1. Ko e heigoa e matahele fakavaia kua mukamuka ke koto ai e tau tagata nakai mitaki katoatoa?

“KUA nakai ha i ai e malolo ka nakai takai ai e matahele fakavaivai.” Ko e tau kupu ia he tagata taute tala he senetenari ke 19 aki nukua tataki atu ke he haofia fakavaia: ko e fakaaoga hehe he malolo. Momoko ai, ha kua mukamuka lahi e tau tagata nakai mitaki katoatoa oti ke koto he matahele nei. Moli ni, tali mai he fakamauaga tuai “kua pule ai e taha tagata ke he taha, ke kelea ai e ia ni.” (Fakamatalaaga 8:9) Kua fua mai e matematekelea ha kua fakagahua e malolo ne noa mo e fakaalofa ke he tau tagata tokologa.

2, 3. (a) Ko e heigoa ne mua ue atu hagaao ke he fakaaogaaga he malolo ha Iehova? (e) Ko e heigoa ne liga putoia ke he malolo ha tautolu, mo e lata fefe a tautolu ke fakaaoga katoa e malolo pihia?

² Ti nakai kia mua ue atu, ko Iehova ko e Atua, ko ia ne ha ha ai e malolo nakai fakakaupa, kua nakai fakaaoga fakakelea e malolo ia? Tuga he mailoga e tautolu he tau veveheaga fakamua, ne fakaaoga tumau e ia e malolo hana​—pete ke tufugatia, moumou, puipui, po ke fakafou​—ke fakatatai atu ke he tau finagalo fakaalofa hana. He magaaho ka manamanatu a tautolu ke he puhala ne fakaaoga e ia e malolo hana, kua omoi ai a tautolu ke fakatata atu ki a ia. Kua maeke ai he mena ia ke fakalagalaga a tautolu ke ‘fifitaki ke he Atua’ ke he fakaaogaaga he malolo ni ha tautolu. (Efeso 5:1) Ka ko e heigoa e malolo ne ha ha ia tautolu ko e tau tagata fanefane?

³ Manatu na tufuga e tagata ke he “fakatai he Atua.” (Kenese 1:​26, 27) Ti, kua ha ha ia tautolu foki e malolo​—ka e, ko e tama vala. Kua putoia ke he malolo ha tautolu e lotomatala ke taute e tau mena, ke gahua; ko e tuaga ke pule ke he falu; ko e matala ke fakaohooho e falu, mua atu ki a lautolu ne fakaalofa mai ki a tautolu; malolo fakatino; po ke tau tanakiaga koloa. Hagaao ki a  Iehova, ne pehe e salamo: “Ko e mena ha ha ia koe e puna he moui.” (Salamo 36:9) Ti, he foaki fakahako mai po ke nakai, ko e Atua ni ko e punaaga he ha malolo tonu ka liga ha ha ia tautolu. Ati manako a tautolu ke fakaaoga ai ke he tau puhala ne fakafiafia ki a ia. Maeke fefe ia tautolu ke taute pihia?

4, 5. (a) Ko e heigoa e kei ke fakaaoga fakahako e malolo, mo e fakatata fefe he fakafifitakiaga he Atua hokoia e mena nei? (e) To maeke fefe e fakaalofa ke lagomatai a tautolu ke fakaaoga fakahako e malolo ha tautolu?

⁴ Ko e kei ke fakaaoga fakahako e malolo ko e fakaalofa. Nakai kia fakatata ni he fakafifitakiaga he Atua e mena nei? Liu manatu e fakatutalaaga ke he fa e fua ne mua he Atua​—ko e malolo, fakafili tonu, pulotu, mo e fakaalofa​—he Veveheaga 1. He tau fua fa ia, ko e fua fe ne aoga lahi? Ko e fakaalofa. “Ko e Atua ko e fakaalofa a ia,” he talahau he 1 Ioane 4:8. E, ko e aga ne mua ha Iehova ko e fakaalofa; nukua fakaohooho e tau mena oti ne taute e ia. Ti ko e tau fakatataaga oti he malolo hana kua fakalagalaga ni he fakaalofa, ti kua aoga ma lautolu ne fakaalofa ki a ia.

⁵ To lagomatai foki he fakaalofa a tautolu ke fakaaoga fakahako ha tautolu a malolo. Ha kua talahau e Tohi Tapu ki a tautolu na “totonu” e fakaalofa mo e “nakai kumi e ia hana tau mena.” (1 Korinito 13:​4, 5) Ko e mena ia, to nakai fakaata he fakaalofa a tautolu ke mahani vale ki a lautolu ne fai pule a tautolu ki ai. Ka kua lata ia tautolu ke foaki e lilifu ke he falu mo e tuku fakamua e tau manako mo e tau logonaaga ha lautolu ke he ha tautolu.​—Filipi 2:​3, 4.

6, 7. (a) Ko e heigoa e matakutaku mahani Atua, mo e to maeke he ha e fua nei ke lagomatai a tautolu ke kalo kehe he fakaaoga kelea e malolo? (e) Fakatatai e matutakiaga he vahaloto he matakutaku neke fakaita e Atua mo e fakaalofa ma e Atua.

⁶ Kua tatai e fakaalofa ke he taha fua ne maeke ke lagomatai a tautolu ke kalo kehe mai he fakaaoga kelea e malolo: ko e matakutaku mahani Atua. Ko e heigoa e uho he fua nei? “Ko e matakutaku foki kia Iehova kua kalo kehe ai e tau tagata mo e mahani kelea,” he talahau he Tau Fakatai 16:6. Ko e fakaaoga  kelea he malolo kua ha ha moli he tau puhala kelea ne kua lata ia tautolu ke kalo kehe mai ai. Ko e matakutaku ke he Atua ka taofi a tautolu mai he ekefakakelea a lautolu ne fai pule a tautolu ki ai. Ko e ha? Ma e taha mena, kua iloa e tautolu na tali a tautolu ke he Atua ke he puhala ne taute atu a tautolu ki a lautolu pihia. (Nehemia 5:​1-7, 15) Ka kua mua atu e putoia he matakutaku mahani Atua ke he mena ia. Ko e tau kupu he vagahau-fakamua ne fakaaoga ma e “matakutaku,” kua fa hagaao ke he fakalilifu hokulo mo e ofoofogia ke he Atua. Ti kua lafi he Tohi Tapu e matakutaku mo e fakaalofa ma e Atua. (Teutaronome 10:​12, 13) Ko e ofoofogia fakalilifu nei kua putoia ai e matakutaku mitaki neke fakaita e Atua​—nakai ha kua matakutaku a tautolu ke he tau mena ka tutupu ka e ha kua fakaalofa moli a tautolu ki a ia.

⁷ Ke fakatai: Manamanatu la hagaao ke he fakafetuiaga mitaki he vahaloto he tama tane tote mo e matua tane hana. Ne logona hifo he tama e mafana mo e fiafia fakaalofa he matua hana ki a ia. Ka kua mataala foki e tama ke he mena ne manako e matua hana ki a ia, mo e iloa e ia to akonaki he matua hana a ia kaeke ke matahavala a ia. Kua nakai matakutaku kelea a ia ke he matua hana. Ke he taha fahi, ne fakahele lahi e ia e matua hana. Kua fiafia e tama tote ke taute e mena ka fakafiafia aki e matua hana. Kua tatai ai foki mo e matakutaku mahani Atua. Ha kua fakaalofa a tautolu ki a Iehova, ko e Matua ha tautolu he lagi, kua nakai manako a tautolu ke taute ha mena ke ‘fakamamahi hana finagalo.’ (Kenese 6:6) Ka kua manako lahi a tautolu ke fakafiafia e loto hana. (Tau Fakatai 27:11) Ko e kakano haia ne manako a tautolu ke fakaaoga fakahako e malolo ha tautolu. Kia onoono fakatata lahi atu a tautolu ke he puhala ka taute ai e tautolu.

8. (a) Ko e heigoa e pule ne ha ha he tau tane i loto he magafaoa, mo e puhala fe ka fakagahuahua ai? (e) Fakatata fefe he tane na fakalilifu e ia e hoana hana?

⁸ Manamanatu fakamua ki loto he liu magafaoa. “Ko e tane, ko e ulu he hoana haia,” he talahau ia Efeso 5:23. Ko e puhala fe ka fakagahuahua he tane e pule foaki-Atua nei? Ne talahau  he Tohi Tapu ke he tau tane ke nonofo mo e tau hoana ha lautolu “mo e iloilo, kia fakalilifu ke he hoana, ha ko e kapiniu a ia kua mua he lolelole.” (1 Peteru 3:7) Ko e kupu Heleni nauna ne talahau “fakalilifu” kua kakano “totogi, uho, . . . fakalilifu.” Ko e vahega he tau kupu nei kua fakaliliu ko e “mena fakaalofa” mo e “uho.” (Gahua 28:10; 1 Peteru 2:7) Ko e tane ne fakalilifu e hoana hana kua nakai ekefakakelea a ia; to nakai fakama foki e ia e hoana, he taute a ia ke manatu kua nakai aoga a ia. Ka kua mailoga e ia e uho he hoana mo e fakalilifu a ia. Kua fakakite e ia he tau kupu mo e tau gahua hana​—he tokoua ni po ke he toloaga tagata​—kua uho e hoana ki a ia. (Tau Fakatai 31:28) Ko e tane pihia kua nakai ni moua e fakaalofa mo e fakalilifu he hana hoana, ka e mua atu e aoga, ko e taliaaga he Atua.

9. (a) Ko e heigoa e malolo ne ha ha he tau hoana i loto he magafaoa? (e) Ko e heigoa ka lagomatai e hoana ke fakaaoga e lotomatala hana ke lalago hana tane, mo e ko e heigoa e fua?

⁹ Haia foki he tau hoana e taha vala pule i loto he magafaoa. Ne tala e Tohi Tapu hagaao ke he tau fifine mahani Atua, i lalo hifo he ulu he tane, ne manamanatu ke fakaohooho e tau tane ha lautolu ke he tau puhala mitaki po ke lagomatai a lautolu ke kalo kehe mai he tau fifiliaga kelea. (Kenese 21:​9-12; 27:​46–​28:2) Liga kua lotomatala lahi e hoana ke he tane hana, po ke ha ha he hoana falu lotomatala ne nakai ha ha he tane. Pete ia, kua lata he hoana ke “fakalilifu” ke he tane hana mo e ke “omaoma” ki a ia “tuga e omaoma ke he Iki.” (Efeso 5:​22, 33) He manamanatu ke he tau mena ka fakafiafia e Atua, ka lagomatai e hoana ke fakaaoga e lotomatala hana ke lalago e hana tane ka e nakai fakavihia a ia po ke lali ke pule ki a ia. Ko e “fifine iloilo” pihia kua kaufakalataha mo e tane hana ke ati hake e magafaoa. Ko e puhala ia ati fakatumau e ia e mafola mo e Atua.​—Tau Fakatai 14:1.

10. (a) Ko e heigoa e pule ne foaki he Atua ke he tau matua? (e) Ko e heigoa e kakano he kupu “akonaki,” mo e puhala fe kua lata ke foaki ai? (Kikite foki e matahuitala.)

¹⁰ Ha ha ai foki he tau matua e pule ne foaki he Atua ki a lautolu. Ne tomatoma e Tohi Tapu: “Ko e tau matua tane, aua neke fakahogohogomanava ke he fanau ha mutolu, ka kia leveki ai ke he tau kupu akonaki mo e tau kupu fakamafana he Iki.” (Efeso 6:4) I loto he Tohi Tapu, kua maeke e kupu “akonaki” ke kakano  “feaki hake, fakamahani, fakaakoaga.” Kua lata e fanau he akonaki; kua kautu ai a lautolu i lalo he tau takitakiaga, tau tutuaga, mo e tau fakakaupaaga mahino. Ne lafi he Tohi Tapu e akonaki pihia, po ke fakaakoaga, mo e fakaalofa. (Tau Fakatai 13:24) Ko e mena ia, “ko e akau ne akonaki aki” kua nakai lata ke fakaaoga kelea​—ke he manamanatuaga po ke fakafahi tino. * (Tau Fakatai 22:15; 29:15) Ko e akonakiaga mao kikiha po ke vale lahi ne nakai fai fakaalofa, ko e fakaaoga kelea a ia he pule fakamatua mo e maeke ke fakapehia aki e agaga he tama. (Kolose 3:21) Ke he taha fahi, ko e akonaki fakalatalata ne foaki fakamitaki, kua fakailoa ke he fanau e fakaalofa he tau matua ha lautolu ki a lautolu mo e fiafia hagaao ki a lautolu fakatagata.

11. Maeke fefe e fanau ke fakaaoga fakahako e malolo ha lautolu?

¹¹ Ka e kua e fanau? Lata fefe a lautolu ke fakaaoga fakahako e malolo ha lautolu? “Ko e malolo he tau fuata ko e ha lautolu a fulufuluola haia,” he talahau he Tau Fakatai 20:29. Moli kua nakai fai puhala mitaki foki ma e tau fuata ke fakaaoga e malolo ha lautolu ka ke fekafekau ke he “Tufuga Mua ue Atu.” (Fakamatalaaga 12:1, NW) Kua lata e tau fuata ke manatu, kua maeke he tau mena ne taute e lautolu ke lauia e tau logonaaga he tau matua ha lautolu. (Tau Fakatai 23:​24, 25) He magaaho ka omaoma e fanau ke he tau matua matakutaku-Atua ha lautolu mo e tumau ke he puhala hako, ne fakafiafia e lautolu e tau loto he tau matua ha lautolu. (Efeso 6:1) Ko e mahani ia ko e ‘mena mitaki ke he Iki.’​—Kolose 3:20.

12, 13. (a) Ko e heigoa e onoonoaga nukua lata ke ha ha he tau motua ke he pule ha lautolu i loto he fakapotopotoaga? (e) Fakatai e kakano ne kua lata he tau motua ke leveki fakamitaki e fuifui.

¹² Kua foaki mai e Iehova e tau leveki ke takitaki i loto he fakapotopotoaga Kerisiano. (Heperu 13:17) Ko e tau tagata tane kua lata a nei mo e ke fakaaoga e pule foaki-Atua ha lautolu ke  foaki e lagomatai kua lata mo e ke lafi ke he mahuiga fakaagaga he fuifui mamoe. Kua fakaata kia he tuaga ne talahau ko e tau motua a lautolu ke eke mo tau iki ke he tau katofia talitonu ha lautolu? Nakai pihia! Kua lata e tau motua ke ha ha ai e onoonoaga lagotatai mo e tokolalo ke he matagahua ha lautolu i loto he fakapotopotoaga. (1 Peteru 5:​2, 3) Ne talahau e Tohi Tapu ke he tau leveki: “Ke leveki mamoe ke he fakapotopotoaga he Atua, ko e mena ne fakafua mai e ia he toto he [Tama] hana ni.” (Gahua 20:28, NW) Ko e kakano malolo lahi hanei ke fakatotonu atu ke he tau tagata takitaha he fuifui mamoe.

¹³ Liga fakataitai ai e tautolu ke he puhala nei. Ne ole e kapitiga uho ki a koe ke leveki taha koloa tokiofa. Iloa e koe na lahi e tupe ne totogi aki he kapitiga hau e koloa nei. To nakai kia fakaeneene mo e leveki lahi ai e koe? Kua tatai foki he foaki he Atua ke he tau motua e matagahua ke leveki e koloa uho moli: ko e fakapotopotoaga, ne kua tuga e tau mamoe e tau tagata i loto. (Ioane 21:​16, 17) Kua fakahele e tau mamoe ha Iehova ki a ia​—kua fakahelehele lahi ai, ati fakatau e ia a lautolu aki e toto uho he Tama fuataha hana, ko Iesu Keriso. Kua lahi mahaki e totogi ne totogi e Iehova ma e tau mamoe hana. Kua tokaloto he tau motua fakatokolalo e mena ia mo e leveki fakamitaki e tau mamoe ha Iehova.

14. Ko e heigoa e malolo he alelo?

¹⁴ “Ko e mate mo e moui kua toka ai ia ke he pule he alelo,” he talahau he Tohi Tapu. (Tau Fakatai 18:21) Moli, kua lahi e moumou ka taute he alelo. Ko hai ia tautolu ne kua nakai logona hifo e mamahi he tau manatu nakai mitaki po ke fakavihia? Ka kua ha ha foki he alelo e malolo ke fakamaulu. “Ko e alelo he tagata iloilo ke malolo ai,” he talahau he Tau Fakatai 12:18. E, ko e tau kupu mitaki mo e fakamalolo kua maeke ke tatai ke he fakaaogaaga he vai lakau ne fakatotoka mo e fakamaulu ke he loto. Manamanatu ke he falu a fakafifitakiaga.

15, 16. Ko e puhala fe nukua lata ia tautolu ke fakaaoga e alelo ke fakamafana e falu?

¹⁵ “Kia fakamafana a lautolu kua manava tote,” he tomatoma mai he 1 Tesalonia 5:14. E, kua taufetului foki e tau fekafekau  tua fakamoli ha Iehova he falu magaaho ke he fakaagitau. Maeke fefe ia tautolu ke lagomatai a lautolu pihia? He foaki ki a lautolu e lilifu moli ke lagomatai a lautolu ke kitia ne lautolu e uho ha lautolu ki mua ha Iehova. Totou mo lautolu e tau kupu malolo he Tohi Tapu ne fakakite kua leveki moli mo e fakaalofa a Iehova ki a lautolu ne “loto malipilipi” mo e “loto pehia.” (Salamo 34:18) He magaaho ka fakaaoga e tautolu e malolo he alelo ha tautolu ke fakamafana e falu, kua fakakite e tautolu kua fifitaki e tautolu e Atua fakaalofa hofihofi ha tautolu, “ko ia kua fakamafana a lautolu ne fakaagitau.”​—2 Korinito 7:6, New American Standard Bible.

¹⁶ Kua maeke foki ia tautolu ke fakaaoga e malolo he alelo ke foaki ke he falu e tau fakamaloloaga manako-lahi. Kua galo kia he katofia talitonu e fakahele ke he mate? Kua maeke he tau kupu fakaalofa ne fakakite e tokaga mo e manamanatu ha tautolu ke fakamafana e loto maanu. Kua loto lolelole kia e logonaaga he taha matakainaga ne motua lahi? Kua maeke he alelo manamanatu ke fakamafanatia ki a lautolu ne momotua nukua uho mo e fakaaue lahi ki a lautolu. Kua fai tagata kia hane taufetului ke he gagao hololoa? Kua maeke he tau kupu ne tala he telefoni po ke fakatagata ke lagaki hake e agaga hana ne gagao. Ko e fiafia  ha ia he Tufuga ha tautolu he magaaho ne fakaaoga e tautolu e malolo he vagahau ke he “tau kupu mitaki ke ati hake”!​—Efeso 4:29.

17. Ke he heigoa e puhala aoga ne kua lata ia tautolu ke fakaaoga e alelo ha tautolu ke lagomatai falu, mo e ko e ha kua lata a tautolu ke taute pihia?

¹⁷ Kua nakai fai puhala ne mua atu e aoga ke fakaaoga e malolo he alelo ka ke folafola e tautolu e tala mitaki he Kautu he Atua ke he falu. “Aua neke lamakai e koe e mena mitaki kia lautolu kua lata ki ai, ka kua maeke kia koe ke eke,” he talahau he Tau Fakatai 3:27. Kua kaitalofa a tautolu ke he falu ke fakalataha ki a lautolu e tala mitaki he fakamouiaga. Ti kua nakai hako ke lamakai e tautolu e ogo mafiti ne foaki fakamokoi e Iehova ki a tautolu. (1 Korinito 9:​16, 22) Ka e hoko atu ki fe e gahua nei ne amanaki mai a Iehova ki a tautolu ke taute?

18. Ko e heigoa ne amanaki mai a Iehova ki a tautolu?

¹⁸ Kua omoi he fakaalofa ha tautolu ma Iehova a tautolu ke fakalataha katoatoa ke he fekafekau faka-Kerisiano. Ko e heigoa ne amanaki mai a Iehova ki a tautolu hagaao ke he mena nei? Ko e taha mena, pete ni ko e fefe e tuaga he moui ha tautolu, kua maeke ia tautolu ke foaki: “Ko e tau mena oti foki kua eke e mutolu kia eke mo e loto, tuga ne eke ke he Iki, ka e nakai ke he tau tagata.” (Kolose 3:23) He totoku e poakiaga ne mua, ne pehe a Iesu: “Kia fakaalofa atu foki a koe ke he Iki hāu a Atua mo e hāu a loto katoa, mo e hāu a [“solu,” NW] katoa, mo e hāu a manatu katoa, mo e hāu a malolo katoa ko e poaki haia kua mua.” (Mareko 12:30) E, kua amanaki mai a Iehova ke igatia a tautolu ke fakaalofa mo e fekafekau ki a ia ke he puhala solu-katoa.

19, 20. (a) Ha kua haia he solu e ate, loto, mo e malolo, ko e ha ne totoku falu vala kehe ia Mareko 12:30? (e) Ko e heigoa e kakano ke fekafekau solu-katoa ki a Iehova?

¹⁹ Ko e heigoa e kakano ke fekafekau ke he Atua mo e solu-katoa? Kua hagaao e solu ke he tagata katoa, ko e tau lotomatala fakafahi tino mo e he manamanatuaga katoa hana. Ha kua haia he solu e ate, loto, mo e malolo, ko e ha ne totoku ai falu vala kehe foki ia Mareko 12:30? Manamanatu ke he fakataiaga. He tau vaha Tohi Tapu, liga fakafua he tagata (hana solu) ke he fakatupaaga. Ka e liga nakai fekafekau mo e loto katoa e fekafekau ke he iki hana; liga nakai fakaaoga e ia e malolo katoatoa po ke lotomatala katoatoa hana ke fakatolomaki aki e fiafia he hana iki. (Kolose 3:22) Ko e mena ia, ne totoku moli e Iesu e falu vala kehe nei ke peehi kua nakai lata a tautolu ke lamakai ha mena he fekafekauaga ha tautolu ke he Atua. Ko e kakano he fekafekau solu-katoa ke he Atua ke foaki ne tautolu a tautolu, he fakaaoga katoatoa e malolo mo e hakahakau ha tautolu ke he mena kua fahia he hana fekafekauaga.

²⁰ Ko e kakano kia e fekafekau solu-katoa kua lata ia tautolu ke tatai ni e tau matahola mo e hakahakau ka fakaaoga he fekafekauaga? Kua nakai fakai e mena ia, ha ko e tau tutuaga mo e tau lotomatala kua fekehekeheaki. Ke fakatai ki ai, ko e fuata ne mitaki e malolo tino mo e fahi tino kua liga maeke ke fakaaoga lahi e  magaaho ke fakamatala mai ia ia ne kua lolelole e malolo ha kua motua e tau. Ko e tagata tokotaha ne ataina mai he tau matagahua fakamagafaoa kua liga maeke ke lahi e mena ka taute ki a ia ne fai magafaoa ke leveki. Kaeke ha ha ia tautolu e malolo mo e tau tutuaga ke fakaaoga e tautolu ke fakalahi e mena taute ke he fekafekauaga, kua lata tonu mogoia a tautolu ke loto fakaaue! Moli, kua nakai manako a tautolu ke moua e agaga tuhituhi, he fakatatai atu a tautolu ke he falu hagaao ke he mena nei. (Roma 14:​10-12) Ka kua manako a tautolu ke fakaaoga e malolo ha tautolu ke fakamafana e falu.

21. Ko e heigoa e puhala mitaki mo e aoga lahi ke fakaaoga aki e malolo ha tautolu?

²¹ Kua fakatokatoka e Iehova e fakafifitakiaga mitaki katoatoa he fakaaoga fakahako e malolo hana. Kua manako a tautolu ke fifitaki a ia ke he mena kua maeke ia tautolu ko e tau tagata nakai mitaki katoatoa. Kua lata ia tautolu ke fakaaoga fakahako e malolo ha tautolu he foaki e lilifu ki a lautolu ne fai pule a tautolu ki ai. Lafi ki ai, kua manako a tautolu ke solu-katoa he taute e gahua fakamatala he moui ne foaki mai e Iehova ki a tautolu ke fakakatoatoa. (Roma 10:​13, 14) Manatu, kua fiafia a Iehova he magaaho ka foaki e koe e mena lahi kua maeke ia koe​—he hau a solu​—ke foaki. Nakai kia omoi he loto hau a koe ke taute e tau mena oti kua maeke ia koe he fekafekau ke he Atua fakaalofa mo e loto maama pihia? Kua nakai fai puhala mitaki po ke aoga lahi foki ke fakaaoga aki e malolo hau.