1, 2. Fakamaama fefe he Tohi Tapu e tuaga he tau tagata, mo e ko e heigoa ni e tali?

“KUA oi fakalataha mo e mamahi fanau fakalataha e tau mena oti.” (Roma 8:22) Mo e tau kupu ia ne fakamaama he aposetolo ko Paulo e tuaga momoko ne ha ha ai ia tautolu. Mai he onoonoaga fakatagata, kua tuga nakai fai tali ke he matematekelea, agahala, mo e mate. Ka kua nakai ha ha ia Iehova e tau kuku fakatagata. (Numera 23:19) Kua foaki he Atua he fakafili tonu ki a tautolu e tali ke he ha tautolu a tau fakaatukehe. Kua ui ko e lukutoto.

² Ko e lukutoto ko e mena fakaalofa ue atu ha Iehova ke he tau tagata. Kua fakamoli e laveakiaga ha tautolu mai he hala mo e mate. (Efeso 1:7) Ko e fakaveaga he amaamanakiaga he moui tukulagi, ke he lagi po ke he lalolagi parataiso. (Luka 23:43; Ioane 3:16; 1 Peteru 1:4) Ka ko e heigoa moli e lukutoto? Kua fakaako fefe a tautolu hagaao ke he fakafili tonu tokoluganea ha Iehova?

3. (a) Ko e lata he ha mo e lukutoto? (e) Ko e ha ne nakai maeke he Atua ke fakatote hifo e fakahala mate ke he fanau ha Atamu?

³ Kua latatonu ma e lukutoto ha ko e hala ha Atamu. He liuliu ke he Atua, ne foaki age e Atamu ke he fanau hana e tufaaga he gagao, momoko, mamahi, mo e mate. (Kenese 2:17; Roma 8:20) Kua nakai mahala e Atua ke he loto logonaaga mo e fakatote hifo e fakahala mate. Ke taute pihia ko e fakaheu a ia he fakatufono ni hana: “Ko e mate ko e palepale ia he hala.” (Roma 6:23) To fakahui kia e Iehova e tau tutuaga ni hana he fakafili tonu, ke holofa noa ai e fakaniniko mo e kolokolovao he lalolagi katoa!

4, 5. (a) Fatipiko fefe a Satani ke he Atua, mo e ko e ha ne lata ia Iehova ke tali e tau paleko ia? (e) Ko e heigoa e tukumale ne taute e Satani hagaao ke he tau fekafekau fakamoli ha Iehova?

 ⁴ Tuga ne kitia e tautolu he Veveheaga 12, ne malikiti mai he fakafualoto i Etena e tau matakupu lalahi atu foki. Ne fakailaila e Satani e higoa mitaki he Atua. Kua tuga, tukupau e ia a Iehova ko e pikopiko mo e pule kelea ne nakai foaki e tokanoaaga ke he tau mena momoui hana. (Kenese 3:​1-5) He tuga fakagoagoa e ia e finagalo he Atua ke fakapuke e lalolagi aki e tau tagata tututonu, ne fakakite foki e Satani e Atua ke nakai kautu. (Kenese 1:28; Isaia 55:​10, 11) Kaeke tokanoa e Iehova e tau paleko nei ke nakai fai tali, to liga tokologa e tau mena momoui hana ka liga maimaina e mauokafua ke he pule hana.

⁵ Ne fatipiko foki e Satani e tau fekafekau fakamoli ha Iehova, he tukumale nukua fekafekau ni a lautolu ki a Ia ha ko e tau manatu fulukovi ti ka peehi fakalahi ki ai, to nakai fai ia lautolu ka tua fakamoli ke he Atua. (Iopu 1:​9-11) Ko e tau matakupu nei kua mua atu e aoga ke he tau tutuaga uka he tagata. Nukua mailoga ai e Iehova e tonu ke tali ke he tau tukumale pikopiko ha Satani. Ka e maeke fefe he Atua ke tali e tau matakupu nei mo e fakahao foki e tau tagata?

6. Ko e heigoa falu talahauaga ne fakaaoga he Tohi Tapu ke fakamaama e puhala he Atua ke fakahao aki e tau tagata?

⁶ Ko e tali ha Iehova kua mua atu e fakaalofa noa mo e hokulo e tonuhia​—taha mena ne nakai maeke ha tagata ke taute. Pete ia, kua mukamuka lahi. Kua kehekehe e hagaaoaga ki ai, ko e fakafua, ko e fakafeilo, mo e palepale. (Salamo 49:8; Tanielu 9:24; Kalatia 3:13; Kolose 1:20; Heperu 2:17) Ka ko e talahauaga ne liga fakamaama fakamitaki mai e tau matakupu ko e kupu ne talahau ni e Iesu. Ne talahau e ia: “[Ko] e Tama he tagata nakai hau a ia kia fekafekau atu a ia, kia foaki atu foki hana moui mo lukutoto [faka-Heleni, ly ʹtron] ke hukui aki e tau tagata tokologa.”​—Mataio 20:28.

7, 8. (a) Ko e heigoa e kakano he kupu “lukutoto” i loto he tau Tohiaga Tapu? (e) Ko e puhala fe ne putoia e lukutoto ke he mena fakatatai?

 ⁷ Ko e heigoa e lukutoto? Ko e kupu Heleni ne fakaaoga hinei kua mai he vepi ne kakano “ke fakahola, ke fakatokanoa.” Kua fakaaoga e kupu nei ke fakamaama aki e tupe ne totogi ke hukui aki e fakatokanoa he tau pagota he vaha felakutaki. Ti ko e lukutoto, mogoia, ko e taha mena ne totogi ke liu fakatau mai taha mena. He tau Tohiaga Tapu Heperu, ko e kupu ma e “lukutoto” (koʹpher) kua mai he vepi ne kakano “ke uufi.” Ke fakatai ki ai, ne tala age e Atua ki a Noa kua lata ia ia ke “uufi” (ko e vahega kupu taha ia ni) e vaka aki e pili. (Kenese 6:14, NW) Kua lagomatai he mena nei a tautolu ke mailoga, ko e taha kakano ke lukutoto foki ke uufi e tau hala.​—Salamo 65:3.

⁸ Mua atu mogoia, ne mailoga he Theological Dictionary of the New Testament ko e kupu (koʹpher) nei kua “fakakite tumau e tataiaga.” Ti, ko e uufi he vaka he maveheaga kua talaga ke fakatatai ni ke he vaka. Ke tuga foki, ke lukutoto, po ke uufi, e hala, kua lata ke moua e totogi ke he mena ne tatai katoatoa, po ke uufi katoatoa, e malona ne fakatupu he hala. Ti talahau he Fakatufono he Atua ki a Isaraela: “[Ko e] moui ke he moui, ko e mata ke he mata, ko e nifo ke he nifo, ko e lima ke he lima, mo e hui ke he hui.”​—Teutaronome 19:21.

9. Ko e ha ne poa he tau tagata ne tua e tau manu, mo e fefe e onoonoaga ha Iehova ke he tau poa pihia?

⁹ Ne poa he tau tagata ne tua he vaha a Apelu e tau manu ke he Atua. He taute pihia, kua fakakite e lautolu e mataala ha lautolu ke he hala mo e manako ma e lukutoto, mo e fakakite e lautolu e tua ha lautolu ke he maveheaga he Atua ke fakatokanoa he puhala he hana “tega.” (Kenese 3:15, NW; 4:​1-4; Levitika 17:11; Heperu 11:4) Ne fiafia a Iehova ke he tau poa pihia mo e foaki ke he tau tagata tapuaki nei e tuaga mitaki. Ka e pete he mitaki e tau poa manu, na ko e fakamailoga  ni hokoia. Kua nakai uufi moli he tau manu e hala he tagata, ha kua tokolalo a lautolu ke he tau tagata. (Salamo 8:​4-8) Ko e mena ia, ne talahau e Tohi Tapu: “Ko e mena nakai maeke ke he toto he tau povi tane mo e tau koti ke uta kehe e tau hala.” (Heperu 10:​1-4) Ko e tau poa pihia ko e fakamailoga hokoia, po ke fakatai, he poa lukutoto moli ka hau.

10. (a) Ki a hai ne fakatatai e tagata lukutoto ki ai, mo e ko e ha? (e) Ko e ha kua lata ke taha ni e tagata poa?

¹⁰ ‘Ko e mena mamate e tau tagata oti kia Atamu,’ he talahau he aposetolo ko Paulo. (1 Korinito 15:22) Kua lata mogoia e lukutoto ke putoia ai e mate he tagata ne tatai tonu mo Atamu​—ko e tagata mitaki katoatoa. (Roma 5:14) Kua nakai fai mena moui foki ke fakalagotatai atu ke he tau fua tautau he fakafili tonu. Ko e tagata mitaki katoatoa hokoia ni, ko ia ne nakai i lalo he fakahala mate faka-Atamu, kua lata ke foaki e “lukutoto ne tatai”​—ko ia ne tatai katoatoa ki a Atamu. (1 Timoteo 2:6, NW) Nukua nakai maeke he totou miliona he tau tagata takitokotaha ke taute e poa ke maeke ke tatai ke he fanau takitaha ha Atamu. Ne fakamaama he aposetolo ko Paulo: “He hoko mai ai e hala ke he lalolagi ke he tagata tokotaha [Atamu], ko e mate foki ha ko e hala.” (Roma 5:12) Mo e “ha ko e tagata ne hoko mai ai e mate,” ne taute he Atua e fakaholoaga ma e palepale he tau tagata he puhala he “tagata.” (1 Korinito 15:21) Fefe?

11. (a) Puhala fe ne “hoko [ke he tagata lukutoto] e mate ha ko e tau tagata oti kana”? (e) Ko e ha ne nakai moua e Atamu mo Eva e aoga he lukutoto? (Kikite matahuitala.)

¹¹ Ne taute e Iehova e fakaholoaga ke poa foaki noa he tagata mitaki katoatoa e moui hana. Hagaao ki a Roma 6:23, “Ko e mate ko e palepale ia he hala.” He poa hana moui, kua “hoko kia ia e mate ha ko e tau tagata oti kana.” Ke he falu kupu, to totogi e ia e totogi ma e hala ha Atamu. (Heperu 2:9; 2 Korinito 5:21; 1 Peteru 2:24) To ha ha he mena nei e tau fua fakamatafakatufono hokulo. He fakamotuhia e fakahala mate he  fanau omaoma ha Atamu, to utakehe he lukutoto e malolo fakamahaikava he hala mai ni he punaaga. *​—Roma 5:16.

12. Talahau e puhala ne taute he totogi e kaitalofa tahamaka ke maeke ke aoga e tau tagata tokologa.

¹² Ke fakataitai: Manatu la, kua nofo a koe he taone ne gahua e laulahi he tau tagata he fale gahua lahi. Kua totogi mitaki a koe mo e tau tuuta kaina hau ma e tau gahua ha mutolu mo e nonofo ke he tau momoui monuina. Nukua pihia, ato hoko mai e aho ne papa e tau hala he fale gahua. Ko e kakano? Kua nakai fakamoli e takitaki he fale gahua, ati tomo ai e pisinisi. Amanaki ti nakai fai gahua, mo e nakai maeke ia koe mo e tau tuuta kaina hau ke totogi e tau kaitalofa. Ko e tau hoa mau, fanau mo e tau tagata totogi kua matematekelea ha ko e nakai fakamoli he tagata tokotaha. Fai tali nakai? E! Kua hau tuai e tagata foaki mautu. Ne mailoga e ia e aoga he pisinisi. Mo e fakaalofa foki a ia ke he tau tagata gahua i ai mo e tau magafaoa ha lautolu. Ti taute e ia e fakaholoaga ke totogi e kaitalofa he pisinisi mo e liu hafagi e fale gahua. He totogi e kaitalofa taha ia, nukua tamai e loto totoka ke he tau tagata gahua tokologa mo e tau magafaoa ha lautolu mo e ke he tau tagata totogi. Tatai foki ke he totogi he kaitalofa ha Atamu kua aoga ai e tau miliona.

13, 14. (a) Puhala fe ne foaki e Iehova e lukutoto ma e tau tagata? (e) Ki a hai ne totogi e lukutoto, mo e ko e ha ne lata ai mo e totogi ia?

¹³ Ko Iehova hokoia kua maeke ke foaki e “Punua mamoe . . . ke uta kehe e hala he lalolagi.” (Ioane 1:29) Ka kua nakai fakafano mai he Atua ha agelu ni ke laveaki e tau tagata. Ka kua  fakafano mai e ia a Ia ne maeke ke foaki e tali fakahikuhiku ke he tukumale ha Satani ke he tau fekafekau ha Iehova. E, ne taute e Iehova e poa mua ue atu he fakafano mai e Tama fuataha hana, ‘ko ia ne fiafia a ia ki ai.’ (Tau Fakatai 8:30) He fakamakai, ko e Tama he Atua ne “fakatokolalo e ia a ia” mai he foliga hana he lagi. (Filipi 2:7) Fakamana, ne hiki e Iehova e moui mo e puhalaaga he Tama fuataha hana he lagi ke he manava he tamafine taopou Iutaia ne higoa ko Maria. (Luka 1:​27, 35) Ko e tagata, to ui a ia ko Iesu. Ka e he puhala fakamatafakatufono, to lata ke ui a ia ko Atamu ke uaaki, ha kua tatai katoatoa a ia ki a Atamu. (1 Korinito 15:​45, 47) Kua maeke ke poa e Iesu a ia ni ke lukutoto ma e tau tagata hala.

¹⁴ Ki a hai ka totogi e lukutoto ia ki ai? Ne talahau fakatonu he Salamo 49:7 kua totogi e lukutoto ia “ke he Atua.” Ka e nakai kia ko Iehova ne taute e fakaholoaga ma e lukutoto he mogo fakamua? E, ka kua nakai fakatote he mena nei e lukutoto ke he hukui nakai aoga mo e fakateaga​—ke tuga he tamai e tupe he taha kato fihui mo e tuku he taha. Kua lata ke mahino ko e lukutoto, nakai ko e hukui fakatino, ka ko e matagahua fakamatafakatufono. He foaki e totogi ma e lukutoto, pete he lahi e totogi ki a ia ni, nukua fakamoli e Iehova e piki mau hana ke he fakafili tonu mitaki katoatoa ni hana.​—Kenese 22:​7, 8, 11-13; Heperu 11:17; Iakopo 1:17.

15. Ko e ha ne lata ia Iesu ke matematekelea mo e mate?

¹⁵ He vaha tupu he 33 V.N., ne omaoma fakamakai a Iesu Keriso ke he kamatamata ne takitaki atu ke he totogi he lukutoto. Ne fakaata e ia a ia ke fakahala ha ko e tau tukumale pikopiko, fakafili ha ko e hala, mo e pao fao ke he akau fakakikiveka. Kua lata kia a Iesu ke lahi pihia e matematekelea? E, ha ko e matakupu ke he mahani fakamoli he tau fekafekau he Atua kua lata ke tali. Ka e mitaki lahi, ne nakai fakaata he Atua e tamatote ko Iesu ke kelipopo e Herota. (Mataio 2:​13-18) Ka e he motua a Iesu, ne maeke ia ia ke totoko e malolo he tau lagatau ha Satani mo e maama katoatoa e tau matakupu. *  He tumau ke “tapu, kua totonu, kua nakai fai mena kelea kua mamao mo e tau tagata hala” pete ni he taute fakakelea, ne fakakite fakahiku mo e fakamaaliali e Iesu na ha ha ia Iehova e tau fekafekau ne tumau ke tua fakamoli i lalo he kamatamata. (Heperu 7:26) Maama ai, ato mate a ia, ne kalaga fiafia a Iesu: “Kua fakaoti tuai.”​—Ioane 19:30.

16, 17. (a) Fakatumau fefe a Iesu ke he gahua palepale hana? (e) Ko e ha kua lata ia Iesu ke “fakakite ainei a ia ki mua he Atua ma tautolu”?

¹⁶ Kua nakai la oti ia e gahua palepale ha Iesu. He aho ke tolu aki he mole e mate ha Iesu, ne fakatu hake e Iehova a ia mai he mate. (Gahua 3:15; 10:40) Ha ko e gahua mitaki lahi nei, ne nakai ni fakapalepale e Iehova e Tama hana ma e fekafekau tua fakamoli hana ka e foaki ki a ia e magaaho ke fakaoti hana gahua palepale ko e Ekepoa ne Mua he Atua. (Roma 1:4; 1 Korinito 15:​3-8) Ne fakamaama he aposetolo ko Paulo: “Kua haele mai a Keriso, ko e ekepoa ne mua . . . lagataha ne hu atu a ia ke he mena tapu, nakai mo e tau toto he tau koti, po ke tau povi, ka ko e hana toto ni, kua moua e ia e fakamouiaga tukulagi ma tautolu. Ha kua nakai haele atu a Keriso ke he tau mena tapu kua eke he tau lima, ko e fakatai haia ke he tau mena moli, ka ko e lagi ni, kua fakakite ainei a ia ki mua he Atua ma tautolu.”​—Heperu 9:​11, 12, 24.

¹⁷ Kua nakai maeke he Keriso ke tahake e toto moli hana ke he lagi. (1 Korinito 15:50) Ka kua tahake e ia e mena ne fakamailoga he hana toto: ko e aoga fakamatafakatufono he poa hana moui tagata mitaki katoatoa. Ti, ki mua he Atua, ne  taute e ia e foakiaga kua lata he aoga he moui ia ko e lukutoto ke hukui ma e tau tagata agahala. Talia nakai e Iehova e poa ia? E, ti kua fakamoli ai he Penetekoso 33 V.N., he magaaho ne liligi e agaga tapu ki luga he kavi ke 120 e tau tutaki i Ierusalema. (Gahua 2:​1-4) Pete he fiafia lahi e magaaho ia, ka ko e kamata laia e lukutoto he mogoia ke tamai e tau aoga ne mua e mitaki.

18, 19. (a) Ko e heigoa e tau vahega he tau tagata ne aoga mai he fakafeiloaga ne fakamaeke he toto he Keriso? (e) Ma lautolu he “moto tagata tokologa,” ko e heigoa falu aoga he vaha fou nei mo e he vaha anoiha he lukutoto?

¹⁸ He tohi hana ke he tau Kolose, ne fakamaama e Paulo ne kitia he Atua e mitaki he puhala he Keriso ke fakafeilo ki a Ia ni e falu mena oti, he taute e mafola he puhala he toto fakamaligi ha Iesu i luga he akau fakakikiveka. Ne fakamaama foki e Paulo na putoia ai ua e vahega he tau tagata ke he fakafeiloaga nei, ne ui, ko e “tau mena ha he lagi” mo e “tau mena ha he lalolagi.” (Kolose 1:​19, 20; Efeso 1:10) Ko e vahega fakamua ia kua feaki hake he tau Kerisiano ne 144,000, ne foaki age e amaamanakiaga ke fekafekau ko e tau ekepoa he lagi mo e pule mo tau patuiki ke he lalolagi mo Keriso Iesu. (Fakakiteaga 5:​9, 10; 7:4; 14:​1-3) He puhala ia lautolu, ko e tau aoga he lukutoto to fakagahuahua fakahaga ke he tau tagata omaoma ke he vaha he tau afetau.​—1 Korinito 15:​24-26; Fakakiteaga 20:6; 21:​3, 4.

¹⁹ Ko e “tau mena ha he lalolagi” ko lautolu takitokotaha ne talifaki ke olioli e moui mitaki katoatoa he Parataiso he lalolagi. Ne fakakite he Fakakiteaga 7:​9-17 a lautolu ko e “moto tagata tokologa” ka hao mai he “matematekelea lahi” hane hau. Ka kua nakai lata ia lautolu ke fakatali ke he magaaho ia ke olioli e tau aoga he lukutoto. Nukua fita he “unu foki ha lautolu a tau tapulu ke he toto he Punua mamoe.” Ha kua fakagahuahua e lautolu e tua ke he lukutoto, nukua moua foki e lautolu he mogonei e tau aoga fakaagaga mai he fakaholoaga  fakaalofa ia. Kua talahaua tututonu a lautolu ko e tau kapitiga he Atua! (Iakopo 2:23) Ko e fua he poa ha Iesu, kua maeke ia lautolu ke ‘fakatata atu mo e fakamalolo ke he nofoaiki he fakaalofa noa.’ (Heperu 4:​14-16) Ka hehe a lautolu, ne moua e lautolu e fakamagaloaga moli. (Efeso 1:7) Pete he nakai mitaki katoatoa, kua olioli e lautolu e loto manamanatu ne kua mea. (Heperu 9:9; 10:22; 1 Peteru 3:21) Ti, ke fakafeilo ke he Atua nakai ko e taha tuaga amaamanaki noa ki ai, ka ko e mouiaga molioli he vaha fou nei! (2 Korinito 5:​19, 20) He magahala he Meleniamu, “to toka noa ai [a lautolu] mai he tupaaga ke he mena popo vave” mo e to fakahiku “hoko atu ai ke he tokanoaaga ha ha he monuina he fanau he Atua.”​—Roma 8:21.

20. Lauia fakatagata fefe a koe ke he manamanatu hau ke he lukutoto?

²⁰ ‘Kua fakaaue atu ke he Atua, ha ko Iesu Keriso,’ ma e lukutoto! (Roma 7:25) Ko e lukutoto ko e matapatu fakaakoaga mukamuka, ka kua hokulo lahi ati puke a tautolu he ofogia. (Roma 11:33) Mo e he manamanatu fakahautoka mo e loto fakaaue a tautolu ki ai, kua aamo he lukutoto e tau loto ha tautolu, mo e fakatata lahi atu a tautolu ke he Atua he fakafili tonu. Ke tuga e salamo, kua ha ha ia tautolu e tau kakano oti ke fakaheke a Iehova ko e ‘fiafia ke he tau tututonu mo e fakafili tonu.’​—Salamo 33:5.