1-3. (a) Fakakite fefe e Solomona e pulotu kehe lahi ke he puhala ne taute e ia e taufetoko he tau fifine tokoua? (e) Ko e heigoa ne mavehe e Iehova ke foaki ki a tautolu, mo e heigoa e huhu ne mafuta hake?

KO E fakafiliaga uka lahi​—he ua e fifine ne taufetoko hagaao ke he tama mukemuke. Ko e tau fifine nonofo he taha e fale, mo e igatia fanau takitaha e tama tane, he taha ne aho ne veha ai. Ti mate taha he tau tama mukemuke, mo e igatia e fifine mogonei ke talahau he eke mo matua fifine he muke ne moui. * Kua nakai fai tagata foki ne kitia e mena ne tupu. Ti kua liga uta ai ke he hopoaga fakafili tote ka kua nakai fai tali. Fakahiku, ne uta e taufetoko ki a Solomona, ko e patuiki a Isaraela. To maeke nakai a ia ke folafola e kupu moli?

² He mole e fanogonogo ke he taufetoko he tau fifine, ne fekau e Solomona ke tamai e pelu. Ti, mo e mauokafua, ne poaki e ia ke hio ua e tama, mo e age e tau hafa ke he tau fifine takitaha. Agataha, ne olelalo e matua moli ke he patuiki ke age e tama mukemuke​—ko e tama fakahele hana​—ke he taha fifine. Ka e fakamakamaka ni e taha fifine ke hio ua e tama. Ati iloa ai e Solomona e moli he mogonei. Nukua iloa e ia e fakaalofa hofihofi he matua fifine ma e tama he manava hana, mo e fakaaoga e ia e iloilo ia ke tali aki e taufetoko. Manatu la ke he loto totoka he matua fifine he magaaho ne foaki e Solomona ki a ia e mukemuke mo e pehe: “Ko e hana matua fifine hanā.”​—1 Tau Patuiki 3:​16-27.

³ Nakai kia ko e pulotu kehe lahi a ia? He logona he tau tagata e puhala ne tali e Solomona e fakafiliaga ia, ne ofogia a lautolu,  “ha kua kitia e lautolu ne ha ha ia ia e [“pulotu,” NW] mai he Atua.” E, ko e pulotu ha Solomona ko e mena fakaalofa faka-Atua. Ne foaki e Iehova ki a ia e “pulotu mo e loto matala.” (1 Tau Patuiki 3:​12, 28) Ka e kua a tautolu? Moua foki nakai e tautolu e pulotu mahani Atua? E, ha kua omoi he agaga, ne tohia e Solomona: “Ko Iehova kua foaki mai e [“pulotu,” NW].” (Tau Fakatai 2:6) Ne mavehe a Iehova ke foaki e pulotu​—ko e maama ke fakaaoga fakamitaki e iloilo, maamaaga, mo e lotomatala​—ki a lautolu ne kumi fakamoli ki ai. Liga maeke fefe a tautolu ke moua e pulotu mai luga? Mo e maeke fefe a tautolu ke fakagahuahua ai he tau moui ha tautolu?

4-7. Ko e heigoa e tau manako fa ke moua e pulotu?

⁴ Kua lata kia a tautolu ke lotomatala lahi po ke tokoluga e fakaakoaga ke moua e pulotu mahani Atua? Nakai. Kua fakamakai a Iehova ke fakalataha e pulotu hana mo tautolu pete ni ko e ha tautolu a feakiaga po ke fakaakoaga. (1 Korinito 1:​26-29) Ka kua lata ia tautolu ke fakaaoga e manamanatuaga, ha kua fakamafana mai e Tohi Tapu ki a tautolu ke ‘moua e pulotu.’ (Tau Fakatai 4:7) Maeke fefe a tautolu ke taute pihia?

⁵ Fakamuaaki, lata ia tautolu ke matakutaku ke he Atua. “Ko e matakutaku kia Iehova ko e kamataaga he [“pulotu,” NW] a ia [“ko e lakaaga fakamua ke he pulotu,” The New English Bible],” he talahau he Tau Fakatai 9:10. Ko e matakutaku ke he Atua ko e fakaveaga he pulotu moli. Ko e ha? Kia manatu kua putoia ke he pulotu e lotomatala ke fakaaoga fakamitaki e iloilo. Ko e matakutaku ke he Atua, nakai ke vivivivi i mua hana he hopoate, ka ke fakafeilo ki mua hana he ofoofogia, fakalilifu, mo e tua. Ko e matakutaku pihia kua kakano mitaki mo e malolo e omoomoiaga. Kua omoi ai a tautolu ke tamai e tau moui ha tautolu ke fakatatai ke he ha tautolu a iloilo ke he finagalo mo e tau puhala he Atua. Kua nakai fai puhala pulotu foki ke muitua ki ai a tautolu, ha ko e tau tutuaga ha Iehova kua tukuhake tumau e mitaki tokoluganea ma lautolu ne mumui ki ai.

⁶ Ke uaaki, kua lata ia tautolu ke fakatokolalo mo e maimaina. Kua nakai fakaai e pulotu mahani Atua ke ha ha ai ka noa mo e  fakatokolalo mo e maimaina. (Tau Fakatai 11:2) Ko e ha e mena ia? Kaeke fakatokolalo mo e maimaina a tautolu, to fakamakai a tautolu ke talahau kua nakai iloa e tautolu e tau tali oti, kua nakai hako tumau e tau manatu ha tautolu, mo e lata ia tautolu ke iloa e manamanatuaga ha Iehova ke he tau mena nei. “Kua totoko atu [a Iehova] ke he tau fakatokoluga,” ka kua fiafia a ia ke foaki e pulotu ki a lautolu ne loto fakatokolalo.​—Iakopo 4:6.

⁷ Ko e mena aoga ke toluaki, ko e kumikumi ke he Kupu tohia he Atua. Kua fakakite e pulotu ha Iehova i loto he Kupu hana. Ke moua e pulotu ia, kua lata ia tautolu ke lali fakamakamaka ke kumi ai. (Tau Fakatai 2:​1-5) Ko e manako ke fa aki ko e liogi. Ka ole fakamoli a tautolu ke he Atua ma e pulotu, to foaki fakamokoi mai e ia. (Iakopo 1:5) Ko e liogi lagomatai ha tautolu ma e agaga hana to moua e tali. Mo e maeke he agaga hana ke taute a tautolu ke moua e tau mena uho i loto he Kupu hana, tau mena ka lagomatai a tautolu ke fai tali ke he tau mena vihi, ke kalo kehe he haofia kelea, mo e taute e tau fifiliaga pulotu.​—Luka 11:13.

8. Kaeke moua moli e tautolu e pulotu mahani Atua, to kitia moli fefe?

⁸ Tuga ne kitia e tautolu he Veveheaga 17, nukua gahuahua mitaki e pulotu ha Iehova. Ti he pihia, kaeke moua moli e tautolu e pulotu mahani Atua, to kitia moli ai ke he tau puhala ne takitaki ni e tautolu a tautolu. Ne fakamaama he aposetolo ko Iakopo e tau fua he pulotu faka-Atua he magaaho ne tohia e ia: “Ka ko e [“pulotu,” NW] mai luga, kua fakamua hana a mea, ti mafola, ti totonu, ti fulumokoi, kua puke ke he fakaalofa mo e tau fua mitaki, nakai fakaalofa fakaigati, nakai fakatupua.” (Iakopo 3:17) He tutala a tautolu ke he tau puhala takitaha nei he pulotu faka-Atua, liga huhu hifo na tautolu ki a tautolu, ‘Gahuahua nakai e pulotu mai luga he moui haku?’

9. Ko e heigoa e kakano ke mea, ti ko e ha ne latatonu ai ha ko e mea ko e fua fakamua he pulotu ne tohi hifo?

⁹ “Kua fakamua hana a mea.” Ko e kakano ke mea ko e tavana mo e nakai kiva, nakai ni i fafo ka e pihia foki i loto. Ne fakalataha he Tohi Tapu e pulotu mo e loto, ka e nakai maeke ke hu e pulotu mai he lagi ke he loto ne takiva he tau manatu, tau manako, mo e  tau fatuakiloto kelea. (Tau Fakatai 2:10; Mataio 15:​19, 20) Pete ni ia, kaeke kua mea e loto ha tautolu​—ke he mena kua maeke he tau tagata nakai mitaki katoatoa​—to “kalo kehe a [tautolu] mo e tau mena kelea, ka e eke e mahani mitaki.” (Salamo 37:27; Tau Fakatai 3:7) Nakai kia latatonu ai ha ko e mea ko e fua fakamua he pulotu ne tohi hifo? Ha ko e mena, ka nakai mahani mea mo e fakaagaga a tautolu, maeke fefe ia tautolu ke fakaata moli e falu a fua he pulotu mai luga?

10, 11. (a) Ko e ha ne aoga ai ke mafola a tautolu? (e) Ka mailoga e koe kua fakahukia e koe e katofia tapuaki, maeke fefe ia koe ke fakakite moli a koe ko e tagata taute mafola? (Kikite foki matahuitala.)

¹⁰ “Ti mafola.” Ne omoi he pulotu mai he lagi a tautolu ke tutuli e mafola, ko e fua he agaga he Atua. (Kalatia 5:22) Kua lali a tautolu ke kalo mai he faguna e “pipiaga he mafola” ne kaufakalataha aki e tau tagata ha Iehova. (Efeso 4:3) Kua fakafekefeke foki a tautolu ke liuaki mai e mafola ka eke kua fakalagalaga. Ko e ha ne aoga e mena nei? Ne talahau he Tohi Tapu: “Kia mafola a mutolu; ti ha ha i ai ia mutolu e Atua hana e fakaalofa mo e monuina.” (2 Korinito 13:11) Ti ka tumau a tautolu ke nonofo mafola, to ha ha ia tautolu e Atua he mafola. Ko e puhala ne fehagai a tautolu mo e tau katofia tapuaki kua matutaki ai ke he fakafetuiaga ha tautolu mo Iehova. Maeke fefe a tautolu ke fakakite moli a tautolu ko e tau tagata taute mafola? Manamanatu ke he taha fakafifitakiaga.

¹¹ Ko e heigoa hau ka taute kaeke mailoga e koe kua fakahukia e koe e katofia tapuaki hau? Ne pehe a Iesu: “Kaeke foki ke ta atu e koe hau a poa ke he fatapoa, ti manatu ai a koe ke he hau a matakainaga ha i ai taha mena kua mamahi ai kia koe. Kia toka ai hau a poa i mua he fatapoa, ka e fano a a koe ke fakafeilo fakamua mo e hau a matakainaga, ti hau ai a koe, mo e ta atu hau a poa.” (Mataio 5:​23, 24) Maeke ia koe ke fakagahua e fakatonuaga ia he fakaaoga e manamanatuaga ke finatu ke he matakainaga hau. Mo e heigoa e foliaga? “Ke fakafeilo” mo ia. * Ke moua ai, kua lata  ia koe ke fakailoa, nakai fakatikai, e loto hukia hana. Ka finatu a koe ki a ia mo e foliaga ke liu fakatu e mafola ti fakatumau e aga ia, kua tuga to maama ni ha fekehekeheaki, taute e tau tokihala kua lata, mo e foaki e fakamagaloaga. Kaeke fakaaoga e koe e manamanatuaga ke taute mafola, kua fakakite e koe hane takitaki he pulotu mahani Atua a koe.

12, 13. (a) Ko e heigoa e kakano he kupu ne talahau “mahani totonu” ia Iakopo 3:17? (e) Maeke fefe ia tautolu ke fakatata nukua mahani totonu a tautolu?

¹² “Ti totonu.” Ko e heigoa e kakano ke totonu? Hagaao ke he tau tagata fakaako tokoluga, ko e kupu faka-Heleni fakamua ne talahau “totonu” ia Iakopo 3:17 kua uka lahi ke fakaliliu. Ne fakaaoga he tau tagata fakaliliu e tau kupu tuga e “mahani molu,” “fakauka,” mo e “manamanatu.” Ko e kakano moli he kupu faka-Heleni ko e “fakamolulu.” Fakatata fefe e tautolu ko e vala nei he pulotu mai luga kua gahuahua ia tautolu?

 ¹³ “Kia iloa ha mutolu a mahani totonu he tau tagata oti kana,” he talahau ia Filipi 4:5. Ne totou mai he taha fakaliliuaga: “Kia moua e talahaua he mahani totonu.” (The New Testament in Modern English, ha J. B. Phillips) Kia mailoga ai, nakai ko e huhu ke he puhala ne kitia ne tautolu a tautolu; ko e huhu ke he puhala ne kitia mai he falu a tautolu, ke he puhala ne talahaua ai a tautolu. Ko e tagata mahani totonu kua nakai fakamakamaka ni ke he tau mena ne tohi he tau matafakatufono po ke taute e tau mena ke he puhala ni hana. Ka kua fakamakai a ia ke fanogonogo ke he falu, ka lata ai, mo e ke fakamolulu ke he tau manako ha lautolu. Kua mahani molu foki a ia, nakai vale po ke kaka, ke he tau fehagaiaga hana mo e falu. Pete kua aoga e mena nei ma e tau Kerisiano, kua mua atu e aoga ma lautolu ne fekafekau ko e tau motua. Kua futiaki e mahani molu, he taute e tau motua ke mukamuka ke o ki ai. (1 Tesalonia 2:​7, 8) Kua lata ia tautolu ke huhu hifo ki a tautolu ni, ‘Kua talahaua mitaki kia au ha kua manamanatu, fakamolulu, mo e mahani molu?’

14. Maeke fefe a tautolu ke fakatata nukua “fulumokoi” a tautolu?

¹⁴ “Ti fulumokoi.” Ko e kupu faka-Heleni ne talahau “ti fulumokoi” kua nakai moua he taha mena foki he tau Tohiaga Tapu Kerisiano Heleni. Hagaao ke he taha tagata fakaako tokoluga, ko e kupu nei “kua fa fakaaoga ke akonaki e tau kautau.” Kua talahau e manatu he “mukamuka ke fakaohooho” mo e “fanogonogo.” Ko ia ne pule he pulotu mai luga kua mautali ke fanogonogo ke he tau mena ne talahau he tau Tohiaga Tapu. Kua nakai talahaua a ia mo tagata ne taute fifiliaga ti nakai mahalo ke fakaohooho he ha mena moli ka uhukehe a ia. Ka kua mafiti a ia ke hiki he magaaho ka foaki ki a ia e fakamoliaga faka-Tohiaga Tapu kua hepe a ia po kua tupu mai e tau fakahikuaga hehe. Kua talahaua pihia nakai a koe ke he falu?

15. Ko e heigoa e fakaalofa, mo e ko e ha ne latatonu ai ke totoku fakalataha e “fakaalofa” mo e “tau fua mitaki” ia Iakopo 3:17?

¹⁵ “Kua puke ke he fakaalofa mo e tau fua mitaki.” * Ko e fakaalofa  ko e vala aoga lahi he pulotu mai luga, ha ko e pulotu pihia kua talahau ke “puke ke he fakaalofa.” Mailoga kua totoku fakalataha e “fakaalofa” mo e “tau fua mitaki.” Kua latatonu e mena nei ha kua fa mahani lahi e fakaalofa, i loto he Tohi Tapu, ke hagaao ke he tupetupe hakahakau ma e falu, ko e fakaalofa hofihofi ne fakatupu e tau gahua totonu loga. Ne fakakakano he taha gahua kumikumi e fakaalofa ko e “logonaaga momoko ke he tuaga tu kelea he taha tagata mo e lali ke taute taha mena hagaao ki ai.” Ti, ko e pulotu mahani Atua kua nakai pakupaku, momoko vaivai, po ke iloilo kili. Ka kua, mafanatia, fakamoli, mo e mataala lahi. Fakakite fefe e tautolu kua puke a tautolu he fakaalofa?

16, 17. (a) He lafi atu ke he fakaalofa ma e Atua, ko e heigoa ne omoi a tautolu ke fakalataha ke he gahua fakamatala mo e ko e ha? (e) Ko e tau puhala fe ne lata ia tautolu ke fakakite kua puke a tautolu he fakaalofa?

¹⁶ Moli ko e puhala aoga lahi ko e fakamatala e tala mitaki he Kautu he Atua mo e falu. Ko e heigoa ne omoi a tautolu ke taute e gahua nei? Fakamua ni, ko e fakaalofa ma e Atua. Ka kua omoi foki a tautolu he fakaalofa, po ke fakaalofa hofihofi ma e falu. (Mataio 22:​37-39) Tokologa he vaha nei “ne fakafita a lautolu, mo e tiaki atu ai, tuga e tau mamoe nakai fai leveki a lautolu.” (Mataio 9:36) Kua tiaki a lautolu mo e fakamatapouli fakaagaga he tau leveki mamoe pikopiko fakalotu. Ko e fua, kua nakai iloa e lautolu e takitakiaga pulotu ne moua he Kupu he Atua po ke tau monuina ka nakai leva ti tamai he Kautu ke he lalolagi nei. Ka manamanatu ai a tautolu ke he tau manako fakaagaga ha lautolu ne takai ia tautolu, ti omoi he loto fakaalofa hofihofi ha tautolu a tautolu ke taute e tau mena oti ne fahia ki ai ke fakapuloa ki a lautolu e finagalo fakaalofa ha Iehova.

¹⁷ Ko e heigoa foki falu puhala kua lata ia tautolu ke fakakite kua puke a tautolu he fakaalofa? Manatu e fakataitaiaga ha Iesu ke he tagata Samaria ne moua e tagata fenoga ne takoto he kauhala, nukua fofo mo e keli. Omoi he fakaalofa hofihofi, ne “fakaalofa atu” e tagata Samaria, he pipipipi e tau kafokia he tagata matematekelea mo e leveki a ia. (Luka  10:​29-37) Nakai kia fakamaama he mena nei kua putoia ke he fakaalofa e foaki lagomatai ki a lautolu ne manako? Ne talamai e Tohi Tapu ki a tautolu “kia mahani mitaki . . . ke he tau tagata oti kana, ka e au atu ke he faoa ne tua.” (Kalatia 6:10) Kikite falu a puhala. Liga manako e katofia talitonu ne motua ke uta mo e tamai he tau feleveiaaga Kerisiano. Liga manako lagomatai e takape he fakapotopotoaga ke taute e tau mena maona he kaina hana. (Iakopo 1:27) Kua manako a ia ne fakaagitau ma e “kupu mitaki” ke fakafiafia aki a ia. (Tau Fakatai 12:25) Ka fakakite e tautolu e fakaalofa ke he tau puhala pihia, kua fakakite e tautolu ko e pulotu mai luga kua gahuahua ia tautolu.

18. Ka takitaki he pulotu mai luga a tautolu, ko e heigoa kua lata ia tautolu ke ukufakina ke kakape kehe mai he tau loto ha tautolu, mo e ko e ha?

¹⁸ “Nakai fakaalofa fakaigati.” Kua tokoluga hake e pulotu mahani Atua ke he fakamailoga tagata mo e fakahakehake fakamotu. Ka takitaki he pulotu pihia a tautolu, kia ukufakina a tautolu ke kakape kehe mai he tau loto ha tautolu ha fatuakiloto ke fakakite e fakamailoga tagata. (Iakopo 2:9) Kua nakai tuku fakamua e tautolu e falu he fakave atu ke he tuaga fakaakoaga ha lautolu, tuaga fakatupe, po ke tau matagahua he fakapotopotoaga; kua nakai ono fakateaga hifo a tautolu ke he ha katofia tapuaki ha tautolu, pete ko e mativa fefe a lautolu. Kaeke taute e Iehova a lautolu pihia ke moua e fakaalofa hana, kua lata foki ia tautolu ke fakakite e fakaalofa ha tautolu ki a lautolu.

19, 20. (a) Ko e heigoa e feakiaga he kupu Heleni ma e “fakatupua”? (e) Fakatata fefe e tautolu e “fakaalofa fak[a]moli ke he tau matakainaga,” mo e ko e ha ne aoga e mena nei?

¹⁹ “Nakai fakatupua.” Ko e kupu faka-Heleni ma e “fakatupua” kua maeke ke hagaao ke he “tagata taute tala ne taute hana vala.” He vaha i tuai, ne tui he tau tagata Heleni mo e tau Roma e tau pa mata lalahi ka taute tala. Ti, ko e kupu Heleni ma e “fakatupua” kua hagaao ki a ia ne fakavaivai, po ke taute mena fakahehe. Ko e vala nei he pulotu mahani  Atua kua lata ke fakaohooho nakai ni e puhala ne fehagai a tautolu ke he tau katofia tapuaki ka e ke he puhala foki ne manamanatu a tautolu ki a lautolu.

²⁰ Ne mailoga he aposetolo ko Peteru ko e ha tautolu a ‘omaoma ke he kupu moli’ kua lata ke fua mai e “fakaalofa fak[a]moli ke he tau matakainaga.” (1 Peteru 1:22) E, kua nakai lata he fakaalofa ha tautolu ma e tau matakainaga ha tautolu ke fakakite mata kitia. Kua nakai tui e tautolu e tau pa mata po ke taute e tau fakatataaga ke fakahehe falu. Ko e fakaalofa ha tautolu kua lata ke moli, mai he loto. Kaeke pihia, to moua e tautolu e tua he tau katofia talitonu ha tautolu, ha ko e mena to iloa moli e lautolu e tau puhala ha tautolu. Kua tauteute he fakamoli pihia e puhala ma e tau fakafetuiaga ataina mo e mahani fakamoli he vahaloto he tau Kerisiano mo e lagomatai ke taute e takaiaga falanaki i loto he fakapotopotoaga.

21, 22. (a) Kaumahala fefe a Solomona ke omaoma mau ke he pulotu? (e) Lata fefe a tautolu ke omaoma mau ke he pulotu, mo e to aoga fefe a tautolu he taute pihia?

²¹ Ko e pulotu mahani Atua ko e mena fakaalofa mai ia Iehova, ne kua lata ia tautolu ke omaoma mau. Ne talahau e Solomona: “Haku tama na e, . . . kia omaoma mau a koe ke he [“pulotu,” NW] mo e loto manamanatu.” (Tau Fakatai 3:21) Momoko ni, he kaumahala a Solomona ke taute e mena ia. Kua fakatumau ni a ia ke fakapulotu ka eke taofi e ia e loto omaoma. Ka e fakamui, ne fuluhi kehe he hana tau hoana motu kehe e loto hana mai he tapuakiaga tavana ha Iehova. (1 Tau Patuiki 11:​1-8) Ne fakamaama he mena ne tupu ki a Solomona kua tote e aoga he iloilo ka nakai fakaaoga fakamitaki e tautolu.

²² Omaoma mau fefe a tautolu ke he pulotu aoga? Kua nakai ni lata ia tautolu ke totou tumau e Tohi Tapu mo e tau tohi fakave ke he Tohi Tapu ne foaki he “fekafekau fakamoli mo e loto matala” ka kua lata foki ia tautolu ke ukufakina ke fakagahuahua e tau mena ne ako e tautolu. (Mataio 24:45) Kua ha ha ia tautolu e tau kakano loga ke fakagahuahua e pulotu faka-Atua. Ko e puhala mitaki lahi a ia he moui mogonei. Kua taute a tautolu ke ‘toto atu ke he moui tukulagi’​—ko e moui he lalolagi fou he Atua. (1 Timoteo 6:19) Mo e mua atu e aoga, he feaki e pulotu mai luga ka futia fakatata atu a tautolu ke he punaaga he pulotu, ko Iehova ko e Atua.