ke he ha tautolu a Tufuga? He nakai fai ai, to iloa fēfē e tautolu e lukutoto mo e puhala kua lagomatai e Iesu a tautolu ke fakatata ki a Iehova? I loto he Tohi Tapu ne iloa e tautolu e mahani ofoofogia ha Iehova mo e finagalo haana ma e tau tagata. Ma e fakatai, ia Esoto 34:6, 7, ne fakamaama e Iehova a ia kua “fakaalofa hofihofi, mo e fakaalofa noa; kua fakatuai hana ita, to lahi e fakaalofa, to fakamoli; kua tumau hana fakaalofa to hoko ke he afe he tau hau; kua fakamagalo foki e ia e mahani hepehepe, mo e holifono, mo e hala.” Ko hai ka nakai fakatata atu ke he tagata pihia? Iloa e Iehova he fakaako fakalahi a tautolu hagaao ki a ia, to mooli lahi a ia ki a tautolu mo e to tata lahi e logonaaga ha tautolu ki a ia.

11. Ko e ha kua aoga ke fakaako hagaao ki a Iehova? (Kikite fakatino he kamataaga.)

¹¹ Kua talahau ke he kamataaga he tohi Fakatata Atu ki a Iehova he feaki e tautolu e kapitiga tata mo e tagata, maeke ia tautolu ke iloa e kapitiga ha tautolu mo e nava e tau mahani haana. Ke maeke ke moua e fakafetuiaga tata mo e Atua, kua lata ia tautolu ke iloa ko hai mooli a ia he fakaako e tau mahani haana he Tohi Tapu. Maeke a tautolu ke loto fakaaue lahi kua fakaatā e Iehova ke tohia e Tohi Tapu he puhala kua mukamuka ke maama.

12. Ko e ha ne fakaaoga e Iehova e tau tagata ke tohia e Tohi Tapu?

 ¹² Na maeke ia Iehova ke fakaaoga e tau agelu ke tohi e Tohi Tapu. Kua fiafia lahi a lautolu ki a tautolu mo e tau mena ne taute e tautolu. (1 Pete. 1:12) Maeke ia lautolu ke tohi hifo katoatoa e fekau ha Iehova ke he tau tagata. Ka e nakai tuga e tau tagata e tau agelu. Nakai ha ha ia lautolu e tau logonaaga, tau manako, mo e tau lolelole ne ha ha ia tautolu. Iloa e Iehova kua kehe mamao e tau agelu mai ia tautolu, ti fifili fakailoilo e ia e tau tagata ke tohia e Tohi Tapu. Ka totou a tautolu hagaao ke he fakaita, fakauaua, matakutaku, mo e tau hepehepe he tau tagata tohia mo e falu he Tohi Tapu, logona e tautolu e mamahi ha lautolu. Ti ka totou e tautolu hagaao ke he tau magaaho fiafia ha lautolu, maeke ia tautolu ke logona e olioli ha lautolu. Tuga e perofeta ko Elia, ko e tau tagata tohia oti he Tohi Tapu ne “tuga na tautolu.”​—Iako. 5:17.

13. Fēfē e logonaaga haau ke he liogi ha Iona?

¹³ Ma e fakatai, ne age he Atua e kotofaaga uho ki a Iona, ka e hola a Iona. Ane mai tohi he agelu e tala nei, nakai maeke a ia ke fakamaama katoa e tau logonaaga ha Iona. Kua mitaki lahi ai he fifili e Iehova a Iona ke tohi hifo e tala ni haana, putoia e liogi haana ke he Atua mai he toka he tahi. Pehē a Iona: “Kua lolelole haku a loto ki loto ia au ti manatu mai e Iehova kia au.”​—Iona 1:3, 10; 2:1-9.

14. Ko e ha ne maama e koe e mena ne tohi e Isaia hagaao ki a ia?

¹⁴ Moua foki e tautolu taha fakafifitakiaga ke he mena ne tohi e Isaia hagaao ki a ia ni. Ko e magaaho ne lagomatai he lilifu ha Iehova a ia ke mailoga e tuaga agahala haana, pehē a ia: “Oi te fakaalofa kia au! kua malaia ni au; ha ko au ko e tagata laugutu kelea, ti nofo foki au fakalataha mo e tau tagata laugutu kelea; kua kitia ni haku tau mata e Patuiki ko Iehova Sapaota.”  (Isaia 6:5) Nakai maeke e agelu ke vagahau pihia hagaao ki a ia, ka e maeke mo e taute ai e Isaia. Ha kua nakai mitaki katoatoa a tautolu tuga a Isaia, maeke ia tautolu ke manamanatu ke he puhala kua liga logona hifo a ia.

15, 16. (a) Ko e ha kua maama e tautolu e tau logonaaga he falu tagata? Talahau e tau fakafifitakiaga. (e) Ko e heigoa ka lagomatai a tautolu ke fakatata lahi atu ki a Iehova?

¹⁵ Nakai maeke e tau agelu ke fakahigoa a lautolu kua “nakai aoga,” tuga ne ui e Iakopo, po ke “hala,” tuga ne ui e Peteru. (Kene. 32:10; Luka 5:8) Kua nakai “matakutaku” a lautolu tuga e tau tutaki ha Iesu he falu a magaaho. To nakai lata he tau agelu ke loto malolō ke fakamatala e tala mitaki he favale ki ai, tuga a Paulo mo e falu. (Ioane 6:19; 1 Tesa. 2:2) Ha kua mitaki katoatoa e tau puhala oti he tau agelu ti kua lahi atu e malolō ke he tau tagata. Tuga e tau tagata ne fakaaoga e Iehova ke tohia e Tohi Tapu, kua nakai mitaki katoatoa foki a tautolu, ti maeke ia tautolu ke maama e tau logonaaga ha lautolu. Ka totou e tautolu e mena ne tohi e lautolu, “kia fiafia a [ta]utolu fakalataha mo lautolu kua fiafia, kia tagi foki a [ta]utolu fakalataha mo lautolu kua tagi.”​—Roma 12:15.

¹⁶ He manamanatu fakahokulo ke he puhala ne taute e Iehova e tau fekafekau fakamooli haana i tuai, to moua e tautolu e loga he tau mena homo ue atu hagaao ke he ha tautolu a Atua. To kitia e tautolu na fakatata a ia ke he tau tagata nakai mitaki katoatoa ia he puhala fakauka mo e fakaalofa. He iloa mitaki lahi e tautolu a Iehova mo e ke fakaalofa hokulo ki a ia, to fakatata lahi a tautolu ki a ia.​—Totou Salamo 25:14.

17. (a) Ko e heigoa e fakatonuaga mitaki ne tala age e Asaraia ki a Asa? (e) Fakaheu fēfē e Asa e fakatonuaga ha Asaraia, ti ko e heigoa e fua?

¹⁷ Lahi atu foki e mena ka fakaako e tautolu mai he Patuiki ko Asa. He mole e fakakaumahala e ia e kautau Aitiope, ne tala age he perofeta ko Asaraia ki a ia e fakatonuaga pulotu. Pehē a Asaraia: “Ha ha ia mutolu a Iehova, ka ha ha ia ia a mutolu; kaeke foki ke kumi e mutolu a ia, to moua e mutolu a ia; ka ko e mena ka tiaki e mutolu a ia, to tiaki e ia a mutolu.” (2 Nofo. 15:1, 2) Ka e he mogo fakamui ne nakai omaoma a Asa ke he fakatonuaga mitaki nei. He o mai e kautu ha Isaraela he faahi tokelau ke tau ki a Iuta, ne matakutaku a Asa. Nakai ole a ia ki a Iehova ma e lagomatai ka e kau atu mo e tau Suria, ko e tau tagata pouliuli. Tala age a Iehova ki a ia: “Kua goagoa a koe ke he mena na; hanai, ke kamata ai ke he vaha nai ke hohoko ai e tau tau kia koe.” Ti tupu mooli e mena nei. (2 Nofo. 16:1-9) Ko e heigoa e fakaakoaga ma tautolu?

18, 19. (a) Ko e heigoa kua lata ke taute e tautolu ka nakai tata lahi a tautolu ki a Iehova tuga fakamua? (e) Maeke fēfē a tautolu ke matutaki ke fakatata lahi atu ki a Iehova?

¹⁸ Kua lata ke nakai tafea kehe a tautolu mai ia Iehova. Ka nakai tata a tautolu ki a ia tuga fakamua, kia fakamafiti a tautolu ke taute e mena ne ui ia Hosea 12:6: “Kia liu mai ā ke he hau a Atua; kia eke a e mahani fakaalofa, mo e fakafiliaga, mo e tatali atu mau a koe ke he hau a Atua.” Ka manamanatu fakahokulo a tautolu ke he lukutoto mo e fakaako fakamatafeiga e Tohi Tapu, maeke ia tautolu ke fakatata lahi atu ki a Iehova.​—Totou Teutaronome 13:4.

¹⁹ Tohi he salamo: “Ko e mitaki kia au ke fakatata ke he Atua.” (Sala. 73:28) Mitaki foki ma tautolu takitokotaha. Eketaha mo foliaga ha tautolu ke matutaki ke fakaako e tau mena foou hagaao ki a Iehova. He taute pihia e tautolu, to fakaalofa lahi mahaki a tautolu ki a ia. Ka fakatata lahi atu a tautolu ki a Iehova, to fakatata lahi mai a ia ki a tautolu mogonei mo e tukulagi!