1, 2. Ko e heigoa e “tohi” ne tohia mai e Iehova ki a tautolu, mo e ko e ha?

MANATU nakai e koe e magaaho ne moua e koe e tohi mai he fakahele ne nofo mamao? Gahoa e tau mena ne tamai e fiafia ki a tautolu tuga e tohi loto fakamoli mai he taha tagata ne uho ki a tautolu. Kua fiafia a tautolu ke iloa hagaao ke he malolo tino hana, tau mena tutupu ki a ia, mo e tau manatu hana. Kua fefakatataaki lahi he tau matutakiaga pihia e tau fakahele, pete he mamao ligo e nonofoaga ha lautolu.

² Ko e heigoa foki, ka tamai ki a tautolu e fiafia lahi he moua e fekau tohia mai he Atua ne fakaalofa ki ai a tautolu? Ko Iehova, kua tuga, “tohi” mai foki ki a tautolu​—he puhala he hana Kupu, ko e Tohi Tapu. I loto ne talahau e ia ki a tautolu ko hai a ia, ko e heigoa ne taute e ia, ko e heigoa he finagalo hana ka taute, mo e fai mena atu foki. Ne foaki mai e Iehova ki a tautolu hana Kupu ha kua manako a ia ke fakatata atu a tautolu ki a ia. Ne fifili he Atua pulotu-katoatoa ha tautolu e puhala mitaki lahi ke matutaki mo tautolu. Ha ha ai e pulotu ne mua ue atu e mitaki he puhala ne tohia ai e Tohi Tapu mo e mena ne toka i loto.

3. Ko e puhala fe ne fakaholo age e Iehova e Fakatufono ki a Mose?

³ Liga talahau he falu, ‘Ko e ha ne nakai fakaaoga e Iehova e puhala lauia lahi​—tuga e leo mai luga he lagi​—ke matutaki mo e tau tagata?’ Moli, nukua vagahau a Iehova he falu magaaho mai he lagi he kakano he tau hukui fakaagelu. Ne taute pihia e ia, ke fakatai ki ai, he magaaho ne foaki e ia e Fakatufono ki Isaraela. (Kalatia 3:19) Ko e leo mai he lagi nukua ofoofogia​—kua tomumu lahi ati ole e tau Isaraela matakutaku ke nakai vagahau a Iehova ki a lautolu ke he puhala nei, ka ke matutaki mai a ia he puhala ia Mose. (Esoto 20:​18-20) Ko e Fakatufono, ne ha ha ai ke kavi 600 e tau poakiaga, nukua fakahoko gutu ki a Mose, ko e kupu ke he kupu.

4. Fakamaama ko e ha ne nakai mitaki ke fakaaoga e puhala vagahau kupu ke fakahoko mai aki e tau fakatufono he Atua.

 ⁴ Ka e kua, ane mai nakai tohi hifo e Fakatufono ia? To maeke nakai ia Mose ke manatu tonu e tau kupu he talahauaga fakamatafeiga ia mo e ke talahau tonu atu ai ke he vala motu ne toe? Ka e kua e atuhau fakamui? To falanaki ni kia a lautolu ke he tau kupu vagahau gutu? Nakai ko e puhala mitaki lahi a ia ke fakahoko mai aki e tau fakatufono he Atua. Manatu la ke he mena ka tupu kaeke talahau e koe e tala ke he tau tagata tokologa he laini loa, he talahau ai ke he tagata fakamua ti talahau fakatatau atu ke he taha mo e taha he laini ia. Ko e mena ka logona he tagata he matahiku kua liga kehe lahi mai he tala fakamua. Ko e tau kupu he Fakatufono he Atua kua nakai hagahaga kelea pihia.

5, 6. Ko e heigoa ne poaki e Iehova ki a Mose ke taute aki e tau kupu Hana, mo e ko e ha ko e monuina a ia ma tautolu ke moua e Kupu ha Iehova ke he tau matatohi?

⁵ Ne fifili fakapulotu e Iehova e tau kupu hana ke tohi hifo. Ne poaki e ia a Mose: “Kia tohi e koe e tau kupu na, ha kua lata mo e tau kupu ia e maveheaga kua eke e au mo koe katoa mo Isaraela.” (Esoto 34:27) Ati kamata ai e vaha tohia Tohi Tapu, he 1513 F.V.N. He molea e 1,610 e tau tau, ko Iehova “ne vagahau mai ke he vaha i tuai, . . . ke he tau lagatau kehekehe” ke he kavi ke 40 e tagata tohia ne tohi hifo e Tohi Tapu. (Heperu 1:1) He magahala ia, ne leveki uliulitonu e tau tagata lagaki fakamoli ke taute e tau lagakiaga tonuhia ke fakamau aki e hakotika he tau Tohiaga Tapu.​—Esera 7:6; Salamo 45:1.

⁶ Nukua fakamonuina moli e Iehova a tautolu he matutaki mai ki a tautolu he tohi. Kua moua nakai e koe e tohi ne uho lahi ki a koe​—liga ha kua ha ai e mafanatia ne manako ki ai​—ti toka fakaeneene e koe mo e liu totou mo e totou foki? Ti pihia foki e “tohi” ha Iehova ki a tautolu. Ha kua tuku hifo e Iehova e tau kupu hana ke he puhala tohia, kua maeke ai ia tautolu ke totou tumau ai mo e manamanatu fakahautoka ke he tau mena ne talahau mai. (Salamo 1:2) Maeke ia tautolu ke moua e “fakamafanatia mai he tau Tohi” he magaaho ka manako ki ai a tautolu.​—Roma 15:4.

7. Kitia fefe e pulotu ha Iehova ke he fakaaogaaga hana he tau tagata tohia?

⁷ He pulotu hana, ne fakaaoga e Iehova e tau tagata ke tohi hifo hana Kupu. Manamanatu ke he mena nei: Kaeke fakaaoga e Iehova e tau agelu ke fakamau e Tohi Tapu, to tatai nakai e futiakiaga? Moli, liga fakaata he tau agelu a Iehova mai he tuaga tokoluga ha lautolu, ne talahau e fakamoliaga ha lautolu ki a ia, mo e hokotaki hagaao ke he tau fekafekau tagata tua fakamoli he Atua. Ka e mailoga moli nakai e tautolu e onoonoaga he tau mena momoui fakaagaga mitaki katoatoa, ne tokoluganea e iloilo, tau fakafitaaga, mo e malolo, ke he ha tautolu?​—Heperu 2:​6, 7.

8. Ko e puhala fe ne fakaata e tau tagata tohia Tohi Tapu ke fakaaoga ni ha lautolu a tau manamanatuaga? (Kikite foki matahuitala.)

⁸ He puhala he tau tagata tohia, ne foaki mai e Iehova e mena ne lata mo tautolu​—ko e fakamauaga ne ‘mai he agaga he Atua’ ka e tokai agaia e tau foliaga fakatagata. (2 Timoteo 3:16) Moua fefe e ia e mena nei? Ke he tau mena loga, ne fakaata moli e ia e tau tagata tohia ke fakaaoga e tau manamanatuaga ni ha lautolu ke fifili e “tau kupu ke fiafia ai e tau tagata; ko e tau mena foki kua tohi ko e tonu ia, ko e tau kupu moli ni.” (Fakamatalaaga 12:​10, 11) Ne fakamaama he mena nei e tau puhala kehekehe he Tohi Tapu; ne fakakite he tau puhala tohi e feakiaga mo e aga he tau tagata tohia takitokotaha. * Ka ko e tau tagata tapu nei ‘he Atua ne vagavagahau mai he omoi a lautolu he agaga tapu.’ (2 Peteru 1:21) Ti ko e fakahikuaga ko e “kupu [moli] he Atua.”​—1 Tesalonia 2:13.

9, 10. Ko e ha e fakaaogaaga he tau tagata tohia ne lafi atu ke he mafanatia mo e futiaki lahi he Tohi Tapu?

⁹ Ko e fakaaoga e tau tagata ke tohia, kua foaki e mafanatia mo e futiaki lahi ke he Tohi Tapu. Ko e tau tagata ne tohia ai ko e tau tagata ne fai logonaaga tuga ni ha tautolu. He nakai mitaki katoatoa,  ne fehagai a lautolu mo e tau peehiaga tuga ni ha tautolu. Ke he falu mena, ne omoi he agaga ha Iehova a lautolu ke tohi hagaao ke he tau logonaaga mo e taufetuluiaki ni ha lautolu. (2 Korinito 12:​7-10) Ti tohi hifo e lautolu e tau kupu ha lautolu ni, ko e tau kupu ne nakai maeke e tau agelu ke talahau.

¹⁰ Manamanatu, ke fakatai ki ai, ko e Patuiki ko Tavita i Isaraela. He mole he taute e ia e tau hala kelea lahi, ne feaki e Tavita e salamo ne liligi ai e ia e loto hana, he olelalo ma e fakamagaloaga he Atua. Ne tohia e ia: “Kia mulu fakalahi e koe au ke he haku a tau mahani hepehepe, mo e fakamea e koe au he haku a tau hala. Ha kua iloa ni e au haku a tau holifono; ha i mua foki ia au haku tau hala nakai noa. Kitiala, ne fanau au mo e mahani hepehepe; ne fatu foki haku matua fifine ia au mo e hala. Aua neke tiaki e koe au i mua hāu; aua foki neke uta kehe hāu a agaga tapu ia au. Ko e tau poa ke he Atua ko e loto malipilipi ia; ko e Atua na e, nakai vihiatia e koe e loto malipilipi mo e pehia.” (Salamo 51:​2, 3, 5, 11, 17) Nakai kia logona e koe e ita he tagata tohia? Ko hai foki, ka ko e tagata nakai mitaki katoatoa kua maeke ke talahau e tau manatu loto hokulo ia?

11. Ko e heigoa e faga fakataitaiaga moui-moli nukua ha ha i loto he Tohi Tapu “ke fakaako ai a tautolu”?

¹¹ Fai mena foki ne lafi atu ke he futiakiaga he Tohi Tapu. Ke he mena lahi, ko e tohi a ia hagaao ke he tau tagata​—ko e tau tagata moli​—ko lautolu ne fekafekau ke he Atua mo lautolu ne nakai fekafekau ki a ia. Ne totou a tautolu hagaao ke he tau fakafitaaga ha lautolu, tau fehagai uka, mo e tau fiafia. Ne kitia e tautolu e tau fakahikuaga he tau fifiliaga ha lautolu he moui. Ko e tau fakamauaga ia kua putoia ai “ke fakaako ai a tautolu.” (Roma 15:4) He puhala he tau fakataitaiaga moui-moli nei, ne fakaako e Iehova a tautolu ke he tau puhala ne aamotia ai e tau loto ha tautolu. Manamanatu ke he falu a fakafifitakiaga.

12. Ko e tau fakamauaga he Tohi Tapu hagaao ke he tau tagata nakai tua fakamoli kua lagomatai a tautolu ke he puhala fe?

¹² Ne talamai he Tohi Tapu ke he mahani nakai tua fakamoli,  mo e pihia foki ke he tau tagata mahani kelea mo e tau mena ne tutupu ki a lautolu. I loto he tau fakamauaga nei, ko e tau fua teteki ne kitia he tau gahua ha lautolu, kua mukamuka ai ke maama e tautolu. Ke tuga anei, ko e heigoa e poakiaga hagaao ke he nakai fakamoli nukua mua atu e malolo ke he fakafifitakiaga he mahani nei i Iuta he taute e ia e fakafualoto tukauua hana ki a Iesu? (Mataio 26:​14-16, 46-50; 27:​3-10) Ko e tau fakamauaga tuga anei ne hokotia mitaki ke he tau loto ha tautolu, he lagomatai a tautolu ke mailoga mo e tiaki e tau puhala fakalialia.

13. Ko e puhala fe ne lagomatai he Tohi Tapu a tautolu ke maama e tau fua fulufuluola?

¹³ Ne fakamaama foki he Tohi Tapu e tau fekafekau tua fakamoli he Atua. Ne totou a tautolu hagaao ke he mahani fakamoli ha lautolu. Ne kitia e tautolu e tau fakataitaiaga moli he tau fua ne lata ia tautolu ke feaki ke fakatata atu ke he Atua. Mailoga e tua, ke fakatai ki ai. Ne fakakakano mai he Tohi Tapu e tua mo e talamai ki a tautolu e aoga lahi kaeke fakafiafia e tautolu e Atua. (Heperu 11:​1, 6) Ka e tokai foki he Tohi Tapu e tau fakafifitakiaga maaliali he gahuahuaaga he tua. Manamanatu ke he tua ne fakakite e Aperahamo he magaaho ne lali a ia ke poa a Isaako. (Kenese, veveheaga 22; Heperu 11:​17-19) He puhala he tau fakamauaga pihia, ko e kupu “tua” kua fai kakano foki ti mukamuka ai ke maama. Ko e pulotu ha ia he nakai ni tomatoma e Iehova a tautolu ke feaki e tau fua fulufuluola ka e foaki mai foki e tau fakafifitakiaga moui-moli ha lautolu!

14, 15. Ko e heigoa ne talamai he Tohi Tapu ki a tautolu hagaao ke he taha fifine ne hau ke he faituga, mo e heigoa ne ako e tautolu hagaao ki a Iehova mai he fakamauaga nei?

¹⁴ Ko e tau fakamauaga moui-moli ne moua he Tohi Tapu kua fa fakaako a tautolu hagaao ke he peresona ko Iehova. Manamanatu ke he mena ne totou e tautolu hagaao ke he fifine ne kitia e Iesu he faituga. He nofo tata ke he puha tupe, nukua kitekite e Iesu e tau tagata he tuku e lautolu e tau mena fakaalofa ha lautolu. Ne tokologa e tau tagata muhu koloa ne o mai, tuku “falu a mena mai he tau mena loga ha lautolu.” Ka e mataaki e kitekiteaga a Iesu ke he fifine takape nofogati. Ko e mena fakaalofa  hana ko e “ua e tupe ikiiki, ko e kotane ne taha maka.” * Ko e tama vala tupe hana ni a ia. Ko Iesu, ne fakaata mitaki katoatoa e loto manamanatu ha Iehova ke he tau mena pihia, ne talahau: “Kua lahi ni e mena he fifine takape na kua nofogati kua tolo ke he mena kua toka ai e tau tupe ka e tote e mena ha lautolu oti ne tolo ki ai.” Hagaao ke he tau kupu ia, ne mua atu e mena ne tuku he takape ke he ha lautolu oti kua fakapotopoto.​—Mareko 12:​41-44; Luka 21:​1-4; Ioane 8:28.

¹⁵ Nakai kia mailoga lahi ha ko e mai he tau tagata oti ne o mai ke he faituga he aho ia, nukua fifili e takape nei mo e totoku i loto he Tohi Tapu? He puhala he fakafifitakiaga nei, ne fakaako e Iehova a tautolu ko e Atua loto fakaaue a ia. Kua fiafia a ia ke talia ha mena fakaalofa ne foaki solu-katoa, pete ko e lahi fefe he fakatai atu ke he mena ne maeke he falu ke foaki. Kua nakai moua e Iehova ha puhala mitaki lahi foki ke fakaako ki a tautolu e kupu moli loto mafanatia nei!

16, 17. Kitia fefe foki e pulotu ha Iehova ke he mena ne fifili e ia ke nakai tohi he Kupu hana?

¹⁶ He tohi a koe ke he fakahele, kua fakakaupa e mena ka tohi e koe. Ti fakaaoga e koe e manamanatuaga ke fifili e mena ka tohi. Tatai foki, ne fifili e Iehova ke totoku falu tagata ni mo e falu mena tutupu i loto he Kupu hana. Ka e i loto he tau fakamauaga fakamaama nei, ne nakai fakamatafeiga he Tohi Tapu e tau tala oti. (Ioane 21:25) Ke fakatai ki ai, he talahau he Tohi Tapu e fakafiliaga he Atua, ko e fakailoaaga ne foaki mai kua liga nakai tali e tau huhu oti ha tautolu. Ko e pulotu ha Iehova kua kitia foki pihia ke he mena ne fifili e ia ke nakai tohi he Kupu hana. Fefe a ia?

¹⁷ Ko e puhala ne tohia e Tohi Tapu kua eke ke kamatamata e mena he tau loto ha tautolu. Ne talahau ia Heperu 4:12: “Ko e kupu [po ke, fekau] he Atua kua moui ia, mo e gahua malolo, kua  mua foki hana matila ke he tau pelu oti kana kua matila fakafahiua, kua tuina foki ato vevehe tuai ai e loto mo e agaga, . . . kua fakafili foki e tau manatu mo e tau fakafiliaga he tau loto.” Kua tuina hokulo e fekau he Tohi Tapu, ti fakakite e manamanatuaga mo e tau manatu ha tautolu. Ko lautolu ne totou mo e loto tuhituhi kua mahani ni ke hukia he tau fakamauaga ne nakai lahi e tau fakailoaaga i loto ke fakamakona aki a lautolu. Ko lautolu pihia kua liga huhu ko e fakaalofa, pulotu, mo e fakafiliaga tonu moli kia a Iehova.

18, 19. (a) Ko e ha kua nakai lata ia tautolu ke ua tupetupe ane mai mafuta hake he taha fakamauaga he Tohi Tapu e tau huhu ne nakai maeke ia tautolu ke moua mafiti e tau tali ki ai? (e) Ko e heigoa kua lata ke maama e Kupu he Atua, mo e fakamoli fefe e mena nei ke he pulotu mua ue atu ha Iehova?

¹⁸ Kehe mai, ka kumikumi fakaeneene a tautolu ke he Tohi Tapu mo e loto fakamoli, ne o mai a tautolu ke kitia a Iehova i loto he tau kupu ne fakamaama he Tohi Tapu a ia. Ti, kua nakai tupetupe a tautolu kaeke mafuta mai he taha fakamauaga e tau huhu ne nakai moua mafiti e tautolu e tau tali. Ke fakataitai: Ka tukutuku fakalataha e tikisoa pasolo lahi mahaki, liga nakai moua e tautolu he mogo fakamua e taha vala po ke nakai kitia e tautolu e puhala ke fakahaohao aki e vala ia ki loto. Ka kua fai valavala tuai ne fakaputuputu e tautolu ke maama ko e fefe e fakatino katoa. Ti tuga ia, ka kumikumi fakahaga a tautolu ke he Tohi Tapu, ne ako a tautolu hagaao ko e faga Atua fefe a Iehova, mo e kitia ai e fakatino tonu. Pete foki ka nakai maama e tautolu he magaaho fakamua taha fakamauaga po ke nakai kitia e puhala ke fakatatai atu ke he aga he Atua, ko e kumikumi ha tautolu ke he Tohi Tapu kua fita he lahi e mena ne fakaako mai ki a tautolu hagaao ki a Iehova ke maeke ia tautolu ke kitia ko ia ko e Atua fakatumau ke fakaalofa, mitaki, mo e tonu.

¹⁹ Ke maama mogoia e Kupu he Atua kua lata ia tautolu ke totou mo e kumikumi ki ai fakalataha mo e loto fakamoli mo e lotomatala. Nakai kia ko e fakamoliaga lahi anei he pulotu ne mua ha Iehova? Maeke he tau tagata pulotu ke tohia e tau tohi ne maama ni he “tau tagata iloilo mo e loto matala.” Ka ke tohia e tohi ne maeke ke maama ni ia lautolu ne ha ha ai e loto omoomoi hako​—kua toka ni ke he pulotu he Atua!​—Mataio 11:25.

20. Ko e ha ni ko Iehova kua lata ke talamai ki a tautolu e puhala mitaki ke moui ai, mo e heigoa ne tokai he Tohi Tapu ka lagomatai a tautolu?

²⁰ I loto he Kupu hana, ne talahau e Iehova e puhala mitaki ke moui ai. Ko e Tufuga ha tautolu, ne iloa mitaki e ia e tau manako ha tautolu mai ia tautolu ni. Mo e tau matapatu manako he tagata​—lafi ki ai e manako ke moua e fakaalofa, ke fiafia, mo e ke kautu e tau fakafetuiaga​—kua tatai agaia. Ne tokai he Tohi Tapu e ‘pulotu hakohako’ ka lagomatai a tautolu ke nonofo ke he tau momoui fai kakano mitaki. (Tau Fakatai 2:7) Tokai he tau vala takitaha he lagomatai fakaakoaga nei e tau veveheaga ne fakakite e puhala kua maeke ia tautolu ke fakagahuahua e fakatonuaga pulotu he Tohi Tapu, ka e manamanatu atu la a tautolu ke he taha ni e fakafifitakiaga.

21-23. Ko e heigoa e fakatonuaga pulotu ka lagomatai a tautolu ke nakai leveki e fakafualoto mo e ita?

²¹ Kua mailoga nakai e koe, ko e tau tagata ne leveki lahi e tau fakafualoto mo e ita kua mahani ni ke fakamamahi ne lautolu a lautolu? Ko e ita ko e kavega mamafa ke hahamo he mouiaga nei. Ka feaki ai e tautolu, to moumou ai e tau manatu ha tautolu, kaiha e mafola ha tautolu, mo e fakagata e fiafia ha tautolu. Kua talahau he tau kumikumiaga fakasaiene, ke leveki e fakafualoto ka fakaholo ki mua e hagahaga kelea he gagao ate mo e loga foki falu a gagao kelea. Fakamua atu to fai kumikumiaga fakasaiene pihia, ne talahau fakapulotu he Tohi Tapu: “Kia toka e ia e ita mo e tiaki e vale.” (Salamo 37:8) Ka ke taute fefe e tautolu e mena ia?

²² Ne foaki he Kupu he Atua e fakatonuaga pulotu nei: “Kua fakatuai e tagata ke ita, ha ko e hana loto manamanatu; ko e hana fakahekeaga foki, ke nakai manatu a ia ke he mena ne holifono ai e tagata kia ia.” (Tau Fakatai 19:11) Ko e loto manamanatu ko e lotomatala ke kitia fakahokulo, ke molea e ono ke he mena ne kitia mata. Ne feaki he loto manamanatu e maamaaga, ha kua maeke ke lagomatai a tautolu ke mailoga ko e ha ne vagahau pihia po ke taute he taha tagata e mena ia. He lali ke maama hana tau manatu moli, mo e tau logonaaga, mo e tau tutuaga ka lagomatai a tautolu ke tiaki e tau manatu mo e tau logonaaga tuhituhi ki a ia.

 ²³ Ne tokai foki he Tohi Tapu e tomatomaaga nei: “Kia fefakaukaaki a mutolu, mo e fefakamagaloaki.” (Kolose 3:13) Ko e tau kupu ke “fefakaukaaki” kua pehe ke fakamanava lahi ke he falu, fakauka ke he tau mahani ka kitia e tautolu ke fakaita. Ko e fakamanava lahi pihia ka lagomatai a tautolu ke kalo mai he leveki e tau fakafualoto ikiiki. Kua fakakite he ‘fakamagalo’ e manatu ke fakatoka kehe e ita. Iloa he Atua pulotu ha tautolu na lata a tautolu ke fakamagalo e falu ka ha ha ai e fakaveaga mitaki ke taute pihia. Nakai ni kua aoga e mena nei ki a lautolu ka e aoga foki ma e ha tautolu a mafola he manamanatuaga mo e loto. (Luka 17:​3, 4) Ko e pulotu ha ia ne moua he Kupu he Atua!

24. Ko e heigoa e tau fua kaeke tamai e tautolu e tau momoui ha tautolu ke fakatatai ke he pulotu faka-Atua?

²⁴ Kua omoi he fakaalofa lahi mahaki, ne manako a Iehova ke matutaki mo tautolu. Ne fifili e ia e puhala mitaki lahi​—ko e “tohi” ne tohia he tau tagata i lalo he takitakiaga he agaga tapu. Ko e fua, ne moua e pulotu ni ha Iehova i loto he tau lau i ai. Ko e pulotu nei kua “fakamolioli.” (Salamo 93:5) He tamai e tautolu e tau momoui ha tautolu ke fakatatai ki ai mo e he talahau ai e tautolu ke he falu, nukua fakatata atu tuai a tautolu ke he Atua pulotu-katoatoa ha tautolu. He veveheaga ne mui mai, to fakatutala a tautolu ke he taha fakafifitakiaga maaliali foki he pulotu mamao ligo ha Iehova: hana lotomatala ke talahau tuai e vaha anoiha mo e ke fakamoli e finagalo hana.